Komision i të Drejtave të Njeriut të Kombeve të Bashkuara me anë të rekomandimit të 7 prillit 2017 me numër A/HRC/RES/34/22 ka dërguar në Myanmar një delegacion investigues për të hetuar në lidhje me shkejet e të drejtave të njeriut atje me qëllim hartimin e raporteve të veçanta dhe kryerjes së detyrave të tyre. Ky delegacion përbëhet gjithësej nga tre persona; nga dy avokatët Marzuki Darusman nga Indonezia dhe Radhika Coomarasëamy nga Sri Lanka dhe nga specialisti i të drejave të njeriut Christopher Sidoti nga Australia. Më 27 gusht 2018, ky delegacion ka publikuar një raport prej 20 faqesh të hartuar duke u bazuar tek vëzhgimet e tyre në Myanmar.

Në raportin, i cili më së shumti ka analizuar rajonet e Kachin, Rakhine dhe Shan ka prekur çështje të ndryshme nga marrëdhëniet e qeverisë me këtë delegacion deri tek çëshja e shkeljes së të drejtave të njeriut të njerëzve që gjendeshin në këtë rajon dhe ka nxjerrë në dritë krimet që kanë kryer në rajon forcat e armatosura të qeverisë së Myanmarit që njihen me emrin Tatmadav. Në fillim të raportit theksohet se qeveria e Myanmarit nuk ka pranuar që të bashkëpunojë dhe përveçse nuk ka pranuar t’i kthejë përgjigje letrave zyrtare, delegacioni ka mundur të komunikojë vetëm me një numër të kufizuar përfaqësuesish të qeverisë.

Disa nga vëzhgimet e rëndësishme që delegacioni ka përmendur në raport:

• Shumica e Myslimanëve të Burmas janë persona që sipas ligjit të brendshëm të Myanmar nuk mund të kenë shtetësinë e tyre dhe në mënyrë de facto mbeten pa shtetësi. Kjo për arsye se ligji i shtetësisë jo vetëm qëështë i kufizuar, diskriminues dhe përjashtomor, por edhe zbtohet sipas dëshirës.
• Paprekshmëria në ligjet e Burmas është e ngulitur thellë dhe përdorur në mënyrë të gjërë. Një situatë e këtillë bën të mundur që forcat e armatosura, pra Tatmadav të amnestohen për krimet e tyre dhe të falen për shkeljen e kompetencave të tyre.
•  Përveçse ekzistojnë mosmarrëveshje dhe incidente mes myslimanëve tëRohingya me budistët dhe grupimeve të tjera të etniciteteve tëndryshme që jetojnë nëRakhine State. E veçanta e përgjithshme për këtë rajon është se varfëria dhe uria janë në nivelet e tyre më të larta. Përveç gjithë këtyre, veçanërisht në rajonin Rohingya kushtet e jetesës janë të vështira, shumicën e kohës është e i pamundur transporti mes fshatrave, gjë e cila i privon njerëzit nga marrja e arsimit dhe nga të drejtat e tyre të shëndetit, gjë e cila i detyron shumë nëna që të bëjnë lindje pa i regjistruar ato. Kjo gjë është bërë një nga arsyet pse është rritur ndjeshëm numri i personave pa status kombësie në rajonin Rohingya. Po kështu është arritur në përfundimin se në këtë rajon ekzistojnë shkelje të rënda të të drejtave të njeriut të këtilla si arrestimet e jashtëligjshme, punë të detyruar, trajtime çnjerëzore dhe degraduese, ngacmime seksuale dhe kështu me rradhë.
•  Pavarësisht se qeveria e Myanmarit pretendon se dhuna që shfaqet në Rakhine State vjen si pasojë e incidentetëve që zhvillohen mes myslimanëve të Rohingya me budistët që jetojnë atje dhe përbëjnë shumicën e popullësisë, edhe forcat ushtarake jo vetëm që nuk i kanë parandaluar këto incidente, përkundrazi bashkëvepron me grupet sulmuese dhe kështu bëhet një nga arsyet për rritjen më të ndjeshme të tensionit.
• Partia për Zhvillimin e Popujve Rakhine e njohur si RNDP, e cila luan një rol aktiv në politikën e Myanmarit ka krijuar një opinion të përgjithshëm racist me propagandat e vazhdueshme prej viteve kundër myslimanëve dhe në fjalimet e tyre kanëpërdorur të njëjtat justifikime.
• Në vitin 2012, gjatë ngjarjeve të dhumës që janë zhvilluar kundër myslimanëve Rohinga në rajonin e Rakhine State janë shkatërruar 8614 shtëpi, kanë humbur jetën 192 persona dhe kanë mbetur të plagosurë 265 persona të tjerë. Në vitin 2013, bilanci i ngjarjeve të këtilla në zona të ndryshme ka qënë në shifra shumë më shqetësuese. Tashmëështë bërë e pamundur për myslimanët e Rohingya që të mund të dalin nga zona e Rakhine State, po kështu është bërë e pamundur për shumë studentë që të mund të frekuentojnë universitetin.
• Presioni gjithmonë në rritje kundrejt myslimanëve Rohingya dhe qeveria e masakrave kanë nxitur vënien në lëvizje të organizatës me emrin Ushtria e LirëRohingya, e cila me qëllim që të protestojë dhunën ndaj myslimanëve të këtij rajoni kanë organizuar sulme të ndryshme forcave ushtarake dhe në këtë mënyra kanë qënë një arsye më shumë për nxitjen e më tejshme të dhunës. Forcat e armatosura të Myanmarit i janë përgjigjur në mënyrë aspak proporcionale dhe vdekjeprurëse këtyre sulmeve dhe si pasojë e këtyre sulmeve 750.000 myslimanë të rajonit Rohingya janë detyruar që të braktisin shtëpitë e tyre, ndërkohë që më shumë se 10 mijë të tjerë janë vrarë. Këto operacione njihen edhe si operacione të shfarsojes.
• Përdhunimet në grupe dhe ngacmimi seksual kundrejt drave është përdorur si të ishte një armë lufte e përligjur, mijëra gra kanë qënë viktima të përdhunimeve si dhe formave nga më të ndryshme të ngacmimeve seksuale.
• Ndërsa pranohet se grupi përgjegjës kryesor për ngjarjet që kanë ndodhur gjatë vitit 2017 pranohet të ketë qënë TATMADAV, përgjegjës për sulme të ndryshme mbahen edhe frocat policore të Myanmar të njësive të lehta 33 dhe 99 si dhe persona fizik të tjerë për sulme në disa fshatra të ndryshëm. Ndërsa për sulmet kryesore përgjegjësi kryesor mbahet TATMADAV.
• Rastet për të cilat TATMADAV mbahen përgjegjës:

• Vrasja dhe/apo plagosja e civilëve për shkak të prejardhjes së tyre nga grupime të caktuara.
• Përdhunimin në grup dhe mëpas vrasja e shumë grave që janë rrëmbyer pa miratimin e tyre.
• Arrestimi dhe mbatja e paligjshme e shumë personave si dhe më pas si rezultat zhdukjen e tyre pa lënë gjurmë,
• Persekutimi i njerëzve dhe zhvendosja e tyre nga një vend në një vend tjetër pa miratimin e këtyre personave.
• Delegacioni ka theksuar se ekziston dyshimi i arsyeshëm i mjaftueshëm, iformacioni dhe dokumente të mjaftueshme për hapjen e një hetimi nga një gjykatë e pavarur për akuzat e përgjegjësisë të Tatmadav për krimin e genocidit.
• Delegacioni ka theksuar se se Tatmadavi është përgjegjës për kryerjen e veprës penale të krimeve kundër njerëzimit në të treja rajonet dhe herë pas here thekson se ka edhe persona të tjerë bashkëpunuesë për vepra të këtilla.
• Delegacioni ka sjellë edhe prova që vërtetojnë se Tatmadavi ka kryer veprën penale të krimeve të luftës.
• Delegacioni ka arritur në përfundimin se personat e listuar më poshtë si antarë të Tatmadavit janë përgjegjës për veprat penale të krimeve kundër njerëzimit, krimeve të luftës si dhe të përgjegjësive të ndryshme përsa i përket veprës penale të genocidit.

-Kryekomandanti i Përgjithshëm i Tatmadav, Gjenerali Min Aung Hlaing, 

-Zëvendës-kryekomandanti i PërgjithshëmGjenerali Soe Ëin;

-Komandanti i Operacioneve Speciale Gjenerali Aung Kyaë Zaë;

-Komandanti Ushtarak i Rajonit Perëndimor, Gjenerali Maung Maung Soe;

-Komandati i Zonës Ushatarake 33 Gjenerali Aung Aung;

-Komandanti i Zonës Ushtarake 99 Gjenerali Than Oo.

