Fjala vjen ata njerëz që merren me mjekimin me energjinë elektrike drejtojnë pretendimin se ky është një ‘irfān (urtësi). Unë nuk e mohoj mjekimin me energji elektrike, mbase mund të bëhet dhe mjekimi me energji elektrike, unë nuk e hedh këtë poshtë. Por energjia është lëndore. Përse ajo është lëndore, sepse ajo është një gjë që mund të matet. Kurse ‘irfāni (urtësia) ka të bëjë me çështje shpirtërore. Ju nuk mund ta masni me një gjë lëndore shpirtëroren.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Ne jemi shumë të lumtur dhe sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane, burimi i të cilave është Ḳur’āni Famëlartë dhe Ehli Bejti rishtas është e pakët...

Unë pashë çiftlikun e gjelbër të kupës qiellore dhe draprin e Hënës së re,

Koha e korrjes, më erdhi ara e fushës sime të punës ndërmend.

Zjarri i asketizmit dhe syfaqësisë do të djegin mullarin e fesë,

O Ḥāfiḍḥ hidhe këtë trikon e leshit (trikon e besimit të rremë dhe të syfaqësisë) dhe shko!

 Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي” “Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut. Fillimisht ne iu shprehim falenderimet tona bashkë me mjeshtrin e nderuar si pasojë e interesimit, mendimeve dhe këshillimeve të shfaqura nga ana juaj.

Rishtas jemi në praninë e mjeshtrit tonë të nderuar dhe po hetojmë çështjen e gjëmave të urtësisë apo gjërat të cilat dëmtojnë urtësinë sipas mendimit të të madhit Meulānā. Ai kishte bërë fjalë për dy faktorë më parë. Njëri nga këta ishin dyvargëshit në formën: “Gjëma e konceptit është ḥāli (gjendja) dhe ḳāli (fjala) / Nuk mund të lahet gjaku me gjak”. Faktori i dytë ishin dyvargëshit në formën: “Mos e krahaso me veten punën e njerëzve të dëlirë / Edhe nëse fjala “shīr” (në kuptimi e luanit) të jetë e njëjtë me fjalën “shīr” (në kuptimin e qumështit) në shkrim”. (Forma e shkrimit të disa fjalëve është e njëjtë por kuptimi i tyre është i ndryshëm. Ti mos shiko paraqitjen e jashtme, por shiko thelbin e brendshëm. Media e Lirë).

Ne e kishim folur për këtë çështje me mjeshtrin tonë të nderuar, tani do të vazhdojmë këtë çështje dhe do të vijojmë të hulumtojmë bashkë me sqarimet e mjeshtrit tonë se si këto çështje mund të jenë shkak për gjëmën në arritjen tek urtësia sipas Meulānës.

Mjeshtër i nderuar, ne kishim cekur këtë në programin e kaluar: I njohuri Meulānā citon se “temthīli” (shëmbëllimi) është rrënja e gabimeve të bëra në njohjen e urtësisë me shembujt e bukur të dhënë. Domethënë ai kishte kumtuar se ngjashmëritë janë shkak për shmangien e disa njerëzve në aspektin e paraqitjes së jashtme. Nga sqarimet e bëra nga ju ne kuptuam se njeriu nuk ekspozohet ndaj këtyre lloj shmangieve në përpjesëtim me fuqizimin e urtësisë së tij. Sërish Meulānā këshillon dhe disa udhë në këtë çështje të cilat unë do t’i lexoj brenda rrjedhës së çështjes sonë.

Ai bën të ditur se njëra nga këto gjëma është treguesi i qenies asket, besimtar dhe i urtë. Unë i numërova dhe ai numëron emrat e dymbëdhjetë degëve në këtë çështje dhe shton se këto degë mund të jenë shkak për shmangien e njeriut në rast se ai nuk bën kujdes ndaj tyre.

Në këtë çast unë do të lexoj tregimin e tij të çakallit. Në këtë tregim bëhet fjalë se si një çakall bie brenda një qypi ngjyrash të mbushur me ngjyra të larmishme. Kur çakalli del nga qypi i ngjyrave e sheh veten se është lyer me ngjyra të ndryshme dhe ngre pretendimin e qenies pallua. Kurse të tjerët nuk e pranojnë këtë pretendimin e tij dhe i tërheqin vëmendjen: “Po, trupi yt është bërë ngjyra-ngjyra, por ti nuk je pallua”. Unë dua të lexoj poezinë e tij tani:

Ai çakall që ishte bërë ngjyra-ngjyra erdhi urtë e butë,

Ai goditi me shuplakë në veshin e qortuesit (dhe i tha kështu).

 

Shikomë dhe shiko këto ngjyrat e mia,

Asnjëherë shamani nuk mund të gjejë një idhull tl bukur si unë.

 

Unë kalova nga qindra kopështe (Xhenneti) të bukura dhe shumëngjyrëshe,

Atëherë përulmu dhe mos e ngri kokën tënde!

 

Shiko këtë bukuri, madhështi dhe zbukurim,

Shikomë si lëvdatën, mburrjen e botës dhe shtyllën e fesë.

 

Unë u shfaqa ndaj dhuntisë, mirësisë hyjnore,

Unë u shfaqa në pllakën e lartësisë dhe madhësisë.

 

O ju çakej a mund t’i thuhet kësaj dinakëri?!

Vallë a është parë një çakall kaq i bukur?!

 

Ata çakej u mblodhën atje,

Pikërisht si fluturat që rrethojnë anembanë qiririn.

 

(Ata i thanë) Shumë mirë o gur i çmuar, si të të drejtohemi?!

Ai tha: (Quamëni) Mushterī (planeti Jupiter) si palloi mashkull.

 

Atij i thanë se pallojtë,

Po japin shfaqje (duke hapur e rrahur krahët) në kopësht.

 

Vallë a mund të bësh dhe ti shfaqje?! “Jo”, tha.

Vallë si mund të flasë për Ke‘ben dhe Mīnānë dikush që nuk ka kaluar shkretëtirën?!

 

Ata e pyetën A mund të bësh si zëri i palloit?! “Jo”, tha.

Ata i thanë o i marrë, atëherë ti nuk je pallua,

 

Gëzofi i qenies pallua vjen nga qielli,

Vallë a mund ta arrish me ngjyrë dhe pretendimin e vendit atë?!

