Presidenti izraelit Herzog vizitoi Turqinë më 9 mars dhe u takua me Erdogan. Vizita ishte niveli më i lartë i kontaktit midis dy vendeve që nga viti 2007. ‘Toplumsal’ i pyeti prapaskenat e këtij kontakti gazetarin shkrimtar Alptekin Dursunoğlu.

Biseda: Uğurcan Yardimoglu

Presidenti izraelit Isaac Herzog erdhi në Ankara më 9 mars 2022 për vizitën e nivelit më të lartë midis Turqisë dhe Izraelit që nga viti 2007. Herzog pati një takim kokë më kokë me presidentin Recep Tayyip Erdoğan, më pas me delegacionet. Kjo vizitë konsiderohet si një pikë thyerjeje për sa i përket marrëdhënieve Turqi-Izrael, të cilat pretendohet se kanë qenë të tensionuara që nga viti 2011. Erdogan e ka bërë të qartë se llogaritja pas "rregullimit" të marrëdhënieve të Turqisë me Izraelin është energjia. Duke njoftuar se menjëherë pas kësaj vizite, ministri i Jashtëm Mevlüt Çavuşoğlu dhe më pas ministri i Energjisë dhe Burimeve Natyrore Fatih Dönmez do të bëjnë një vizitë në Izrael, Erdogan tha: “Mendoj se kjo është një mundësi për të rifilluar bashkëpunimin për energjinë që ka është nisur më parë.'

AKP, e cila prej vitesh shpreh mbështetjen e saj për rezistencën palestineze, ka ndryshuar pikat e saj apo zbulon bashkëpunimin e saj me Izraelin, me të cilin ka mbajtur gjithmonë marrëdhënie të ngushta me volumin e lartë tregtar?

Biseduam për vizitën e gazetarit-autor Alptekin Dursunoğlu në Herzog dhe për të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen e marrëdhënieve Turqi-Izrael.

> Takimi i Presidentit izraelit Herzog me Erdogan u perceptua si një ndryshim në politikën e Turqisë ndaj Izraelit. A po ndryshon qëndrimi i Turqisë ndaj rezistencës palestineze? Si e vlerësoni?

“Për ta vlerësuar drejt këtë vizitë, është e dobishme t'i hedhim një sy historisë së marrëdhënieve Turqi-Izrael. Për shkak se thuhet se periudha e AKP-së ishte një periudhë që bëri ndryshime në marrëdhëniet mes dy vendeve, le t'i hedhim një sy historisë së sipërpërmendur për të kuptuar se është mashtruese.

 Siç do të mbahet mend, marrëdhëniet diplomatike me Izraelin u reduktuan në nivelin e nëpunësit të dytë gjatë periudhës së 12 shtatorit. Në fakt, kjo nuk mjaftoi, por edhe niveli i marrëdhënieve ekonomike u ul. Arsyeja për këtë është se regjimi i 12 shtatorit donte t'u jepte një imazh të afërt arabëve për të hequr qafe vetminë dhe për të kapërcyer problemet e tyre ekonomike. Gjatë periudhës së 12 shtatorit, Turqia nuk ishte në gjendje t'u paguante pagat as zyrtarëve të Dijanetit, pagat e tyre u paguan nga organizata 'Rabıtatu'l Alemu'l Islami' jashtë vendit. Nga ky këndvështrim mund të kuptojmë pse regjimi i 12 shtatorit donte të jepte një imazh anti-izraelit. Në fakt, marrëdhëniet tradicionale të Turqisë me regjimin racist izraelit nuk ndryshuan, ulja e profilit ishte një situatë e lidhur me konjukturën. Marrëdhëniet Turqi-Izrael kanë pasur gjithmonë ulje-ngritje që në fillim. Për shembull, gjatë periudhës së Menderesit, marrëdhëniet ishin të thella; por është e fshehur. Niveli u ul në gjysmën e parë të viteve 1980, por u rikuperua gjatë periudhës Özal; Në gjysmën e dytë të viteve 1990, marrëdhëniet Turqi-Izrael arritën një kulm të tillë që u përkufizua si një "aleancë strategjike". Ndërsa niveli i arritur në vitet 1990 u ruajt gjatë periudhës së AKP-së 2002-2011, ai u bë i ndryshëm pas vitit 2011 për shkak të entuziazmit të "Pranverës Arabe" të AKP-së. Megjithatë, diferencimi në marrëdhëniet Turqi-Izrael në periudhën pas 2011 të AKP-së është vetëm një diferencim formal; ruhet ashtu siç është.

