“Feja, arti dhe filozofia janë shkallët më të larta të konceptit të njerëzimit. Natyrisht se dhe shkenca ka një vend të veçantë. Ne këtu nuk po e nënvlerësojmë shkencën, mirëpo filozofia sheh më nga lart, kurse shkenca sheh nga shkalla e eksperimentit dhe përvojës. Në përfundim është rishtas mendja ajo që e quan autoritar eksperimentin. Si rrjedhojë mendja është ḥākimu’l-muṭlaḳi (gjykatësi, sunduesi absolut)”.

Përse U Thuhet “Nāṭiḳ” (Folës, Mendues) Shpirtit Të Njeriut? Njeriu Është Mendim

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Pyetjet tuaja të diturisë, njohurisë, urtësisë dhe filozofike të drejtuara lidhur me çështjet e programit tonë na dhurojnë gëzim, lumturi të madhe. Sa fatlumë ndihemi që kemi ndjekës të cilët zotërojnë një shkallë të lartë të tillë të diturisë. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Ç’të bëjë një i pacipë me fletoren e diturisë,

Një i dashuruar nuk dëgjon as ligjërim dhe as këshillim.

Dobia e syrit është shikimi i të dashurit,

Nëse s’e shikon atë, ç’dobi ka shikimi?!

 

Bëjmë të ditur se ashtu siç e dini ne po hetojmë mendimet aktive, të gjalla të filozofit të madh Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās. Gjithashtu ne jemi në kopështin e mendimit të këtij të fundit dhe po përfitojmë nga libri i tij me titull: “Sukhen-é Ibn Sīnā ue Bejāni Behmenjār” (Fjala e Ibn Sīnās dhe Sqarimi i Behmenjārit) i hirësisë së tij.

Ashtu siç e dini në programin e kaluar ne kishim hyrë në çështjen e lidhjes së shpirtit dhe trupit sipas filozofit Ibn Sīnā. Siç e keni ndjekur sot do të hetojmë çështjen e “nefsu’n-nāṭiḳit” (shpirtit folës, mendues) në aspektin e Ibn Sīnās. Duke qenë se dhe ju jeni interesuar shumë për këtë çështje jashtëzakonisht të rëndësishme dhe delikate, atëherë dhe ne ju jemi përgjigjur me mësimin e saj në ditën e sotme duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar.

Mjeshtër i nderuar, duke drejtuar pyetjen: “Vallë përse programit të ditës sonë i themi “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës, mendues), dua të flas pakëz lidhur me “nāṭiḳin” (folësin, menduesin). Nëse më lejoni unë dua të citoj një fjali nga Ibn Sīnā. Mjeshtri ynë i madh Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā në dorëshkrimin e tij me titull: “Tuḥfe” (Dhurata, Risia) citon si më poshtë: “Fuqia e “nuṭḳijjes” tek njeriu, nuk është në një gjendje jofunksionale dhe të papërdorshme. Veprat që lindin nga fuqia e “nuṭḳijjes” mundësohet me dhuntinë, frymëzimin hyjnor dhe arritjen e dhurimit. Sepse në botërat e larta dhe të ulëta, përkryerja tek qeniet ndodh nëpërmjet dhuntisë dhe dhurimit të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Kështu që nëse një qenie në gjirin e qenieve është privuar nga mëshira e gjërë e Allāhut të Lartësuar dhe nuk ka mundur të përfitojë nga dhuntia, frymëzimi i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, kjo do të thotë se mangësia buron nga vetë ajo”.

Kjo është një fjali madhështore, urdhëroni mjeshtër.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, cek se ashtu siç tërhoqët dhe ju vëmendjen kjo është një fjali shumë tronditëse. Njëra nga çështjet më kryesore, themelore është çështja e “nefsu’n-nāṭiḳit” (shpirtit folës). Ju me të drejtë ngritët një pyetje tejet të bukur. Nga këtu kuptohet hapur se kundrejt “nefsu’n-nāṭiḳit” (shpirtit folës) gjendet dhe një nefs (shpirt) që nuk është nāṭiḳ (folës). Edhe gjallesat, kafshët kanë nefs (shpirt). Madje sipas disa mendimtarëve kafshët kanë një nefs (shpirt) ḥajuānī (kafshëror, shtazarak), bimët kanë një nefs (shpirt) nebātī (bimor), por nefsi (shpirti) i tyre nuk është “nāṭiḳ” (folës. mendues).