Mjeshtër i nderuar, sa dyvargësh të mahnitshëm që janë apo nuk është kështu?! Gëzofi i urtësisë është një ndihmë e përjetshme dhe një dhunti e Allāhut të Lartësuar. Le të mos kalojmë në leximin e vijimit, sepse dua të bëj të ditur se ka disa çështje të holla këtu. Çështja e parë janë rrënjët psikologjike të kësaj ndjenje. Ne mund të shikojmë se si një njeri i rëndomtë, i zakonshëm, që është në llogarinë dhe punën e tij mund t’i ngrejë këto lloj pretendimesh befasisht. Ose si pasojë e përjetimit të një morie ngjarjesh të cilat shkrepin një shkëndijë në trurin e tij dhe ai shtron këto lloj pretendimesh papritur. Çështja jonë e parë është se ku buron kjo dukuri dhe ku mbështetet themeli i saj.

Mjeshtër, çështja jonë e dytë është se kur shqyrtojmë historinë vëmë re se janë mbledhur shumë njerëz rreth të zotërve që kanë drejtuar këto lloj pretendimesh. Madje dhe ata të cilët kanë ngritur pretendimin e qenies së dërguar ia kanë dalë mbanë që të mund të mbledhin një mase të madhe njerëzish rreth e rrotull tyre.

Çështja jonë e tretë është se ne zotërojmë disa kritere në çështjen e njohjes dhe ndarjes së këtyre lloj degëve ose rrymave. Veçanërisht dhe në ditët e sotme ku nuk dalin një, dy, pesë por një sërë çakejsh në dritë dhe që të tërë mund të shtrojnë pretendimin se janë palloj. Unë kam dëshirë që t’i shtjelloj të tria këto çështje në këtë program.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se ashtu siç cekët dhe ju kjo është një çështje shumë e rëndësishme për të cilën ka folur Meulānā. Lërmëni të bëj një shtesë në lidhje me thëniet tuaja në lidhje me shumimin, shtimin e çakejve veçanërisht në ditët tona si përfundim. Ajo që cituat është e drejtë, megjithatë miratoj se çakejtë që dalin në dukje me pretendime pasi kanë rënë në qypin e ngjyrave të shumëllojshme ishin në çdo epokë, janë dhe në ditët tona do të jenë dhe në të ardhmen. Meulānā ka ilustruar një shembull shumë të bukur. Një çakall bie rastësisht në një qyp ngjyrash. Ai lyhet, ngjyroset kokë e këmbë dhe i pëlqejnë jashtë mase këto ngjyra atij. Kjo është arsyeja se ai e sheh veten si palloi i vendeve më të larta. Ai pretendon se është një pallua mashkull me të tëra bukuritë dhe nuk është një çakall.

Bëjmë të qartë se kjo veçori për të cilën Meulānā na ka tërhequr në një mënyrë shumë të bukur vëmendjen gjendet tek shumë njerëz. Edhe këta të fundit bie në një qyp ngjyrash dhe fillojnë ta shohin gabim vetveten më pas. Epo ka dy lloj “unësh” tek njeriu, njëri nga këta është uni “ḥaḳīḳī” (i vërtetë) dhe tjetri është uni i rremë. Ose më saktë uni “ḳalbī” (i zemrës) dhe uni “ḳul’lābī” (i rremë).

Lajmërojmë se çdo njeri ka një gjendje të pranishme apo personalitet. Domethënë një njeri është fiks ashtu siç është. Personaliteti i tij është në një shkallë të lartë ose në një shkallë të ulët, kjo është një çështje tjetër, por ai njeri është fiks ashtu siç është. Por duke qenë se njerëzit nuk janë të pavarur nga dëshirat e ryre shtojmë se dhe njerëzit kanë personalitete të cilat duan t’i zotërojnë.

E thënë ndryshe njeriu ka një gjendje apo personalitet të pranishëm qoftë ai i bukur ose i shëmtuar, i mirë apo i keq, i çiltër ose i ndyrë, krahas kësaj ai ka dhe një personalitet që e dëshiron, do dhe do ta zotërojë. Kështu që shumica e njerëzve nuk shikon atë personalitetin e vërtetë që ka, por shikon atë personalitetin që do ta ketë tek vetvetja.

Për shembull mendoni për stilin e veshjes. Disa njerëz vishen sipas rrethit dhe mundësive ekonomike të tyre. Megjithatë nëse ka dikë që do ose i kushton rëndësi atëherë ai mundohet të bëhet, vishet si ai. Ai ecën, lëviz, vishet si ai, madje ai i shëmbëllen dhe flokët, mjekrrën, mustaqet, stilin e ecjes, stilin e të folurës dhe stilin e veshjes si ai njeri. Ai orvatet ta bëjë dhe veten si ky i fundit meqenëse do të bëhet si ai.

Shumë mirë por nga buron kjo?! Nga kërkimi tepër e më tepër i njeriut... Shprehem kështu sepse njeriu ka disa dëshira që nuk mund t’i shtie në dorë, si rrjedhojë ai përpiqet ta sjellë dhe veten në atë formë që dëshiron. Nëse ato dëshira janë të mira, shpirtërore dhe të vërteta ai duhet të mundohet të përparojë në atë anë. Mirëpo rendja pas dëshirave që nuk mund të shtihen në dorë apo të rreme i shëmbëllen pikërisht pandehjes së çakallit se është pallua.

Kështu që çakalli i tregimit tonë kishte rënë rastësisht në qypin e ngjyrave dhe kur doli nga qypi kishte nisur ta pandehte veten pallua kur e kishte parë trupin e tij ashtu të ngjyrosur. Mirëpo disa njerëz e hedhin në mënyrë të ndërgjegjshme veten në qypin e ngjyrave me qëllim që të mund të jenë të ngjyrosur. Në këtë mënyrë ata duan të duken si një gjë që nuk janë.

Pra ka disa gjëra që duken ashtu siç janë, ndërsa disa gjëra duken thjesht dhe vetëm ashtu siç duken por nuk janë. Pra ato gjëra nuk duken siç janë; ato e tregojnë në një mënyrë që nuk janë veten. Si do të jetë dukja në formën që duan të jenë dhe nuk janë del në disa fusha më tepër në shesh. Fusha e parë është ‘ilmi (dituria). Fjala vjen një njeri e tregon veten si ‘ālim (dijetar) kur në fakt nuk është ‘ālim (dijetar). Ai pretendon se di diçka por poshtërohet brenda një kohe të shkurtër.

Në veçanti ai poshtërohet në një mënyrë më të shpejtë në shkencat bashkëkohore. Për shembull nëse ju vini një formulë fizike përpara një njeriu që pretendon se është fizikan është tejet e qartë se ai do të poshtërohet. Gjithashtu kjo vlen dhe për ata që pretendojnë se janë historianë apo matematikanë sepse dhe ata do të poshtërohen shumë shpejt. Mirëpo qenia gënjeshtar e zotëruesve të drejtimit të pretendimit në fushën e diturisë dhe fesë nuk del shpejt në shesh.

