Prezantuesi: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Falenderimi i takon Allahut, i Cili na mësoi dëshminë islame dhe dashurinë ndaj Muhammedit (p.q.m.t.) dhe familjes së tij të pastër. Përshëndetja qoftë mbi të robin e zgjedhur dhe të dërguarin besnik të Allahut (p.q.m.t.), mbi Muhammed Mustafain (p.q.m.t.), mbi familjen dhe Farefisin e tij të Pastër, si dhe mbi të tërë bashkësinë e besimtarëve muslimanë.

Ata të cilët pinë nga Lumi i Keutherit do të hyjnë në Xhennet, sepse ky ujë do t’i pastrojë ata. Ai do t’i bëjë ata plotësisht të pastër dhe të përsosur. Ndërsa ata të cilët do të ndalohen nga ky lum dhe nuk do të lejohen që të pinë janë ata të cilët do të largohen nga Xhenneti. Ashtu siç kemi shikuar dhe nga hadithet e lexuara nga vepra me titull: “Sahihu’l-Buhari” (Hadithet e Vërteta të Buhariut) e Buhariut një pjesë nga bashkëkohësit do të sillen dhe do të largohen nga lumi.

Ndjekës të nderuar ju përshëndesim me përshëndetjen më të bukur islame: “Paqja, mëshira dhe begatia e Allahut qoftë mbi ju. Ja ku jemi sërish me ju në programin tonë të pesëdhjetëeshtatë me titull: “Zinxhiri dhe Argumentimi i Hadithit Thekalejn”.  Duam t’i urojmë mirëseardhjen Zotëri Sejjid Kemal Hajdarit. Në programet e kaluara ne folëm mbi çështjet që kanë të bëjnë me zinxhirin dhe argumentimin e Hadithit Thekalejn. Ndërsa sot tanimë do të kontaktojmë në thelbin e çështjes.

Zotëri Ajetullah Sejjid Kemal Hajdari duke filluar që nga ky program do të shpalosë përpara syve thellësinë e argumentimeve të Hadithit Thekalejn. Programi që do të hetojmë me ju është pjesa e parë e Hadithit Thekalejn. Zotëri i nderuar me qëllim që ta përfundojmë çështjen në këtë program si fillim a mund të na paraqisni përmbledhjen e programit të shkuar?

Ne në këtë programin tonë duam të plotësojmë çështjet e hetuara në programet e mëparshme. Zotëri i nderuar them se natyrisht përpara se të kalojmë në çësthjen tonë si fillim duhet të paraqisim një përmbledhje të programit të kaluar.

I ftuari: Alejkum selam! Para së gjithash dua t’iu them: “Mirë se ju gjeta. Kërkoj mbrojtje nga Allahu (f.m.t.) i Cili dëgjon dhe di gjithçka, prej shejtanit të mallkuar dhe e nis programin me ndihmën e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetja, paqja dhe shpëtimi, qofshin mbi robin e zgjedhur dhe të dërguarin e fundit të Allahut (p.q.m.t.), Muhammed Mustafain (p.q.m.t.) dhe mbi familjen dhe farefisin e tij të Pastër dhe e shpejtoftë shfaqjen e tyre!

Në programet e shkuara ne kemi bërë të ditur se do ta shqyrtojmë dhe shtjellojmë këtë hadith në katër pjesë. Pjesa e parë përbëhet nga çështjet që kanë lidhje me zinxhirin e tij. Çështjet që i përkasin mënyrave të Hadithit Thekalejn - domethënë argumentimit të tij - zgjatën deri në pjesën e katërt. Ndërsa për sa ka të bëjë me faktin se ky hadith është thënë nga ana e të nderuarit Muhammed (p.q.t.m.t.) shprehem se asnjë dijetar musliman nuk ka shpalosur ndonjë mendim ndryshe.

Në shtesë në programet e mëparshme ne kemi përcaktuar se ky hadith përbëhet nga shtatë ose tetë pjesë si dhe i kemi cekur këto pjesë. Sipas mendimit tonë ne duhet të fillojmë nga ajo pjesë që është më e rëndësishmja dhe kryesorja e këtyre pjesëve. Ndërsa pjesët e tjera ne duhet të mundohemi që t’i kuptojmë në dritën e kësaj pjese. E thënë ndryshe unë mendoj se në kohën kur kjo pjesë e Hadithit Thekalejn të kuptohet edhe pjesët e tjera do të kuptohen saktë.

Kjo pjesa më jetike e hadithit është urdhri i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.): “Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye te Lumit”. Citoj se këto të dyja kanë për synim Librin dhe Farefisin / Ehli Bejtin.

Kjo pjesë ashtu siç nënvizuam është pika më marramendëse e Hadithit Thekalejn, pra ajo përbën përkrenaren e pjesëve të mbetura të hadithit.

Argumentimi i vërtetësisë së gjykimit tonë është dukuria se Ibn Tejmijje kur e ka trajtuar këtë pjesë të hadithit, nuk ka mundur që të gjejë ndonjë rrugëdalje tjetër, vetëm se ta cilësojë këtë pjesë si të dobët, sepse në rast se kjo pjesë e hadithit do të fitonte vlerën e vërtetësisë, ai e dinte shumë mirë se do të shfaqej një shkallë, në të cilën askush nuk do të mund të arrinte Ehli Bejtin. Ndjekësit tanë të nderuar do të kujtohen se ne e kemi theksuar me dhjetra herë këtë çështje. Ibn Tejmijje është orvatur që t’i cilësojë si të dobët me arsyetime nga më të ndryshmet të tëra hadithet që kanë të bëjnë me të nderuarin Ali (p.m.t.) dhe Ehli Bejtin si në këndvështrimin e zinxhirit ose argumentimit të tyre. Megjithatë kur ai nuk ia dalë mbanë që ta zbrazë këtë hadith në konteksin e argumentimit dhe përmbajtjes ai është përpjekur që ta cilësojë si të dobët zinxhirin e përcjelljes së një pjese duke kumtuar kështu: “Hadithi Thekalejn është i vërtetë dhe ceket në veprën me titull:“Sahihu’l-Muslimi” (Hadithet e Vërteta të Muslimit) e Muslimit. Por jo në formën në të cilën kjo pjesë gjendet, sepse kjo pjesë është e dobët. Asnjë nga dijetarët nuk e ka cilësuar si të vërtetë këtë pjesë të hadithit, një pjesë e madhe e dijetarëve ka bërë të njohur se kjo pjesë është e dobët etj”.

