Selefizmi është termi i cili në kohën e fundit shpesh përmendet, me të cilin shënohen lëvizjet dhe drejtimet e shumta bashkëkohore islame, si dhe grupet militante në botën arabe. Ky stereotipizimi i selefizimit ka qenë temë e konferencës së mbajtur me 18 dhe 19 janar 2014 në Doha, të cilin e ka organizuar Qendra për studime AJCS e El Xhezires. Qëllimi i këtij takimit eminent ndërkombëtar ishte demistifikimi i selefizmit si drejtim brenda shkollës sunite islame, me ndihmën e ekspertëve botëror akademik, dhe liderëve të formave të ndryshme të lëvizjes selefite. Në konferencë poashtu është prezantuar edhe studimi për selefizmin me titull: “Fenomeni selefit, shumëllojshmëria organizative dhe politike”, të cilin e ka publikuar AJCS-ja që e  kanë përgatitur hulumtuesit e kësaj qendre.

         Rivali kryesor ideologjik i ideologjive politike sekulare në botën arabe ka qenë dhe mbetet Islami. Gjersa në shtetet arabe sekulare Islami në mënyrë sistematike është shtyrë në margjinat e jetës politike, në sistemet monarke, Islami ka pas rol të rëndësishëm në shoqëri, por jo si faktor politik i pavarur, por si burim i legjimitetit dhe përkrahjes së dinastive pushtetmbajtësve. Në monarkinë më të madhe dhe më të fuqishme arabe Arabinë Saudite, Islami jo vetëm që nuk ka qenë i margjinalizuar por edhe sot shërben si burim kryesor i legjimitetit të familjes qeverisëse Al-Saud. Drejtimi islam i cili rrënjët e thella i ka pikërisht në këtë shtet është i njohur  si selefizmi (Salafijah). Në kohën më të re, posaçërisht pas invazionit sovjetik në Afganistan më 1979, dhe më vonë pas invazionit amerikan në Irak më 2003, me ç’rast Iraku është shndërruar në shtetin e parë arab me shumicë shiite pas rrënjës së dinastisë shiite Fatimide në Egjipt në shekullin e dhjetë, pas kësaj ngjarjeje përsëri ka ardhur gjer te forcimi dhe zgjerimi i selefizmit, dhe atë jo vetëm në botën arabe por edhe në planin global. Ky drejtim i islamit sunit gjatë dekadës së kaluar është zgjeruar edhe në bashkësitë myslimane në diasporë. Njëri prej njohësve më të madh francez të lëvizjeve islame bashkëkohore Oliver Roy,fenomenin e zgjerimit të selefizmit në perëndim e ka quajt” islamin e globalizuar”.

         Sipas selefistëve, kulturat lokale dhe traditat popullore paraqesin rrezik për ruajtjen e islamit të vërtetë. Sinkronizimi i kulturave lokale me islamin, paraqesin shkakun themelor të inovacioneve në fe, konsiderojnë selefistët. Prandaj, selefistët kulturën e shohin si armik potencial i islamit autentik. Për këtë shkak, konsideron Roy, dekulturimi sistematik i myslimanëve është një prej caqeve të lëvizjes selefite. Në atë mënyrë selefistët duan që nga praktika myslimane t’i heqin të gjithë elementët e huaj nga islami të cilët janë akumuluar gjatë historisë.

         Me dëshirë që të ruajnë islamin burimor, selefistët përjashtojnë traditat (adetet) popullore me ç’rast dëshirojnë që islamin plotësisht të tërheqin nga konteksti historik. Prandaj talibanët po shkatërrojnë statujat budistike në Afganistan, selefistët radikal demolojnë varrezat historike, rrënojnë tyrbet, teqetë dhe të ngjashme. Shembulli më i ri i përpjekjes së dekulturimit të myslimanëve nga selefistët militant të cilët janë duke luftuar në Siri, është kërcënimi i tyre se do të demolojnë tyrben(varrin) e Sylejman shahut, gjyshi i themeluesit të dinastisë osmane Osman Gazit, e cila gjendet në Siri, dhe e cila me marrëveshjen e arritur me francezët ka mbet pjesë e territorit sovran turk. Përveç kësaj, selefizmi po bëhet faktori i rëndësishëm në disa vende arabe, sikurse Libani, ku më parë ka qenë i padukshëm apo  i margjinalizuar. Edhe pse numri i madh i grupeve të ndryshme islamike theksojnë se janë pasues të selefizmit, ky fenomen islamik nuk është unik dhe homogjen. Që kemi një pluralizëm të lëvizjeve selefite, është edhe konkluzioni i përfundimit të konferencës e cila gjatë fund janarit të vitit 2014 është mbajtur në Doha, në organizim të Qendrës për Studime(AJCS) të El Xhezires.