Ju mund ta kuptoni menjëherë nëse dikush që ngre pretendimin se është apo nuk është matematikan në të vërtetë duke i vënë përpara një problem matematikor, ose dikush që shtron pretendimin se është historian në të vërtetë duke e pyetur për një ndodhi, ngjarje rreth historisë. Por ju nuk mund ta poshtëroni menjëherë dikë që pretendon se është Selmān Fārīsīu ose Ebū Dherr Gifārīu i epokës duke i thënë: “Ti nuk je ashtu siç pretendon”. Sepse ne nuk kemi një metër ose një paisje matëse për të mund të matur besimin fetar të njerëzve.

Ne kemi një metër, matës në çështjen e temave shkencore, me të cilin ju mund të masim diturinë, njohurinë, urtësinë e njerëzve, por vallë si do të mund të masni qenien besimtar të një njeriu që e bën të njohur veten si Selmān Fārīsīu apo Ebū Dherri?! Për këtë arsye shkallë e lartë e dredhisë dhe mashtrimit është shumë e tepërt në fushën e fesë dhe urtësisë.

Kur ju i ngrini një pyetje rreth një çështje filozofike, e pyesni për konceptet filozofike si hejūlan (lëndën e parë) dhe ṣūretin (pamjen), apo ūxhūdin (qenien) dhe māhijetin (natyrën), ose ḥareketu’l- ḥubbi (lëvizjen e dashurisë) dhe ḥareketu’l-xheuheri (lëvizjen thelbësore) një njeriu i cili shtron pretendimin e qenies filozof dhe nëse ky i fundit nuk mund t’iu përgjigjet këtyre lloj pyetjeve, atëherë është mëse e kuptueshme se ai nuk është filozof. Por ç’do t'i bëni një njeriu që pretendon se është ‘ārif (i urtë)?! Epo le të themi se ju i pyetët disa gjëra që u përkasin çështjes së urtësisë së dukshme, por ç’mund të bëni rreth urtësisë së veprës?! Për këtë arsye shumica e dredharakëve, mashtruesve i drejtojnë pretendimet ose në çështjet fetare ose në çështjet e urtësisë së veprës.

Fusha e fesë është fusha ku mendimi është zhvilluar dhe zhvillohet më mirë. Në kundërshtim me pretendimet e disa pozitivistëve mbase asnjë fushë nuk është e përshtatshme, volitshme për zhvillimin e mendimit aq sa është fusha e fesë. Disa pozitivistë mendojnë se eksperimentet dhe laboratorët janë vendi ku zhvillohet mendimi. Përkundrazi pohojmë se fusha ku mendimi zhvillohet më mirë është fusa e fesë, sepse mendimet më të larta janë shfaqur nga kjo fushë.

Por, po pohojmë se këtu ka dhe një por të madh. Njoftojmë se fusha e fesë aq sa është një vend ku zhvillohet dhe kalon në fluturim mendimi, gjithashtu mund të jetë dhe vendi ku jetësohet dhe ngrirja dhe rënia mendimore. Në çastin kur mbyllni dyert e mendimit nis proçesi i ngrirjes dhe ngurtësimit. Domethënë fusha e fesë mund të jetë mund të jetë një vend ku mendimi kalon në pikat më të larta në fluturim. Kështu që ne e shohim këtë, ja pra drejtojmë pyetjen: “Kush është i zoti i lartësimit mendimor të teologut Meulānā?! Pra kush është i zoti i lartësimit mendor të Ibn Sīnās, Ibn Rushdit, Mullah Ṣadrās në Lindje dhe i Shën Thoma Akuinasit, Shën Augustit dhe përsëri i Siddharta Gautamës ose i Budës përsëri në Lindje?!

Mirëpo feja jo vetëm që siguron lartësimin mendor por ajo mund të jetë shkak dhe për ngrirjen dhe ngurtësimin mendor. Fjala vjen kush është i ngrirë dhe i ngurtë si Ibn Mulxhemi (khārixhiti vrasës i Imām ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibit (p.m.t.). Media e Lirë)?! Kush është dritëshkurtër, mendjengushtë, i ngurtë, kokëgdhë dhe kokëshkëmb si Ibn Mulxhemi dhe të ngjashmit me të?! Pa i krahasoni Ibn Mulxhemin dhe Selmān Fārīsīun njëherë. Shkurtimisht fusha e fesë është një fushë jashtëzakonisht e hollë, delikate dhe elegante.

Ja pra këtu zënë fill dhe gjëmat. Njeriu e godet, hedh veten në një ‘irfān (urtësi) të rremë. Qenia e rremë, dredhia, mashtrimi i pretendimit të urtësisë nuk mund të dalë ashtu në një kohë të shkurtër në pah. Ju mund ta pyesni për një formulë, problem matematikor një njeri që ngre pretendimin e qenies matematikan dhe mund ta rrëzoni pretendimin e tij në rast se ai nuk iu përgjigjet. Kjo gjendje vlen dhe për një njeri i cili shtron pretendimin e qenies fizikan ose filozof. Por vallë si mund t’i rrëzoni menjëherë pretendimet e një njeriu në fushën e urtësisë vepruese që shprehet: “Unë qëndrova asket, mbajta perhizë për kaq kohë, arrita në këtë vend, jam njeri i shuhūdit (dëshmisë) dhe mukāshefes (zbulimit të ndërsjellë)”?!

Në këtë gjendje ky pretendim rritet çdo ditë e më shumë, ligësitë e këtij shtohen për çdo ditë, pretenduesi largohet më tepër nga e vërteta dhe ai mund të mashtrojë një numër të lartë njerëzish si veten. Si rrjedhojë mund të ketë njerëz që i besojnë qenies pallua të çakallit që bie dhe del nga qypi i ngjyrave, pikërisht siç i besojnë magjisë së magjistarëve. Njerëzit të cilët nuk mund të meditojnë, mendojnë nuk mund t’i diagnostikojnë, përcaktojnë në mënyrë shumë të lehtë të tëra këto dukuri.

Si përfundim kudo të kthehemi dhe rrotullohemi rishtas vijmë tek çështja e meditimit dhe mendimit. Me fjalë të tjera logjikimi, meditimi dhe mendimi janë baza e lartësimit dhe përparimit të njeriut. Ata janë themeli i zbulimit të vërtetës dhe lirisë së njeriut. Meditimi është përftimi i lirisë. Meditimi është përftimi i qenies pakufi. Një njeri zotërues i meditimit mund të arrijë tek pakufizimi.