Ibn Tejmijje në veprën e tij me titull: “Minhaxhu’s-Sunneti” (Metodologjia e Sunnetit) ka shprehur si më poshtë: “Për sa i përket urdhrit të të nderuarit të dërguarit të Allahut (p.q.m.t.): “Farefisi im që është Ehli Bejti im. Këto nuk ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”, të cilën e ka përcjellur Tirmidhiu them se kur kjo përcjellje iu është pyetur Ahmed Ibn Hanbelit ai e ka cilësuar këtë si të dobët. Gjithashtu njerëz të ndryshëm nga dijetarët kanë pohuar se ky hadith është i dobët dhe nuk është i vërtetë”. (1)

Pra ai mosqenien e vërtetë të kësaj pjese të hadithit e ka paraqitur sikur të jetë një dobësi e prerë. Të njëjtën metodë janë munduar që ta përdorin dhe vartësit e Ibn Tejmijjes. Ndjekësit e tij ndahen në dy ndarje për sa ka të bëjë me konteksin e këtj hadithi. Një ndarje citon se gjykimi i Ibn Tejmijjes se kjo pjesë nuk zë vend brenda Hadithit Thekalejn është i vërtetë. Dijetari shqiptar Alame Shuajb Arnauti thotë kështu: “Ky hadith është i vërtetë përveç pjesës: “Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”. Ndërsa pjesa në fjalë është e dobët. Ky hadith është përcjellur i tëri nga shtatë ose tetë udhë të cilat bëjnë me shenjë tek kjo pjesë. Megjithatë të tëra këto udhë janë të dobëta (2) Me fjalë të tjera ai orvatet të vërë në pah se Hadithi Thekalejn është i vërtetë por nuk është e prerë nëse kjo pjesë është e vërtetë.

Sërish edhe disa dijetarë bashkëkohorë uehhabistë orvaten që të vënë në zbatim një tjetër metodë. Ata kur kanë shikuar se nuk është e mundur që hadithi të cilësohet si i dobët në këndvështrimin e zinxhirit duke iu drejtuar një udhe tjetër kanë shprehur si vijon: “Në thelb thëniet e hadithit nuk i përkasin të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) por janë përcjellur si kuptim. Si rrjedhojë hadithi nuk ka ndonjë vlerë”. Me fjalë të tjera ata nuk e mohojnë zinxhirin e hadithit dhe pranojnë se zinxhiri i tij është i vërtetë, por ata thonë se fjalët të cilat na janë përcjellur nuk i përkasin të dërguarit të Allahut (p.q.m.t.). Sipas kësaj hadithi është përcjellur si kuptim.

Domethënë ajo që është e vërtetë është kjo pjesë e formës së Hadithit Thekalejn e cila kalon në veprën me titull: “Sahihu’l-Muslimi” (Hadithet e Vërteta të Muslimit) e Muslimit nuk është. Ndjekësit e nderuar do të kujtohet se në programet e kaluara ne e kemi hetuar dhe shqyrtuar versionin që preket në veprën me titull:“Sahihu’l-Muslimi” (Hadithet e Vërteta të Muslimit) e Muslimit.

Salih Ibn Abdulaziz Ali Shejhu në veprën e tij me titull: “Leali’l-Behijje” (Netët e Ndriçuara) kumton në këtë mënyrë: “Për sa ka të bëjë me fjalinë e tepërt: “Këto dy gjëra nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit në Ditë e Kijametit”, e cila ceket në përcjelljet të cilat i ka përcjellur Tirmidhiu dhe të tjerët nënvizoj se disa dijetarë e kanë kuptuar kështu: “Libri i Allahut dhe Ehli Bejti i të nderuarit të dërguar nuk do të ndahen kurrë nga njëri-tjetri”. Por të kuptuarit e hadithit në këtë formë është e gabuar. Sepse në përcjelljet e këtij hadithi ka ndodhur një përmbledhje. Ashtu siç kalon në veprën me titull:“Sahihu’l-Muslimi” (Hadithet e Vërteta të Muslimit) e Muslimit shtoj se Zejd Ibn Erkami e ka përmbledhur këtë hadith. Hadithi i cili preket tekvepra me titull:“Sahihu’l-Muslimi” (Hadithet e Vërteta të Muslimit) e Muslimit është i qartë... Vërtetues të ndryshëm të dijetarëve të hadithit janë të mendimit se fjalët e hadithit janë përdorur duke patur parasysh kuptimin. Ndërsa disa muhaddithë të tjerë shprehen se - hadithi nuk është i ruajtur por është s-k-h pra “shazz”... Në Hadithin Thekalejn ai i cili ka thënë se njëri është Ali Bejti ose Farefisi i ka ngatërruar çështjet me njëra-tjetrën si dhe ai ka bërë shtime në hadith”. (3)

Por cili është arsyetimi i kaq shumë orvatjeve të bëra me synimin e lënies mënjanë të kësaj pjesë të Hadithit Thekalejn? Ata e dinë shumë mirë se nëse kjo pjesë e hadithit do të fitojë vërtetësinë në mënyrë të prerë, atëherë nuk do të jetë më e mundur që të argumentohet të qenit autoritet i dikujt tjetër përveç Ehli Bejtit pas të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Kur kemi qenë duke shqyrtuar Hadithin e Gadir Humit në programet e shkuara ne kemi vënë re se ata kanë thënë kështu: “I nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ka thënë fjalinë: “Ai i cili më ka mua zotëri edhe Aliu është zotëriu i tij”. Gjithashtu dhe ne e pranojmë këtë. Megjithatë ne e marrim fjalën “meula” në kuptimin e dashurisë dhe ndihmës dhe pohojmë se këtu nuk ka asgjë të keqe. Nëse ata do të mund t’i kishin dhënë hadithit një kuptim i cili nuk i jipte ndonjë shkallë të veçantë, një rrëfim, një nder dhe një privilegj të nderuarit Ali dhe Ehli Bejtit (p.m.t.) padyshim se do ta kishin bërë këtë. Por ata kaluan në udhë të ndryshme kur panë se nuk ishte e mundur që të diskutohet në mënyrë absolute për gjendjen e hadithit, sepse ky i fundit është në gjykimin e hapur, të qartë si dhe argument fetar. Ata ose thanë se hadithi është i dobët në këndvështrimin e zinxhirit, ose është përcjellur si përmbajtje, ose argumenti fetar i përcjellur është pëcjellur si kuptim ose ose është “shazz” (i gabuar).