Nefsi (shpirti) i kafshëve nuk është “nāṭiḳ” (folës), kafshët kanë zë por nuk kanë “nuṭḳ” (të folur). Natyrisht se një papagalli ose një majmuni mbase mund t’i mësohen disa gjëra në një shkallë të caktuar. Papagajtë mund të mësojnë disa gjëra dhe mund t’i shqiptojnë duke i imituar por përsëri kjo nuk është “nuṭḳ” (e folur). Ne duhet të qëndrojmë mbi fjalën “nuṭḳ” (e folur). “Nuṭḳu” (e folura) nuk duhet të jetë patjetër me fjalëza. Miratojmë se është e vërtetë që njeriu flet me fjalëza, fjalë. Fjalët përbëhen nga tingujt, zërat, këto të fundit përbëjnë fjalët, këto të fundit përbëjnë fjalitë dhe kështu del kuptimi. Krahas kësaj të tëra këto nuk ndodhin në mungesë të mendimit.

Domethënë është mendimi, ai i cili i bashkon në mënyrë të kuptimtë tingujt, zërat. Si rrjedhojë përkufizojmë se “nuṭḳu” (e folura) është fjalëza që bart kuptim brenda saj. Këtë gjendje nuk mund ta shikojmë tek bimët, gjallesat, kafshët apo sendet, trupat e pajetë. Unë herë-herë i shtroj pyetjen: “Çfarë është kuptimi?!” nxënësve të mi dhe ata shpeshherë pandehin se unë po i pyes për kuptimin e fjalës. Kurse unë iu bëj të ditur se nuk po i pyes për kuptimin e fjalorit. Po, pohoj se çdo fjalë ka një kuptim dhe shihet fjalori për kuptimin e saj. Megjithatë ç’është vetë kuptimi?!

Çfarë është kuptimi, nga vjen?! Ja pra gjëja që e quajmë “nuṭḳ” (e folur) është kuptimi. Kur kuptimi del me gjuhë fjalëza shfaqet. Shtojmë se dhe nëse njeriu nuk ka gjuhë, ose nuk mund të flasë si pasojë e një problemi, shqetësimi që ka përjetuar megjithëse ka gjuhë ai rishtas është “nāṭiḳ” (folës). Sepse ai e koncepton kuptimin dhe ka një fjalë nefsī (shpirtërore) brenda. Madje megjithëse njeriu nuk mund t’i shqiptojë me gjuhë, kuptimet janë në mendjen e njeriut. Nuṭḳu (e folura) nuk është e përbërë vetëm nga tingulli, zëri; nuṭḳu (e folura) është kuptim.

Shumë mirë, por nga vjen ky kuptim?! Shumica e njerëzve mendon se e di se ç’është kuptimi. Gabimi i tyre është mendimi i tyre se kuptimi ka një kuptim të barabartë të një fjale në fjalor. Shumë mirë, por nga vjen ai kuptim?! Ai kuptim është nga një botë tjetër dhe nuk është “muhmel” i anashkaluar, mënjanuar. Fjalia e thënë nga Ibn Sīnā është e një rëndësie jetike: “Fuqia nāṭiḳ (folëse) e njeriut nuk është “muhmel” e anashkaluar. Shumë mirë, por çfarë do të thotë mosqenia “muhmel” e anashkaluar?! Kjo do të thotë qenia e përhershme e njeriut në gjendje nuṭḳu (të folure, konceptimi, mendimi).

Nëse nuṭḳu do të thoshte vetëm të folur, shtojmë se njeriu nuk flet gjithmonë. Fjala vjen njeriu nuk flet kur fle, njeriu është i heshtur pjesën më të madhe të kohës. Por kjo nuk do të thotë se meqenëse njeriu nuk flet ai nuk është nāṭiḳ (folës), apo nuk është kështu?! Jo, pohojmë se njeriu është gjithmonë nāṭiḳ (folës) dhe madje dhe kur fle ai është në gjendje nāṭiḳa (folëse). Njeriu ndonjëherë mendon dhe kur është i shtrirë dhe duke fjetur. Si rrjedhojë nënvizojmë se mosqenia “muhmel” (e anashkaluar) e fuqisë nāṭiḳa (folëse) nënkupton se ajo nuk ndalon kurrë dhe mosqenien në gjendje jo punuese të saj.