Njeriu që mendon është njeri i lirë. Një njeri që nuk mediton nuk është një njeri i lirë. Mos kërkoni liri tek një qenie që nuk mendon. Një njeri që nuk mendon nuk ka liri, më e shumta që mund të ketë janë instinktet e tij. Kurse instinkti nuk është liri, sepse çdo gjallesë, kafshë lëviz me instinktet e saj. Çdo i paditur lëviz me instinktet e tij. Kjo nuk është liri.

Liria është në meditim. Shumë mirë por ç’është meditimi?! Ne duhet të sqarojmë dhe meditimin këtu. Meditimi është mendimi i njeriut mbi mendimin e tij në çdo çast. Vënia e largësisë mes vetes në çdo çast. Kur njeriu të mund të vërë largësi mes vetes atëherë ai mund të vërë largësi mes çdo mendimi që do të brumoset në të. Ai mund të vërë largësi ndaj çdo gjendjeje qoftë ajo e gëzuar ose qoftë e hidhëruar.

Për shembull njeriu duhet të mund të mendojë kështu: “Ç’është ky gëzim?! Cili është burimi i këtij gëzimi, përse jam i gëzuar, a duhet të jem i gëzuar, apo nuk duhet të jem i gëzuar?!” Ose ai duhet të mund të mendojë si vijon: “Ç’është ky hidhërim?! Cili është burimi i këtij hidhërimi, përse jam i hidhëruar, a duhet të jem i hidhëruar, ose nuk duhet të jem i hidhëruar?!” Vallë çfarë mund t'i përftojë njeriut zotërimi i një veçorie të tillë?! Zotërimi i saj i përfton veçori të pakufi njeriut. Nëse ju mund të vini largësi ndaj çdo lloj veçorie që do të krijohet tek ju atëherë do të bëheni të pafund dhe të pakufi.

Mirëpo nëse njeriu nuk ka meditim ose nuk do të bëhet zotërues i meditimit ai mbetet në një etapë, fazë të ulët dhe fillon ta shohë veten me ngjyrë pikërisht si ai çakalli i tregimit tonë. Ai pandeh se është një pallua Xhenneti dhe mbledh njerëz të ngjashëm si rreth e rrotull vetes, ja pra pikërisht këtu nis dhe shmangia, shtrembërimi.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, lërmëni t’iu rikujtoj se dhe dialogu i zhvilluar në gjirin e atij çakalli që pretendon se është pallua dhe çakejve të tjerë është mjaft i rëndësishëm. Ai çakall godet me shuplakë në rrëzë të veshit të qortuesit të tij por dhe çakejtë e tjerë i dalin me burhān (dëshmi, fakt) kundër pretendimeve të tij. Për shembull ata i kundërpërgjigjen duke i thënë: “Ti nuk je pallua, nuk fluturon, këndon, sillesh dhe vallëzon si pallua, ti nuk ke parë pyll”, etj.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Mjeshtër i nderuar, unë përfitova jashtë mase nga sqarimet tuaja dhe nxorra këtë përfundim: “Hapi i parë i njohjes së njerëzve që pretendojnë se janë fetarë apo dijetarë është mendimi, meditimi i njeriut dhe kundërvënia e tij me mendim. Mistiku Meulānā e ka nënvizuar me dhjetra herë këtë. Gjithashtu dhe ne e kishim cekur këtë në çështjen e koncepteve mendore. Pikë së dyti Meulānā reciton si më poshtë:

Zgjidh pīrin sepse ky udhëtim pa pīr,

Është i mbushur me shumë gjëma, frikra dhe rreziqe.

Vallë çfarë lloj veçorish ka “pīri” i këtushëm?! Kjo është një çështje mjaft e gjatë. Në shtesë pikë së treti kam dëshirë të them dhe këtë. Hirësia juaj ka shkruar një vepër të mahnitshme me titull: “Filozofi i Dialogut, Ḥāxhe Nāṣir Tūsī”. Sipas mendimit tim edhe Meulānā hyn në dialog me ne pikërisht në atë mënyrë. Me të vërtetë njeriu kur shqyrton atmosferën, mjedisin e mendimit të Meulānës krijon përshtypjen se ai pothuajse po flet për sot. Pra ai bashkëbisedon, i drejtohet, flet njeriut të ditëve të sotme dhe bën fjalë për nevojat e ditëve të sotme.

Mjeshtër Dīnānī: Po, madje ai mund t’i drejtohet secilit deri në pafundësi dhe ai është gjithmonë aktual. Poeti Meulānā është hem i lashtë dhe hem bashkëkohor. Pra ai është “eternal contemporary” që përkthehet si i përjetshëm bashkokëkohor duke përdorur këtu thënien angleze. Pra ai është i përjetshëm bashkëkohor dhe ka gjithmonë bisedues. Duke qenë se fjalët e tij janë të thella ai gjen gjithmonë bashkëbisedues, drejtues.

Larixhānī: Ky ishte një sqarim i mrekullueshëm. Në të njëjtën kjo tregon se ai i jep shumë rëndësi qortimit të dialogut, debatit dhe mendimit. Pra kur dikush thotë diçka ai nuk i hidhet në grykë, e bën të heshttë dhe e shtyp menjëherë por bën krejtësisht të kundërtën, ai krijon një dialog me të zotin e pretendimit pikërisht siç ndodhi me atë çakallin e tregimit tonë. Ju i sqaruat dhe mjetet e atij dialogu. Pra duhet të përftohet diçka nga ai dialog.

Tani dua t’iu pyes këtë. Ju pak më parë sollët një shembull të bukur kur thatë se nëse ju e pyesni, i vini një formulë, problem matematikor përpara një njeriu që ngre pretendimin e qenies matematikan dhe në rast se ai nuk e zgjidh, mund ta rrëzoni me lehtësi pretendimin e tij të gënjeshtërt. Gjithashtu nëse ne e pyesim dikë madje dhe në filozofi në lidhje me konceptet themelore dhe sipas përgjigjes së dhënë ne vëmë re nëse ai është apo nuk është gënjeshtar. Edhe urtësia e dukshme është kështu por mund të ketë probleme, shqetësime në urtësinë e veprës. Megjithatë cili i urtë i vërtetë ka këshilluar urtësinë e veprës në mungesë të urtësisë së dukshme?! Vallë a ka ndonjë të tillë mjeshtër?! Pra dua të them se mendja jonë nuk është e ndarë nga urtësia jonë.