Në ditën e sotme nëse do të paraqisim çështjen si përmbledhje - nëse do ta paraqisnim në mënyrë gjithëpërfshirëse kjo mund të zgjatej në tetë ose nëntë muaj - dhe do ta sqarojmë me shpejtësi. Bëjmë të ditur se ne këtë pjesë si dhe pjesën e zinxhirit e kemi shtjelluar në mënyrë gjthëpërfshirëse në programet 33, 34 dhe 35 të mësimeve të Hadithit Thekalejn. Por këtu duke e kaluar në mënyrë shumë të shpejtë do të përpiqemi që të hulumtojmë se cilët janë ata të cilët ka për qëllim kjo pjesë.

Pikë së pari ky hadith ceket në vëllimin e 17 të veprës me titull: “Musnedu’l-Imam Ahmed Ibn Hanbeli” (Zinxhiri i Imam Ahmed Ibn Hanbelit) e Ahmed Ibn Hanbelit. Për më tepër ky hadith kalon dhe në vende të tjera të veprës së lartpëmendur. (4)

Pyetje: A është e vërtetë kjo pjesë e hadithit që preket në veprën: “Musnedu’l-Imam Ahmed Ibn Hanbeli” (Zinxhiri i Imam Ahmed Ibn Hanbelit) e Ahmed Ibn Hanbelit?

Përgjigjie: Shikoni se çfarë ka shkruar Shejh Albani duke treguar si burim veprën e sipërcituar të Imam Ahmed Ibn Hanbelit: “Unë kam zgjedhur dhe klasifikuar 750.000 hadithe nga ky libër. Nëse muslimanët kanë ndonjë mosmarëveshje mbi një hadith të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) le t’i drejtohen veprës me titull: “Musnedu’l-Imam Ahmed Ibn Hanbeli” (Zinxhiri i Imam Ahmed Ibn Hanbelit) e Imam Ahmed Ibn Hanbelit. Nëse ai hadith preket në këtë vepër shumë mirë! Përndryshe nuk është argument”. (5)

Pra nëse një hadith ceket në veprën me titull: “Musnedu’l-Imam Ahmed Ibn Hanbeli” (Zinxhiri i Imam Ahmed Ibn Hanbelit) e Ahmed Imam Ahmed Ibn Hanbelit është argument, në rast të kundërt nuk është.

E thënë ndryshe imami ka lajmëruar qartësisht se përcjelljet të cilat ai i ka shënuar në librin e tij janë argument sipas tij. Ne kemi cituar se ky hadith të paktën kalon tri herë në vëllimin e 17 të veprës së mësipërme.

Gjithashtu dhe Ibn Tejmijje e ka përmendur qartë këtë çështje. Ai në veprën e tij me titull: “Minhaxhu’s-Sunneti” (Metodologjia e Sunnetit) ka shprehur si më poshtë: “Imam Ahmedi ka shkruar një vepër të shquar me titullin: “Musned” (Zinxhiri). Sërish ai ka shkruar dhe një vepër tjetër të njohur me titullin: “Fedailu’s-Sahabe” (Virtytet e Bahkëkohësve). Ai disa hadithe të cilat i ka përcjellur në veprën: “Fedailus’s- Sahabe” (Virtytet e Bashkëkohësve) nuk i ka përcjellur në veprën: “Musned” (Zinxhiri). Këto hadithe si pasojë e bartjes së dobësisë nuk janë përcjellur nga ana e imamit në veprën “Musned” (Zinxhiri). Domethënë duke qenë se këto përcjellje janë të dërguara ose bartin elementë të tjera dobësie përveç të qenit të dërguara nuk janë të duhura për t’u përcjellur në veprën “Musned” (Zinxhiri)”. (6)

Atëherë sqarojmë se nëse një përcjellje zë vend në veprën: “Musned” (Zinxhiri) ajo nuk është as e dobët dhe as e dërguar.

Prezantuesi: Pra nëse në mënyrë absolute ceket në veprën: “Musned” (Zinxhiri) ajo përcjellje nuk është në gjykimin e argumentit.

Kjo tregon se ajo bart cilësinë e të qënit argument me vendimin e bashkësisë së muslimanëve. Ashtu siç kemi bërë të ditur dhe më parë qenia argument nuk është e vlefshme për ne por për veten e tyre. Pra ky është një argument i domosdoshëm. Atëherë ne nuk e dimë se ku e ka nxjerrur Ibn Tejmijje dobësinë e këtij hadithi të cilin ia ka veshur Imam Ahmed Ibn Hanbelit. Vetë Imam Ahmed Ibn Hanbeli e ka përcjellur këtë hadith në veprën: “Musned” (Zinxhiri). Si rrjedhojë pohojmë se ky hadith nuk është as i dobët dhe as i dërguar. Ky është burimi i parë.

Burimi i dytë janë ata dijetarë nga brezi i mëparshëm, i mëvonshëm dhe bashkëkohor. Njeriu i parë nga këta është Imam Ahmed Ibn Hanbeli.

Njeriu i dytë është shkrimtari i veprës: “Sherhu’l-Mushkili’l-Asari” (Sqarimi i Çështjeve të Paqarta), komentuesi dhe muhaddithi Imam Tahauiu (v.v. 321 m.i.). Ai pasi ka përcjellur hadithin: “Këto dy gjëra nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”, thotë si vijon: “Zinxhiri i kësaj përcjelljeje është i vërtetë. Asnjëri nga përcjellësit nuk është qortuar”. (7)

Në mesin e atyre dijetarëve të cilët kanë shprehur se hadithi është i vërtetë renditen dhe Hakim Nishaburiu, Imam Dhehebiu dhe Hafidh Ibn Kethiri. Ky i fundit në veprën e tij me titull: “Bidaje ue Nihaje” (Fillimi dhe Fundi) përcakton se hadithi është i vërtetë dhe përmend dhe emrat e dy njerëzve të cilët e kanë cilësuar si të vërtetë. Ne do t’i cekim vetëm shkurtimisht dhe do t’ua lëmë hollësitë në vendin e tyre.

Ibn Kethiri pasi ka përcjellur hadithin ka vënë këtë shënim: “Libri i Allahut dhe Farefisi im që është Ehli Bejti im. Shikoni se si do të silleni me mua pas meje! Këto dy gjëra nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”. Ndërsa mësuesi ynë Ebu Abdullah Dhehebiu kumton: “Ky hadith është i vërtetë”. (8)

Në asnjë version të hadithit nuk kalon thënia: “Libri i Allahut dhe Sunneti im. Këto dy gjëra nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”. Thënia: “Nuk do të ndahen kurrë nga njëri-tjetri” preket vetëm në hadithin: “Libri i Allahut dhe Farefisi im”.

