Në rendin e ri çdo vend rajonal që Izraeli e ka në shënjestër mund të copëtohet sipas identiteteve të ngushta në përputhje me modelin e Sirisë në mënyrë që të prishet tërësia kombëtare dhe këto vende mund të shndërrohen në shtet të rrënuar (failed state).

Ky shkrim u shkrua për revistën Al Ruaa që botohet në Irak.

Gjatë shekujve, paralelisht me ndryshimin e shoqërive, edhe kolonializmi pësoi ndryshime të mëdha. Në kolonializmin klasik që filloi në shekullin e 15-të, kolonizatorët ose e pushtonin një vend që nuk ishte njohur më parë, ose pushtonin një vend që e shihnin të dobët dhe i plaçkitnin burimet atje. Me periudhën moderne dhe me ndryshimet e mëdha që ndodhën në botë, edhe ky stil kolonializmi ndryshoi.

Përfundimi i kolonializmit klasik në shekullin e 20-të dhe shfaqja e një lloji të ri kolonializmi ishte një domosdoshmëri që buronte nga kushtet e epokës. Dy rendet e reja që u krijuan në botë e ndryshuan formën e kolonializmit dy herë në shekullin e 20-të. Ndryshimi i parë i rendit në botë ndodhi pas Luftës së Parë Botërore. Pas kësaj lufte, bashkë me perandoritë klasike, përfundoi edhe kolonializmi klasik; fituesit e luftës krijuan një model të ri kolonializmi që i përshtatej rendit të ri botëror që kishin vendosur. Në modelin e ri, kolonizatorët nuk shkonin më si dikur vetë e të pushtonin një vend. Këtë punë e bënin me një marrëveshje të rreme ndërkombëtare ku përfshiheshin edhe palët e interesuara; dhe u jepnin rol edhe elementëve vendas.

Rendi botëror pas Luftës së Parë Botërore dhe modeli i “mandatit”

Modeli i ri i kolonializmit u paraqit në Prill 1920 në Konferencën e San Remos. Fituesit e Luftës së Parë Botërore, Anglia dhe Franca, i ndanë mes tyre tokat e shtetit osman që ishte shkatërruar nëpërmjet kësaj konference. Tani emri i administratës në vendet e pushtuara ishte “administrata e mandatit” (mandate government). Administratat e mandatit në fjalë do të zgjatnin deri atëherë sa këto vende të bëheshin të afta të vetëqeveriseshin. Sigurisht, nëse këto vende ishin bërë të afta për vetëqeverisje apo jo, do të vendoste shteti mandatar. Në këtë model të ri të kolonializmit, ndryshe nga ai i mëparshmi, liderëve vendas u jepej rol edhe në administrim. Anglezët e emëruan Fajsalin, djalin e Sherif Huseinit, si mbret të Irakut; ndërsa vëllain e tij Abdullahun si mbret të Jordanisë.

Pas Luftës së Parë Botërore, rajoni i Azisë Perëndimore ishte nën një sulm të madh imperialist; megjithatë kundër kësaj agresiviteti pati vetëm tre rezistenca të armatosura: në vitin 1919 në Anadoll, Lufta e Pavarësisë Kombëtare e filluar nën udhëheqjen e Mustafa Kemalit; në vitin 1920 në Irak Revolucioni i 1920-s i filluar nën udhëheqjen e ulemave shiite; dhe në vitin 1935 në Palestinë lufta e armatosur e filluar nën udhëheqjen e Izzeddin el Kassamit. Sigurisht kishte edhe kryengritje të armatosura në Siri të nisura nga Sulltan Pasha el Atraësh dhe Ibrahim Hananu kundër francezëve; megjithatë këto nuk ishin kryengritje të nisura kundër agresivitetit imperialist. Këta liderë kishin luftuar me francezët për mbretërinë e Fajsallit, i cili ishte njeriu i anglezëve; pra në të vërtetë kishin luftuar që Siria të bëhej mandat anglez dhe jo francez. Përveç këtyre tre rezistencave kundër imperializmit, liderët e rajonit kryesisht zgjodhën të pajtoheshin me imperialistët ose të bënin luftë politike. Qëndrimi i dobët i rezistencës e lehtësoi për fuqitë imperialiste ndarjen e vendeve të rajonit që ata zotëronin në mënyrë të përshtatshme me interesat e tyre, madje edhe shpikjen e shteteve të reja.