Mjeshtër Dīnānī: Ju prekët një pikë shumë të bukur. Shikoni askush nuk e mohon urtësinë e veprës. Vepra pa mendim është e pakuptimtë, gjendet një vepër bashkë me çdo mendim. Vepra pa mendim, mbase është e mirë si rastësi, por është një gjë që shkakon gjëmë dhe fatkeqësi. Një vepër që nuk ka mendim pas saj nuk është e drejtë, e saktë. Vepra duhet të jetë përfundimi pas një mendimi të caktuar dhe pas një përfundimi të mendimit të caktuar. Vepra lind hem nga mendimi dhe hem kjo vepër e përgatit njeriun për një mendim të ri. Mirëpo një vepër që nuk ka një mendim në fillim, nuk buron nga një mendim i caktuar dhe nuk ëshë përfundim i një mendimi të caktuar nuk ka asnjë lloj ndikimi.

Po, natyrisht se urtësia e veprës është e rëndësishme; njeriu pa vepra është tejet i zbrazur. Por kjo vepër duhet të lindë nga vepra dhe duhet të sjellë një mendim të ri së bashku me të. Pra ajo duhet të hapë, përgatisë mjedisin për një mendim më të mirë. Nëse dy veçori një nuk gjenden në një vepër atëherë ajo vepër nuk ka ndikim. Disa njerëz larg mendimit mundohen të mbështeten me mish e me shpirt në vepër. Nëse vepra nuk është pas një mendimi dhe nëse njeriu nuk mund të sqarojë se përse e ka bërë dhe qëllimin e saj kjo është tej mase e rrezikshme.

Si rrjedhojë përkufizojmë se një vepër që nuk është mbështetur në botëkuptim dhe mendim nuk është një vepër e dobishme. Kurse vepra e lindur nga një mendim dhe që përgatit një mjedis për një mendim më të mirë dhe më të ri është e dobishme. Kjo është ana e parë e çështjes.

Si rrjedhojë ne jemi në gjendje që të shikojmë dhe mendimin e të urtit. Ne duhet të shikojmë se çfarë ka thënë ai i urtë. Unë mund ta kuptoj se në ç’etapë të urtësisë është një i urtë duke marrë shtysë nga fjalët e tij. Le të zëmë se një i urtë bën sexhde, përulet nga mëngjesi deri në mbrëmje. Nëse unë nuk dëgjoj asnjë fjalë nga ai dhe nuk e di se ç’mendon vallë si do ta kuptoj se në ç’vend është?! Ka mundësi që ky njeri të jetë dhe një i paditur i rëndomtë.

Por kur ai hap gojën dhe thotë dy fjalë mund të kuptohet se në ç’etapë të urtësisë është. Pikërisht ashtu siç recituat pak më parë në atë pjesën ku e folura e çakejve të tjerë me atë çakallin që pretendonte se ishte pallua bart një rëndësi jetike. Meulānā nuk na tërheq vemendjen vetëm në disa çështje por në një numër tepër të madh çështjesh. Ata çakej e kuptojnë gjendjen dhe i kundërvihen atij çakallit të lyer me ngjyra duke i thënë: “Ti nuk je pallua!” sepse ti nuk zotëron veçoritë e palloit duke i thënë: “Ti nuk je pallua, nuk fluturon, këndon, sillesh dhe vallëzon si pallua, ti nuk ke parë pyll”, etj. Ky është një istidlāl (qenie dëshmie); nëse nuk do të ishte istidlāli (qenie e dëshmisë), ata do të mund të thonin: “Po ky ësht një pallua Xhenneti” duke u mahnitur nga fjalët e tij. Mirëpo kur ata nuk mundën të shihnin veçoritë e palloit në të, kur ai nuk mund t’i bënte bëmat e palloit ata e kuptuan se ai nuk ishte pallua.

Shumë mirë, por si e kuptuan këtë?! Ata e kuptuan me mendjet e tyre dhe duke menduar këtë. Meulānā na jep mësim me këto kafshë këtu. Ai thotë edhe ju hulumtoni, kërkoni mos shihni vetëm paraqitjen e jashtme të njeriut. Pra janë me masa e turma të gjëra njerëzit të cilët janë asketë në paraqitje të jashtme, bëjnë shumë adhurime por janë të paditur. Ata ishin me qindra në të shkuarën historike janë dhe tani.

Nëse më lejoni unë kam dëshirë të përcjell një tregim fetar në lidhje me këtë çështje. Një njeri ishte tërhequr në qoshe në një faltore në një vend, ditë e natë ishte i zënë me adhurimin e Allāhut. Kështu që dhe engjëjt filluan ta kenë zili këtë gjendjen e tij. Ata shkojnë dhe e pyesin Allāhun: “O Zoti ynë, vallë a ka ndonjë rob tjetër më afër Teje se ky robi Yt?!” Allāhu u kërkon engjëjve të shkojnë dhe të flasin me këtë njeri. Pra Allāhu nuk u thotë asgjë engjëjve, vetëm u kërkon të shkojnë dhe të flasin me të.

Dy engjëj marrin pamje njerëzore hyjnë dhe përshëndesin atë njeri në atë faltoren ku bën adhurimin. Ata e respektojnë atë dhe menjëherë i thonë: “Sa fatlum që je, të lumtë”. Kurse njeriu i çuditur pyet: “Pse?! Ç’ndodhi?!” Ndërsa engjëjt ia kthejnë: “Ne po të ndiqnim nga lart, ti ke gjashtëdhjetë vite që bën vazhdimisht adhurim. Vallë a mund të ketë një vend më të lartë se sa ky vendi yt?!” dhe i thurin fjalë plot lëvdata.

Njeriu i çuditur ia pret: “Po, thoni të drejtën. Sa fatlum që jam, unë kam një vend të lartë. Por kam dhe një hidhërim”. Engjëjt habiten dhe e pyesin: “Vallë ç’lloj hidhërimi mund të kesh ti që je në një vend kaq të lartë?!” Njeriu i jep këtë përgjigje: “Shikoni rreth e rrotull kësaj faltores sime ka shumë lëndina të bukura me tërshërë; por fatkeqësisht këto shkojnë kot. Unë herë-herë hidhërohem tej mase, ah sikur Allāhu të më kishte dhënë një gomar dhe ta kisha kullotur këtu dhe këto lëndinat e tërshërës të mos shkonin kot, them”.