         Kjo qendër hulumtuese në një vend i ka tubuar disa prej ekspertëve islam më të rëndësishëm dhe autoritetet e drejtimit selefit nga bota arabe, por edhe ekspertët akademik perëndimor të njohur të cilët merren me studimin e këtij fenomeni, për të diskutuar trendet selefite dhe që të përpiqen të përcaktojnë drejtimin e lëvizjes të këtij fenomeni islamik i cili është zgjeruar jashtë kufijve të Arabisë Saudite dhe u bë me ndikim gjatë gjithë Lindjes së Afërt, veçanërisht në Egjipt, Liban, Siri, por edhe i vendeve magrebe në Afrikën Veriore. Për shkak të ndërrimeve turbulente të shkaktuar me zgjimin arab, selefizmi njashtu, gjithnjë e më shumë po merr dimensionin politik dhe është faktor i pashmangshëm në botën bashkëkohore arabe. Shumica e selefistëve ndajnë qasje puritane interpretimit islam i cili nënkupton rezistim të gjitha llojeve të risive në fe. Selefistët insistojnë në zbatimin  strikt të islamit në mënyrën si ka vepruar i dërguari i Zotit Muhamedi a.s dhe gjeneratat e hershme të myslimanëve(Salaf), bashkëkohanikët e tij(sahabët), si dhe gjenerata myslimane e cila ka jetuar pas tyre(tabi’in). Të gjitha gjeneratat e myslimanëve të cilët kanë ardhur pas tyre në terminologjinë islame nënkuptohen si të fundit(khalaf). Pjesëtarët e selefizmit shpesh citojnë thënien (hadithin) e Muhamedit me të cilin i dërguari i islamit ka paralajmëruar që bashkësia myslimane(ummah) do të ndahet në 73 fraksione të ndryshme (firqah). Vetëm njëra do të posedojë besimin e saktë dhe do të jetë e shpëtuar .  Të gjitha të tjerat do të përfundojnë në ferr (xhehenem).

         Shpëtimi është i garantuar vetëm për ata që e ndjekin Kur’anin (Librin e Zotit) dhe sunetin(praktikën e pejgamberit). Selefistët për atë qëllim paralajmërojnë në rrezikun nga risitë në fe (bidate), si dhe në mbështetjen  e fesë me argumente tjera, përveç  këtyre dy burimeve themelore islamike, pasi që sipas tyre një qasje e tillë e  besimit rrezikon të tërheq në heretizëm. Selefistët, për dallim nga drejtimet tjera islame (p.sh. racionalistët, tradicionalistët dhe modernistët) i karakterizon skepticizmi ndaj interpretimit racional të burimeve të islamit, Kur’anit dhe sunetit. Selefizmi nuk toleron lirinë dhe pluralizmin e interpretimit të islamit,  të cilët janë karakteristik për racionalistët, modernistët dhe sufistët.

         Selefistët rrezikun më të madh të islamit origjinal dhe të vërtetë e shohin në racionalizmin në njërën anë dhe misticizmin në anën tjetër. Për këtë shkak është e njëjta shmangije e tyre ndaj filozofisë islame (falsafah) si dhe ndaj misticizmit apo sufizmit(tasavvuf). Për shkak që racionalizmi është i inspiruar nga filozofia greke dhe logjika, kjo sipas selefistëve është e papranueshme dhe mund të dërgoj në herezi(largim nga burimi). Njohja e fesë, pohojnë selefistët, duhet të vijë vetëm nga burimet islame, Kur’ani dhe suneti dhe praktika  e gjeneratës së hershme myslimane(salaf). Mosbesimi i selefistëve ndaj shkollës racionale islame shihet më së miri në lidhshmërinë e tyre, do të mund të themi më mirë për opsesionin e tyre ndaj mësimeve të ibn Tejmijes. Ky dijetar dhe autoritet i njohur islam ka jetuar në shekullin XIII në hapësirën e Sirisë së tanishme, ka hedhur poshtë racionalizmin  i cili në kohën e tij ka qenë i vlefshëm si drejtimi kryesor islam në kuadër të shtetit të atëhershëm islam. Në kohën e tij, të cilit i ka parapri epoka e artë e islamit të dinastisë së Abasidëve, bota islame ka qenë ekspozuar agresionit të Mongolëve nga lindja dhe kryqtarëve nga perëndimi, ndërsa stagnimi i brendshëm dhe ndikimi negativ i misticizmit kanë kërcënuar të rrënojnë mesazhin e vërtet  islam.