Ndërsa në shënimin e mëposhtëm të hadithit ai pasqyrn kto të dhëna: “Hakim Nishaburiu e ka përcjellur këtë hadith nga udha e dikujt dhe ka thënë se përcjellja është e vërtetë. Edhe Dhehebiu e ka mbështetur këtë gjykimin e tij”. (9)

Në përgjithësi u bënë pesë vetë.

Njëri nga ata të cilët ka shënjuar se hadithi është i vërtetë është dhe shkrimtari i veprës me titull: “Xhamiu’s-Sagiri” (Përmbledhja e Vogël) Hafidh Sujutiu (v.v. 911 m.i.).

I nderuari i dërguari i Allahut (p.q.m.t.) urdhëron kështu: “Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”. Imam Sujutiu në fund të hadithit ka vënë simbolet “S” dhe “H” pra “sahih” që përkthehet se hadithi është i vërtetë. Sërish dhe vërtetuesi i këtij libri Hamdi Demredash Muhammedi bën të qartë se hadithi është i vërtetë”. (10)

Prezantuesi: Domethënë si shkrimtari ashtu dhe vërtetuesi sqarojnë se përcjellja është e vërtetë.

I ftuari: Një tjetër dijetar i cili ka lajmëruar se hadithi është i vërtetë është dhe autori i veprës me titull: “Mexhmeu’z-Zeuaidi” (Përmbledhja e Shtimit) Hafidh Hejthemiu. Ai pasi ka përcjellur thënien: “Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”, ka shtuar se këtë hadith e ka përcjellur Imam Ahmedi dhe se zinxhiri i tij është i mirë”. (11)

Mirë këtu më duhet të përmend se një tjetër dijetar i cili ka bërë të ditur se hadithi është i vërtetë është dhe shkrimtari i veprës me titull: “Sauaiku’l-Muhrika” (Rrufetë e Ndezura) Hafidh Ibn Haxher Hejthemiu. Ai citon si më poshtë: “Në një hadith të vërtetë zë vend kështu: “Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”. (12)

Tani duhet të shpalos se një tjetër dijetar i cili ka bërë të qartë se hadithi është i vërtetë është dhe autori i komentimit me titull: “Ruhu’l-Meani” (Shpirti i Kuptimeve) Alame Alusiu. Ky i fundit thotë si vijon: “Me sa kuptohet në një hadith të vërtetë thënia: “Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”. (13)

Rishtas nga dijetarët bashkëkohorë i cili ka sqaruar se hadithi është i vërtetë është dhe shkrimtari i veprës me titull: “Sahihu’s-Sunneti’t-Tirmidhi” (Hadithet e Vërteta të Sunneteve të Tirmidhiut) dijetari shqiptar Shejh Albani. Ky i fundit pohon se përcjellja: “Libri i Allahut dhe Farefisi im që është Ehli Bejti im nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit” është e vërtetë”. (14)

Prezantuesi: Edhe Imam Tirmidhiu vetë shënon se hadithi është i vërtetë.

I ftuari: Po goditje në shenjë! Gjithashtu njëri nga dijetarët i cili ka pohuar se hadithi është i vërtetë është dhe autori i veprës me titull: “Muxhemu’l-Kebiri” (Përmbledhja e Madhe)Hafidh Taberaniu. Ai citon se thënia:“Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit në Ditën e Kijametit” është e vërtetë”.(15)

Taberaniu e ka përcjellur përcjelljen. Ai ka ndërruar jetë në vitin 360 të mërgimit islam. Ai e ka përcjellur këtë përcjellje nga Imam Feseuiu. Imam Feseuiu është një dijetar i madh. Imam Dhehebiu në veprën e tij me titull: “Sijeru’l-Alami’n-Nubela” (Jetëshkrimi i Dijetarëve të Mëdhenj) shkruan kështu për të: “Argument, imam, hafidh Ebu Jusuf Feseuiu ka ndërruar jetë në vitin 277 të mërgimit islam. Ai është autori i veprës me titull: “Marifet ue’t-Tarihi” (Urtësia dhe Historia). Feseuiu këtë hadith e ka shënuar në veprën në fjalë duke thënë: “Këto të dyja nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit në Ditën e Kijametit”. (16)

Le t’i lexojmë edhe njëherë thëniet e Ibn Tejmijjes: “Them se kur kjo përcjellje iu është pyetur Ahmed Ibn Hanbelit ai e ka cilësuar këtë si të dobët. Gjithashtu njerëz të ndryshëm nga dijetarët kanë pohuar se ky hadith është i dobët dhe nuk është i vërtetë”. Ne po i drejtojmë këtë pyetje të drejtpërdrejtë njerëzve të vërtetimit, njerëzve të diturisë dhe urtësisë dhe kërkuesve të të vërtetës: “Ku e ka cilësuar Ahmed Ibn Hanbeli këtë hadith të dobët? Ku janë provat që një pjesë e madhe e njerëzve të vërtetimit e kanë cilësuar këtë hadith të dobët?

Prezantuesi: Cila është gjëja e cila është nënkuptuar në këtë pjesë të hadithit? Çfarë ka synuar ajo?

I ftuari: Ndjekësit  mi të nderuar, them se kjo pjesë e hadithit përbëhet nga disa fjalë. Pra kur ne i drejtohemi hadithit vëmë re se Ai ka shprehur kështu në një pjesë të hadithit: “Këto dy gjëra nuk do të ndahen kurrë nga njëra-tjetra derisa të më vijnë mua në krye të lumit”. “len jefterika” (nuk do të ndahen).

Prezantuesi: Ose“len jeteferreka” (nuk do të ndahen nga njëra-tjetra).

I ftuari: Kjo është ë vërtetë sepse në disa forma të hadithit kalon si “len jefterika” (nuk do të ndahen), ndërsa në disa forma të tjera zë vend si “len jeteferreka” (nuk do të ndahen nga njëra-tjetra). Megjithatë nga përmbajtja gjuhësore përmbajtja është e njëjtë. Sepse që të dyja rrjedhin nga e njëjta rrënjë. Ndjekësit e mi të nderuar dua t’iu them se përpara se të kaloj në kuptimet, dëshmitë, që dalin nga hadithi dua të qëndroj edhe pakëz mbi fjalët e kësaj pjese. Kjo është metoda që kam përdorur. Ju në këtë çast kur t’i drejtoheni veprave të mia me titull: “Lubab” (Thelbet) dhe “Mantiku’l-Fehmi’l-Kur’ani” (Logjika e Kuptimit të Kur’anit) do të shikoni se unë kam qëndruar mbi fjalët përpara komentimit të ajeteve.