Në periudhën para 2011 të AKP-së, Turqia vazhdoi politikën e saj tradicionale, domethënë ka harmoni me regjimin racist izraelit. Edhe në disa çështje rajonale, gjërat janë bërë për të mirën e regjimit racist izraelit: pritja e negociatave siriano-izraelite, përpjekja për të çarmatosur Hamasin mund të llogaritet si të tilla. Për më tepër, përpjekjet për të çarmatosur Hamasin u shprehën nga shtetarët më të lartë të Turqisë. Megjithatë, viti 2011 ishte një pikë thyerjeje në marrëdhëniet me Izraelin. Kjo është për shkak të Pranverës Arabe. Duke përfituar nga Pranvera Arabe, Turqia punoi për të përmbysur shtetet arabe që ishin kundër rendit të Camp David. Së bashku me Katarin, i cili mban mandatin e presidencës së Ligës Arabe, ai u përpoq të kundërshtonte urdhrin e Camp David, pra të rrëzonte urdhrat në Libi dhe Siri, që kundërshtonin normalizimin me Izraelin.

Aktivitete të armatosura u kryen kundër vendeve arabe që ishin kundër urdhrit të Camp David. Prandaj, Turqia, duke marrë një qëndrim kundër një vendi si Siria që është kundër Camp David, i cili i jep të gjitha llojet e mbështetjes për rezistencën palestineze, u përpoq të josh Hamasin nga Siria. Qëllimi këtu ishte izolimi i Damaskut. Sepse sektet u provokuan në luftën civile në Siri. Argumentet fetare dhe sektare u përdorën në mënyrë të jashtëzakonshme. Fakti që Hamasi ishte në Siri me identitetin e tij sunit dëmtoi argumentet e atyre që provokuan këtë luftë. Hamasi duhej të dëbohej nga Damasku në mënyrë që të izolohej dhe të armiqësohej me diskursin alevit-shiit. Turqia dhe Katari e morën këtë rol. Natyrisht, për të nxjerrë Hamasin prej andej, këto dy vende u duk se ishin në favor të rezistencës.

Një arsye tjetër pse Turqia dhe Katari luajnë kundër Hamasit është se Vëllazëria Myslimane, anëtare e së cilës është Hamasi, është grupi më i organizuar në rajon. Organizata e Vëllazërisë Myslimane daton në vitet 1920 për sa i përket procesit të saj historik. Prandaj, së bashku me mbështetjen e gjerë të dhënë për organizatat e Vëllazërisë Myslimane në rajon, u krijua një imazh i një Turqie pro-rezistente për të marrë edhe Hamasin. Sigurisht, që kjo lojë të ishte e suksesshme, nuk ishte e mundur që marrëdhëniet Turqi-Izrael të vazhdonin në vijën tradicionale. Përveç kësaj, ka pasur edhe ngjarje konkrete që sollën ballë për ballë Turqinë dhe Izraelin. Sepse 10 shtetas turq në bordin e Mavi Marmara u vranë në ujërat ndërkombëtare nga regjimi racist izraelit.

Kur të gjitha këto zhvillime lexohen njëra pas tjetrës, mund të kuptohet pse Turqia jep një imazh anti-izraelit. Për më tepër, në këtë periudhë konstatojmë se shtetet e tjera arabe të rajonit po përpiqen të shfaqen “të lidhura” me rezistencën palestineze për të marrë pjesë në luftën civile siriane.

Megjithatë, ky proces u bllokua nga dështimi i fuqive të huaja, veçanërisht të SHBA-së, në Siri në vitin 2015. Që nga viti 2014, ne shohim kolapsin e "Projektit të Revolucionit Sirian". Gjëja më e rëndësishme këtu është që nxitësit e luftës civile të kuptojnë se edhe nëse arrijnë të shkatërrojnë shtetin sirian, janë organizatat terroriste radikale ato që do t'i zëvendësojnë. Kujtojmë se grupi 'Miqtë e Sirisë' u shndërrua në Koalicionin Anti-ISIS më 12 shtator 2014. Por Turqia nuk mund ta pranonte këtë menjëherë. Ajo u përpoq të kthente SHBA-në në rajon. E njëjta periudhë; Është periudha kur Turqia dhe Arabia Saudite u përpoqën të organizonin “NATO-n Islamike” kundër Sirisë. Lufta saudite kundër Jemenit filloi më 24 mars 2015. Një muaj më vonë, Idlibi ra. Rënia e Idlibit është e rëndësishme në këtë aspekt, Turqia, Arabia Saudite dhe Katari, duke siguruar rënien e Idlibit, i dhanë SHBA-së mesazhin: “Ne kemi ende fuqinë për të marrë qytetet e Sirisë, nëse vazhdoni të udhëheqni luftë, ne mund të kapim edhe Damaskun”.