Fjalët janë të kufizuara, por kuptimi nuk është i kufizuar. Shikoni se sa fjali të rëndësishme që thotë filozofi ynë i madh Ibn Sīnā kur thotë: “Fuqia nāṭiḳ (folëse) e njeriut nuk është “muhmel” (e anashkaluar)”. Njeriu është gjithmonë në gjendje mendimi. Nuṭḳu është mendim, ndërgjegjje; kur ndërgjegjja derdhet në zë dhe fjalë, atëherë dhe pala përballë e dëgjon atë. Për shembull eulijjātë (kujdestarët, miqtë) e Allāhut të Lavdëruar, si pasojë e qenies së lidhur me botën shpirtërore, mund të shikojnë se sa fjalë keni duke lexuar brendinë tuaj.

Eulijjātë (kujdestarët, miqtë) e Allāhut të Madhëruar flasin me botën shpirtërore. Kështu që ky është dhe uaḥji (shpallja); i cili vinte nga bota shpirtërore dhe arrinte në të nderuarin të dërguar të Allāhut, Muḥammedin (p.q.m.t.). Duke përdorur thënien e Ibn Sīnās: “Fuqia nāṭiḳ (folëse) e njeriut nuk është “muhmel” (e anashkaluar)”. Njeriu është gjithmonë në gjendje nuṭḳu (mendimi). Pra ndërgjegjja është gjithmonë tek njeriu. Shumë mirë, por çfarë është ndërgjegjja?!

Njeriu është një qenie e ndërgjegjshme. Ndërgjegjja nuk ndalon, pushon kurrë. As Allāhu i Lartësuar nuk ndalon kurrë; ndërgjegjja është shfaqja e të Vërtetit të Bekuar të Madhëruar. Ne herë-herë mund të qëndrojmë të heshtur, herë-herë mund të mos flasim apo mund të flemë, por ndërgjegjja është gjithmonë aktive, vepruese. Tanimë nëntë universet dhe dhjetë mendjet nuk kanë ndonjë kuptim, por filozofët e lashtë e kanë cilësuar si “‘aḳlu’l-fe‘āli” (mendja shumë aktive).

Unë mendoj se çdo mendje është “fe‘āl” (shumë aktive). Natyrisht se dhe njeriu ka kohë që nuk është aktiv mirëpo mendja është aktive. Qenia aktive e mendjes përkthehet si punimi i përhershëm i saj. Ashtu siç kemi bërë të ditur dhe në programet e shkuara ndërgjegjja është “ḥākimu’l-muṭlaḳi” (gjykatësi, sunduesi absolut). Njeriu është qenia e vetme që ecën, lëviz në mënyrë të ndërgjeshme në këtë botë dhe ndërgjegjja është sunduesja mbi gjithçka.

Disa njerëz mendojnë se fuqia buron vetëm nga shpata. Megjithatë perandori francez Napoleon Bonaparte, i cili nuk ishte një njeri që kuptonte dhe aq nga urtësia ka shprehur një thënie të bukur. Ai ka shprehur kështu: “Fuqia është në dy gjëra: Në shpatë dhe në mendje”. Por në një afat të gjatë mendja e mposht gjithmonë shpatën. Atëherë përsërisim se mendja fiton, mposht gjithçka.

Si përfundim përmbledhim se gjëja që Ibn Sīnā ka bërë fjalë si nuṭḳ është ndërgjegjja. Kurse për sa i përket çështjes se ç’është ndërgjegjja, përgjigjemi se ne e kemi cekur në programet paraardhëse këtë. Ndërgjegjja është gjithmonë e hapur ndaj tjetrit. Domethënë dera e ndërgjegjjes nuk mbyllet kurrë, ajo është gjjthmonë e hapur përjashtë dhe gjithmonë është e drejtuar ndaj tjetrit. Unë duke dhënë një shembull po mundohem t’ua sqaroj ndjekësve tanë të nderuar këtë.