Prezantuesi: Një lloj deduksioni...

I ftuari: Goditje në shenjë! Pra jo fjalë çfarë kuptimi merr? E thënë ndryshe çfarë kuptimi marrin këto fjalë kur merren si të pavarura? Të njëjtën metodë dua ta përdor dhe mbi këtë hadith. Pra ne do t’i marrim fjalët një për një dhe do të mundohemi që të analizojmë se çfarë kuptimi merr kjo pjesë e hadithit.

Prezantuesi: Kuptimi i përgjithshëm nuk duhet të lihet mënjanë. Kuptimi i përgjithshëm përftohet nga fjalëzat dhe pjesët.

I ftuari: Allahu iu dhëntë mirësi.

Prezantuesi: Stili intelektual e bën të domosdoshme këtë.

I ftuari: Goditje në shenjë! Pra kur ne e hulumtojmë këtë thënie cila përbëhet nga fjalët njëri mund të thotë kështu: Ju duke përfituar nga cilat gjëra keni arritur në kuptimin e përgjithshëm të kësaj pjese të hadithit? Ne përgjigjemi se kemi arritur në këtë kuptim duke përfituar nga pjesët. Fjala vjen unë mund të them se kjo gjë është ujë duke parë se përbëhet nga elementet - pra nga hidrogjeni dhe oksigjeni.

Kjo pjesë e hadithit fillon me thëniet “innehuma” (nuk ka dyshim se këto të dyja) apo me “fe innehuma” ose me “ela innehuma”. Pothuajse të tëra këto thënie kanë të njëjtin kuptim. Megjithatë unë dua që të shqyrtoj fjalëzën “innehuma” (nuk ka dyshim se këto të dyja) e cila është thënia e përbashkët. Përemri “huma” (ato të dyja) që gjendet tek thënia është një veçori e Librit dhe Sunnetit. Ne lëshojmë këtë sfidë nga këndvështrimi intelektual: “Forma: “Libri i Allahut dhe Sunneti im” nuk është e pranishme në këtë pjesë të versionit të Hadithit Thekalejn. Kjo pjesë i përket përcjelljeve në formën: “Libri i Allahut dhe farefisi im qëështë Ehli Bejti im”.

Pyetje: “I nderuari i dërguar (p.q.m.t.) në vend të thënies “innehuma” (nuk ka dyshim se këto të dyja) mund të kishte thënë “huma” (këto të dyja). Vallë përse ai e ka nisur fjalinë me thënien “innehuma” (nuk ka dyshim se këto të dyja)? Përgjigje: “Lidhëza “ine” (nuk ka dyshim) shpreh nënvizim. Si rrjedhojë i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) e ka nisur fjalinë me një thënie e cila dëshmon nënvizim. Me fjalë të tjera ai nënkupton se ajo gjë që do të them më pas është mjaft e rëndësishme. Nëse do të ishte një gjë e parëndësishme i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) do të kishte thënë: “huma” (këto të dyja). Nëse ky i fundit do të kishte përdorur një thënie të tillë ky hadith nuk do të përmbante nënvizim.

Tani ejani dhe të shikojmë veprën me titull: “Mugni’l-Lebibi” (Pasuruesi i Thelbit) e Imam Ebu Hisham Ensariut (v.v. 761 m.i.). Ai citon kështu: “Lidhëza “inne” (nuk ka dyshim) ka dy drejtime. I pari është nënvizimi. Fjalia “Muhammedun alimun” (Muhammedi është dijetar), është e ndryshme nga fjalia “Inne Muhammeden alimun” (Nuk ka dyshim se Muhammedi është dijetar)”. (17)

Pra lidhëza “inne” (nuk ka dyshim) nënvizon fjalën pas saj. Në mesin e dy shembujve të cilët ceken tek fragmenti gjendet një ndryshim i madh. Në anën tjetër nëse do ta kishim thënë fjalinë në këtë formë “Inne Muhammeden le alimun” (Nuk ka dyshim se Muhammedi është dijetar), atëherë sqaroj se kjo thënie mbështillet në një kuptim dhe më të fuqishëm, se sa dy shembujt e lartpërmendur sepse ajo përmban dy thënie nënvizimi.

Atëherë pohoj se pika e parë është zanafilla e kësaj pjese të hadithit nga ana e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) me një lidhëz nënvizimi.

Fjalëza e dytë e kësaj pjese është “huma” (këto të dyja). Përemri ato të dyja ka të bëjë me Librin dhe Farefisin. Shtoj se nuk ka asnjë ndasi mendimi në këtë çështje. Ndërsa tani le të kalojmë në shkronjën “len” (nuk do të) që preket në thënien “innehuma len...” Çfarë kuptimi merr shkronja “len?”

Ndjekësit e mi të nderuar çësthja jonë e bën të domsodoshme që të kuptohet se çfarë është nënkuptuar nga shkronja “len” (nuk do të). Çfarë shpreh shkronja “len” (nuk do të)? Për shembull fjalia “len terani” përkthehet si “nuk do të mund të më shikosh kurrë”. Pra lidhëza “len” (nuk do të) shpreh si mohimin ashtu dhe mundësinë. Unë dua të qëndroj pakëz mbi këtë çështje.

Sqarimet e dijetarëvë të morfologjisë tregojnë njëzëshmëri mbi këtë çështje: “Lidhëza “len” (nuk do të) shpreh mohim. Kur ajo vjen në krye të foljes në kohën e tashme ajo i jep asaj kuptimin e mohores në kohën e ardhme. Ajo nuk dëshmon për mohimin e kohës së shkuar ose të tashme. Nëse do të përmendësh se një gjë nuk do të mund të ndodhë në të ardhmen atëherë e thua këtë me lidhëzën “len” (nuk do të).

Them se është e mundur që këto kuptime të përftohen nga vepra me titull: “Meani’n-Nahui” (Kuptimet e Morfologjisë) e Dr. Fadil Samerrait. Ky i fundit në veprën e tij citon si më poshtë: “Lidhëza “len” vjen në krye të foljes në kohën e tashme. Ajo i jep kuptimin foljes në kohën e ardhme dhe i shton mohoren. Lidhëza “len” është e kundërta e lidhëzës “seufe”. Lidhëza “seufe” shpreh bërjen e një pune në të ardhmen, ndërsa lidhëza “len” shpreh mosbërjen e asaj pune. Lidhëza “seufe” i jep një kuptim pohor foljes, ndërsa lidhëza “len” i jep asaj një kuptim mohor. Ashtu siç dihet qartësisht këto të dyja nuk mund të gjenden në të njëjtin vend”. (18) Ndësa përsa i përket pikës se lidhëza “len” (nuk do të) krahas kuptimit të mohimit bart apo nuk bart dhe kuptimin e nënvizimit dijetarët kanë ndasi mendimi.