Në fund të ndarjes në Konferencën e San Remos, francezët krijuan Libanin e sotëm brenda Sirisë që u ra atyre në pjesë; ndërsa anglezët krijuan Izraelin dhe Jordaninë. Krijimi i këtyre shteteve synonte ta bënte ndërhyrjen imperialiste të përhershme. Në këtë periudhë të re, kolonizatorët, ndryshe nga periudha e kolonializmit klasik, dëshironin të formësonin edhe të ardhmen e vendit që pushtonin. Libani, që doli si rezultat i këtij inxhinierimi nga francezët, me larmishmërinë shoqërore të përbërë nga 16 sekte dhe me strukturën e tij politike të bazuar në sektarizëm, ishte projektuar që të mos kishte mundësi të vetëqeverisej. Për këtë arsye, ky vend shumë i vogël u shfaq gjithmonë me kriza të brendshme dhe madje me luftëra të brendshme. Edhe kur zgjedhjet bëheshin në mënyrë paqësore, Libani është vend ku qeveria mund të formohet vetëm pas muajsh, dhe ka qenë gjithmonë i hapur ndaj ndërhyrjeve të jashtme.

Ndërsa anglezët, duke u premtuar atdhe një komuniteti grabitqar të mbledhur nga çdo vend i botës e të sjellë në Palestinë, hapën rrugën për krijimin e Izraelit. Ishte e qartë që ky komunitet grabitqar, i huaj për rajonin, nuk do të pranohej nga rajoni dhe që entiteti i ri i quajtur Izrael do të shkaktonte vazhdimisht luftë si me popullin palestinez ashtu edhe me vendet fqinje. Brenda kufijve të vet Libani i krijuar nga francezët, dhe brenda e jashtë kufijve të Palestinës Izraeli i krijuar nga anglezët, ishte e pashmangshme që të krijonin vazhdimisht konflikte. Ky inxhinierim imperialist e bëri të përhershme problemet e sigurisë dhe të stabilitetit në rajon, si edhe ndërhyrjet e fuqive jashtë rajonit.

Rendi i Luftës së Ftohtë dhe modeli kolonial i bazuar në ‘aleancë’

Modeli i kolonializmit që doli pas Luftës së Parë Botërore mundi të vazhdonte deri në vitet 1950. Sepse pasi përfundoi Lufta e Dytë Botërore, pas vitit 1945 u krijua një rend i ri botëror dhe forma e kolonializmit u detyrua të ndryshonte. Amerika zuri vendin e Anglisë dhe Francës që ishin kolonizatorët e periudhës së mëparshme, prandaj edhe modeli i kolonializmit i bazuar në administratat e mandatit u zhduk.

Nuk ishte rastësi që vendet që ishin mandat anglez ose francez filluan të fitonin pavarësinë e tyre pas vitit 1945. Humbja e fuqisë së Anglisë dhe Francës gjatë Luftës së Dytë Botërore pati një ndikim të rëndësishëm në fitimin e pavarësisë së administratave të mandatit në rajon. Nga ana tjetër, në Luftën e Ftohtë Amerika kishte nevojë për forca që do të bashkëpunonin me të kundër sovjetikëve, ashtu si në gjithë botën, edhe në botën arabe dhe islame. Ndryshimi i rendit kolonial të krijuar pas Luftës së Parë Botërore ishte i domosdoshëm edhe për këtë arsye.

