Selefizmi, djepi i të cilit është në Arabinë Saudite, ka zhvilluar specifikat e veta, ashtu që kryesisht e nënkuptojnë si vehabizëm, ndërsa ndjekësit e tij vehabistë. Barazimi i selefizmit saudit me vehabizmin ka arsyet historike. Pasi që reformatori më i njohur  islam në gadishullin Arabik ishte Muhamed ibn Abdul-Vahhab(1703-1791), ithtarët e tyre kanë marrë emrin sipas tij, edhe pse ata vet nuk e përdorin këtë term, porse preferojnë që të quhem vetëm mysliman, ose muvehidun, ndjekës të fesë në një Zot, përkatësisht mbrojtës të njëshmërisë së Zotit apo unitetit (tevhidit). Edhe pse selefizmi apolitik saudit në pikëpamje historike mbështetet dhe bazohet në mësimet e Ibn Hanbelit dhe Ibn Tejmijes, në zhvillimin e drejtimit bashkëkohor selefit më së shumti ka ndikuarAbdyl-Vehabi, i cili ka qenë i inspiruar me mësimet literale, të ashtuquajtura shkollës islame neohanbelite të cilët i kanë mësuar Ibn Tejmije dhe Ibn Kajjim al Xhezvije. Doktrinën të cilin e ka predikuar Abdyl Vehabi ka qenë shumë e thjeshtë, pasi që ka mbështet rikthimin revolucionar drejt islamit origjinal i cili është praktikuar në kohën e pejgamberit Muhamed. Në shekullin XVIII, kur ka jetuar Abdyl Vehabi, Perandoria Osmane ka qenë pothuaj në mbarim të fuqisë së saj, fuqitë koloniale perëndimore, posaçërisht Anglia dhe  Franca kanë qenë në ngritje të sipër. Përveç saj, drejtimi shiit në kuadër të islamit, i cili ka mbizotëruar në Persi(Iran), ka paraqitur kërcënim për mësimin islam në gadishullin Arabik, veçanërisht në krahinën e Nexhdit, ku lindi edhe selefizmi modern.

         Faktori i cili poashtu ka inkurajuar rishikimin kritik të praktikimit islam në gadishullin Arabik dhe domosdoshmërinë e reformave revolucionare, ishte edhe sufizmi(drejtimi mistik islam) i cili ishte zgjeruar dhe ka marrë elementet e papranueshme, sikurse që ishte ndërmjetësimi në mes Zotit dhe njeriut, rolin e të cilëve i plotësonin shejhat sufi. Vizita varrezave të tyre(tyrbeve) nga myslimanët, sipas perceptimit selefit të islamit, ka qenë e drejtuar kundër principeve themelore të doktrinës islame të cilin janë përpjekur të mbrojnë. Faktorët e sipërpërmendur kanë ndikuar në lidhjen e aleancës në mes ithtarëve të Abdyl Vehabit dhe fisit Al-saud, i cili në atë kohë është imponuar si force ushtarake në gadishullin Arabik, dhe e cila ka kërkuar që nën pushtetin e saj të vejë kontrollin, duke kundërshtuar kryesisht pushtetarët e atëhershëm të cilët kanë vepruar në shërbim të Portës në Stamboll, dhe të cilët janë konsideruar jo vetëm dekadent por edhe jokompetent të mbrojnë islamin e vërtetë.

         Pasuesit e selefizmit kanë shkruar aq larg në puritanizmin e tyre, sa që kanë dënuar dhe ndaluar përdorimin e muzikës, poezisë, konsumimin e duhanit, e ndonjëherë edhe të qeshurit me zë. Por, për këtë lëvizje mund të thuhet, sado që ai mund të duket, megjithëse nuk ka qenë revolucionare e vërtetë, pasi që është identifikuar me monarkinë e familjes Al-Saud. Kontradikcioni i vet mësimit të vehabizmit është e veçantë pasi që koncepti i monarkisë në Kur’an fare nuk ekziston dhe si i tillë nuk ka bazë fetare, edhe pse doktrina themelore e mësimit vehabit është rikthimi në burimet e vërteta islame, Kur’anit dhe praktikës së pejgamberit Muhamed. Për dallim nga selefizmi saudit(vehabizmi), me selefizëm poashtu nënkuptohej lëvizja reformiste islame i cili ishte zhvilluar në Indi dhe Egjipt gjatë shekullit XIX. Ky drejtim reformist në kuadër të islamit nuk ka fare të përbashkët me modelin integrist puritanik saudit të islamit, të cilin një shekull më parë e ka nis Muhamed ibn Abdyl Vehab. Protagonistët e kësaj lëvizjeje të shekullit XIX ishin Xhemaludin Afgani, Muhamed Abduhu dhe Reshid Rida. Kanë qenë të brengosur për shkak të pafuqisë së botës islame në krahasim me botën krishtere perëndimore e cila ishte në ngritje shkencore, teknologjike, ekonomike. Okupimi i Egjiptit nga Napolon Bonaparta dhe kolonizimi i Afrikës Veriore nga francezët si dhe dominimi britanez i nënkontinentit Indian kanë qenë goditje mahnitëse për botën myslimane e cila gjer në fund të shekullit XVIII ishte superiore ndaj Perëndimit. Këtë lëvizje reformiste selefite i pari në Indi e ka nisur Afgani.