Kur ju doni të shkrepni një fotografi për të njohur një njeriu, ju nuk shkrepni fotografinë e trupit të tij por të fytyrës së tij. Një njeri njihet më së miri me fytyrën e tij. Shumë mirë, por përse fytyra është kaq e rëndësishme, vetëm pse është lart mbi trup?! Jo, fytyra është e rëndësishme, sepse shumica e çarjeve, vrimave të hapura rreth diturive ndaj anës, mjedisit të jashtëm qëndrojnë në fytyrën e njeriut. Në shtesë dhe organet e shqisave tona si goja, hunda, syri, veshi dhe gjuha organi i shijimit gjenden në fytyrë. Ndërsa prekja në fund të fundit është përhapur në mbarë trupin. Pra katër nga pesë shqisat janë në fytyrë. Si rrjedhojë mbarë vrimat e hapura ndaj diturisë themelore gjenden në fytyrë. Ja pra kjo është arsyeja se përse fytyra është e rëndësishme.

Larixhānī: Ājeti 22 ḳurānor i sūres Luḳmān thotë si më poshtë: “وَمَنْ يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ ۗ وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ” “Ue men juslimu uexhehu ilā Allāhi ue huue muḥsinun feḳad istemseke bi’l-‘urueti’l-uthḳā ue ilā Allāhi ‘āḳibetu’l-umūri” (Ai i cili e dorëzon fytyrën (veten) e tij Allāhut dhe ai është mirëbërës me të vërtetë ai është lidhur me lidhjen më të fuqishme dhe tek Allāhu është përfundimi i veprave).

Mjeshtër Dīnānī: Ju lumtë! Ja pra kjo ishte! Pra që të tëra këto vrima të hapura ndaj diturisë duhet të jenë në shërbimin e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Organet e shqisave mbledhin diturinë nga jashtë dhe mendja i drejton këto jashtë, në këtë mënyrë ajo përfton dituri në lidhje me botën e jashtme. Veçoria që e dallon njeriun nga gjallesat e tjera dhe e bën atë sipëror ndaj qenieve të tjera është dituria e tij. Nëse organet e shqisave nuk punojnë bashkë me mendjen ato nuk mund t’u japin kuptim asaj.

Etapat e ndërgjegjjes së njeriut janë ëndrra, shqisa, “ḥissu’l-mushtereki” (shqisa e përbashkët), vegimi dhe mendja. Sipas disa filozofëve në mesin e diturive që ne zotërojmë tri gjëra qëndrojnë në post të lartë. Gjëja e parë është feja. Feja ka një post të lartë në dituri. Pra nëse një njeri ka një ndërgjegjje të lartë ai e kupton fenë. Kurse ata njerëz e kanë të ulët shkallën e ndërgjegjjes të ulët nuk e kuptojnë fenë. Këtu nuk po bëj fjalë për gjendjen e tekuinit (krijimit). Shprehem kështu sepse mbarë gjallesat, kafshët, qeniet, madje dhe gurët e lartësojnë, lavdërojnë Allāhun e Madhëruar. Po bëj fjalë për ndërgjegjjen në kuptimin e teshri‘īt (ligjvënies hyjnore).

Gjëja e dytë është arti. Njeriu është i vetmi artist në gjirin e qenieve. Natyrisht pohojmë se është e vërtetë se dhe bleta, lundërza, merimanga, etj., e thurin folenë e tyre në mënyrë artistike por këto janë thjesht instinkte. Domethënë bleta, lundërza, merimanga nuk dinë lloj tjetër thurjeje. Pra këto kanë mbi një milionë vite që i thurin foletë e tyre në të njëjtën formë. Mirëpo njeriu artist, shpik një art të ri në çdo çast. Fjala vjen një aktor luan një rol të ndryshëm në një mënyrë të ndryshme në çdo film, pjesë, skenë. Gjithashtu dhe një muzikant luan një simfoni muzikore, ose një piktor vizaton një vepër të ndryshme arti në çdo herë.

Po, qartësojmë se koncepti i tretë pas fesë dhe artit është filozofia. Filozofia është një stil konceptimi, por cili është dallimi i saj me shkencën?! Shkenca është përvojë, eksperiment në një shkallë të caktuar. Shkenca sheh në laborator, ajo ekperimenton me vëzhgimet e saj dhe nxjerr një përfundim. Edhe filozofia përfiton nga përvoja, ajo përfiton nga e folura, dëgjimi, nuhatja, prekja shikimi, etj., por del në në një shkallë më të lartë.