         Ibn Tejmije pasi që ka qenë i akuzuar për herezinë e antropomorfizmit, me ç’rast ka refuzuar të pranojë interpretimin metaforik të atributeve të Zotit të përfshira në Kur’an, bile dy herë ka qenë edhe  i burgosur. Ka propaguar qasje selefite të islamit, përkundër akuzave të shtetit zyrtar dhe dijetarëve islamik racionalist. Ibn Tejmije për këtë arsye vlen si shembull themelor dhe inspirim për selefistët, pasi që ka qenë i gatshëm të sakrifikojë jetën për mbrojtjen e bindjeve të tija fetare. Janë të njohura fetvat e tij me të cilin ka lejuar mundësinë e rezistencës ushtarake kundër Mongolëve, edhe pse ata nominalisht ishin mysliman., pasi që kanë shfrytëzuar kodet e tyre kulturore në kuadër të qeverisjes, nga ata të cilit i  ka përshkruar Kur’ani.

         Pas ibn Tejmijes, Ahmed ibn Hanbeli (ibn Hanbel), njëri prej themeluesve të katër shkollave juridike islame(medhhebe), ze  vendin e posaqshëm dhe vlen si burimi i inspirimit për ndjekësit selefit islam. Ibn Hanbeli ka jetuar në shekullin IX, pas profetit Muhamed, dhe ka kundërshtuar  qasjen racionale të interpretimit të islamit, i cili për këtë shkak ka qenë edhe i burgosur. Shkolla juridike e themeluar në mësimin e tij në kohën e sotshme mbizotëron në Arabinë Saudite dhe në shumicën e shteteve të Gadishullit Arabik, përveç Omanit. Është interesant se selefistët bashkëkohor ndjenjë mosbesim të madh ndaj lëvizjeve islame të mëparshme ndjekësit e të cilëve veten e quanin selefistë, të cilët kanë qenë të inspiruar prej mësimeve të reformatorëve modern të mendimeve islamike, sikur Xhemaludin Afgani(1839-1897), Muhamed Abduhu(1849-1905) dhe Reshid Rida(1865-1935). Fakti që edhe këta reformator islamik dhe modernist e konsiderojnë veten selefistë, shpesh sjell huti dhe  ngatërrim.

         Selefistët e sotshëm, reformatorët islam të përmendur i kundërshtojnë për shkak të ndikimit të ideologjive perëndimor në mendimet e tyre, ashtu që shpesh i karakterizojnë, veçanërisht Muhamed Abduhun, si racionalist të prirur në devijim në lidhje me mendimin islam. Disa selefistë të pamend i akuzojnë për”agjentët britanik” të cilët janë infiltruar në mes myslimanëve për të minuar mendimin islam të vërtetë. Kjo tregon në të vërtetë se deri në çfarë mase disa selefistë janë të gatshëm të shkojnë në kritizimin e kundërshtarëve të vet. Pavarësisht besimit të njëjtë dhe metodologjisë të cilën e përdorin, madje në kuadër të vet selefizmit me kohë kanë ardhur gjer te ndarjet e thella dhe mospajtime. Megjithatë këto ndarjet janë shkaktuar për shkak të interpretimit të ndryshëm të kontekstit shoqëror modern, e jo në dallimet në besim dhe metodologji, të cilët janë të përbashkëta për të gjithë selefistët. Të preokupuar me çështjen se si në mënyrë më të drejtë të zbatojnë parimet islamike të përhershme dhe të pandryshueshme të bazuara në Kur’an dhe sunet për shoqërinë myslimane bashkëkohore e cila është e nënshtruar ndryshimeve të përditshme, dijetarët islamik të drejtimit selefist, edhe pse në mënyrë identike i qasen burimeve të drejtës islame (sheriatit), komentojnë ndryshe çështjet bashkëkohore politike dhe shoqërore, në rastet dhe rrethanat të caktuara. Ashtu që interpretimet e ndryshme kontekstuale kanë prodhuar lëvizjet e ndryshme në kuadër të bashkësisë selefite myslimane.

Për hir të kuptimit analitik më të mirë të fenomenit të selefizmit, është i mundur identifikimi i tri drejtimeve më të rëndësishëm në kuadër të shkollës selefite islame: apolitik(puritanik), politik dhe xhihadik. Selefistët apolitik i karakterizon qasja neutrale politike e fesë, me aksentin kryesor në propagimin e islamit(da’vah),  përsosje personale në fe dhe devotshmëri si dhe dhënia e rëndësisë së madhe edukimit islam. Merrja me politikë aktive  e cila nënkupton shfrytëzimin e islamit si model inspirues i rregullimit të bashkësisë shoqërore si dhe pikë referuese, nga këndvështrimi i protagonistëve të këtij drejtimi, paraqet devijim dhe largim nga rruga e drejtë. Ajo sipas tyre çon në devijim nga islami i vërtetë. Ky trend selefit më së shumti është prezent në Arabinë Saudite, ndërsa avokues më të mëdhenj të tyre janë pjesëtarët të ulemasë së vjetër saudite, të establishmentit shtetëror fetar.