         Pikërisht në bazë të ideve të tri reformatorëve islam të sipërpërmendur në Egjipt në fillim të shekullit XX është krijuar lëvizja islame Vëllazëria Myslimane. Për dallim nga kolegët e tyre apolitik, selefistët aktiv politik theksojnë rëndësinë e posaqshme zbatimit të islamit në sferën politike. Këtë qëndrim të tyre e bazojnë në bindjen se politika pashmangshëm ndikon në çështjet e drejtësisë shoqërore. Ata, cekin se për ligjdhënësin e pranojnë vetëm Zotin, me ç’rast në mënyrë të hapur bien në kundërshtim me vështrimet bashkëkohore perëndimore në çështjen e parlamentarizmit.

         Shkolla e vjetër e selefistëve në Arabinë Saudite edhe sot është dominante në interpretimin islam dhe e vetmja ka monopolin mbi interpretimin e drejtë të lëvizjeve aktuale politike në vend dhe botë. Sigurisht që kjo shkollë plotësisht e kontrollon establishmentin shtetëror fetar dhe ka ndikim të madh në politikën shtetërore. Me këtë pozitë që ka me të madhe e shfrytëzon  propagimin e versionit puritanik të selefizmit. Fillim viteve 80-ta e posaçërisht gjatë viteve 90-ta në Arabinë Saudite është paraqitur shkolla e re të dijetarëve të rinjë selefit të cilët i janë kundërvue shkollës dominante. Këta dijetar të rinjë theksojnë se janë më të vetëdijshëm dhe më të aftë, e me këtë edhe më të kualifikuar që parimet islame selefite më mirë të aplikojnë në kontekstin shoqëror bashkëkohor. Ata, për këtë shkak janë me të vërtetë kritik ndaj strukturave qeveritare autokratike. Gjenerata e re e selefistëve sot paraqet opozitë ndaj ulemasë së vjetër e cila e mbron pushtetin autokratik në Arabinë Saudite. Kjo, njashtu i shkon në favor të faktit se selefizmi tani as në djepin e tij ku ka lind, nuk është më homogjen. Diskursi mysliman selefit në Arabinë Saudite ndryshe është zhvilluar nga shtetet tjera arabe të cilët ishin të ekspozuar kolonizimit perëndimor, e më vonë lëvizjeve revolucionare të cilët kanë imponuar ideologjinë sekulare politike. Për shkak të përvojës historike të ndryshme, ulemaja saudite nuk ishte e detyruar të merrej me çështje politike, posaçërisht jo në marrëdhëniet ndërkombëtare. Ata kryesisht janë marrë me idetë se si të parandalojnë devijimet në fe, ndërsa politikën e kanë lënë në duar të pushtetarëve. Ky homogjenitet origjinal i lëvizjes selefite gradualisht ka filluar të ndryshojë gjatë viteve 60-ta të shekullit të kaluar, kur nga Egjipti në Arabinë Saudite filluan të vijnë anëtarët e Vëllazërisë Myslimane, të cilët tentonin të ikin nga shtypja dhe tortura e regjimit sekular autokratik të Naserit në Egjipt. Kuadrot me arsimim të lartë të Vëllezërve Mysliman, lëvizje të cilin në vitin 1928 e themeloi Hasan al-Bena, në atë kohë ishin të mirëseardhur në mbretërinë e Arabisë Saudite. Qeveria e Arabisë Saudite atëherë i ka njoh si pasuri intelektuale të cilin duhet shfrytëzuar për zhvillimin e vendit, posaçërisht në sferën e arsimimit. Anëtarët me reputacion të Vëllezërve Mysliman janë angazhuar në universitetet saudite për të ngritur gjeneratat e reja të myslimanëve dhe kanë publikuar një numër të madh të publikimeve shkencore. Shumicën e fondit të librave i cili ishte në dispozicion në atë kohë në vend, kanë reprodukuar pikërisht nga anëtarët e Vëllezërve Mysliman. Ata me veti kanë sjell qasje të re të interpretimit islam, të cilën e ka karakterizuar diskursi i fuqishëm politik, i cili për rastin saudit ishte raritet i llojit të vet. Vëllezërit mysliman kanë qenë segmenti mysliman politikisht më i vetëdijshëm dhe më i sofistikuar në botë. Me dekada kanë qenë politikisht aktiv dhe kanë pas njohuri të mira të marrëdhënieve ndërkombëtare, e veçanërisht të botës perëndimore. Ata ishin mësues të cilit vetëm mund të dëshiroheshin si të tillë. Vëllezërit mysliman kryesisht kanë trashëguar qasje racionale të islamit, për dallim nga selefistët  saudit. Por, njëri nga liderët udhëheqës të Vëllezërve Mysliman Sejid Kutbi ka qen i njohur për orientimin e tij selefit. Kutbi ka qenë i njohur si shtegtar i madh i Ibn Tejmijes dhe Muhamed ibn Abdyl Vehabit, imamit sipas së cilëve selefistët saudit kanë marrë emrin “vehabitë”.