Një tjetër çështje është pika se lidhëza “len” bart apo nuk bart kuptimin e përjetësisë. Në këtë çështje dijetarët e morfologjisë ndahen në dy pika. Mendimi i parë i përket dijetarit të madh të letërsisë, morfologjisë dhe gjuhës Zemahsheriut. Ai citon si më poshtë: “Lidhëza “len” i jep foljes si kuptimin e nënvizimit, si kuptimin e përjetësisë, ashtu edhe kuptimin e përjetësisë. Madje mund të themi se ajo i jep mohores kuptimin e përjetësisë”.

Prezantuesi: Domethënë ajo është absolute.

I ftuari: Domethënë ajo është e ardhmja e përjetshme. Nëse kjo lidhëza “len” përmban kuptimin e nënvizimit do të thotë se në fjali ka një element të dytë theksimi. E thënë ndryshe i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) nuk ka thënë: “Innehume la jeteferreka” por ka thënë “Innehuma la jeteferreka”.

Prezantuesi: Pra kurrë, përjetësisht...

I ftuari: Nëse ne përvetësojmë mendimin e parë - pra mendimin e Zemahsheriut - sa mirë! Nëse nuk përvetësojme këtë mendim, pra nëse jemi të mendimit se lidhëza “len” nuk i jep foljes kuptimin e përjetësisë por i jep kuptimin e nënvizimit, sërish bëhet fjalë për dy nënvizime. Për këtë arsye ne shikojmë se Zemahsheriu ka bërë këto sqarime në lidhje me ajetin: “Fe in lem tef’alu ue len tef’alu fetteku’n-nare eleti uekuduha’n-nasu ue’l-hixhareh, uiddet lil kafirin” (Nëse nuk mundeni - që sigurisht nuk do të mundeni - atëherë ruajuni zjarrit, lëndë djegëse e të cilit janë njerëzit dhe gurët, sepse ai zjarr është përgatitur për mohuesit”. (Sure Bekara, Ajeti: 24).

Nëse do të ngresh pyetjen se ku ndodhet e vërteta e lidhëzës “len” e cila i jep foljes kuptimin mohor unë them se lidhëzat “la” dhe “len” janë motra. Që të dyja i japin foljes në kohën e tashme kuptimin mohor. Por lidhëza “len” në këtë çështje është më fuqishme dhe më nënvizuese”. (19)

Pra pyetjes së shtruar në formën: “Nëse lidhëzat “len” dhe “la” a japin kuptimin mohor, apo njëra nga ato është më nënvizuese se tjetra”, Zemahseriu i ka dhënë përgjigjen duke thënë se lidhëza “len” është më e veçantë dhe më e fuqishme.

Prezantuesi: Pra kjo nuk është ndonjë lidhëz mohore e rëndomtë.

I ftuari: Ky është një mohim i nënvizuar. Atëherë themi se që të dyja lidhëzat “inne” dhe “len” të cilat kalojnë në thënien “innehuma” bartin kuptimin e nënvizimit.

Në vijim Alame Zemahsheriu kumton kështu: “Nëse shoku yt ka dyshim se ti nuk do të dalësh nesër në udhëtim atëherë ti për të hequr dyshimin i thua atij: “Len usafira gadan” (Unë nesër nuk do të qëndroj kurrë”. (20) Nëse thua “len usafira” (nuk do të dal kurrë në udhëtim) atëherë ti ke dhënë një lajm në mënyrë të prerë për mosdaljen tënde në udhëtim”.

Prezantuesi:Pra kemi të bëjmë me një këmbëngulje.

I ftuari: Shumë e saktë! Kjo ka kuptimin e një mënyrë të prerë, një nënvizimi. Kur do që të sqarosh një gjë me njërën nga lidhëzat e fjalëzës duke e nënvizuar atëherë përdor lidhëzën “len”. Ky është njëri nga mendimet.

Përballë këtij gjendet dhe një mendim tjetër i cili është më i shquari në mesin e dijetarëve të morfologjisë. Këta të fundit citojnë kështu: “Lidhëzat “la” dhe “len” shprehin mohim. Tek një fjali duhet të gjenden disa argumente të cilat kanë të bëjnë me fjalëzën ose me ngjarjet e jashtme që më anë të tyre foljes t’u jepet kuptimi i nënvizimit ose i përjetësisë. Si rrjedhojë lidhëza “len” e cila është përjetësuese dhe nënvizuese nuk është nga të argumentuarat. Ajo përftohet nga përjetësia ose nga argumentet e jashtme të nënvizimit.

Le të japim disa shembuj. Sipas nesh kjo çështje është e rëndësishme.

Le të shikojmë ajetin 73 të Sures Haxhxh. Allahu i Madhëruar thotë kështu: “Ja ejjuhe’n-nasu duribe methelun festemiu leh, innel’ledhine ted’une min dunil’lahi len jahluku dhubaben ue leu ixhtemu leh” (O njerëz, ju ka adhur një shembull, dëgjojeni atë: “Ata të cilët i thërrisni (adhuroni) përvecc Allahut, nuk mund të krijojnë - kurrën e kurrës asnjë mizë, madje - edhe nëse mblidhen për këtë (krijimin e mizës)”. (Sure Haxhxh, Ajeti: 73) Në pjesën e fundit të ajetit të nderuar Allahu i Madhëruar në vend të urdhërojë “la jahluku dhubaben” urdhëron “len jahluku dhubaben” (nuk mund të krijojnë asnjë mizë). Lidhëza “len” e përdorur në ajetin e mësipërm a shpreh mohimin e përjetshëm apo vetëm mohim? Sigurisht se këtu është i pranishëm kuptimi i mohimit të përjetshëm. Kjo nënkupton se madje dhe krijimi i një mize i dikujt tjetër përvecc Allahut të Madhëruar është i pamundur.

Ku e përftuam kuptimin e përjetësisë? Sipas Zemahsheri Mutezilit ne e përftuam këtë kuptim nga vetë fjala “len” , pra vetë lidhëza “len” më vete e jep këtë kuptim.

Sipas dijetarëve të shquar të morfologjisë këtë kuptim nuk e jep lidhëza “len” por e japin argumentet e jashtme. Këto të fundit dëshmojnë se nuk ka krijues tjetër të pranishëm përvecc Allahut të Madhëruar.