Kushtet e Luftës së Ftohtë u bënë përcaktuese në formësimin e modelit imperialist në stil amerikan. Sepse në Luftën e Ftohtë Amerikë tashmë udhëhiqte edhe kolonizatorët perëndimorë të shekullit të mëparshëm dhe blloku perëndimor e shihte veten nën kërcënimin sovjetik. Në modelin e ri të kolonializmit nuk u përmendën konceptet “koloni” ose “mandat”, por koncepti “aleat”. Amerika, me “Strategjinë Rimland” (Strategjia e rrethimit nga jashtë), për të rrethuar Bashkimin Sovjetik krijoi sistemet aleate të NATO-s, CENTO-s dhe SEATO-s. Kërkimi i aleancave ndryshoi marrëdhëniet e imperialistëve me vendet që më parë kishin qenë koloni.

Zhvillimet që ndodhën në Egjipt në vitet 1950 e tregojnë qartë se si u ndryshuan marrëdhëniet e vjetra imperialiste në periudhën e Luftës së Ftohtë. Regjimi monarkik në Egjipt ishte produkt i modelit kolonial të periudhës së mëparshme. “Revolucioni i Oficerëve të Lirë” i vitit 1952, i cili i dha fund edhe sundimit anglez në Egjipt së bashku me monarkinë, ishte realizuar në koordinim me CIA-n. Në fakt, edhe Anglia, që doli nga Lufta e Dytë Botërore me dëme të mëdha, ishte në favor të dorëzimit të rolit drejtues imperialist tek Amerika.

CIA agjenti Miles Copeland, i cili gjithashtu punonte si këshilltar në Komitetin e Planifikimit të Lindjes së Mesme në Departamentin Amerikan të Shtetit, e shpjegon prapaskenën e këtij dorëzimi të rolit me një mesazh të cilit ai vetë ka qenë dëshmitar. Sipas asaj që përcjell agjenti i CIA-s, Copeland, i cili gjithashtu siguronte koordinimin me Oficerët e Lirë, ambasadori britanik në Uashington kishte sjellë në shkurt të vitit 1947 një mesazh të rëndësishëm për t’iu përcjellë drejtpërdrejt Sekretarit Amerikan të Shtetit George Marshall. Përmbajtja e mesazhit ishte në përmbledhje kështu:

“Qeveria angleze nuk do të japë më 50 milionë dollarët që jepte si mbështetje për të mbrojtur shtetet greke dhe turke nga lufta guerile ose pushtimi i komunistëve. Këtë boshllëk duhet ta mbushë qeveria amerikane; përndryshe do të mbetet bosh me rrezikun që ta mbushin rusët.”

Kujtimi që përcjell Copeland në fakt ishte historia e mënyrës se si erdhi bota deri tek Lufta e Ftohtë. Sepse rreth një muaj pas këtij viziti të ambasadorit anglez, Kongresi i SHBA-së më 12 mars 1947 do të miratonte vendimet që do të hynin në histori si Doktrina Truman dhe do të fillonin Luftën e Ftohtë. Me Doktrinën Truman, SHBA vendoste “ndihmë ekonomike dhe ushtarake për shtetet që gjenden nën presionin e zgjerimit komunist”; dhe kështu merrte udhëheqjen e kampit perëndimor kundër sovjetikëve.

Atëherë, si do të sillej Amerika ndaj vendeve që fitonin pavarësinë, ndërkohë që merrte përsipër edhe detyrimet financiare edhe udhëheqjen e Anglisë? Miles Copeland këtë e shpjegon kështu në kujtimet e tij:

“Qeveria jonë tani do t’i respektojë pavarësitë e shteteve të reja të Botës së Tretë për sa kohë që këto nuk dëmtojnë interesat tona, dhe sjelljet e tyre (sipas nesh) të papërgjegjshme do t’i injorojë brenda këtyre kufijve.”[1]

Pra, ndryshe nga ajo që bënin Anglia dhe Franca, të cilat kishin qenë themeluesit e rendit të mëparshëm të rajonit, tashmë Amerika nuk do të krijonte administrata mandati në vende të tjera; përkundrazi do t’i njihte pavarësitë e shteteve. Tani vendet nuk do të pushtoheshin; por do të ndërtohej ndikim mbi lidershipet e vendeve, do të drejtoheshin liderët të cilët ishin të hapur ndaj ndikimit; dhe për ata që në asnjë mënyrë nuk bashkëpunonin ose anonin nga sovjetikët, do të punohej që të rrëzoheshin.