Feja, arti dhe filozofia janë shkallët më të larta të konceptit të njerëzimit. Natyrisht se dhe shkenca ka një vend të veçantë. Ne këtu nuk po e nënvlerësojmë shkencën, mirëpo filozofia sheh më nga lart, kurse shkenca sheh nga shkalla e eksperimentit dhe përvojës. Në përfundim është rishtas mendja ajo që e quan autoritar eksperimentin. Si rrjedhojë mendja është ḥākimu’l-muṭlaḳi (gjykatësi, sunduesi absolut).

Larixhānī: Shumë mirë, mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po, mjeshtër i nderuar, ju e sollët çështjen tek një pikë tejet e hollë. Mjeshtër, ne po flisnim mbi fuqinë e nuṭḳut (konceptit, mendimit). Mistiku ynë i njohur Ibn Sīnā rrëfen si më poshtë: “Veprat të cilat janë të fiksuara nga fuqia e nuṭḳut, janë të mundura me frymëzimin, dhuntinë hyjnore dhe dhurimin”.

Mjeshtër Dīnānī: Ashtu siç kemi paraqitur dhe më parë, nuṭḳu është veçoria dalluese, veçuese e njeriut. Si dhe thënia e kuptimit të nuṭḳut është e folura ose e thëna. Unë kam dëshirë të ilustroj një shembull këtu. Ajo që dua të them është se fjalët “e folura” dhe “e thënë” janë të ndryshme nga njëra-tjetra, si në këndvështrimin gramatikor dhe në këndvësjtrimin e kuptimit. Për sa i përket këndvështrimit gramatikor sqarojmë se fjala “e folura” është në trajtën paskajore, kurse fjala “e thënë” është lloji i prejardhur i saj. Ndërsa në këndvështrimin e kuptimit “e folura” nuk është shënuar, kurse “e thëna” është shënuar, ka mbaruar, ka përfunduar, apo është plotësuar.

E folura është e rëndësishme, natyrisht nëse nuk ka dalë në dukje si fjalë, domethënë nëse nuk është thënë, nuk është vënë në dukje. Shumë mirë, por përse e folura është më e rëndësishme se e thëna?! Fjala e thënë ka mbaruar në çastin që është thënë, dosja e saj është mbyllur dhe tanimë ka dalë nga duart tuaja. E thënë ndryshe ajo fjalë nuk është më e juaja në çastin që del nga gjuha juaj. Pra ajo fjala e thënë është shndërruar në një fjalë, libër, ose shkrim, ka arritur tek dikush tjetër dhe tanimë nuk është tek ju. Për më tepër gjëja që është “e thënë” është e kufizuar.

Ndërsa “e folura” nuk është diçka që është e kufizuar. Ndonëse trupi i njeriut është i vdekshëm, nefsu’n-nāṭiḳi (shpirti folës) është muxherred (abstrakt) dhe i pavdekshëm. Nëse ai është i pavdekshëm atëherë ai ka për të thënë dhe është nāṭiḳ (folës). Ajo që është thënë ka mbaruar, ka përfunduar dhe është e kufizuar; kurse “e folura” nuk është një gjë që mbaron. Kjo është arsyeja se përse “e folura” është më e rëndësishme, sepse fjala është shfaqja e të folurës.

Njeriu është “e folur”. Trupi është i metë, mbaron, kalbet, varroset dhe zhduket. Por “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës) është nuṭḳ.  Pra ai “nuk është lehu’n-nuṭḳu” (për të është folës) por është “huue’n-nuṭḳu (ai është folës). Pra nefsu’n-nāṭiḳi (shpirti folës) nuk do të thotë se ai është zotëruesi i nuṭḳut, por do të thotë se ai është vetë mendimi. Ne iu kemi lajmëruar se nuṭḳu (e folura) është “goften” (e folura, persisht). E folura nuk është diçka që mbaron, përfundon.