Por këta dijetarë bëjnë të ditur se e kanë përftuar kuptimin e përjetësisë nga argumentet e jashtme dhe jo nga lidhëza “len”.

Ne vëmë re se Ibn Hishami në veprën e tij me titull: “Mugni’l-Lebibi” (Pasuruesi i Thelbeve) ka thënë si vijon: “Në kundërshtim me Zemahsheriun lidhëza “len” nuk jep as kuptimin e nënvizimit dhe as atë të përjetësisë. Ai në veprën e tij me titull: “Keshshaf” (Zbuluesi) thotë se kjo lidhëz jep kuptimin e nënvizimit” (21)

Pra lidhëza “len” jep vetëm kuptimin e mohimit. Kuptimi i mohimit të nënvizuar ose kuptimi i mohimit të përjetshëm përftohet nga argumentet e jashtme.

Pyetje: “Zotëriu im cili është mendimi juaj në lidhje me cilin ose cilat nga këto kuptime shpreh lidhëza “len” e cila ceket në thenien “len jeteferreka”?

Përgjigje: “Nëse do të ecim sipas mendimit të Imam Zemahsheriut pandashmëria e Librit me Farefisin shpreh si nënvizueshmërinë ashtu dhe përjetësinë.

Ndjekësit e mi tënderuar shprehja e përjetësisë së lidhëzës “len” nukështë një mendim i cili është i pranuar në këndvështrimin e mbarë dijetarëve të morfologjisë.Ky mendim i përket vetëm Zemahsheriut dhe disa vartësve të tij, sipas mendimit të njohur në mesin e dijetarëve të morfologjisë lidhëza “len” nuk jep kuptimin e përjetësisë.

Ndjekësit e mi të nderuar le të mos e zgjasim çështjen dhe le të mundohemi që ta plotësojmë nëprogramin e radhës. Nëse do të ecim sipas mendimit të Imam Zemahsheriut, atëherë lidhëza “len” e cilakalon në Hadithin Thekalejn ajo shpreh si nënvizim ashtu dhe përjetësinë. Por nëse do të ecim sipas mendimit të shquar të dijetarëve të morfologjisë duke u nisur nga argumentet që gjenden tek hadithi themi kështu: “Pandashmëria mes Kur’anit dhe Ehli Bejtit është e vlefshme në këtë botë. Në këtë botë ata nuk do të ndahen kurrë nga njëri-tjetri.

Prezantuesi: Deri në krye të lumit...

I ftuari: Pra kjo pandashmëri do të vijojë që nga ccasti kur e ka thënë inderuari i dërguari i Allahut (p.q.m.t.) e ka thënë Hadithin Thekalejndhe deri sa të arrijë në krye të lumit. Pra ata të dyja nuk do të ndahen nga njëri-tjetri në botërat e kësaj bote, jetës së varrit dhe ringjalljes së madhe. Mirë ccfarëështë lumi? Lumi është njëri nga vendet e ringjalljes së madhe. Lumi zotëron një post të tillë që pas kësaj faze njerëzit do të ndahen në dy pjesë.Ata do të hyjnë ose në Xhennet ose do të hyjnë nëzjarrin e Xhehennemit. Ata të cilët pinë nga Lumi i Keutherit do të hyjnë në Xhennet, sepse ky ujë do t’i pastrojë ata. Ai do t’i bëjë ata plotësisht të pastër dhe të përsosur. Ndërsa ata të cilët do të ndalohen nga ky lum dhe nuk do të lejohen që të pinë janë ata të cilët do të largohen nga Xhenneti. Ashtu siç kemi shikuar dhe nga hadithet e lexuara nga vepra me titull: “Sahihu’l-Buhari” (Hadithet e Vërteta të Buhariut) e Buhariut një pjesë nga bashkëkohësit do të sillen dhe do të largohen nga lumi.

Kjo ndasi mendimi në të dyja rastet nuk ndikon në asnjë mënyrë në çështjen tonë. Me fjalë të tjera pandashmëria e Kur’anit me Ehli Bejtin do të vazhdojë deri sa të arrjë në krye të lumit tek i nderuari i dërguar (p.q.m.t.).

Ndjekës të nderuar në programin pasardhës ne do të vijojmë hetimin e fjalëve të hadithit.

Prezantuesi: Allahu ua shpërbleftë më mirësitë e shumta. Ne ju falenderojmë Zotëri Ajetullah Sejjid Kemal Hadari. Ju falenderojmë edhe ju ndjekësit tanë të nderuar dhe po iu lëmë në mbrojtjen e Allahut. Paqja, mëshira dhe begatia e Allahut qoftë mbi ju.

 

Burimet e Referuara Për Këtë Artikull:

 

1- Ibn Tejmijje, “Minhaxhu’s-Sunneti” (Metodologjia e Sunnetit), vëll. 4, fq. 300 Vëtetimi Nga Doktor Muhammed Reshad Salimi, Shtëpia Botuese: “Daru’l-Fadileti” (Vendi i Nderit).

2- Imam Ahmed Ibn Hanbeli, “Musnedu’l-Imami Ahmed Ibn Hanbeli” (Zinxhiri i Imam Ahmed Ibn Hanbelit), vëll. 17, fq. 170, Vërtetimi Nga Dijetari Shqiptar Alame Shuajb Arnauti, Shtëpia Botuese: “Muessesetu’r-Risale” (Institucioni i Dërgimit).

3- Shejh Salih Ibn Abdulaziz Ibn Muhammed Ibn Ibrahim Ali Shejhu, “Leali’l-Behijje fi’sh-Sherhi Akideti’l-Uasitijje” (Netët e Ndriçuara në Sqarimin e Besimit të Mesëm), vëll. 2, fq. 461, Vërtetimi nga Adil Ibn Muhammed Mursi Rifaiu, Shtëpia Botuese: “Daru’l-Asime” (Vendi i Kryeqytetit), (viti i botimit 1430 sipas mërgimit islam / viti 2009 sipas kalendarit gregorian), Botimi i Parë.

4-  Imam Ahmed Ibn Hanbeli, “Musnedu’l-Imami Ahmed Ibn Hanbeli” (Zinxhiri i Imam Ahmed Ibn Hanbelit), vëll. 17, fq. 170; vëll. 17, fq. 211; vëll. 17, fq. 309, Vërtetimi Nga Alame Shuajb Arnauti, Shtëpia Botuese: “Muessesetu’r-Risale” (Institucioni i Dërgimit).