Oficerët e Lirë erdhën në pushtet si rezultat i një grushti shteti të koordinuar me CIA-n; por marrëdhënia e Oficerëve të Lirë me Amerikën nuk ishte si marrëdhënia e Mbretit Faruk me Anglinë. Gjatë krizës së Suezit në vitin 1956, Anglia, Franca dhe Izraeli u detyruan të tërhiqeshin nga Egjipti që kishin pushtuar, për shkak të presionit të SHBA-së dhe sovjetikëve. Kjo ishte një shembull konkret që tregonte kalimin nga modeli i vjetër i marrëdhënieve imperialiste tek modeli i ri. Naseri e humbi luftën nga ana ushtarake; por fakti që SHBA dhe sovjetikët i detyruan pushtuesit të tërhiqeshin, i dha Naserit një fitore politike. Sepse Kanali i Suezit ishte çliruar nga anglezët dhe ishte shtetëzuar.

SHBA, si në “Revolucionin e Oficerëve të Lirë”, ashtu edhe në krizën e Suezit, në këmbim të mbështetjes së dhënë i ofroi Naserit marrëdhënien imperialiste të periudhës së re. Kjo ofertë përbëhej vetëm nga pranimi i rolit që SHBA do t’i jepte Naserit kundër sovjetikëve. Por Naseri nuk bëri kompromis nga pavarësia e Egjiptit dhe, pavarësisht të gjitha imponimeve të Uashingtonit, e refuzoi marrjen e rolit nga SHBA kundër sovjetikëve. Përkundrazi, ai i përdori kundërthëniet SHBA-sovjetikë në kushtet e Luftës së Ftohtë dhe e përcaktoi vetë rolin e tij kundër të dyve.

Sigurisht, udhëheqësi i Egjiptit Gamal Abdulnasër dhe udhëheqësi i Sirisë Hafiz Esad, të cilët ruajtën rolin e pavarur të vendeve të tyre në marrëdhëniet me fuqitë e mëdha, ishin përjashtime. Shumica dërrmuese e udhëheqësve të tjerë të rajonit, gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, krijuan një marrëdhënie me Amerikën sipas modelit që ajo parashikonte. Ky model parashikonte garantimin e mbijetesës së pushtetit në këmbim të luajtjes së rolit të caktuar nga Amerika. Vendet e rajonit tashmë nuk ishin as “koloni”, as “mandat”; ishin “të pavarura”. Por aq të pavarura sa të mund të luanin rolin e dhënë nga SHBA!

Mjafton të krahasohet gjendja e Egjiptit dhe Iranit pas vitit 1979 për të kuptuar se çfarë u ndodhi atyre që pranuan të ishin satelitë të Amerikës dhe atyre që e refuzuan këtë. Nasëri kishte marrëdhënie si me SHBA-në ashtu edhe me sovjetikët, të dy superfuqitë e epokës së tij. Por as SHBA dhe as sovjetikët nuk e bënë Egjiptin satelit; ai e ruajti gjithmonë pavarësinë e tij. Egjipti humbi gadishullin Sinai gjatë periudhës së Naserit. Megjithatë, Egjipti i pavarur ishte lideri i të gjithë botës arabe. Kajro ishte një nga aktorët më të mëdhenj rajonalë. Egjipti ishte vendi i parë arab me të cilin duhej të merrej mendimi për çdo zhvillim që lidhej me rajonin. Ndërsa Irani deri në vitin 1979 konsiderohej “aleati” i afërt i Amerikës dhe Izraelit në rajon. Por kjo afërsi nuk e bëri Iranin një vend me ndikim në rajon. Përkundrazi, Irani hoqi dorë nga Bahrejni në periudhën e Shahut, edhe pse kishte pretendime për sovranitet që nga periudha e Safevidëve.