Pas kësaj ata dy engjëjt me pamje njerëzore shikojnë njëri-tjetrin dhe tanimë nuk i thonë asgjë njeriut, sepse tanimë e kuptojnë se në ç’vend të urtësisë që është njeriu. Shkurt njeriu kishte bërë adhurime për gjashtëdhjetë vite por hidhërohej duke thënë: “Ah ikur Allāhu të më kishte dhënë një gomar dhe ta kisha kullotur këtu dhe këto lëndinat e tërshërës të mos shkonin kot”. Tani vallë ç’lloj vlere ka një urtësi e tillë?! (Ky tregim është një ḥadīth që si kuptim ceket në veprën me titull: “Uṣūl Mine’l-Kāfī” (Metodologjia e Mjaftuesit) e Imām Kulejnit. Pra engjëjt shohin se shpërblimi i këtij adhuruesi është i pakët dhe pyesin në praninë hyjnore për shkakun e tij. Media e Lirë).

Një njeri që është larg mendimit fillimisht mashtron veten. Pra ai bie në gjendjen e të gjorit, mjerit si fillim. Ai mbetet në ato ngjyrat e rreme; pikërisht si ai çakalli që pandehte veten pallua si pasojë e lyerjes së vetvetes me ngjyra. Në një kohë kur ai nuk është pallua dhe nuk do të jetë kurrë pallua. Ai jo vetëm që mashtron veten por mashtron dhe të tjerët.

Kur bëhet fjalë për tefekkurin (meditimin), askush nuk thotë: “Unë nuk po meditoj”. Secili pretendon se mediton. Shumë mirë por cila është masa e tefekkurit (meditimit)?! Nëse më lejoni unë dua të paraqis një çështje këtu, e cila ndoshta mund të jetë një masë dhe për ndjekësit tanë të nderuar.

Vini re kemi një tefekkur (meditim) me themel dhe kemi një tefekkur (meditim) pa themel. Tefekkuri (meditimi) i atyre njerëzve që mashtrohen nga paraqitja e jashtme dhe janë të huaj ndaj mendimit është pa themel. Cili është treguesi i tefekkurit (meditimit) pa themel?! Vallë si mund ta dallojmë dhe ndajmë meditimin me themel dhe meditimi pa themel?! Me një fjali përgjigjemi kështu: “Një mendim që nuk mendon thelbin, themelin e mendimit është një mendim ose meditim pa themel. E thënë ndryshe meditimi me themel është meditimi që mendon mbi mendimin e e tij”.

Larixhānī: Shumë bukur mjeshtër, thënia juaj më kujtoi një fjali të Sejjid Ḥajdar ‘Āmūlīt, i cili shprehet në një mënyrë të ngjashme me thënien tuaj: ““Tefekkuri” (meditimi) që nuk mendon mbi themelin e një mendimi tjetër nuk është “tefekkur” (meditim)”.

Mjeshtër Dīnānī: Tefekkuri (meditimi) i cili nuk mendon jo vetëm për thelbin, themelin e një mendimi tjetër, por dhe mendimin e tij nuk është tefekkur (meditim).

Larixhānī: Po, hirësia e tij e thotë këtë në lidhur me sqarimin e ājetit ḳurānor: “إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ” “Inne fī khalḳi’s-semāuāti ue’l-erḍi uekhtilāfi’l-lejli ue’n-nehāri’l-ājāti liūlī’l-elbābi” (Nuk ka dyshim se në krijimin e qiejve e të tokës, në ndryshimin e natës dhe të ditës, ka dëshmi të qarta për zotërit e arsyes dhe mendjes së shëndoshë). (Sūre Āli ‘Imrān, 190) Ne me thënien “لِأُولِي الْأَلْبَابِ” “ūlī’l-elbābi” që preket në ājetin e lartpërmendur ḳurānor e përkthejmë si “të zotërit e arsyes dhe mendjes së shëndoshë”. Kurse ai thotë jo, sepse kjo është mendja e mbetur e habitur dhe e shtangur kundrejt pamjeve që sheh në skenën e āfāḳit (universale) dhe enfusit (vetjake). Ata meqenëse janë të habitur shprehen si vijon: “الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ” “El’ledhīne jedhkurūne’ll-llāhe ḳijāmān ue ḳu‘ūdān ue ‘alā xhunūbihim ue jetefekkerūne fī khalḳi’s-semāuāti ue’l-erḍi Rabbenā mā khaleḳtenā hadhā bāṭilān subḥāneke feḳinā ‘adhābe’n-nari” (Ata që përmendin Allāhun kur janë në këmbë, kur janë ulur, kur janë të shtrirë dhe meditojnë, thellohen në mendime në krijimin e qiejve e të tokës (duke thënë): “Zoti ynë, këtë nuk e krijove kot, i lartësuar qofsh, ruana nga dënimi i zjarrit!) (Sūre Āli ‘Imrān, 191)

Pra ai do të thotë se dhikri (përmendja e Allāhut) pa fikr (mendim) nuk është dhikr dhe as fikri pa dhikr nuk është fikr.

Mjeshtër Dīnānī: Po, miratojmë se përmendja sjell me vete mendimin edhe mendimi sjell me vete përmendjen. Por përmendja nuk është përsëritja papushim me gjuhë e të njëjtës gjë. Dhikri përmendja është tedhekkur (përmendje) pra teuexhxhuh (drejtim, drejtimi i kujdesit, përqendrimit, vëmendjes).

Larixhānī: Ç’është e vërteta urtësia e veprës dhe urtësia e dukshme nuk janë gjëra të ndryshme nga njëra-tjetra.

Mjeshtër Dīnānī: Po, këto nuk ndahen nga njëra-tjetra. E ritheksoj kur them mendim, sigurisht se nuk kam çdo lloj mendimi për qëllim. Disa njerëz thonë: “Ne jemi zotërues të mendimit”. Pra disa nga ata të cilët drejtojnë pretendimin e urtësisë mund të ngrejnë pretendimin se janë zotërues të mendimit. Mirëpo mendimi i tyre është një mendim pa themel.

Fjala vjen ata njerëz që merren me mjekimin me energjinë elektrike drejtojnë pretendimin se ky është një ‘irfān (urtësi). Unë nuk e mohoj mjekimin me energji elektrike, mbase mund të bëhet dhe mjekimi me energji elektrike, unë nuk e hedh këtë poshtë. Por energjia është lëndore. Përse ajo është lëndore, sepse ajo është një gjë që mund të matet. Kurse ‘irfāni (urtësia) ka të bëjë me çështje shpirtërore. Ju nuk mund ta masni me një gjë lëndore shpirtëroren.