5- Shejh Muhammed Nasiruddin Albani, “Dhebbu’l-Ahmedi An Musnedi’l-Imam Ahmedi” (Thelbi i Ahmedit Nga Zinxhiri i Imam Ahmed Hanbelit), fq.12, Shtëpia Botuese: “Daru’s-Siddiki” (Vendi i Siddikut).

6- Shejh Muhammed Nasiruddin Albani, “Dhebbu’l-Ahmedi An Musnedi’l-Imam Ahmedi” (Thelbi i Ahmedit Nga Zinxhiri i Imam Ahmed Hanbelit), fq.12, Shtëpia Botuese: “Daru’s-Siddiki” (Vendi i Siddikut).

7- Ebu Xhafer Tahauiu, “Sherhu’l-Mushkili’l-Asari” (Sqarimi i Çështjeve të Paqarta), vëll. 5, fq. 18, 19, Hadithi Nr: 1765, Analiza, Shënimi dhe Vërtetimi nga Dijetari Shqiptar Alame Shuajb Arnauti, Shtëpia Botuese: “Muesesetu’r-Risale” (Institucioni i Shpalljes).

8- Hafidh Imaduddin Ebu Fida Ismail Ibn Umer Ibn Kethiri, “Bidaje ue’n-Nihaje” (Fillimi dhe Fundi), vëll. 7, fq. 668, Vërtetimi Nga Abdullah Muhsin Turkiu, Shtëpia Botuese: “Alemu’l-Kutubi” (Bota e Librave).

9- Hafidh Imaduddin Ebu Fida Ismail Ibn Umer Ibn Kethiri, “Bidaje ue’n-Nihaje” (Fillimi dhe Fundi), vëll. 7, fq. 668, Vërtetimi Nga Abdullah Muhsin Turkiu, Shtëpia Botuese: “Alemu’l-Kutubi” (Bota e Librave).

10- Hafidh Xhelaluddin Sujutiu, “Xhamiu’s-Sagiri” (Përmbledhja e Vogël), vëll. 2, fq. 544, Hadithi Nr: 2631, Vërtetimi Nga Hamdi Timurtashi. Shtëpia Botuese: Muhammed, Mektebet-ü Nizar Mustafa, Mekke.

11- Hafidh Ibn Haxher Hejthemi Misriu, “Mexhmeu’z-Zeuaidi ue Menbeu’l-Feuaidi” (Përmbledhja e Shtimeve dhe Fillimet e Dobive), vëll. 9, fq. 182-3.

12- Hafidh Ibn Haxher Hejthemi Misriu, “Sauaiku’l-Muhrika” (Rrufetë e Ndezura), vëll. 2, fq. 653.

13- Alame Alusiu, “Ruhu’l-Meani” (Shpirti i Kuptimeve), vëll. 21, fq. 305, Vërtetimi Nga Mahir Habushi.

14- Dijetari Shqiptar Shejh Muhammed Nasiruddin Albani, “Sahihu’s-Suneni’t-Tirmidhi”(Hadithet e Vërteta të Sunneteve të Tirmidhiut), vëll. 3, fq. 542, Hadithi Nr: 3788.

15- Ebu Kasim Sulejman Ibn Ahmed Taberaniu, “Muxhemu’l-Kebiri” (Përmbledhja e Madhe), vëll. 5, fq. 169-170, Hadis Nr: 4980, Shtëpia Botuese: “Daru’l-Ihjai’t-Turathi’l-Arabi” (Vendi i Ringjalljes së Veprave Arabe).

16- Imam Ebu Jusuf Feseuiu, “Marifet ue’t-Tarih” (Urtësia dhe Dituria), vëll.1, fq. 295.

17- Imam Ebu Hisham Ensari Misriu, “Mugni’l-Lebibi an Kutubi’l-Earibi” (Pasuruesi i Thelbeve nga Librat e Arabëve), vëll.1, fq. Vërtetimi Nga Muhammed Muhjiddin Abdulhamidi, Shtëpia Botuese: “Daru’l-Ihjai’t-Turathi’l-Arabi” (Vendi i Ringjalljes së Veprave Arabe).

18- Doktor Fadil Samerraiu, “Meani’n-Nahui” (Kuptimet e Morfologjisë), vëll. 1, fq. 310, Shtëpia Botuese: “Muessesetu’t-Tarihi’l-Arabi” (Institucioni i Historisë Arabe).

19- Alame Xharullah Zemahsheriu, “Keshshaf an Hakaiki Gauamidi’t-Tenzili ue Ujunu’l-Ekauili fi’l-Uxhuhi’t-Teuili” (Zbulimi i të Vërtetave në Urtësitë e Zbritjes dhe Burimet e Fjalëve në Drejtimet e Interpretimit), vëll.1, f, vëll. 1, fq. 224, Vërtetimi Nga Adil Ahmed Abdulmeuxhud dhe Shejh Muhammed Ali Muauuidi, Shtëpia Botuese: “Mektebetu’l-Ubejkani” (Institucioni i Ubejkanit), (viti i botimit 1418sipas mërgimit islam / viti 1997 sipas kalendarit gregorian), Rijad, Arabi Saudite.

20- Alame Xharullah Zemahsheriu, “Keshshaf an Hakaiki Gauamidi’t-Tenzili ue Ujunu’l-Ekauili fi Uxhuhi’t-Teuili” (Zbulimi i të Vërtetave në Urtësitë e Zbritjes dhe Burimet e Fjalëve në Drejtimet e Komentimit), vëll. 1, fq. 224, Vërtetimi Nga Adil Ahmed Abdulmeuxhud dhe Shejh Muhammed Ali Muauuidi, Shtëpia Botuese: “Mektebetu’l-Ubejkani” (Institucioni i Ubejkanit), (viti i botimit 1418 sipas mërgimit islam / viti 1997 sipas kalendarit gregorian), Rijad, Arabi Saudite.

21- Imam Ebu Hisham Ensari Misriu, “Mugni’l-Lebibi an Kutubi’l-Earibi” (Pasuruesi i Thelbeve nga Librat e Arabëve), vëll.1, fq. 284, Vërtetimi Nga Muhammed Muhjiddin Abdulhamidi, Shtëpia Botuese: “Daru’l-Ihjai’t-Turathi’l-Arabi” (Vendi i Ringjalljes së Veprave Arabe).

Sqarime të Nevojshme:

(f.m.t.) - falenderimi mbi të
(k.m.t.) - krenaria mbi të
(l.m.t.) - lartësimi mbi të
(p.m.t.) - paqja mbi të
(p.q.m.t.) - paqja qoftë mbi të

Vijon...

Burimi : Medya Şafak