Kështu që e vërteta jonë, e imja dhe juaja është “e folura”. Trupi ynë do të kalbet dhe do të zhduket, mirëpo “e folura” nuk është një gjë që mbaron, përfundon, zhduket. Çdo njeri është një “e folur”. Kurse “e folura” nuk është diçka që ka fund, mbarim. përfundon. Filozofët shprehen “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës), por “nefsi” (shpirti) është “nuṭḳ”. “Edh-dhatu lejse maḥūḍ mine’l-mushtaḳi” që nënkupton se “thelbi nuk del nga lloji i prejardhjes”. Tani nuk do të hyj në këtë çështje filozofike metodologjike. Për shembull thënia “Allāhu është ‘ālim” nënkupton se “Ai është vetë dituria”. Pra kjo nuk nënkupton se dituria e Tij është e ndarë dhe veta e Tij është e ndarë. Përsëri dhe thënia “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës) nuk nënkupton se “nefsi” (shpirti) është i ndarë, ndërsa nuṭḳu është diçka përshirë, e shtuar në të”.

Pra duke qenë se njeriu është nuṭḳ dhe nuṭḳ do të thotë “e folura”, atëherë vëmë në pah se e folura nuk është një gjë e përfunduar, por ajo është e pafund. Mirëpo gjërat e thëna janë gjëra të kufizuara. Nga këtu ne arrijmë në këtë përfundim. “Nëse “e folura” është e përhershme dhe e pafund, atëherë ku janë të lidhura e përhershmja dhe e pafundmja?! Sigurisht se tek i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. E përhershmja absolute dhe e vërtetë është Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. Sërish dhe nuṭḳu është i lidhur tek i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar dhe tek dituria e Tij. Allāhu është i pafund dhe e folura është e pafund. Kurse kuptimi vjen nga e folura. Ju nuk mund ta gjeni kuptimin nga fjalorët; gjëja që ju gjeni në fjalor është përkthimi i një fjalë të një gjuhe në një gjuhë tjetër. Por ku është baza e kuptimit?! Baza e kuptimit është nuṭḳu. Ky i fundit është e folura dhe e folura është e përhershme dhe e pafund. Edhe kjo e fundit është e lidhur me pafundësinë e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Larixhānī: Ibn Sīnā njofton për këtë çështje në një vend tjetër të dorëshkrimit të tij dhe miraton si vijon: “Allāhu me këtë nuṭḳ flet dhe me qeniet e tjera”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është, sepse në fund të fundit kjo është gjuha e krijimit.

Larixhānī: Shumë mirë, atëherë përse mistiku ynë i njohur Meulānā citon kështu: “Ah sikur qenia të kishte gjuhë”, në një kohë kur qenia ka gjuhë.

Mjeshtër Dīnānī: Kur Meulānā kumton për qenien ai bën fjalë për “meuxhūdin” (të pranishmen). Fjalët “meuxhūd” (e pranishme) dhe “ūxhūd” (qenie) janë të ndryshme. “Ūxhūdi” (qenia) është gjuha e qenies; tekefundit fjala është gjuha e qenies. “Ūxhūdi” (qenia) është ajo që flet, pra kur unë që jam një “meuxhūd” (i pranishëm) flas në fakt është “ūxhūdi” (qenia) ajo që flet. Ne nuk jemi zotëruesit e “të folurës”, përkundrazi “e folura” është zotëruesja jonë. E folura është e pafund, kurse ne jemi të kufizuar. Shumë mirë por nga vjen kjo fjala?! Ne nuk mund ta dimë, por vjen nga diku. Shikoni dhe njëherë se sa kuptimplotë është thënia e mahnitshme e Ibn Sīnās: “Nuṭḳu nuk është muhmel” (E folura nuk është e anashkaluar). Gjuha është gjuha e ūxhūdit (qenies), çdo meuxhūd (i pranishëm) që flet, flet me gjuhën e ūxhūdit (qenies).

Larixhānī: Edhe poeti Meulānā thur vargjet e mrekullueshme të mëposhtme duke rrëfyer:

Ān nédajī k’aṣl-é her bang u nevāst,

Në Khod nédā ān est u īn bāḳī sédāst.

Ai është një zë i tillë që është thelbi i çdo zëri dhe melodie,

Ai vetë është zë pjesa e mbetur është melodi.