Por më 30 shtator 2015, me ndërhyrjen e Rusisë, projekti për përmbysjen e Sirisë u shemb plotësisht. Turqia e pranoi këtë fakt rreth një vit më vonë në dhjetor 2016 dhe kaloi në një linjë tjetër politike duke u përfshirë në formatin e Astanës. Nuk ishte e nevojshme të shfaqeshim më kaq 'pro-rezistente', marrëdhëniet me regjimin izraelit mund të rizhvilloheshin. Megjithatë, Turqia priti largimin e Netanyahut për të shpëtuar së paku pamjen e jashtme dhe për të justifikuar opinionin publik vendas. Megjithatë, e vërteta është; Nuk ka asnjë ndryshim midis Netanyahut dhe Naftali Bennett. Me fjalë të tjera, në regjimin racist izraelit, qeveritë janë aq raciste sa të tregojnë mëshirë për njëri-tjetrin, nuk ka asnjë opsion demokratik. Mirëpo, duke qenë se këto nuk njihen sa duhet nga publiku, është realisht e mundur të shpëtosh të dukshmen. Ndërkohë, në të njëjtën mënyrë duhet të vlerësohen edhe përpjekjet e Turqisë për të pajtuar marrëdhëniet e saj me Egjiptin dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.”

> Me fjalë të tjera, marrëdhëniet e Turqisë me Izraelin nuk ishin aq 'të prishura' sa mendohej...

“Siç deklaroi Erdogan në takimin e djeshëm me Herzogun, vëllimi i marrëdhënieve tregtare të Turqisë me Izraelin ka arritur në 8 miliardë e gjysmë dollarë pavarësisht pandemisë. Erdogan ka treguar vullnetin e tij për ta rritur këtë në 10 miliardë dollarë. Le të japim një shembull për të kuptuar se çfarë na thonë këto shifra: Rusia dhe Irani, të cilët konsiderohen si aleatë në Siri, kanë një vëllim tregtar prej 1.7 miliardë dollarësh. Mendoni; Vëllimi tregtar ndërmjet 80 milionë banorëve të Iranit dhe 144 milionë banorëve të Rusisë është 1.7 miliardë dollarë, vëllimi tregtar midis 80 milionë njerëzve Turqisë dhe 6-7 milionë regjimit racist izraelit është 8.5 miliardë dollarë. Marrëdhëniet ndërmjet vendeve përcaktohen nga ndërvarësia e shprehur nga këta numra. Për shembull, regjimi izraelit mund të godasë çdo pikë në Siri dhe Rusia nuk mund të flasë. Rusia do të flasë nëse varësia e saj nga Siria është më e lartë se varësia e saj nga Izraeli. Kështu duhet vlerësuar situata në Turqi.”

> Si e shohin subjektet politike palestineze politikën "ndryshuese" të Turqisë në lidhje me Izraelin?

“Veçanërisht, grupet pro-rezistencës nuk janë të befasuar nga qëndrimi i Turqisë. Ata janë të vetëdijshëm se qëndrimi anti-izraelit i Turqisë synon opinionin publik të brendshëm. Ata e dinë se marrëdhëniet Turqi-Izrael kanë ulje-ngritje. Ata gjithashtu e dinë se këto ulje-ngritje nuk e kanë ndihmuar aspak luftën palestineze.

Organizata që duhet habitur këtu është Hamasi. Le të kujtojmë qëndrimin që mbajtën gjatë luftës civile në Siri. Me mbështetjen e Turqisë, Hamasi po i jepte një "mësim moral" Iranit dhe Hezbollahut për mbështetjen e shtetit sirian. Por tani Hamasi po bën dyzet salto për t'u afruar sërish me Damaskun. Ndërsa Hamasi ishte nën sundimin e Khaled Meshaal në Katar, ai nuk mund të merrte as një takim me Iranin. Megjithatë, Hamasi tani është në gjendje të vendosë marrëdhënie me Iranin si rezultat i ndryshimit të administratës dhe politikës.

Hamasi tani po sheh rezultatet e thirrjeve të Turqisë për të "ulur armët" kundër tij. Megjithatë, nuk i shohim ata të kritikojnë ftesën e Herzogut në Turqi. Ata që duartrokitën kur Erdogan shqiptoi të ashtuquajturat komente pro-palestineze, tani nuk thonë dy fjalë kritike. Herzog protestohet sikur miqtë mund ta shohin në pazar. Është e pamundur të kuptosh pse po protestojnë për Herzogun, ai ishte i ftuar dhe erdhi. Pala që duhet të protestohet është ftuesi, jo i ftuari.

