Në këtë ligjëratë, Imam Aliu flet për përhapjen e padrejtësisë, shtypjes e amullisë në kohën e tij, i ndan njerëzit në pesë kategori të ndryshme dhe u bën thirrje të largohen nga varësia prej botës:

 O njerëz, ne jetojmë në një kohë të devijuar dhe në një epokë plot mosmirënjohjeje, në një periudhë kur mirëbërësit konsiderohen keqbërës dhe shtypësit e shtojnë padrejtësinë e tyre; është kohë kur nuk përfitojmë dot nga dituria jonë, as pyesim për atë që s’e dimë, as kemi frikë nga ngjarjet e rrezikshme, që po të ndodhin bien shkatërrim.

Njerëzit e kësaj kohe ndahen në pesë kategori të ndryshme: Një kategori janë ata që vetëpërmbajtjen e tyre nga korrupsioni e shthurja ia detyrojnë ligështisë e ngathtësisë së tyre, paaftësisë për të përdorur armën, si dhe mungesës së mundësive financiare.

 Një kategori tjetër janë njerëzit që e kanë nxjerrë shpatën, e kanë shfaqur fytyrën e tyre kriminale dhe i kanë mobilizuar përkrahësit e tyre - qofshin kalorës apo këmbësorë - duke ia përkushtuar frymën shkatërrimeve në shoqëri dhe duke e nëpërkëmbur fenë e tyre, duke grumbulluar mallin e pavlerë të kësaj bote dhe duke e plaçkitur atë me synimin për t’u bërë prijës të tyre ose për të pasur një foltore, nga ku të pretendojnë epërsi mbi të tjerët. Po, ç’është kjo ambicje e ligë, që botën ta shikosh si më të vyer se vetja e të mendosh se ajo mund të jetë e barasvlerë me atë që Zoti ka përgatitur pranë Tij për ty!!!

Grupi ose kategorie tjetër e njerëzve e kërkon botën përmes veprës së Ahiretit[1], dhe nuk e kërkon Ahiretin përmes veprës së kësaj bote. Njerëz të tillë, e paraqesin veten e tyre gjoja si të përulur e modeste, dhe ngadalësojnë hapat e shkurtojnë rrobet e tyre, duke u treguar besnikë ndaj amanetit, si dhe e shfrytëzojnë mëshirën e Zotit për të mbuluar mëkatet e mëkatuar më tej. Ka edhe njerëz të tillë, që i dallon kompleksi i inferioritetit e që, për këtë arsye, heqin dorë nga pretendimet për sundim, apo nuk e shfaqin ambicien e vet për dominim e demonstrim force ngaqë u mungojnë mjetet e duhura, kështu që janë të detyruar ta limitojnë veten në kufinjtë e vet. Kështu, ata e stolisin veten me cilësinë e modestisë dhe “zbukurohen” me “veshje” njerëzish të devotshëm e shtihen si ata, ndonëse nuk meritojnë kurrë të quhen modestë, të matur e të devotshëm.

Kategoria tjetër janë ata, të cilët kujtimi i fatit përfundimtar i bën të ulin sytë për të mos parë atë, shikimin e së cilës Zoti e ka bërë haram, e syri i të cilëve përlotet nga frika e Ditës së Gjykimit. Një pjesë e tyre janë izoluar e mënjanuar[2], një pjesë tjetër janë të frikësuar e shkëputur[3] , kurse pjesa tjetër janë të heshtur e të shuar. Mes tyre ka të tillë që i luten Zotit me sinqeritet e përkushtim të plotë, ka dhe të atillë që mbajnë zi dhe janë të dëshpëruar. Ata janë njerëz, vetëpërmbajtja e të cilëve ndaj arrogantëve i ka çuar në skutat e harresës dhe i ka kapluar mjerimi, që sa janë zhytur në detin e hidhërimit, gjuha e tyre është e ka harruar të folurit, kurse zemra e tyre është e plaguar. Ata e këshilluan e udhëzuan shoqërinë, ku jetonin deri sa u lodhën, u mundën e u dobësuan. Po dhe u vranë e u mpakën. O njerëz, kjo botë duhet të jetë shumë më e pavlerë në sytë tuaj, sesa gjethet nga kanë shtrydhur esencën, dhe më pavlerë se qimet që i bien dhisë përtokë kur e qethin. Merrni mësim nga njerëzit që kanë jetuar përpara, para se të bëheni mësim për brezat e ardhshëm, lëreni mënjanë këtë botë, e cila meriton qortim, sepse ajo ka flakur mënjanë njerëz që kanë qenë lidhur me të shumë më fort sesa ju.