Mjeshtër Dīnānī: Ju lumtë, pikërisht ashtu. Ju e dini se ç’janë “nidāja” dhe “sedāja”. Nidā është thelbi, zëri, sedāja është jehona e saj. Pra ne jemi jehonat e atij zëri. Për shembull kur ju shkoni dhe bëzani në një vend malor, shkëmbor ose me kubbe zëri juaj jehon dhe kthehet pas tek ju. Sedāja e këtushme është jehona e nidās (zërit). Në fakt nidāja (zëri) jehon tek ne, ne e pasqyrojmë atë. Pra kur ju flisni pasqyroni brendinë tuaj. Nidāja (zëri) kumbon, tingëllon brenda jush dhe ju e pasqyroni atë nidā (zë) jashtë me sedānë (jehonën). Pra ne si një papagall e pasqyrojmë atë kumbim në brendinë tonë. Ai zë i brendshëm nuk na përket ne.

Larixhānī: Nëse më lejoni dua të vijoj leximin. Ibn Sīnā thekson këtë në këtë dorëshkrim: “Nëse njeriu arrin përkryerjen në dituri dhe njohuri, nëse bën punë të mira, madje dhe nëqoftëse ka mangësi dhe të meta, si përfundim përsëri ai do të arrijë në shpëtim. Sepse dituria e aftësive dhe shpirtit të tij dhe gjuha origjinale, thelbësore e tij është gjuha e krijimit.

Mjeshtër Dīnānī: Sa bukur që e ka thënë! Ai si pasojë e arritjes në dituri qëmton se dhe nëqoftëse mangësi dhe të meta në punët e tij dituria e tij e zëvendëson këtë. Vallë përse hyjnë në punë ndërgjegjja dhe dituria e tij nëse nuk janë por punët e tij janë të plota?! Për asgjë... Ja pra kjo është arsyeja që Ibn Sīnā e pranon diturinë për bazë.

Larixhānī: Fundja ky është dhe kushti i pranimit të pendimit.

Mjeshtër Dīnānī: Po, nëse ndërgjegjja nuk është nuk ka asgjë; ashtu siç bëmë të ditur dhe më parë ndërgjegjja është gjykatësi, sunduesi absolut. Në fund të fundit nefsu’n-nāṭiḳi (shpirti folës) është ndërgjegjje.

Larixhānī: Edhe ju tregoni si më poshtë në librin tuaj: “Kur merren parasysh gjërat që janë thënë deri këtu, kuptohet qartë se Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā u kushton jashtë mase rëndësi diturisë, njohurisë dhe urtësisë, ai diturinë dhe ndërgjegjjen e pranon si bazën e lumturisë. Ai e di shumë mirë këtë: “Ai i ka dhënë rëndësi të madhe emrave “‘alīm, ḥakīm, khabīr” në veprën e tij me titull: “Tergību’l-Iddiā” (Kërkimi i Pretendimit). Njeriu mund të jetë shfaqja e këtyre emrave dhe mbiemrave.

Mjeshtër Dīnānī: Kur disa filozofë diskutonin se “cila është më e virtytshme dituria apo vepra”, Ebū ‘Alī Sīnā e kishte dhënë përgjigjen e kësaj pyetjeje përpara njëmijë viteve. Gjithashtu dhe filozofi gjerman Martin Heideggeri i cili është njëri nga filozofët më të rëndësishëm të shekullit të fundit ka qëndruar shumë mbi diturinë dhe ndërgjegjjen. Pavarësisht se unë nuk e kam ndjekur por sipas asaj që kam dëgjuar në një program televiziv atë e kanë pyetur si vijon: “Mjeshtër, filozofët ngritën pretendimin dhe u munduan për njohjen e botës. Por erdhi Karl Marksi dhe duke shtruar një pretendim të ri tha kështu: “Filozofët deshën të njohin botën; kurse ne duam të ndryshojmë botën”. Ai duke sjellë këtë shembull dhe duke vënë theksin se vepra ka më tepër përparësi se dituria kishte për qëllim përuljen, prekjen e Martin Heideggerit.

Martin Heideggeri duke dhënë një përgjigje shumë kuptimplotë për këtë pyetje kishte rrëfyer si më poshtë: “Po dhe ky është një mendim”. Pra njeriu që pyeti pyetjen kishte dashur të thoshte se vepra është më e rëndësishme se vepra. Kurse Martin Heideggeri duke zbardhur se po dhe ai është një mendim, kishte tërhequr vëmendjen se si përfundim dhe vepra mbështetej në një mendim. Me fjalë të tjera nëse mendimi nuk është vallë përse shërben vepra?! Si rrjedhojë përkufizojmë se dituria dhe mendimi gjithmonë kanë më tepër përparësi se vepra.