Egjipti, pas Naserit, bëri paqe me Izraelin në Camp David, duke e sakrifikuar pavarësinë e tij për të rimarrë gadishullin Sinai. Por nga ndikimi, fuqia dhe roli përcaktues i Egjiptit në periudhën e Naserit nuk mbeti asnjë gjurmë. Sepse Egjipti tashmë ishte bërë “aleati” i Amerikës, pra kishte pranuar marrëdhënien e re koloniale.

Irani, deri në revolucionin e vitit 1979, përmendej si xhandari i Amerikës në rajon. Irani në vitin 1979, ndërsa e refuzoi marrëdhënien koloniale të imponuar nga Amerika, Egjipti të njëjtin vit e pranoi këtë marrëdhënie me Marrëveshjen e Camp David. Irani, që prej rreth gjysmë shekulli ka qenë nën luftëra, embargo dhe kërcënime lufte, falë pavarësisë së tij ka arritur të ketë teknologji bërthamore, teknologji hapësinore dhe industri kombëtare të mbrojtjes të zhvilluara me mundësitë e veta.

Egjipti, të cilit iu hapën të gjitha dyert e botës sepse e pranoi marrëdhënien koloniale të Amerikës, ka një ekonomi të varur nga vendet e Gjirit dhe një siguri të varur nga diktati amerikan. E njëjta situatë vlen edhe për vendet tjera të rajonit që e pranuan marrëdhënien koloniale me Amerikën. Vendet e rajonit të pasura me naftë nuk kanë as një ekonomi të bazuar në prodhim, as industri kombëtare; këto vende, duke i transferuar pasuri Amerikës, blejnë siguri prej saj. Në fakt Amerika nuk u shet madje as siguri këtyre vendeve; ajo shet perceptim kërcënimi. Kush i kërcënon këto vende, kush është mik e kush armik për to, e vendos Amerika. Ato nuk e armiqësojnë Izraelin, i cili i mban nën pushtim tokat arabe, por Iranin dhe Jemenin që mbrojnë Palestinën, dhe çdo vit blejnë miliarda dollarë armë nga Amerika.

Rregulli Botëror Unipolar dhe Përditësimi i Kolonializmit Klasik

Me rënien e Bashkimit Sovjetik dhe përfundimin e Luftës së Ftohtë, në botë u krijua një rregull i ri. Megjithatë, ky rregull nuk bazohej më në “marrëveshjen mes fuqive të mëdha”. Me rënien e sovjetikëve, Amerika nuk kishte më një fuqi të madhe me të cilën duhej të pajtohej, dhe bota u bë një botë unipolare.

Rregulli botëror unipolar ndryshoi natyrshëm edhe mënyrën e marrëdhënieve imperialiste të Amerikës gjatë Luftës së Ftohtë. Tani mund të aplikohej një kombinim i të gjitha modeleve të kolonializmit të shekujve të kaluar. Në këtë periudhë, vendet që dëshiroheshin nën kontroll mund të ishin objekt i grusht-shteteve, trazirave të brendshme dhe ndërhyrjeve të drejtpërdrejta ushtarake në mënyrë më të lehtë dhe të hapur. Shembulli më konkret i ndërhyrjes imperialiste amerikane në këtë periudhë ishte pushtimi i Irakut në vitin 2003. Ky pushtim ishte një formë e përditësuar e modelit klasik kolonial; sepse Amerika shkelte madje edhe mekanizmat ndërkombëtarë të krijuar në shekullin e 20-të për të pushtuar Irakun. Përdorimi i Irakut si forcë proxy kundër Iranit për 8 vjet nuk siguronte mbrojtjen e regjimit të Saddamit.

Amerika, duke shkelur ligjet ndërkombëtare dhe në mënyrë njëanshme, përpiqej të krijonte një administratë mandatore në Irakun që kishte pushtuar. Ajo krijoi një model kolonial hibrid, që përbëhej nga një kombinim i kolonializmit klasik dhe modelit “mandat”, dhe synonte ta shtrinte këtë model në të gjithë rajonin me emrin Projekt i Madh i Lindjes së Mesme (BOP). Në samitin G-20 të organizuar në Sea Island në qershor 2004, Amerika i ndau “aleatëve” rolet për zbatimin e projektit në të gjithë rajonin.