• Në hetimin e detajuar që delegacioni ka bërë në lidhje me hetimin e dhunimit të të drejtave të njeriut që kanë ndodhur në këtë rajon dhe dënimet që janë dhënë në lidhje me këto ngjarje ka arritur në përfundimin se gjykata ad hoc që qeveria e Myanmarit ka organizuar për gjykimin e ngjarjeve që kanë ndodhur në rajonin Rakhine State nuk i ka përmbushur standartet e pavarësisë dhe paanëshmërisë.
• Pavarësisht faktit se përgjegjësinë primare për të gjykuar këto ngjarje i ka Qeveria e Myanmarit, delegacioni ka bërë me dije se për shkak të paprekshmërisë që është krijuar brenda drejtësisë së Myanmarit dhe për shkak të disa arsyeve të tjera qeveria nuk i ka kapacitetet për të gjykuar dhe për të dhënë dënime.
• Delegacioni i ka bërë thirrje në një takim Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara që të caktohet një takim me Gjykatën Penale Ndërkombëtare për vendosjen e juridiksionit të gjykatës me qëllim që të fillojë hetimi për krimet e përmendura nën juridiksioninn de të drejtës ndërkombëtare dhe dhënies së dënimit.
• Po kështu, delegacioni i ka propozuar Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara që deri në momentin që të caktohet jurdiksioni i Gjykatës Penale Ndërkombëtare për gjykimin  këtyre veprave penale të vihen disa sanksione ekonomike kundër qeverisë Myanmar, të vihet embargoja e armëve si dhe vendosja e sanksioneve ndaj individëve të caktuar si përgjegjës të këtyre krimeve.

Në të njëjtën ditë që ka publikuar raportin, në deklaratën për shtyp delegacioni ka rinovuar thirrjen për dhënien e juridiksionit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare për hetimin e ktyre krimeve.

Akoma nuk ka një përgjigje nga Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara në lidhje me këtë thirrje të delegacionit, megjithatë ende nuk ka dalë përgjigja në lidhje me zgjidhjen e këtij problemi. Marrja e juridiksionit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare për hetimin e krimeve që janë kryer në Myanmar mund të arrihet vetëm me vendimin e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara duke u bazuar në vënien në lëvizje t nenit 13/1-b. Kjo për arsye se krimet në fjalë janë kryer brenda territorit të qeverisë së Myanmarit dhe pavarësisht se personat që kanë kryer këto vepra penale kanë kombësinë e këtij vendi, qeveria e Myanmarit nuk mund të aplikojë shkeljen e ndonjë neni të Statutit të Romës, kjo për arsye se nuk është shtet antar i këtij statuti.

Mundësia e dhënies së juridiksionit të GJPN-së me vendimin e KS të OKB-së;

1. Me dhënien e juridiksionit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare me vendimin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së bëhet e mundur edhe përfshirja e organizatave ndërkombëtare nëçështje duke përfaqësuar palën e viktimave.
2. Kur shohim në një këndvështrim të përgjithshëm të çështjeve të gjykuara pranë GjPN duket se është e mundur që të gjithë mund t’i ndjekin çështjet hap pas hapi dhe mund të aksesojnë dokumentacionin që ka lidhje me këto çështje. Gjykata vendos në faqen e saj online të gjitha dokumentacionet në lidhje me çështjet që gjykon.
3. Me marrjen e juridiksionit të GjPN iktima për proceset gjyqësore bëhet e mundur që OJQ-tëtë mund të përfshihen qoftë thjesht si OJQ, qoftë edhe për tëmbështetur dhe përfaqësuar viktimat gjatë këtyre proceseve gjyqësore. Veçanërisht është e mundur që OJQ-të të mund të kontribojnë më marrjen e vendimit me anë të parashtrimit për gjykatën të analizave të detajuara që OJQ-të i përgatisin vetë si rezultat i punës së tyre për të zbardhur të vërtetën e ngjarjeve.
4. Nuk është e nevojshme që OJQ-të të ndjekin një procedurë apo hapa të paracaktuara për krijimin e këtyre raporteve në fjalë në mënyrë që t’i paraqesin ato dhe të jenë të pranueshme. Ata mund t’i paraqesin raportet e tyre sipas dëshirës pranë zyrës së prokurorit, por edhe pranë çdo institucioni tjetër pranë gjykatës ndërkombëtare. Në shumicën e çështjeve që janë gjykuar pranë kësaj gjykate deri më tani vihet re se raportet e parashtruara nga OJQ-të kanë qënë vendimtare për marrjen e vendimit. OJQ-të inkurajohen edhe më tej që të zbatojnë vendimet e marra nga kjo gjykatë për urdhrin e mbrojtjes që gjatë procesit gjyqësor të mbrojnë viktimat si dhe personat që dëshmojnë. OJQ-të mund të inkurajojnë viktimat që të marrin pjesë në proceset gjyqësore, mund t’i japin informacione gjykatës si dhe mund të krijojnë një urë lidhëse mes viktimave dhe ose dëshmitarëve me gjykatën. Informacionet që mundësojnë raportet e OJQ-ve në shumicën e rasteve janë të mjaftueshme edhe për fillimin e hetimit të një çështjeje.
5. Në linkun e mëposhtëm mund të gjeni informacione shtesë në lidhje me detajet e marrëdhënieve të organizatave të ndryshme jo-qeveritare me GJPN-në të publikuarë nga Organizata e Human Rights Watch, e cila ka bashkëpunuar me Gjykantën Penale Ndërkombëtare në raste të shumta të hetimeve dhe gjykimeve;