> A do të ndikojë vizita e Herzogut në Turqi në rezistencën palestineze?

“Ardhja e Herzogut në Turqi ka të ngjarë të ndikojë në aktivitetet e grupeve pro-rezistencës, veçanërisht të Hamasit. Për një kohë të gjatë, kufizimet ndaj palestinezëve në Turqi janë rritur. Siç mësuam nga lajmet e rrjedhura, në takimin Herzog-Erdogan është diskutuar për aktivitetet e Hamasit në Turqi. Turqia mund të mos mbyllë drejtpërdrejt zyrat e Hamasit tani për tani; megjithatë, ajo sigurisht që do të vendosë kufizime në aktivitetet e saj. Në fakt, këto kufizime u bënë edhe në periudhën kur marrëdhëniet Turqi-Izrael gjoja ishin të tensionuara. Netanyahu donte që lideri i Hamasit, Salih Aruri, të dëbohej nga Turqia dhe Turqia e largoi atë. Aruri, i cili u transferua në Katar, nuk mundi të strehohej atje për shkak të presionit saudit dhe përfundimisht u strehua në Hezbollah në Liban. Me fjalë të tjera, regjimi izraelit mori atë që donte, edhe në kohën kur marrëdhëniet thuhej se ishin më të tensionuara.”

> Lufta Rusi-Ukrainë zë një vend të rëndësishëm në axhendë. Cili është efekti i kësaj lufte në Palestinë? A mund të themi se Izraeli ka një shans për të rritur politikat e tij agresive?

“Lufta Rusi-Ukrainë nuk hapi në mënyrë specifike një zonë manovrimi për Izraelin. Sulmet e Izraelit ndaj Palestinës dhe Sirisë, sulme rutinë të kryera nga natyra e regjimit të tij racist… Situata modus vivendi mes Izraelit dhe Rusisë e bën të vështirë që lufta e Ukrainës të kthehet në një zonë manovrimi. Në Izrael ka edhe shumë emigrantë rusë. Këta emigrantë kanë lidhje me Rusinë dhe marrëdhëniet e tyre tregtare, ekonomike dhe sociale vazhdojnë. Për këto arsye, Izraeli nuk e ka luksin e kundërshtimit të Rusisë në stilin amerikan; ashtu si Turqia, përpiqet të qëndrojë në mes.”

> Si e vlerësoni mbështetjen e Izraelit për bandat neo-naziste në Ukrainë?

“Shikoni, media po përpiqet të fshehë ngritjen e neo-nazistëve në Ukrainë duke iu referuar rrënjëve hebraike të Zelenskit. Mbështetja e regjimit racist izraelit për bandat neo-naziste në Ukrainë gjithashtu befason njerëzit. Nuk më duket interesante. Më lejoni të jap shembull si më poshtë; SHBA i ka treguar botës për 'terrorizmin radikal islamik' që nga viti 2001, duke e quajtur vazhdimisht Al-Kaeda. Pra, çfarë po bëjnë armët amerikane në Al-Nusra, një degë e Al-Kaedës? A nuk ishte Abu Khalid al-Suri, themeluesi i Ahrar al-Sham, një mik i ngushtë dhe komandant i Osama Bin Ladenit? Por kjo organizatë ka raketa amerikane TOW. Këto organizata me bazë në Al-Kaeda u mbështetën nga SHBA dhe Izraeli në luftën civile siriane. Vende të tilla bëjnë gjithçka që kërkojnë interesat e tyre.

Gjatë luftës civile siriane, këto organizata me bazë në Al-Kaeda pushtuan Kuneitrën. Ky qytet ndodhet në jug të Sirisë dhe në kufi me territoret e pushtuara nga Izraeli. Izraeli krijoi spitale fushore atje për të trajtuar terroristët dhe Netanyahu madje shkoi për t'i vizituar ata. Në këtë rast, nuk duhet të jetë çudi që Izraeli po ndihmon neo-nazistët. Ata që mbështesin organizatat terroriste fetare radikale, të cilat i paraqesin si armiq të botës, ndihmojnë gjithashtu neonazistët, nuk ka asgjë për t'u habitur në këtë.

Shikoni, ata që luftuan kundër sovjetikëve në Afganistan quheshin muxhahidë. Të njëjtët njerëz u bënë 'terroristë' kur filluan të luftojnë kundër SHBA-së. Vende të tilla si SHBA dhe Izraeli i quajnë të njëjtët burra me emra të ndryshëm kur interesat e tyre e kërkojnë. Ata që ata i quanin muxhahidë dje quhen terroristë sot, dhe ata mund të mbështesin dhe armatosin ata që i quajnë terroristë.”