Forcat politike të Irakut dhe rezistenca kundër pushtimit, të organizuara nën udhëheqjen e gjeneralit Kasim Sulejmanit dhe Ebu Mehdi el-Muhandisit, çuan në dështimin e modelit që Amerika përpiqej të vendoste në Irak. Duke mos arritur të vendoste modelin e dëshiruar, Amerika u detyrua të njoftonte në 2009 tërheqjen nga qytetet e mëdha dhe në 2011 tërheqjen nga i gjithë Iraku. Kështu, edhe BOP, projekti që synonte të shtrihej në rajon, po ashtu dështoi.

Nga Projekti i Madh i Lindjes së Mesme deri te ‘Pranvera Arabe’

Modeli kolonial i Amerikës, i mbështetur në ‘aleancën’ që ajo krijoi gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, bëri të mundur që BOP-i, i cili u shemb në vitin 2011, të rilindte nga hiri i tij. BOP-i, shumë shkurt, synonte të krijonte një rend rajonal nën udhëheqjen e Izraelit. Për këtë duhej shkatërrimi i infrastrukturës ushtarake dhe politike të vendeve të rajonit dhe ndarja e këtyre vendeve ose shndërrimi i tyre në shtete të rrënuara (failed state). Në vitin 2005 mjaftoi sektarizmi për të përdorur vendet e rajonit dhe grupet islamiste që kundërshtonin BOP-in. Vendet e rajonit dhe grupet islamiste, duke filluar nga viti 2011, u bënë ushtarë vullnetarë të luftës me proxy të organizuar nga Amerika kundër Sirisë.

Vendet e rajonit nën udhëheqjen amerikane e thirrën Amerikën, e cila në vitin 2003 u cilësua si pushtuese, kësaj radhe si ‘shpëtimtare’ për ndërhyrje ushtarake në Siri. Dhjetëra mijëra militantë të mbledhur nga çdo cep i botës u futën në Siri nga vendet e rajonit. Dhjetëra mijëra militantë të përkatësisë së ideologjisë së organizatës al-Kaida, e cila i krijoi Amerikës pretekst për pushtimin e Irakut, u organizuan me qendër në vendet e Gjirit, Turqi dhe Jordani, dhe u armatosën me paratë e vendeve të Gjirit dhe me koordinimin e SHBA-së.

Rendi rajonal nën udhëheqjen e Izraelit, i cili ishte objektivi i Projektit të Madh të Lindjes së Mesme, po krijohej pikërisht nga vetë vendet e rajonit, dhe Amerika, ndryshe nga pushtimi i Irakut në vitin 2003, nuk shpenzonte as ushtarë as dollarë. Ajo vetëm menaxhonte dhe koordinonte aleatët e saj që ishin ndërmarrës të këtij projekti.

Modeli i udhëheqjes rajonale nën drejtimin e Izraelit dhe Jolani
Siria nën udhëheqjen e Jolanit përfaqëson modelin më bashkëkohor dhe më pak të kushtueshëm të kolonializmit në histori. Ky model kolonial, i cili është një përzierje e mëparshme, bazohet në një marrëdhënie me dy faza të luftës me proxy, prandaj Amerika nuk shpenzoi aspak për të shkatërruar infrastrukturën shtetërore të Sirisë dhe për ta marrë atë nën kontroll; përkundrazi, madje fitoi përfitime ekonomike.

Amerika nuk e pushtoi Sirinë duke dërguar ushtarë, siç bëri në Irak në vitin 2003. Ajo e shkatërroi infrastrukturën shtetërore të Sirisë përmes luftës me proxy. Pushtimi i Sirisë u krye në vend të ushtarëve amerikanë nga militantë islamistë — shumica prej tyre të huaj. Kjo ishte faza e dytë e marrëdhënies me dy faza të proxy-t. Në fazën e parë ishte në fjalë organizimi i forcave të proxy-t që do të dërgoheshin në terren dhe mbështetja e tyre me para, armë dhe trajnim. Këtë detyrë e morën përsipër shtetet aleate të Amerikës në rajon. Në këtë mënyrë Amerika jo vetëm që nuk hyri në asnjë shpenzim ekonomik, por madje fitoi të ardhura duke shitur armët, financimi i të cilave bëhej nga vendet e rajonit, dhe duke plaçkitur naftën dhe drithin e Sirisë përmes proxy-ve në terren.

Modeli kolonial në Siri hedh dritë mbi atë se çfarë lloj të ardhme është planifikuar për vendet e rajonit gjatë ndërtimit të një rendi rajonal nën udhëheqjen e Izraelit. Amerika, e cila udhëhoqi luftën me proxy nga 18 korriku 2012 deri më 8 dhjetor 2024, po e formëson të ardhmen e mëtejshme të Sirisë sërish përmes një marrëdhënieje me dy faza të proxy-t. Militantëve që luftuan në vend të ushtarëve amerikanë u jepet roli për të ndërtuar të ardhmen.

Komandanti i al-Kaedës, Jolani, i cili ndodhet në listën e terrorit të gjithë botës, pritet ngrohtësisht dhe me sinqeritet nga Presidenti amerikan Donald Trump përmes ndërmjetësimit të Recep Tayyip Erdoğan-it dhe Muhammed bin Selman-it [2]. Ai ftohet në Shtëpinë e Bardhë nga Donald Trump, i cili krenohet se është presidenti amerikan që ka ndihmuar më së shumti Izraelin [3]. Komandanti i CENTCOM-it, David Petraeus, i cili e kishte arrestuar Jolanin në Irak si militant të al-Kaedës, tani “shpreh shqetësimet e tij për shëndetin personal të Jolanit dhe e pyet nëse po fle mjaftueshëm” [4].

Pse Amerika i jep rol ndërtimi të së ardhmes së Sirisë komandantit të al-Kaedës, organizatës përgjegjëse për sulmet e 11 Shtatorit? Si i beson atij? Këto pyetje na japin mundësinë të kuptojmë mjetet e modelit kolonial të bazuar në proxy. Al-Kaeda dhe organizatat e ngjashme u prodhuan nga shërbimet e inteligjencës së SHBA-së dhe Arabisë Saudite si “antidot” ndaj grupeve që formonin Boshtin e Rezistencës. CIA në vitet 1980 i përdorte ata drejtpërdrejt, e më pas përmes shërbimeve të inteligjencës së aleatëve. Jolanit i jepet roli për të ndërtuar të ardhmen e Sirisë sepse ata që i vendosin kravatën janë të sigurt se mund ta drejtojnë në çfarëdo drejtimi të duan.

A do të mbetet Siria, ashtu siç është tani, një shtet i rrënuar (failed state), i ndarë de facto? A do të ndahet zyrtarisht? Apo do të qeveriset sërish me një qeveri të vetme qendrore si para vitit 2011? Këto nuk janë pyetje që Jolani mund t’i përgjigjet. Sepse përgjigjet do të qartësohen sipas objektivit të përcaktuar, nën udhëheqjen e Amerikës dhe koordinimin e forcave të saj proxy.

Sundimi i rajonit nën udhëheqjen e Izraelit përmes kolonizimit vullnetar
Amerika, me modelin që kishte për të ndërtuar në Irakun që e pushtoi në vitin 2003, kishte projektuar Projektin e Madh të Lindjes së Mesme. Ky projekt, i cili synonte t’i jepte Izraelit liri të plotë veprimi dhe udhëheqje rajonale, po realizohet përmes modelit të krijuar në Siri. Për këtë arsye, 8 dhjetori 2024 simbolizon themelimin e rendit rajonal nën udhëheqjen e Izraelit. Siria, e vetmja shtet arab që mbështeste rezistencën palestineze dhe libaneze, iu dha si dhuratë Ebu Muhammed Jolanit, militant i al-Kaedës dhe komandant i ISIS-it, në këtë datë. Ngjarjet konkrete që simbolizojnë se 8 dhjetori 2024 është data e themelimit të rendit rajonal nën udhëheqjen e Izraelit janë këto:

Hapësira ajrore e gjithë rajonit, nga aeroplani i Nevatimit deri në Teheran dhe Katar, është bërë nga perspektiva e Izraelit njësoj si hapësira ajrore e Gazës. Tokat e Libanit dhe Sirisë janë bërë për forcat tokësore izraelite njësoj si Gaza dhe Bregu Perëndimor. Sulmi i Izraelit ndaj Katarit tregoi se në rajon jo vetëm shtetet armike të Izraelit si Irani, por edhe shtetet që luanin rolin e ‘ndërmjetësuesit’ brenda kufijve që Izraeli dëshironte dhe miratonte, nuk janë më të sigurta. Pas rënies së Sirisë, nuk ka mbetur asnjë barrierë ushtarake apo politike që mund të parandalojë regjimin izraelit, i cili sot e bombardon Dohën me arsyetimin e ‘terrorizmit’, që nesër të bombardojë Riadin, Ammanin, madje edhe Dubain. Sepse rendi rajonal nën udhëheqjen e Izraelit parashikon që Izraeli të ketë vullnet dhe liri absolute veprimi në rajon.

Në rendin e ri, çdo vend i rajonit që Izraeli e merr në shënjestër mund të copëzohet sipas identiteteve të ngushta në përputhje me modelin e Sirisë dhe këto vende mund të shndërrohen në shtete të rrënuara (failed state). Sigurisht, ky rend i ri nuk është suksesi i Amerikës apo Izraelit, por ishte rezultati i punës pesëmbëdhjetëvjeçare të vetë vendeve të rajonit!

Vendet e rajonit, në vitin 2004 kur Amerika po përpiqej të krijonte një shtet model në Irak për Projektin e Madh të Lindjes së Mesme, e quajtën Boshtin e Rezistencës “Hëna Shiite” dhe nisën një luftë propagande me argumente sektare për ta izoluar rezistencën kundër Izraelit. Mediat arabe e bindën opinionin publik se kërcënimi për botën arabe nuk ishte Izraeli, por Irani dhe falë ndikimit të kësaj propagande të zhvilluar deri në vitin 2011, dhjetëra mijëra militantë nga e gjithë bota u drejtuan drejt Sirisë dhe Irakut.

Vendet e rajonit që këshillonin rezistencën palestineze të linte armët, i kërkuan Amerikës të ndërhynte ushtarakisht në Siri dhe të armatoste militantët. Falë këtij mbështetji propagandistike, financiare, ushtarake dhe të inteligjencës, al-Kaida e Irakut që në vitin 2010 ishte thuajse e zhdukur, në vitin 2014 themeloi shtetin e kalifatit me emrin ISIS. Infrastruktura ushtarake dhe ekonomike e Irakut dhe Sirisë u shkatërrua dhe struktura demografike u ndryshua. Pa ndërhyrjen e forcave të Boshtit të Rezistencës të udhëhequra nga gjenerali Kasim Sulejmani, Iraku mund të kishte rënë dhjetë vjet më herët se Siria. Siria nuk ra nga një disfatë ushtarake, por u shemb nga brenda në kushtet e krijuara nga vetë vendet e rajonit dhe iu dorëzua një lideri të al-Kaidës. Prandaj ky model i ri quhet edhe model i vetë-sundimit kolonial.

 [1] Miles Copeland. Devletler Oyunu, Bir CIA Ajanının Anıları. çev. Bedirhan

Muhib. İstanbul: Nehir Yayınları, 1995., s. 28-21.

[2] Al Jezeera, 14 Maj 2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/5/14/trump-meets-syrias-al-sharaa-eyes-normalisation-of-ties-with-damascus

[3] Fox News, 2 Nëntor 2025, https://www.foxnews.com/politics/syrias-interim-president-al-sharaa-expected-meet-trump-first-visit-syrian-leader-white-house

[4] Al Jezeera, 25 Shtator 2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/9/23/syrian-president-al-sharaa-sits-down-with-us-general-who-arrested-him

 

Burimi : Yakın Doğu Haber