         Për këtë shkak është evidente roli i madh i Arabisë Saudite në zgjerimin e këtij mësimi islam nëpër gjithë botën, veçanërisht në vendet ku myslimanët jetojnë si pakica fetare. Kjo ndihmë nënkupton  ndërtimin e xhamive, medreseve, botimin e literaturës islame dhe të ngjashme. Selefistët apolitik kanë respekt të posaqshëm ndaj dijetarëve islam, pa ndihmën dhe udhëheqjen e tyre është e pamundur të zotërohet mesazhi i vërtet islam. Për atë arsye është edhe respekti i tyre e veçantë për Ibn Hanbelin dhe Ibn Tejmijen.

         Njëri prej dijetarëve kryesor selefit apolitik ishte edhe Muhamed Nasir al-Din al-Albani(1914-1999). Al-Albani, me prejardhje shqiptar nga Shkodra, i cili u shpërngul në Siri, ka qenë një prej kundërshtarëve më të ashpër të politizimit të islamit. Ai gjithashtu ka kundërshtuar fuqishëm përdorimin e dhunës për realizimin e qëllimeve politike, si dhe është e njohur fetvaja e tij për çështjen e Palestinës. Al-Albani ka konsideruar, pasi që Izraeli ka okupuar Palestinën, Palestina nuk është më shtet islam, dhe se palestinezët duhet të shpërngulen në shtetin tjetër mysliman. Me këtë edhe ndjekësit e shejhut Al-Albani kanë qen të befasuar me mos njohjen e lëvizjeve bashkëkohore politike. Fetvaja e lartpërmendur e tij ka shkaktuar dobësimin e reputacionit të tij. Protagonisti i qëndrimeve të ngjashme ka qenë edhe dijetari islamik sirian Seid Ramadan al-Buti i cili ka qenë apologjetikë dhe kurrë nuk e ka kritikuar regjimin despotik të Bashar al-Asadit. Kuptohet që qëndrimi i këtillë i një dijetari islamik më së mirë flet për mosnjohjen e mundësive bashkëkohore politike, veçanërisht të marrëdhënieve ndërkombëtare, nga selefistët apolitik dhe tjetërsimi i tyre nga realiteti.

Prandaj nuk befason se selefistët apolitik nuk paraqesin kërcënim të veçantë për regjimet autoritare arabe dhe mbrojtësit e tyre të fuqishëm në Perëndim. Al-Albani në dy raste ka ligjëruar në Arabinë Saudite, pas së cilës viteve 60-ta kaloi në Siri, e më tej në Jordani. Shejh Albani ka inspiruar numër të madh të dijetarëve të rinj selefit në Arabinë Saudite, të cilët viteve 70-ta kanë themeluar lëvizjen e njohur(al-xhama’a al-Salafija al-Muhtasiba). Kjo lëvizje në fillim ka qenë në mënyrë të skajshme apolitike, por më vonë ka ardhur gjer te radikalizmi i disa anëtarëve të tyre. Kjo ka rezultuar me rebelimin islam të grupeve radikale kundërshtare te regjimit dhe pushtimin e Qabesë në Mekke gjatë vitit 1979. Mirëkuptimi i rolit qendror të dijetarëve islam në kuadër të selefizmit, veçanërisht raporti në mes nxënësit dhe mësuesit, është i rëndësishëm për kuptimin e përgjithshëm të drejtimit selefit. Dijetarët konsiderohen mbrojtësit dhe kujdestarët e dijes fetare. Ata janë pasardhësit e profetit Muhamed. Vetëm ata janë të pajisur adekuat me dije për interpretimin e saktë të islamit dhe se vetëm ata dinë mesazhin e tij të vërtetë.

         Dijetarët islam paraqesin vargun i cili i lidh me gjeneratën e selefëve. Pa ata do të zhdukej njohuria fetare, dhe në këtë mënyrë propagimi i tevhidit do të vinte në pikëpyetje. Ky rol qendror i dijetarëve në selefizëm bazohet në ajetin e njëmbëdhjetë të kaptinës(sures) Al-Muxhadala, në të cilin flitet për atë që Zoti do të ngrit në shkallë më të larta ata që besojnë dhe atyre që është iu dhënë dituria. Për këtë shkak selefistët apolitik kujdes të posaqshëm i kushtojnë shkencave fetare. Qendrat më të njohura të islamit selefit janë Univerziteti Islamik në Medine dhe Univerziteti Umm al-Qura në Mekke. Këto qendra prodhojnë numër të madh të dijetarëve islam selefist të cilët veprojnë gjatë gjithë botës islame dhe perëndimore.

         Osman Softiç është teolog i diplomuar dhe magjistër i marrëdhënieve ndërkombëtare nga Universiteti UNSW në Sidnej. Merret me hulumtimin dhe analizën e çështjeve politike-ekonomike globale me theks të posaqshëm në Azinë Juglindore dhe rajonin e Pacifikut.