Komentim i përgjithshëm i hytbes 32  

 Komentimin e këtij fjalimi po e nisim duke shpjeguar se si një kohë mund të quhet e devijuar e kryeneçe dhe se si mund të tregohet mosmirënjohëse. Padyshim, nocioni kohë në këtë fjalim të bekuar nuk nënkupton lidhjen që abstragon mendja nga ndryshimi dhe lëvizja e që pastaj kategorizohet në brendësi të njeriut në kohë filozofike, natyrore dhe psikologjike, sipas parametrave të sistemit diellor e galaktikave, si dhe të kontinuitetit shqisor. Këtu ai nënkupton njerëzit dhe popullatën e kohës së tij, për të cilët ai na thotë shpesh herë në ‘Nehxh ul Belaga’ se i karakterizojnë veti të tilla si padija, budallallëku, egoizmi dhe egocentrizmi, dhënia pos postit e pozitës, etj.

 Për të kuptuar më mirë shkallën e injorancës, poshtërsisë e ligësisë së njerëzve të asaj kohe, tipari kryesor i të cilëve ishte kryeneçësia dhe mosmirënjohja ndaj të vërtetës, le të shikojmë natyrën e raporteve të tyre me Imam Aliun, dhe reagimin e tyre në marrëdhëniet që kishin me atë. Si ishte, ai, udhëheqësi i këtyre njerëzve? Ishte një udhëheqës; 1-  I cili kishte vënë me seriozitetin dhe sinqeritetin më të madh në shërbim të udhës së lumturisë së tyre në këtë botë dhe Amshim çdo lloj kapaciteti, dhuntie, talenti e aftësie, që i kishte dhuruar Zoti; 2-  I  cili nuk kishte përfituar asnjë pasuri materiale, pozitë shoqërore apo vlera të tjera konvencionale, megjithëse kishte ofruar pa asnjë kursim apo kusht çdo gjë që dispononte për të përparuar “jetën e ndërgjegjësuar” të tyre; 3- I cili nuk kishte menduar as edhe një ditë për të mbledhur pasuri e shfrytëzuar pushtetin për qëllimet e tij; 4-  I cili i qepte vetë veshjet e këpucët e tij, për t’i dhënë fund lakuriqësisë së të vobektëve në shoqëri, e që mjaftohej me ushqimin më të thjeshtë e të pavlerë, për të shkallmuar nga themeli dukurinë e varfërisë së skajshme dhe klithmës së të uriturve; 5-  I cili qante me lotë, ndërkohë që përpiqej për të shuar etjen dhe plotësuar nevojat e shpirtrave të njerëzve të asaj kohe për emancipim, spiritualitet e dituri; 6-  I cili nuk e kishte harruar për asnjë çast lirinë dhe përkatësinë e tij hyjnor, për shkak të fuqisë apo pushtetetit që zotëroi për një farë kohe. Por si iu përgjigjën njerëzit thirrjes së Imam Aliut për lartësim spiritual, human dhe evoluim njerëzor?