Pra ju nuk mund ta masni me metër shpirtëroren, ju mund ta masni me udhën meditimit, mendimit shpirtëroren. Njerëzit e ditëve tona si pasojë e përqendrimit vetëm në gjërat të cilat mund t’i konceptojnë, perceptojnë me shqisa janë larguar nga mendimi i thellë. Për këtë arsye ata duan një urtësi që mund të konceptohet me shqisa. Pra ne duhet t’ua tregojmë atë. Ja pra kjo është pikërisht magjia e magjistarit. Ata që vrapojnë pas magjisë duan ta shohin një gjë brenda në punë, pra në praktikë dhe vepër. Nëse njeriu mund të meditojë, mendojë dhe nëse është zotërues i mendimit të thellë nuk shikon shumë në anën e dukshme, jashtme. Ai nuk kërkon mrekulli ose diçka të tillë.

Të dërguarit (p.q.m.t.) i kanë sjellë mrekullitë për njerëzit që shikojnë këtë anën e dukshme, jashtme. Shtojmë se të dërguarit nuk kanë nevojë të sjellin mrekulli për një njeri që nuk i vihet pas të dukshmes, jashtmes. Selmān Fārīsīu (m.m.t.) nuk kërkoi kurrë mrekulli nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t). Ai i kishte besuar fjalëve të nderuarit Muḥammed Muṣṭafā (p.q.m.t.). Domethënë ata të cilët e panë të nderuarin të dërguar (p.q.m.t.) dhe menduan u joshën, mahnitën, magjepsën nga fjalët e tij. Kurse njerëzit që nuk menduan dhe nuk ishin zotërues të mendimit të thellë iu drejtuan atij duke i thënë: “Sillna mrekulli”.

Larixhānī: Mjeshtër, dua të sqaroj se dhe filozofitë bashkëkohore janë fajtore në qenien shqisore të njerëzve. Për shembull pozitivizmi... Pothuajse shumica e filozofisë perëndimore iu është drejtuar kësaj qasjeje. Ka gjasa që rrymat e reja të urtësisë që janë shfaqur kohët e fundit ushqehen nga kjo fushë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohojmë se kjo është pasoja e mendimit pozitivist. Të themi të drejtën pozitivizmi nuk është një filozofi. Nëse ju e pranoni pozitivizmin si bazë atëherë do ta shihni me syrin e filozofisë. Ajo prapashtesa fatkeqe “izm” në fund të fjalës pozitivizm e djallos punën. Qenia pozitiv është diçka e mirë, por është ajo prapashtesa “izm” që e dreqos punën. Në fakt këto “izm”at gjithmonë i kanë prishur punët. Qenia pozitiv është qenia objektiv, shikimi i gjërave si janë; por nëse e pranoni pozitivizmin si bazë, ju do të keni ngritur një themel të dukshëm, jashtëm. Ja pra ju shihni në të dukshmen dhe në urtësi dhe doni të shihni menjëherë një ndikim. Kjo nuk është urtësi, sepse urtësia nuk ka një ndikim praktik që shfaqet menjëherë. Rishtas urtësia nuk është një gjë pa ndikim; por gjëja që ajo bën është ndryshimi i brendësisë, thellësisë suaj. Kur brendia juaj ndryshon ajo ndikon dhe në të dukshmen, jashtmen tuaj vetvetiu; mirëpo disa njerëz duan të shohin vetëm të dukshmen. Ja pra këtu qëndron rreziku.

Ashtu siç ceket ju dhe ju mendimi pozitivist ka ndikime të mëdha në botën e ditëve tona. Njerëzit janë më tepër shqisorë dhe kur bëhesh shqisor shpirtërorja flijohet. Tanimë ana shpirtërore nuk mund të gjejë strehë aty. Pra nëse ju nuk besoni në diçka tjetër nga gjërat që i konceptoni me shqisa tanimë gjithçka humb.

Njëri nga filozofët e ditëve të sotme thotë një gjë shumë të çuditshme, ai shpalos kështu: “Ne duhet t’u besojmë shqisave”. Unë dua t’i them kështu atij filozofi: “Njerëzit fundja u besojnë shqisave dhe nuk ka shumë nevojë që ju t’ua këshilloni njerëzve këtë”. Madje u besojnë më tepër se ç’duhet.

Madje ne duhet t’i hetojmë disa gjëra shqisore. Filozofët e mëdhenj i kanë hetuar mjaft gjërat shqisore. Për shembull ju arrini deri në atë pikë sa ta shihni si korb, sorrë një avion në qiell. Këtë e thonë shqisat tuaja; por kur të njëjtin avion e shihni në aeroport e kuptoni se nuk është i vogël si korb, sorrë. Këto janë gjëra të përfolura para dymijë viteve. Por ky filozofi perëndimor na këshillon t’u besojmë shqisave.

Larixhānī: Mjeshtër i nderuar ju jeni një nga akademikët dhe filozofët më të përzgjedhur dhe në zë të vendit tonë dhe siguroni burime si një lum në çështjet filozofike dhe të urtësisë. Tani po iu pyes këtë: “Cili është mëkati i ne të rinjve?!” Ne botojmë një numër të madh librash dhe veprash të filozofëve perëndimorë në universitetet tona, të cilat zënë vend në librat tona zyrtare dhe mësimet tona. Ne bëjmë shpenzime monetare për blerjen e tyre. Pasoja e saj është rrënjosja e mendimit pozitivist dhe urtësive të lindura nga shpikjet e sapo shfaqura. Shumë mirë por pavarësisht se përjetojmë mërzi dhe shqetësime përse të mos e parakalojmë të paktën këtë?!

Shprehem kështu sepse nxënësit e mi më mirë njohin Martin Heideggerin, Immanuel Kantin, August Comten se sa njohin Ibn Sīnān dhe Mullah Ṣadrān. Shumë mirë por kush e ka fajin këtu unë si hoxhë, mësues drejtimi që siguron mësimdhënien e tyre, apo nxënësi?!

Mjeshtër Dīnānī: Ju bëtë një pyetje tejet të vështirë. Epo nxënësit nuk kanë faj në njëfarë kuptimi; por askush nuk është i pafajshëm në një tjetër kuptim. Si fillim lërmëni t’iu them këtë Martin Heideggeri dhe Immanuel Kanti nuk ishin pozitivistë. Po është e vërtetë, se ata ishin perëndimorë, por nuk ishin plotësisht pozitivistë.

Pozitivizmi nuk del vetëm jashtë provëzës së ekperimentit. Pozitivizmi është shikimi i të dukshmes. Natyrisht se pozitivizmi i ditëve të sotme ka një kuptim tjetër dhe ai iu është qepur pas vërtetimit të përfundimit, pasojës me provëzat e eksperimentit dhe ekperimentet objektive. Ja pra ky është pozitivizmi. Megjithatë pozitivizmi në një kuptim më të përgjithshëm është qëndrimi në shkallën e dukshme.

Pra në ditët tona kemi një pozitivëm që mbështetet në eksperimentet shkencore dhe të reja. Mirëpo në të shkuarën pozitivizmi përmblidhej si shikimi në të dukshmen. Që nga dita kur filloi njerëzimi ky mendimi pozitivist për të cilin fola në kuptimin e përgjithshëm ishte i pranishëm tek njeriu dhe jo në kuptimin e ri të fjalës. Nëse një njeri ka mbetur i fiksuar në anën e dukshme të gjërave dhe nëse është i mbyllur ndaj brendësisë dhe mendimit të thellë, ja pra ai është pozitivist. Qoftë ai fetar apo qoftë jofetar, qoftë lindor ose qoftë perëndimor...

Sigurisht se shumica e rrymave perëndimore të ditëve tona janë pozitiviste. Por a mos pandehni se dhe në Lindje pikërisht në këtë botën tonë nuk kemi mendime pozitiviste?!

Vallë a mos pandehni se nuk kishte mendime pozitiviste në epokën e Mullah Ṣadrās?! Kush ishin ata që e dëbuan, përndoqën dhe zvarritën Mullah Ṣadrān?! Mbase emrat e tyre nuk ishin pozitivistë, por mendimet e tyre ishin pozitiviste.

Kush ishin ata që shpallën “kāfir” (mohues) Ibn Sīnān?! Ekzekutuesit e ‘Ajnu’l-Ḳuḍātit ishin pozitivistë në kuptimin e përgjithshëm ashtu siç sqarova pak më parë. Pra ata kishin mbetur të fiksuar në sipërfaqen e dukshme. Mosshikimi i asgjëje tjetër nga kjo dukshmëri dhe qenia i dukshëm është një dukuri që ishte gjithmonë dhe ishte e pranishme në mbarë fetë. Ajo ishte e pranishme si në Çifutëri, si në Krishtërim edhe në Islām, ende është dhe do të vijojë të jetë.

Në fund të fundit gjëja që do të bëjnë filozofët e mëdhenj dhe të urtët është bërja e tedhekkurit (përmendjes së Allāhut). Ata nuk kanë shfaqur asnjë mangësi ose të metë në këtë çështje. Jeta e Ibn Sīnās pavarësisht se nuk zgjati shumë, ai u mundua deri në çastin e fundit të ndërrimit jetë. Mullah Ṣadrā i shpenzoi në udhën e diturisë të tëra lekët që i dha i ati dhe u orvat deri në çastin e fundit të vdekjes. Pra ata u përpoqën.

Të dërguarit (p.m.t.) u munduan, të urtët u munduan. Por ç’të bënin ata nëse njerëzit ishin zhytur në dukshmëri deri në grykë?! Njerëzit të cilët kanë mbetur të fiksuar në sipërfaqe dhe nuk mund t’ia dalin mbanë në mendimin, menditimin e thellë janë pozitivistë, ndonëse nuk janë tërësisht të tillë në kuptimin e termit të sotëm. Ky është problemi i njerëzimit.

Larixhānī: Shumë mirë por ajo që dua të pyes mjeshtër është nëse Franca do t’i kishte dalë Mullah Ṣadrās dhe veprave të tij për zot, vallë a do ti kishte vënë veprat e Mullah Ṣadrās në lexim apo ato të filozofëve perëndimorë?!

Mjeshtër Dīnānī: Kjo është një pyetje e vështirë. Po nëse Franca do t’i kishte dalë Mullah Ṣadrās dhe veprave të tij për zot, patjetër se do t’i kishte vënë veprat e tij në lexim. Ata i kanë vënë librat e Ibn Sīnās të lexohen, madje jo vetëm Franca por i ka lexuar mbarë Perëndimi. Ata e dinë, njohin Ibn Sīnān por nuk e dinë, njohin Mullah Ṣadrān. Ata thjesht kanë dëgjuar pakëz nga Henry Corbin. Shën Thoma Akuinasi i ka lexuar veprat e Ibn Sīnās, tekefundit nëse Ibn Sīnā nuk do të ishte nuk do të ishte as Shën Thoma Akuinasi.

Unë nuk i dal dukshmërisë kundër. Dukshmëria ka bërë një përparim në shkencë dhe bota ka ndryshuar rrënjësisht. Ndryshimi i botës ndonëse është diçka e mirë në aspektin shkencor sërish duhet të kihet kujdes kjo: “Ka dhe një botë tjetër përveç botës së krijuar nga e dukshmja, shkenca, teknika dhe përparimi shkencor”. Kjo është çështja e anashkaluar, shkujdesur; kjo nuk duhet të mendohet si një gjendje kundërvënie ndaj përparimeve dhe zhvillimeve shkencore.

Natyrisht se shkenca në kuptimin e “science” (shkencës) është pozitiviste. Mirëpo në fund të fundit dhe shkenca zhvillohet në një mjedis, terren “përtej shkencës”. Shkenca nuk mund ta sqarojë shkencën. Shkenca duhet të sqarojë diçka përtej shkencës. Kjo është një dukuri të cilën Perëndimi e ka anashkaluar për një kohë por tani po zgjohet dalëngadalë.

Për shembull gjenden shumë pak qortime të ngjashme me ato që Martin Heideggeri ka bërë ndaj pozitivizmit. (Për shembull ai thotë: “Shkenca nuk mendon”. Media e Lirë). Gjithashtu dhe në Perëndim kemi “muteel’lihë” (teologë) të mëdhenj. Megjithatë rryma kryesore është sunduar nga të dukshmit, të jashtmit fatkeqësisht, ç’të bëjmë?! Por dhe të dukshmit në gjirin tonë janë mjaft të tepërt, ata nuk janë vetëm në Perëndim.

Larixhānī: Ju falenderojmë shumë mjeshtër. Për hir të vërtetës çëshja sapo u nxeh. Unë jam i gatshëm të vazhdoj të dëgjoj dhe të marr shënime por për fat të keq koha e programit tonë mbaroi. Nëse do Allāhu do të vijojmë me veprat e Mullah Ṣadrās.

Mjeshtër Dīnānī: Pra po e përfundojmë çështjen e Meulānës?!

Larixhānī: Po, nëse më lejoni... Sigurisht se ndarja nga vepra me titull: “Methneīu” (Dyvargëshit) është pakëz e vështirë por dhe secila çështje ka një shije të veçantë përkatëse. Shpresojmë se ndjekësit tanë kanë përfituar në masë nga programi ynë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak