“Gjuha ka një māhijjet (natyrë, përbërje). Kësaj i thonë natyra, përbërja, “structure” (struktura) e gjuhës. Pra ‘arabishtja, persishtja, anglishtja, frëngjishtja, kinezçja, etj., janë pamjet e gjuhëve. Kurse dukuria që quajmë natyra, përbërja e gjuhës është fiṭrati (natyra e pastër) e njeriut. Njeriu është i përbërë nga gjuha. Kjo përbërje nuk është diçka që ka krijuar njeriu. Nëse ajo përbërje nuk është, atëherë njeriu nuk mund të flasë asnjë lloj gjuhe. Fjalët, fjalëzat kanë zbritur nga gjuha dhe përbëjnë shkallët më të ulëta të gjuhës”.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Pyetjet tuaja të diturisë, njohurisë, urtësisë dhe filozofike të drejtuara lidhur me çështjet e programit tonë na dhurojnë gëzim, lumturi të madhe. Sa fatlumë ndihemi që kemi ndjekës të cilët zotërojnë një shkallë të lartë të tillë të diturisë. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Lum si ajo zemër që ka dashuri për ty,

Ajo ka një kokë të përulur përpara teje.

Kundërshtari i bilbilave në rritjen e trëndafilave,

E bëri fushëbetejë kopështin.

Pikërisht si një pikë ajo kapërceu luginat dhe shkretëtirat,

Ajo vjen duke vrapuar drejt detit tënd.

Bëjmë të ditur se ashtu siç e dini ne po hetojmë mendimet aktive, të gjalla të filozofit të madh Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās. Gjithashtu ne jemi në kopështin e mendimit të këtij të fundit dhe po përfitojmë nga libri i tij me titull: “Sukhen-é Ibn Sīnā ue Bejāni Behmenjār” (Fjala e Ibn Sīnās dhe Sqarimi i Behmenjārit) i hirësisë së tij.

Ashtu siç e dini ne jemi duke folur për mendimet e Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās. Ne jemi duke përfituar nga sqarimet e mençura, të, urta dhe të zgjuara të mjeshtrit tonë të nderuar.

Mjeshtër i nderuar, disa mendimtarë citojnë kështu: “Ibn Sīnā në fundin e jetës së tij doli plotësisht nga mjedisi i filozofisë dhe mendimit dhe përftoi një gjendje urtësie, ai u bë ‘ārif (i urtë)”. Ndërsa disa të tjerë mbase të shtyrë nga mllefi i tyre kumtojnë kështu: “Jo, ai vetëm për t’u specializuar në një fushë të ndryshme shkoi dhe shkroi librin e tij me titull: “Maḳāmātu’l-‘Ārifīni” (Postet e të Urtëve) ose shkroi dorëshkrimet e tjera lidhur me urtësinë”.

Kurse ju në librin tuaj me titull: “Defteru’l-‘Aḳli ue Ājetu’l-‘Ashḳi" (Fletorja e Mendjes dhe Dëshmia e Dashurisë) u jepni të drejtën e duhur kësaj çështjeje dhe miratoni se Ibn Sīnā është munduar të lartësohet në shkallën e mendjes.

Disa mendimtarë e shohin mendjen si të kufizuar vetëm me “me‘ḳūlātin” (të arsyetuarat, menduarat) dhe e burgosin në të. Gjithashtu dhe filozofët perëndimorë në të njëjtën mënyrë lajmërojnë se nuk ka një botë tjetër mbi hapësirën e mendjes. Krahas kësaj ne shikojmë se njëra nga punët më të mëdha që ka bërë Ibn Sīnā është dhe kjo: “Ai kalon përtej kësaj dhe përcakton se ka dhe përtej mendjes”. Mirëpo në atë fushë mund të arrijë një mendje që është çiltërsuar, dëlirësuar dhe pastruar. Domethënë ç’është e vërteta Ibn Sīnā përshkruan cilësinë e njohurisë dhe udhëtimit të përmirësimit shpirtëror. Teksa fillojmë programin unë dua që ta hapni pakëz këtë çështje dhe më pas do të lexoj dëshmitë e çështjes.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, cek se ashtu siç tërhoqët dhe ju vëmendjen mendimet e mëdha i kanë bërë githmonë njerëzit armiq. Kështu që dhe armiqtë e njerëzve të mendimit janë njerëzit që nuk mendojnë dhe këta në fakt janë armiq të mendimit. “Njerëzit janë armiq të asaj që nuk dinë”.

Filozofi ynë i madh Ibn Sīnā ishte një njeri shumë i  ditur, i mençur dhe i zgjuar, kjo ishte arsyeja që ai kishte një mori armiqsh. Ashtu siç njoftuat dhe ju disa njerëz kanë bërë të qartë se ai nuk ka kuptuar asgjë nga urtësia dhe se Nemetin (Kreun) e Nëntë, pra çështjen e urtësisë e ka shkruar sepse ka dashur të priret në një fushë të ndryshme.

Ndërsa disa njerëz të tjerë duke treguar një synim pakëz më të mirë, kanë shprehur se ai është interesuar me urtësi drejt fundit të jetës së tij. Por nëse më pyesni mua, ai nuk ka hyrë në udhën e urtësisë në fund të jetës së tij, por në rininë e tij.

Ashtu siç e dini dhe ju Ibn Sīnā nuk kishte një mësues, profesor të caktuar. Ai kishte njëfarë ‘Abdullāh Nātilī si mësues, por dhe ai pas një copë kohe shfaqi paaftësinë e tij dhe u tërhoq duke thënë: “Unë tanimë nuk mund të jem mësuesi juaj”. Në të vërtetë Ibn Sīnā e kishte gjetur filozofinë me gjenialitetin, mençurinë dhe zgjuarsinë e tij. Ai lexoi veprat e mëdha filozofike dhe u bë njëri nga filozofët më të mëdhenj të botës. Ashtu siç thotë çdo njeri që shkruan për jetëshkrimin e tij, kur ai nuk mund të gjente rrugëdalje, zgjidhje për një çështje, atëherë ai shkonte në mesxhid dhe falte dy rek‘atë namaz dhe strehohej në dergāhun (tekken, faltoren) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar dhe kështu çështja e tij zgjidhej. Ai këtë e bënte në rininë e tij, pra vallë a nuk ka të bëjë me urtësinë një njeri që bën këtë në rininë e tij?!

Si rrjedhojë unë mund t’i dal kundër dhe t’i rrëzoj me dëshmi këto pretendime të pavend. Ai ishte i interesuar me urtësinë që nga rinia e tij. Shumica e njerëzve gjatë tërë historisë i kanë dhënë, ngarkuar një kuptim të keq urtësisë. Sipas tyre urtësia përkthehet si tërheqje mënjanë, asketizëm, largim nga njerëzit dhe bërje e një sërë ritesh fetare. Unë e kisha prekur disa herë në këto programet e paraardhëse, nuk dua ta përsëris tani. Fjala ‘irfān (urtësi) është e qartë në kuptimin e fjalës. ‘Irfān do të thotë di. Nuk ka ‘irfān (urtësi) në mungesë të diturisë. Ndonëse një njeri mund të pretendojë se është ‘ārif (i urtë), por nëse ai nuk i di me anë të burhānit (dëshmisë së qartë) dhe mendjes të vërtetat, ose është i paditur ose është mashtrues! Si rrjedhojë dituria e urtësisë është dhe etapa, faza e fundit e diturisë.

Për këtë arsye përkufizojmë se këto lloj fjalësh drejtuar Ibn Sīnās janë të kota, të pakuptimta dhe të zbrazura. Ibn Sīnā që në fillim ishte një filozof që kishte interes ndaj urtësisë. Natyrisht se me kalimin e kohës ai u afrua dhe me urtësinë dhe duke shkruar librin me titull: “Maḳāmātu’l-‘Ārifīni” (Postet e të Urtëve) e tregoi këtë. Nëse një i urtë nuk e di mirë filozofinë e Ibn Sīnās, në thelb kjo do të thotë se ai nuk e di mirë urtësinë. Unë ua kisha paraqitur në një program të shkuar këtë. Ah sikur këta mutaṣaūifët (mistikët) tanë para së gjithash të marrin dhe të lexojnë një për një librat e Ibn Sīnās dhe më tej t’u drejtohen taṣaūufit (misticizmit)... Natyrisht nëse me të vërtetë duan t’u drejtohen taṣaūufit (misticizmit)... Në rast të kundërt pa futur mendjen në punë nuk është e saktë hyrja në këtë punë.

Edhe Ibn Sīnā si çdo filozof tjetër e nënvizon shumë këtë pohim: “Ai e përshkruan njeriun si “nefsu’n-nāṭiḳi” (shpirti folës, mendues)”. Ai i jep kuptimin e qenies mendje fjalës “nāṭiḳ”. Po, pohojmë se është e vërtetë se fjala “nāṭiḳ” do të thotë folës, por e folura është mendje. Asnjë qenie që nuk ka mendje nuk mund të flasë. E folura nuk do të thotë tingull, zë, sepse dhe era, gjallesat, kafshët dhe qeniet e tjera kanë zë. E folura është dukja, shfaqja e mendimit. Rishtas dhe Ibn Sīnā i ka kushtuar një rëndësi të veçantë kësaj.

Hedhim dritë se janë bërë një numër i lartë përshkrimesh në lidhje me njeriun. Pra janë bërë një numër i madh përshkrimesh për sa i përket njeriut si për shembull: “Njeriu është gjallesë artiste, gjallesë ekonomike, gjallesë fetare, gjallese politike, gjallesë prodhuese, gjallesë shoqërore, gjallesë shpikëse, etj.”. Megjithatë edhe nëqoftëse do ta përshkruajmë njeriun me të tëra këto përshkrime, vallë a mund të jenë arti, ekonomia, feja, industria, politika, prodhimi, shkenca, shoqëria, shpikja, teknika, zbulimi në mungesë të mendjes?! Unë kam dëshirë të ilustroj një shembull me qëllim që të mund të sqaroj Ibn Sīnān pakëz më mirë.

Njeriu mund të krijojë çdo gjë që ka të bëjë me jetën e tij. Ju mund të shikoni një mori shembujsh të krijimtarisë së njeriut në këtë çast. Industria dhe teknologjia bashkëkohore i lë të çuditura, habitura, të shtangura mendjet. Duke filluar që nga celularët deri tek udhëtimet hapësinore dhe një sërë gjërash që nuk mund t’i dimë janë përfundimi i krijimtarisë së njeriut. Vallë cili është ai që i krijoi, prodhoi dhe shpiku të tëra këto?! Që të tëra këto janë prodhimi i krijimtarisë së njeriut. Njeriu mund të krijojë shumë më tepër se këto. Madje njeriu mund të krijojë dhe gjëra të cilat ne nuk mund t’i përfytyrojmë në këtë çast.

Mirëpo njeriu nuk mund të krijojë një gjë të vetme deri në pafundësi. Ndoshta kur ta them do t’iu duket çuditëse, habitëse por njeriu nuk mund të krijojë një gjë të vetme, e cila është e folura, e thëna. Tani ju mund të drejtoni këtë kundërshtim: “Si nuk mund ta krijojë?!” Mbarë njerëzit flasin janë krijuar një larmi gjuhësh. Kushedi se sa sa e gjuhë të gjalla, folura dhe të vdekura ka në këtë botë që të tëra këto janë krijuar, shpikur nga ana e njerëzve.

Po, fjalët, fjalëzat janë krijuar nga ana e njerëzve. Bëhet fjalë se kush i ka krijuar gjuhët?! Për shembull thuhet se kush është krijuesi, shpikësi, themeluesi i ‘arabishtes, persishtes, anglishtes, frëngjishtes, kinezçes?! Vallë a është një njeri apo një shoqëri?! A është kjo e natyrshme, apo dikush është ulur dhe ka bërë, shkruar gjuhën?! Mirëpo gjëja që përflitet në të tëra këto është zgjedhja e fjalëzave.

Gjuha ka një māhijjet (natyrë, përbërje). Kësaj i thonë natyra, përbërja, "structure" (struktura) e gjuhës. Pra ‘arabishtja, persishtja, anglishtja, frëngjishtja, kinezçja, etj., janë pamjet e gjuhëve. Kurse dukuria që quajmë natyra, përbërja e gjuhës është fiṭrati (natyra e pastër) e njeriut. Njeriu është i përbërë nga gjuha. Kjo përbërje nuk është diçka që ka krijuar njeriu. Nëse ajo përbërje nuk është atëherë njeriu nuk mund të flasë asnjë lloj gjuhe. Duke qenë se ajo përbërje është, atëherë ju mund të prodhoni një numër të pafund gjuhësh. Fjalët, fjalëzat kanë zbritur nga gjuha dhe përbëjnë shkallët më të ulëta të gjuhës. Këto i kanë bërë, ose më saktë i kanë zgjedhur njerëzit.

Por ajo përbërja e gjuhës, gramatika e gjuhës pra e vërteta e fjalës është “fiṭrī” (e natyrshme) dhe kjo është “qenia nāṭiḳ” (folës, mendues) e njeriut. Disa njerëz kanë thënë se “manṭiḳu” (logjika, racionalizmi) është e vërteta e gramatikës së gjuhës, gjë që nuk mund të quhet shumë gabim. Ja pra njeriu nuk mund ta krijojë këtë. Krijimi i përbërjes së gjuhës së njeriut do të thotë krijimi vetes së njeriut. Njeriu është vetë gjuha. Kur ne e fshijmë, heqim atë përbërjen e gjuhës nga njeriu tanimë ai nuk është njeri. Unë teksa them gjuhë këtu nuk kam për synim fjalëzat, sepse njeriu është njeri dhe nëse nuk flet. Përbërja e gjuhës është e vërteta e njeriut. Njeriu nuk mund ta krijojë veten.

Allāhu i Lartësuar është Krijuesi i mbarë qenieve. Allāhu i Lavdëruar flet. Fjala vjen Ai flet me të dërguarit (p.m.t.). Njëri nga mbiemrat e Allāhut të Madhëruar është dhe “mutekel’lim” (folës). Shumë mirë, por a e ka krijuar Allāhu gjuhën e Tij?! Jo, ajo është veta e Tij  dhe shfaqja e vetës së Tij. Mbarë bota është makhlūḳu (e krijuara) i Allāhut; por mbiemrat e Allāhut nuk janë makhlūḳ (të krijuar); por janë të njëjtë me vetën e Tij.

Ashtu siç Allāhu nuk e krijon fjalën (sukhen; këtu nuk nënkuptohet fjalëza nga fjala por kelāmi (fjalët): Media e Lirë) e Tij dhe ashtu siç fjala e Tij pra qenia “mutekel’lim” (folës) e Tij është e njëjtë me vetën e Tij dhe me thënien e Ibn Sīnās është nevoja e vetës së Tij, fjala e njerëzve (këtu gjuha; jo e folura, jo tingujt, zërat që dalin nga goja: Media e Lirë) nuk është një gjë e krijuar nga njeriu. Pra nevoja e vetës sonë ose e njëjta e vetës sonë. Atëherë fjala (gjuha) nuk është kurrë një gjë e krijuar nga ne. Ajo është gjëja e vetme e cila nuk do të mund ta krijojmë kurrë. Njeriu, si një shfaqje e mbiemrit të krijimtarisë së Allāhut, mund të krijojë çdo gjë që është e lidhur me jetën e tij.

Fjala është dukja, shfaqja e mendjes. Nëse nuk është mendja nuk është as fjala. Shtojmë se në këtë botë asnjë qenie që nuk ka mendje nuk ka as fjalë. Vallë cila është ajo qenie e cila është e vetmja qenie që flet fjalë në këtë botë, në këtë rruzull tokësor?! Ajo qenie e vetme që flet fjalë është njeriu. Në këtë pikë ju mund të ngrini këtë pretendim kundërshtimi: “Po, pranojmë se njeriu është qenia e vetme që flet fjalë, por njëkohësisht është dhe një qenie që bën gabime. Kështu që dhe i nderuari Ādem (p.m.t.) ka bërë gabim dhe u zbrit ose ra në rruzullin tokësor duke u dëbuar nga Xhenneti”.