         Sejid Kutbin për shkak të rolit të tij opozitar ndaj diktatorit egjiptian Naserit është var në burg në vitin 1966. Vëllau i tij Muhamed Kutbi ka qenë profesor me renome në shtet, në mesin e studentëve të tij ka pas edhe persona nga Bosnja dhe Hercegovina. Intelektualët të spikatur nga rrallët e Vëllezërve Mysliman në Arabinë Saudite kanë arritur të shkollojnë një numër të madh të dijetarëve islam, politikisht të vetëdijshëm, në mesin e tyre edhe Safar al Havvali dhe Selman el Avde, kritikuesit më elokuent të regjimit saudit në Riad nga rrallët e ylemasë selefite islamike. Disa dijetarë këtë trend të ri, i cili është krijuar nën ndikimin e Vëllezërve Mysliman, e quajnë ”selefizmin e politizuar”. Gjenerata e re e dijetarëve selefit politiksht e  vetëdijshme, ka besuar se ka përgjegjësi morale dhe fetare të sillet në mënyrë kritike ndaj çështjeve politike në vend, duke përfshirë edhe kritikën e pushtetarëve dhe politikën shtetërore, që gjer atë kohë ishte e pa mendueshme.

         Gjatë kohës kur Sadam Hysejni ka kryer invazionin në Kuvajt, kjo gjeneratë e re e dijetarëve islamik selefit seriozisht është kundërvue ylemasë së vjetër e cila ka lëshuar fetvan(pëlqimin fetar)  me ç’rast nga ana  islame ka arsyetuar stacionimin e trupave ushtarake amerikane në token e Arabisë Saudite, duke cekur se stacionimi i tyre, nga aspekti i establishmentit fetar zyrtar, është konsideruar ofrimi i ndihmës mbretërisë saude. Gjenerata e re e dijetarëve selefit i është kundërvu fetvasë së lartcekur. Ky moment ishte pikë kthese në zhvillimin e selefizmit dhe ka kontribuar në fragmentim e tij. Safar al-Havali ka deklaruar se stacionimi i trupave amerikane në token e Arabisë Saudite është strategjia mirë e hartuar për fillimin e kolonizimit të botës islame. Al-Havali ka kritikuar establishmentin zyrtar fetar se ka vlerësuar gabimisht qëllimet amerikane dhe se fetvaja është në të vërtetë thirrja për kolonizimin e vendit. Selefistët e rinjë, politikisht të vetëdijshëm, njashtu kanë kritikuar establishmentin zyrtar fetar për mos njohjen politike, posaçërisht të diplomacisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, për të cilën janë të sigurt se nuk kanë gabuar. Kritika e tyre nuk ka qenë e drejtuar në llogari të besimit me të cilin edhe vet e ndajnë me establishmentin fetar, kritika ka qenë para gjithash me mos kuptimin e kontekstit bashkëkohor për të cilët ka të bëj fetvaja. Prandaj, fjala është për interpretimin e ndryshëm politik, e jo interpretim të parimeve fetare.

         Drejtimi i tretë brenda selefizmit, i cili është me siguri edhe më kontrovers, i cili gjatë dekadës së kaluar ka ngjallë më së shumti interesim, por edhe frikë, si në Perëndim, ashtu edhe në Lindje, janë të ashtuquajtur xhihadistët ose tekfiristët selefit. Ky trendi militar selefit mori qëndrim mjaft rixhid kur është fjala për ndryshimet shoqërore dhe politike. Në kontekstin modern, xhihadistët besojnë se ndryshimet radikale shoqërore janë të mundshme të kryhen vetëm me luftë të armatosur dhe revolucion. E përbashkëta e të tri drejtimeve të përmendura selefite është se ndajnë bindje teologjike të njëjtë. Pavarësisht nga to, ata megjithatë ofrojnë interpretimet e ndryshme të botës bashkëkohore dhe problemet me të cilët në botë mbizotërojnë. Ata botën e perceptojnë dhe e interpretojnë në mënyra të ndryshme, e me këtë edhe ofrojnë formula të ndryshme për zgjidhjen e problemeve bashkëkohore të botës islame. Prandaj, çështja thelbësore në mes selefistëve ishte mbi të gjitha mospajtimet në analizën kontekstuale të shoqërisë dhe botës, e jo në vetë besimin.

         Nga kjo rrjedh se nga konteksti shoqëror varet se pjesëtarët e bashkësisë selefite a do të bëhen xhihadistë, islamistë politik apo do të mbajnë qëndrim neutral. Me fjalë tjera selefizmi si drejtim islamik mjaft është i mjegulluar dhe lëviz prej pacifikut, revolucionar deri te militant.

Shenim:

         Osman Softiç është teolog i diplomuar dhe magjistër i marrëdhënieve ndërkombëtare nga Universiteti UNSW në Sidnej. Merret me hulumtimin dhe analizën e çështjeve politike-ekonomike globale me theks të posaqshëm në Azinë Juglindore dhe rajonin e Pacifikut.