Ata;  1- I kërkuan Ali ibn Ebi Talibit t’ua shtronte sofrat me ushqime e gjellë nga më të të ndryshmet nga e tërë bota, edhe pse kjo e shtonte urinë dhe mjerimin e të varfërve; 2-  I bënë rezistencë të jashtëzakonshme për të mbyllur sytë para nevojës imediate dhe etjes së thekshme të shpirtrave të tyre për njohje e emancipim, ngaqë këtyre të paditurve u dukej vetja shumë t ditur; 3-  Këmbëngulnin verbërisht në mosnjohjen e lirisë dhe të vetëkontrollit hyjnor të prijësit të besimtarëve në përdorimin e pushtetit, duke e nxitur të kyente vepra të liga e kriminale, si të tiranëve të historisë; 4 - Bënë çmos për të shkatërruar dashurinë e prijësit të besimtarëve për drejtësinë shoqërore; 5-  U përpoqën ta largonin Imam Aliun nga orbita hyjnore dhe ta molepsnin me pisllëqet, ku ishin zhytur vetë. Thënë në një mënyrë më të përgjithshme, reagimi i tyre ndaj thirrjeve të Imam Aliut për virtytshmëri i shembëllente raporteve midis instinkteve inferiore e shtazarake dhe shpirtit që synon ngritje dhe lartësim. Pra, A nuk është treguar kryeneçe me këtë njeri të jashtëzakonshëm ajo kohë, duke e vënë atë përballë njerëzve kaq të mbrapshtë? A nuk ishte ajo mosmirënjohëse ndaj Imam Aliut, njeriut më human të historisë njerëzore, duke i vënë përballë krijesa të liga e të papërgjegjshme? Më tutje fjalimi vazhdon: “Në këtë kohë mirëbërësi konsiderohet keqbërës dhe shtypësi e shton padrejtësinë e vet.” Kjo fjali flet për një nga faktorët që e asgjëson “jetën e ndërgjegjësuar” të shoqërisë. Kjo, për faktin se ta shikosh mirëbërësin si njeri të keq, do të thotë ta ndihmosh të keqin për të vazhduar e përshkallëzuar dhunën.

A nuk është e njohur për ne që robërimi dhe nënshtrimi ndaj unit natyror nuk sjell, veçse asfiksimin e gjithë principeve humane e të vlerave hyjnore? Të gjithë jemi të vetëdijshëm për këtë fakt, siç jemi të vetëdijshëm për ekzistimin tonë. A nuk e dimë që njeriu mirëbërës e ai keqbërës nuk janë njësoj, edhe pse ngjajnë në formë e paraqitje? Sigurisht që e dimë edhe këtë të vërtetë. A nuk e dimë që padrejtësia dhe shtypja janë kundër jetës individuale e asaj shoqërore? Padyshim që e dimë. Epo, tani që jemi në dijeni të të gjitha këtyre çështjeve, a ka tjetër gjë, për të cilën s’dimë? Ajo që ne s’dimë është kuptimi i “jetës së ndërgjegjësuar”.

 Ne mund të jemi të vetëdijshëm për ca “rrezatime” të saj, por prapë nuk jemi në dijeni për tërë realitetin e kësaj jete, e cila u dhuron ndriçim e iluminim gjithë mendjeve e zemrave të racës njerëzore. Por duhet thënë se, edhe sikur ta njohim në tërësinë e saj këtë “dritë” që ndriçon mendjet dhe zemrat e racës njerëzore, prapë nuk e kemi forcën emancipuese, që na çliron nga kthetrat e unit natyror. Ne, njerëzit, nuk jemi si druri i hardhisë që s’di gjë për rrushin e cilësitë e tij, nuk jemi as rrushi, që nuk ka asnjë ide si shndërrohet në trupin e njeriut në energji kreative, që pastaj kthehet në vlera materiale e spirituale. Neve na është dhënë dituria për profetët, për veprimtarinë e ideologjinë e predikimeve të mëkëmbësve të profetëve, të afërmëve të Zotit e të dijetarëve që kanë kultivuar spiritualitetin e tyre. Kjo dituri na përgatit për të lëvizur drejt lartësimit shpirtëror e arritjes së përsosmërisë sonë. Rrjedhimisht, problemi kyç që kemi ne si njerëz është fakti që nuk përpiqemi ta përvetësojmë forcën që do të na shpëtojë nga kthetrat e vetes natyrore e të unit inferior, ndonëse mundësia për arritjen e këtij objektivi ekziston në përmasa e cilësi të ndryshme falë përparimit të shkencave humane e pranisë së librave të shenjta midis nesh. Mjetet ku duhet të mbështetemi në këtë udhë janë intelekti dhe ndërgjegja.