Larixhānī: Në shtesë ai tregon si vijon: “Dhe unë e di se ushqimi i nefsu’n-nāṭiḳit (shpirtit folës) janë emrat “‘alīm, ḥakīm dhe khabīr” të Allāhut të Madhëruar”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohojmë se trupi do ushqim, ai do bukë dhe ujë; rishtas dhe nefsu’n-nāṭiḳi (shpirti folës) do emrat “‘alīm, ḥakīm, khabīr dhe laṭīf të Allāhut të Madhëruar”.

Larixhānī: I urti ynë i madh Ibn Sīnā në një dorëshkrim tjetër të tij me titull: “Tergību’d-Du‘ā’” (Prirja e Lutjes) e përkthyer në gjuhën perse nga ana e Ḍijāuddīn Durrit zbulon si më poshtë: “Kush do ta përfshijë veten brenda palës së eulijjāve dhe do ta tregojë veten trimërisht në çështjen e arritjes në të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar, ai duhet të përpiqet dhe nefsu'n-nāṭiḳin (shpirtin folës) e tij duhet ta shkëlqejë si një diell në qiell, ai duhet ta paisë veten me emrat e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Në këtë mënyrë ai duhet t’i përmbushë nevojat e tij me emrat e lartë të Allāhut, duhet t’i asgjësojë fiksimet, nxitjet dhe ëndrrat shejṭānore (djallëzore) dhe duhet ta ndriçojë zemrën përmendje dhe përgjërim (përdëllim). Ai duke u zgjuar nga gjumi i hutimit, duhet ta bëjë fitues, triumfues mendimin mbi përmendjen e tij”.

Sa interesante, ai madje dhe këtu i jep një drejtim përmendjes.

Mjeshtër Dīnānī: Mendimi vjen përpara përmendjes. Vallë përse hyn në punë përmendja pa qenë mendimi?!

Larixhānī: Më pas ai vazhdon kështu: “Në shumicën e rasteve duhet të ruhet nga përmendja e privuar nga etika, morali që janë mendim i lajthitur i njerëzve me nivel të ulët”.

Mjeshtër Dīnānī: Shikoni, ne nuk e themi këtë! Ja pra këtë e thotë Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā! I nderuar Larixhānī, po është e vërtetë se përmendja shfaqet me fjalëzën. Pra për qenien e përmendjes duhet fjalëza, nuk ka asnjë dyshim në këtë. Por kuptimi i fjalës së dhikrit (përmendjes) është “tedhekkuri” pra përkujtimi, përmendja. Pra nëse në përmendje nuk ka kujdes, ajo përmendje nuk është përmendje.

Larixhānī: Gjithashtu ai i jep një rëndësi, vlerë të jashtëzakonshme dhe emrave të Allāhut të Lartësuar dhe tregon si më poshtë: “Jo secili është meritues në zënien në gojë të emrave të Allāhut. Kjo gjë kërkon kujdes dhe pastërti më tepër se duhet dhe kërkon qenien i gatshëm, etur për bërjen e një pune mendore, hyjnore”.

Mjeshtër Dīnānī: Këto fjalët e mjeshtrit tonë të madh Ibn Sīnā janë lexuar shumë pak. Në përgjithësi lexohet vepra me titull: “Shifā” (Shërimi) i Ibn Sīnās; megjithatë dhe këto fjalët e tij duhet të lexohen.

Larixhānī: Dikush thotë diçka por fjalët e tij nuk burojnë, vërshojnë nga zemra e tij. Kurse fjalët e Ibn Sīnās vërshojnë nga zemra e tij. Kjo ishte një bisedë shumë e bukur, e cila mbaroi me emrat e Allāhut të Lavdëruar. Ne do të vijojmë në programin e radhës.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër i nderuar, kjo ishte një çështje tejet e bukur dhe ne ju falenderojmë nga zemra. Mjeshtër, kjo ishte një bisedë shumë e këndshme por fatkeqësisht koha e programit tonë mbaroi. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak