Potenciali i vërtetë shkatërrimtar i tyre fshihet diku tjetër dhe pikërisht në zhvillimin eksploziv të Arabisë Saudite e në vendosjen e saj si një gur themeltar i Lindjes së Mesme bashkëkohore. Duhet të kuptojmë se tashmë nuk ka thuajse asgjë që mund të bëjë Perëndimi lidhur me këtë veçse të rrijë këmbëkryq e të vështrojë.

Potenciali i vërtetë eksploziv i ISIS-it, siç thotë edhe dijetari saudit Fuad Ibrahim (e që ka kaluar thuajse krejtësisht pa u vërejtur e pa u vlerësuar) është përdorimi i tyre i qëllimshëm në doktrinë, i gjuhës së Abdu’l-Vehhabit, personit që në shekullin e tetëmbëdhjetë, bashkë me Ibn Saudin, ishte themeluesi i projektit saudito-vehabist:

Por çfarë është vërtet kjo traditë e bindjes dhe distancimit? S’është tjetër veçse doktrina e Abdu’l-Vehhabit se besimi në një Zot të vetëm (antropormof sipas vetë atij) që meriton të adhurohet nuk është i mjaftueshëm për ta bërë një person musliman. Personi nuk mund të jetë një besimtar i vërtetë, për sa kohë që nuk i mohon aktivisht (dhe shkatërron) të gjithë subjektet e tjera të adhurimit (ose madhërimit). Lista e gjërave të madhëruara, të cilat Abdu’l-Vehhabi i dënonte si idhujtari, ishte aq e gjatë sa thuajse të gjithë muslimanët përfshiheshin në definicionin e tij të “idhujtarëve”. Andaj, ata duhet të bënin një zgjedhje: ose do të konvertoheshin në interpretimin vehabist të Islamit ose do të vriteshin, duke lënë që gratë, fëmijët dhe pronat e tyre të konfiskoheshin si plaçka lufte. Madje edhe të shprehurit dyshim lidhur me doktrinën e tij, sipas Abdu’l-Vehhabit, e meritonte dënimin me vdekje.

Qëllimi i Fuad Ibrahimit nuk besoj se është thjesht ritheksimi i reduksionizmit të tepëruar të vizionit të Abdu’l-Vehhabit, por tërheqja e vëmendjes drejt diçkaje krejt tjetër, gjegjësisht drejt faktit se nëpërmjet adoptimit të qëllimshëm të gjuhës vehabiste, ISIS shumë vetëdijshëm po e ndez fitilin e një eksplozioni më të madh rajonal, i cili ka shumë gjasa të realizohet vërtet dhe nëse ndodh, ka për ta ndryshuar Lindjen e Mesme përjetësisht. Kjo sepse ishte pikërisht ky formulim idealist, puritan dhe misionar i Abdu’l-Vehhabit, i cili i dha jetë gjithë “projektit” saudit (i cili u shtyp dhunshëm nga osmanët në vitin 1818 por u ringjall në vitet e njëzeta të shekullit të kaluar për t’u bërë më në fund Mbretëria Saudite që njohim sot). Por që nga rilindja e tij në vitet e njëzeta, projekti saudit e ka bartur në vete edhe “gjenin” e vetëshkatërrimit të tij.

Në një mënyrë paradoksale, ishte një zyrtar i pabindur britanik, i cili e futi këtë “gjen” në shtetin e ri saudit. Zyrtari britanik, i lidhur me mbretin Abdu’l-Aziz, ishte Harry St. John Philby (babai i Kim Philby, agjentit britanike që spiunoi për sovjetikët). Ai me kohë do të bëhej një këshilltar i afërt i Abdu’l-Azizit, pasi kishte dhënë dorëheqje si zyrtar britanik. Deri në vdekjen e tij, ai ishte një anëtar kyç i oborrit mbretëror. Ai, njësoj si Lawrence i Arabisë, ishte një arabist. Ai ishte gjithashtu i konvertuar në Islamin vehabist dhe njihej si Shejh Abdullah.

St.John Philby ishte një njeri ambicioz në kërkim. Ai ishte i vendosur që ta bënte mikun e tij, Abdu’l-Azizin, sundues të Arabisë. Është e qartë tashmë, se në zhvillimin e kësaj ambicjeje, ai nuk sillej sipas udhëzimeve zyrtare britanike. Kur, për shembull, e këshilloi mbretin që të përparonte edhe më tej drejt Nexhdit verior, mori urdhër nga britanikët për ta ndalur. Por (siç shënon autori amerikan Stephen Schwartz), Abdu’l-Azizi ishte i vetëdijshëm se britanikët kishin premtuar se pas shkatërrimit të Perandorisë Osmane, do të krijohej një shtet i ri arab. S’ka dyshim se kjo u jepte akoma më shumë kurajo Philby-t dhe Abdu’l-Azizit për të dhënë përpjekje që ky i fundit të bëhej sunduesi i ri i këtij shteti.

Nuk është shumë e qartë se ç’marrëdhënie kishte ndërmjet mbretit dhe Philby-t (detajet duket se janë heshtur disi). Por me sa duket, vizionet e Philby-t nuk ishin të kufizuara me shtetkrijimin e rëndomtë por me transformimin e gjithë ummetit musliman në një instrument vehabist, i cili do t’i rrënjoste sauditët si udhëheqës të Arabisë. Dhe në mënyrë që kjo të ndodhte, Abdu’l-Azizi duhej që ta fitonte miratimin britanik (dhe më pas, edhe përkrahjen amerikane). “Kjo ishte strategjia që adoptoi Abdu’l-Azizi me këshillat e Philby-t”, shkruan Schwartz.

Në një mënyrë, mund të thuhet se Philby ishte “kumbari” i këtij pakti historik, nëpërmjet të cilit udhëheqësia saudite do ta përdorte ndikimin e vet për ta “menaxhuar” Islamin sunnit në emër të qëllimeve perëndimore (duke e shtypur socializmin, ba’athizmin, nasserizmin, ndikimin sovjetik e iranian etj.), ndërsa perëndimi do të pajtohej me vehabizimin e butë të ummetit islam nga ana e Arabisë Saudite (të shoqëruar nga shkatërrimi i traditës intelekuale dhe diversitetit musliman, si dhe mbjelljes së dallimeve të thella në botën islame).

Si rezultat, që nga ajo kohë e deri sot, politika britanike dhe amerikane ka qenë e lidhur me qëllimet saudite (po aq sa me interesat e veta) dhe ka qenë krejtësisht e varur nga Arabia Saudite në caktimin e orientimit të vet në Lindjen e Mesme.

Në aspektin politik dhe financiar, strategjia Philby-Saud ka qenë një sukses i habitshëm. Por edhe përkundër kësaj, kjo strategji ka qenë e karakterizuar nga një mendjelehtësi intelektuale e britanikëve dhe amerikanëve, gjegjësisht nga refuzimi për ta parë atë “gjen” të rrezikshëm në projektin vehabist, pra potencialin e tij latent për të pësuar “mutacione” në çdo kohë e për t’u kthyer sërish në atë “specie” zanafillore, puritane e gjakatare. Sido që të ketë qenë, kjo gjë tashmë ka ndodhur në rastin e ISIS-it.

Djal i Abdu’l-Azizit, Saudi, u përball me një formë të ndryshme reagimi (më pak të përgjakshme por më efektive). Për shkak të jetesës së tij luksoze dhe ekstravagante, ai u zbrit nga froni prej klasës së klerikëve, të cilët e favorizonin vëllain e tij Faisalin. Stili i tij i jetesës ishte një ofendim për klasën klerikale, e cila priste që “Imami i muslimanëve” të kishte një jetë të virtytshme prej misionari.

Mbreti Faisal, pasardhësi në fron i Saudit, u vra në vitin 1975 nga nipi i tij, i cili u shfaq në oborrin mbretëror kinse për t’i shprehur besnikëri. Në vend të kësaj, ai nxori një revole dhe e gjuajti mbretin në kokë. Nipi ishte zemëruar me depërtimin e besimeve dhe risive perëndimore në shoqërinë vehabite, duke i dëmtuar kështu idealet e projektit vehabist.

Por shumë më serioz se kjo, ishte Ikhvan-i i ringjallur i Xhuhajman el-Otajbiut, i cili kulmoi në okupimin e Xhamisë së Shenjtë nga ana e 400-500 personave të armatosur në vitin 1979. Xhuhajman ishte nga fisi i fuqishëm Otajbi nga Nexhdi, i cili kishte qenë prijësi dhe elementi kryesor përbërës i Ikhvan-it të viteve të njëzeta.

Xhuhajman dhe ndjekësit e tij, shumë prej të cilëve vinin nga medreseja e Medines, e kishin, mes klerikësh të tjerë, përkrahjen e Shejh Abd el-Aziz ibn Baz, ish-mufti i Arabisë Saudite. Xhuhajman thoshte se Shejh Bin Bazi kurrë nuk i kishte kundërshtuar idetë e tija ikhvaniste (të cilat ishin kritike edhe ndaj qëndrimit tolerant të dijetarëve karshi “idhujtarisë”) por se e kishte kritikuar pse theksonte se “dinastia sundues e sauditëve e kishte humbur legjitimitetin e vet për shkak se ishte e korruptuar, mburracake dhe e kishte shkatërruar kulturën saudite nëpërmjet një politike të ashpër perëndimorizimi”.

Është tejet interesante se ndjekësit e Xhuhajmanit i përhapnin mesazhet e tyre ikhvaniste nëpër xhamitë e Arabisë Saudite, fillimisht pa u arrestuar fare. Por më pas, Xhuhajman dhe disa nga ndjekësit e tij u arrestuan për t’u marrë në pyetje në vitin 1978.  Pjesëtarët e klasës klerikale (duke përfshirë Ibn Bazin) e shqyrtuan rastin e tyre në kontekstin e daljes nga feja, por më pas urdhëruan që të liroheshin, duke i konsideruar se nuk ishin më tepër sesa tradicionalistë me rrënjë tek Ikhvan-i, siç ishte gjyshi i Xhuhajmanit, pra njerëz jo të rrezikshëm.

Grupi i Xhuhajmanit thuajse aspak nuk u margjinalizua nga burimet e rëndësishme të pushtetit dhe pasurisë. Në një mënyrë, ai notoi në ujëra miqësore, të cilat e pranonin atë. Gjyshi i tij kishte qenë njëri nga prijësit e Ikhvan-it zanafillor dhe, pas rebelimit kundër Abdu’l-Azizit, shumë nga bashkëluftëtarët e tij ishin integruar brenda Gardës Kombëtare Saudite. Madje edhe vetë Xhuhajmani kishte shërbyer brenda Gardës, duke patur mundësi, kështu, të siguronte armë dhe këshilla ushtarake nga dashamirët e vet atje. Madje edhe armët dhe ushqimet e nevojshme për ta mbajtur nën okupim Xhaminë e Shenjtë ishin vendosur paraprakisht  dhe ishin fshehur brenda Xhamisë. Përveç kësaj, Xhuhajmani kishte qasje edhe tek individë të pasur që do ta përkrahnin nismën e tij.

Qëllimi i përsëritjes së gjithë kësaj historie është që të theksojmë se sa shumë mund t’i pengojë udhëheqësisë saudite fuqizimi i ISIS-it në Irak e në Siri. Manifestimet e kaluara ikhvaniste ishin shtypur, por të gjitha kishin qenë brenda mbretërisë.

Për dallim prej tyre, ISIS është një protestë refuzuese neo-ikhvaniste, e cila po zhvillohet jashtë mbretërisë dhe e cila, për më tepër, e ndjek disidencën e Xhuhajmanit në atë kriticizëm ndaj familjes mbretërore saudite.

Pikërisht kjo është përçarja e thellë që shohim sot në Arabinë Saudite, ndërmjet rrymës moderniste, pjesë e të cilës është mbreti Abdullah, dhe orentimit “xhuhajmanist”, pjesë e të cilit janë Bin Ladeni, pëkrahësit sauditë të ISIS-it dhe klasa klerikale. Kjo është një përçarje që ekziston edhe brenda vetë familjes El-Saud.

Sipas gazetës saudite “El-Hajat”, në korrik të vitit 2014, “një anketë në mesin e sauditëve u botua në faqet sociale, duke thënë se 92 përqind e të pyeturve besonin se ISIS është në përshtatshmëri me vlerat e Islamit dhe të ligjit islam.” Komentatori i famshëm saudit, Xhamal Khasshoggi, paralajmëroi se ekzistonin përkrahës sauditë të ISIS-it, të cilët “vështronin nga hijet”. Ai thotë:

Së fundmi madje, për banorët shiitë të zonave lindore të Arabisë Saudite është e lejuar të praktikohet medh’hebi xhaferi dhe njerëzit t’u drejtohen dijetarëve xhaferitë për verdikte ligjore. (Në një kontrast të dukshëm, Abdu’l-Vehhabi ishte posaçërisht armiqësor me shiitët, të cilët i konsideronte jobesimtarë. Madje deri në vitet e nëntëdhjeta, klerikët si ish-muftiu Ibn Baz dhe Abdullah Xhibrin e ritheksonin me ngulm mendimin tradicional se shiitët ishin njerëz të dalë nga feja).

Disa dijetarë bashkëkohorë sauditë do t’i konsideronin reformat e tilla thuajse një provokim kundër doktrinave vehabiste ose, së paku, një shembull tjetër të perëndimorizimit. Sipas ISIS-it, për shembull, gjithkush që mbështetet në një interpretim ligjor të Islamit, përveç atij të Shtetit Islam (nënkuptohet vetë ISIS), konsiderohet i dalë nga feja, për shkak se të gjitha shkollat “e tjera” të ligjit, sipas tyre, mishërojnë në vete risi dhe “huazime” nga kultura të tjera.

Pyetja kyçe politike, në këtë rast është si vijon: a do të jetë ky sukses i ISIS-it dhe ky manifestim i plotë i virtytshmërisë dhe fanatizmit të impulsit arketipor një stimul që do ta aktivizonte këtë “gjen” të fjetur edhe brenda Mbretërisë Saudite? Nëse ndodh kjo dhe nëse Arabia Saudite përfshihet nga ethet e ISIS-it, rajoni i Gjirit kurrë më nuk do të jetë i njejtë. Arabia Saudite do të shpërbëhet dhe Lindja e Mesme vështire se do të mund të njihet.

Për të përmbledhur, këto janë cilësitë e bombës së kurdisur në zemër të Lindjes së Mesme. Mbështetja e ISIS-it tek Abdu’l-Vehhabi dhe Xhuhajmani (shkrimet e të cilëve shpërndahen me të madhe brenda ISIS-it) përfaqëson një provokim të fuqishëm: ata mbajnë një pasqyrë karshi shoqërisë saudite, e cila e reflekton pamjen e një “pastërtie” të humbur dhe një realitet ku besimet dhe bindjet e të kaluarës janë zëvendësuar nga mburrja me pasurinë dhe shkapërderdhja.

Kjo është “ISIS-bomba” e hedhur në shoqërinë saudite. Mbreti Abdullah dhe reformat e tija kanë popullaritet dhe mbase ai do të mund të parandalojë një shfaqje të re të disidencës ikhvaniste. Por a do të ekzistojë kjo mundësi edhe pas vdekjes së tij?

Pikërisht këtu është problemi me politikën evolutive amerikane, e cila duket se është sërish një metodë e “të udhëhequrit nga mbrapa”, duke u përpjekur që t’i bashkojë shtetet dhe shoqëritë sunnite për të luftuar kundër ISIS-it (siç është rasti me Këshillët e Rizgjimit në Irak).

Është një strategji që nuk duket shumë e besueshme. Kush vallë do të dëshironte të futej në këtë përçarje ndërsaudite?  Dhe a thua vallë sulmet e organizuara sunnite kundër ISIS-it kanë për ta përmirësuar situatën e mbretit Abdullah ose kanë për ta mllefosur akoma më shumë disidencën saudite? Për kë saktësisht paraqet një kërcënim ISIS-i? Kjo nuk ka si të jetë më e qartë. ISIS-i nuk e rrezikon drejtpërdrejt Perëndimin (ndonëse perëndimorët duhet të jenë të kujdeshëm).

Historia e Ikhvan-it saudit është e qartë. Siç bënë Ibn Saudi dhe Abdu’l-Vehhabi në shekullin e tetëmbëdhjetë dhe siç bëri Ikhvan-i saudit në shekullin e njëzetë, edhe caku i vërtetë i ISIS-it duhet të jetë Hixhazi - pushtimi i Mekkes dhe i Medines – dhe legjitimiteti që ky akt ka për t’ia falur ISIS-it si Emirët e rinj të Arabisë.