Diskutim për “Jetën e Ndërgjegjësuar”

Jeta natyrore e kulluar dhe “jeta e ndërgjegjësuar”

Para se të diskutojmë për dy llojet e jetës, që përmendëm, le të analizojmë dy premisa.

 Premisa e parë lidhet me konceptimin e vet jetës. Padyshim, jeta njerëzore nuk ka qenë në rrjedhën e saj të gjatë në histori një fenomen i thjeshtë, i limituar e që nuk meriton të analizohet, siç mund të thuhet për jetën shtazore. Jeta njerëzore nuk ka qenë në një  trajtë që, kur shfaq një manifestim të saj, jep një arsye private për shpjegimin e sqarimin e shkakut të tij. Për shembull, historia përshkruan luftra midis grupimeve e shoqërive të ndryshme. Është lehtë të përcaktohen kufinjtë, format e cilësitë e tjera të luftës si një dukuri e caktuar, por jo edhe shkaku që e ka nxitur, apo nëse ai shkak ka qenë i vetëm, për shembull ekonomik. Shkak i luftës mund të jetë dhe racizmi, siç mund të jetë prepotenca e dëshira e liderëve e udhëheqësve të këtyre grupeve e shoqërive për dominim. Të gjitha këto ka mundësi të jenë shkaqe për luftë, sepse dihet që jeta nuk ka qenë e njëjtë për gjithë njerëzit dhe nuk shihet si një realitet i kufizuar e i fiksuar te gjithë shoqëritë e kohët. Për disa njerëz, për shembull, jeta është e dashur e interesante në tërë format e saj. Galinosi thotë: “Dakord, më lini gjysëm shpirti, ... me kusht që ta shoh botën nga një cep.”

Edhe pse nuk është e sigurt që këtë e ka thënë pikërisht Galinosi, pohime si ky kanë bërë shumë njerëz të mëdhenj. Po ka dhe nga ata që e urrejnë dhe e shpërfillin jetën aq shumë, sa thonë: “O vdekje, eja se na ka mbytur jeta!”

Ndoshta këta njerëz janë të mendimit se bashkë me barrën e rëndë të jetës mbajnë mbi supe dhe faktorët determinativë natyrorë e se nuk ka mburojë që t’i mbrojë prej tyre, as mjete, me të cilat t’u kundërvihen, për shkak të forcës e të furisë së tyre. Ka dhe njerëz, jeta e të cilëve bazohet te kënaqësia: Kur ata i kaplon lumturia e kënaqësia, ndjejnë se jetojnë, po sapo privohen prej tyre, jeta e tyre kthehet në torturë.

Një kategori tjetër njerëzish e kanë ulur kokën poshtë e nuk dinë çfarë bëjnë e çfarë duan. Ata nuk mendojnë ç’është jeta dhe ç’dimensione, cilësi e mundësi ofron apo ka. Nëqoftëse do t’i pyesnim njerëzit, se cilat janë, sipas tyre, idealet që përbëjnë motorin shtytës të jetës së tyre, do habitemi aq shumë sa nuk do t’i besojmë vetes. Një mendimtar thotë: “Një ditë mendova të bisedoja me njerëzit për jetën ideale, siç e përfytyrojnë ata, dhe dëgjova përgjigje që më kanë habitur vërtet. Për shembull, pyeta një infermiere se cila ishte jeta që i pëlqente. Përgjigjia e saj ishte, infermieria. E pyeta përsëri, për ç’arsye. Në përgjigje, ajo më tha: “Sepse kur isha e vogël dëgjova mamin të thoshte se engjëjt kanë krahë të bardhë dhe, që nga ajo kohë, unë e shikoj veshjen e rrobës së bardhë si idealin tim të jetës “. Më pas pyeta një shofer kamioni se cila ishte jeta ideale sipas tij. Ai m’u përgjigj se ideali i jetës së tij ishte ngarja e kamionit. E pyeta prapë për arsyen e këtij mendimi e ai më tha se i pëlqenin  gjërat e mëdha qysh nga fëmijëria dhe, meqë kamioni është shumë i madh, kënaqej me ngarjen e vënien e tij në lëvizje. Po t’ua drejtojmë këtë pyetje gjithë njerëzve që pasojnë njëri tjetrin si hallka të njëpasnjëshme në zinxhirin historik të jetës natyrale të kulluar, dhe të bashkëbisedojmë me ta për qëllimin e jetës, lumturinë, idealin, virtytin e ndritshmërinë, do të marrim si përgjigje diçka që nuk ndryshon shumë nga ajo që dëgjuam në rastet më lart. Duhet theksuar këtu se ky lloj zhvlerësimi i jetës, që shfaq karvani i jetës natyrore të kulluar të njerëzimit, edhe pse mund të mos jetë produkt i egoizmave dhe i ambicieve të despotëve apo adhuruesve të pushtetit, është gjithsesi një humbje e madhe, që njeriu e duron nga mosdija ose për shkak të faktorëve përcaktonjës të shoqërisë ose mjedisit. Por nëse të njëjtën pyetje rreth qëllimit të jetës, virtytit, etj., ua drejtojmë tiranëve e diktatorëve, përgjigja që do marrim do jetë edhe më tronditëse e trishtonjëse. Përgjigja e tyre është shprehja më e shëmtuar e më e trishtueshme, që ka dëgjuar veshi i njeriut ndonjëherë. Themi më e trishtueshme, sepse, pavarësisht mënyrës e trajtës si thuhet, ajo përmban në thelb bindjen se ata janë qëllimi kurse të tjerët janë mjetet. Kjo është për ata jeta e lumtur, ajo që u jep kënaqësi e u siguron virtytin e qëllimin final të jetës së tyre. Pishtarët e karvanit të njerëzimit, ata që duan për të një jetë të ndërgjegjësuar, siç janë profetët dhe të kultivuarit intelektualisht e ndërgjegjësisht, të cilët shfaqen në shoqëri nën forma të ndryshme, i kanë orientuar e shpenzuar gjithë përpjekjet e tyre vetëm e vetëm për vetëdijësimin e njerëzve për realitetin e jetës natyrale të kulluar dhe për të vërtetën e “jetës së ndërgjegjësuar”. Ata kanë synuar të nxjerrin sa më shumë njerëz nga grupi i njerëzve që ndjekin udhën e jetës natyrore të kulluar, për t’i “rekrutuar” në karvanin e ithtarëve të “jetës së ndërgjegjësuar”. Në një mënyrë më të përgjithshme mund të thuhet se, që nga fillimi i historisë njerëzore, kanë ekzistuar faktorë të ndryshëm, që e kanë përcaktuar si domosdoshmëri shpjegimin dhe sqarimin e jetës në një shkallë shumë më të lartë nga ajo, ku përfshihen njerëzit rëndom, si dhe kanë ndërmarrë veprimet e përpjekjet e duhura për ta realizuar këtë sqarim e shpjegim në praktikë. Në këtë drejtim mund të përmendim: 1. Fetë autentike hyjnore, që janë përhapur në shoqërinë njerëzore nëpërmjet profetëve brenda një hapësire kohore jo dhe aq të largët. Fetë hyjnore këmbëngulin që dukuria e jetës të mos bëhet skllave e tekave natyrore të njerëzve e që të mos pengohet zhvillimi e përparimi i saj. Sipas tyre, nuk duhet sugjeruar që kjo dukuri madhështore është e kufizuar në lëvizje, evolucion e zhvillim, sepse jeta e ka përshkuar e tejkaluar udhën e natyrës së pastër dhe ka arritur fazën sublime të ndjenjës, vetëdijes, përhapjes së dimensioneve mbinatyrore dhe lulëzimit të talenteve të ndryshme. Fetë autentike hyjnore nuk kanë eliminuar asnjë realitet nga jeta e njeriut, po kanë urdhëruar domosdoshmërinë e kultivimit të potencialeve të ndryshme humane në sferën e natyrës e të shoqërisë njerëzore, pa i mohuar kënaqësitë epshore, trupore dhe natyrore, dhe duke porositur bashkërendimin e tyre me talentet e dhuntitë tjera, në mënyrë që të mos pengohet zhvillimi i tyre. Ato kanë ofruar një logjikë të arsyeshme se si të shfrytëzohen këto kënaqësi e qejfe. Të gjitha urdhrat dhe dispozitat fetare janë në shërbim të realizimit të këtij qëllimi, në mënyrë që të mos të pengohet lëvizja përpara e fenomenit të jetës:

 Shih si ecim, edhe pse jemi ulur

 A nuk vëren që synojmë një vend të ri?

Xhelaledin Rumiu i shikon këto rekomandime e urdhra të fesë për njerëzimin si një lëvizje konstante sipas një vektori që është nisur nga zanafilla e tij për të synuar botën e amshuar:

Ne nga deti jemi dhe drejt detit shkojmë,

Ne jemi prej të lartit dhe drejt të lartit shkojmë.

Vrojtimi objektiv i përfundimeve të zhytjes së njeriut në jetën e kulluar natyrore tregon veçse huazim nga natyra dhe kthim në të. Në këtë kuptim, duke e kufizuar veten te areali i jetës së kulluar natyrore, e cila depërton përmes kanalit të një mashkulli e një femre, njeriu nuk bën gjë tjetër kur i hap sytë në këtë botë, veçse u nënshtrohet stuhive të ligjeve të natyrës. Një përfundim tjetër, akoma më i hidhur, madje më asgjësues, është fakti që jeta e kulluar natyrore i ka “dhuruar” njerëzimit vetëm luftën për mbijetesë. Është kjo “dhuratë” që nuk e ka lejuar deri sot shumicën dërrmuese të njerëzve në shoqëri që të hedhin hapa drejt historisë humane të njerëzve për të tejkaluar historinë natyrore shtazarake. Nuk është fare rastësi fakti që në librin e historisë njerëzore nuk gjendet asnjë faqe pa një rresht, së paku, që të mos jetë shkruar me gjak. Madje dhe në rreshtat e historisë që përshkruajnë jetë idilike e pa antagonizma, shumica e shprehjeve mbushen me nocione determinante ose pyetje të llojit “çfarë duhet bërë”. Ky faktor i dytë i ka detyruar mendjet e ndritura dhe dijetarët e vërtetë që t’i plotësojnë përpjekjet e profetëve duke folur për nevojën e shpjegimit dhe të justifikimit të jetës njerëzore.

Një faktor e forcë e brendshme shumë autentike, e pranishme në gjithë shoqëritë e kulturat nën emra të ndryshme, si mendja e shëndoshë, natyra e dëlirë, ndërgjegjja e vetëdijshme, zemra, shpirti, etj., na lajmëron për domosdoshmërinë e transformimit të jetës së kulluar natyrore në një jetë sublime, e cila mundëson lulëzimin e talenteve e të potencialeve latente të njeriut, si dhe realizimin e unitetit eminent të jetës së racës njerëzore.

Përktheu: Valbona Ismaili