Posti i ‘iṣmetit (pafajësisë), gjendja e me‘ṣūmëve (imāmëve të pafajshëm) (p.m.t.) është një çështje e veçantë, në të cilën nuk do të hyjmë tani, njeriu është një qenie që bën gabime. Shumë mirë, por me se i asgjëson gabimet e tij?! Pra ç’përdor ai për të mos bërë të njëjtin gabim?! Ai përdor mendjen e tij. Ose në fund të fundit si mund ta kuptojë se ka bërë gabim?! Ai mund ta kuptojë këtë sepse ka, zotëron mendje. Nëse nuk do të gabonte, as nuk do ta kuptonte se ka gabuar. Këtu del në dritë një pyetje e rëndësishme.

Shumë mirë, ne i kuptojmë me mendje gabimet tona dhe me mendje i asgjësojmë ato gabime për të mos bërë të njëjtat gabime sërish. Shumë mirë, por çfarë do të bëjmë nëse vetë mendja bën gabim?! Kjo është një pyetje që do të hasim në shumicën e rasteve. Ja pra këtu thuhet se urtësia është një gjë tjetër nga mendja. Nëse ne do t’u japim përgjigje kësaj pyetjeje, atëherë do ta kuptojmë se si një njeri i mençur dhe i cili mbron mendjen si Ibn Sīnā mund të jetë bërë ‘ārif (i urtë).

Kjo është një pyetje e rëndësisë jetike. Ne e diagnostikojmë, identifikojmë çdo gabim me anë të mendjes dhe përsëri e zgjedhim udhën e drejtë nëpërmjet mendjes. Shumë mirë, por çfarë do të bëjmë kur dhe vetë mendja bën gabim?! Përgjigjja ime ndaj kësaj pyetjeje do të jetë kjo: “Gabimin e mendjes e njeh rishtas vetë mendja dhe atë e ndreq, zëvendëson sërish vetë mendja. Sepse kush e kupton që mendja ka bërë gabim?! Atë e kupton përsëri vetë mendja”.

Mendja bën gabim në një shkallë; por kur ngjitet një shkallë më lart atje e kupton se ka bërë gabim. Kur ajo e shikon gabimin e saj në shkallën e epërme, ajo këtë herë e ndreq atë gabimin e saj. Nëse prishet peshorja ne e ndreqim atë duke e matur përsëri me një peshore tjetër. Edhe mendja është matësja e gjithçkaje. Shkallët e mendjes janë pakufi, ato nuk ndalojnë askund. Vendi i vetëm ku mendja tanimë e kupton se nuk mund të shkojë përtej dhe nuk mund të përcaktojë, qartësojë një mendim në një çështje është veta e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Mendja e pranon me drejtësi, ndershmëri se nuk mund të shkojë askund në çështjen e vetës së të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Tekefundit dhe drejtësia, ndershmëria është veçoria e mendjes. Gjithashtu gjëja e vetme e cila kallëzon me drejtësi, ndershmëri se nuk do të mund ta bëjë këtë është mendja. Asnjë lloj qenie tjetër nuk tregon modesti, përulje. Vetëm mendja tregon përulje dhe thotë se ky është kufiri im.

Në shtesë dhe gjëja që ata bëjnë fjalë si përtej mendjes është përtej asaj shkallës së mendjes. Domethënë përtej mendjes është rishtas mendja. Sado të shkojmë le të shkojmë nuk mund të arrijmë në mungesën e mendjes. Pra në këtë botë nuk ka asgjë që është mbi dhe përtej mendjes.

Gjallesat, kafshët jetojnë me trupat e tyre. Edhe njeriu jeton me trupin e tij, ne nuk mund ta anashkalojmë këtë, por njeriu nuk jeton vetëm me trupin e tij, ai jeton me mendimet e tij rreth trupit të tij. Njeriu zotëron mendime hem rreth trupit të tij dhe hem rreth jashtë trupit të tij. Pra janë pikërisht mendimet ata të cilët u japin drejtim trupit të njeriut. Në këtë aspekt lajmërojmë se qenia e vetme që nuk jeton vetëm me trupin e saj në këtë botë është njeriu. Ndërsa mendimi është vepra e mendjes. Si rrjedhojë njeriu në fakt jeton me mendjen e tij.

Larixhānī: Shumë mirë, mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po, mjeshtër i nderuar, ju e sollët çështjen tek një pikë tejet e hollë. Mjeshtër, Ibn Sīnā bën me shenjë tek një pikë shumë delikate, elegante. Sipas disa njerëzve tanimë nuk ka përtej mendjes. Përfundimi i ecurisë, rrjedhës së mendjes është hapësira, zbrazëtia e saj. Kurse Ibn Sīnā bën fjalë në një mënyrë shumë artistike dhe të mençur për një çështje, të cilën ju e shqyrtoni nën kreun me titull: “gjuha dhe fjala”. Sipas mendimit të tij kur mendja vazhdon ecurinë, rrjedhën e saj, një engjëll i fshehtë e fton përtej mendjes atë. Pra mendja e kapërcen atë perde, ajo kalon kufirin e saj dhe përtej mendjes...

Nëse më lejoni unë kam dëshirë këtë pjesë përkatëse nga libri juaj: “Sipas Ibn Sīnās mendja ashtu siç është njëra nga fuqitë e rëndësishme dhe të shquara të njeriut edhe përtej mendja është rishtas njëra nga fuqitë e njeriut. Sipas mendimit të këtij filozofi të madh njeriu duke e fuqizuar, përforcuar fuqinë e mendjes jo vetëm që siguron zgjidhjen e problemeve, shqetësimeve mendore duke pastruar dhe zbukuruar brendinë e tij, ai mund të arrijë në etapa, faza ku mendja mbetet e pamjaftueshme. Në këtë fazë ndaj natyrës dhe botës mund të sillet në atë mënyrë të tillë që mendja e quan nga punët e jashtëzakonshme atë. Ne duhet të tregojmë kujdes ndaj kësaj që dhe vërtetimi i gjësë së njohur si përtej mendjes përsëri është i mundur ndërmjet mendjes. Nëse nuk bëhet fjalë për mendjen dhe gjykimet e saj, atëherë as që mund të bëhet fjalë për një gjë të quajtur të quajtur si përtej mendjes”.

Mjeshtër Dīnānī: Ju sollët në rend të ditës një çështje kyçe dhe të rëndësishme. Unë bëra fjalë për madhështinë e fjalës dhe të folurës dhe thashë se kjo nuk është makhlūḳ (e krijuar). Pasoja, përfundimi i nstyrshëm i kësaj është se gjuha është metafizike. E thënë ndryshe metafizika është diçka që nuk mund ta krijojë njeriu. Nëse ajo do të ishte diçka që i përkiste kësaj bote njeriu do të mund ta krijonte atë. Njeriu mund ta përfshinte, rrethonte fjalën, mirëpo është fjala ajo që përfshin njeriun.

Tani në pjesën që ju lexuat unë përcolla fjalën e Ibn Sīnās. Kush bën fjalë për përtej mendjes?! A nuk është mendja ajo që bën fjalë për përtej mendjes?! Epo themi se dolën një mori shkollash filozofike pas francezit Rene Dekart dhe më të resë së këtyre u thuhet “filozofia analitike, shkolla e filozofisë së gjuhës” dhe kësaj shkolle iu priu filozofi i madh austriak Ludwig Wittgenstein. Por çfarë deshi të bënte ky filozof?! Ai i pa shkollat e tjera dhe kjo zgjuarsia e tij meriton të lavdërohet në këndvështrimin tim. Ai tërhoqi vëmendjen duke thënë se gjithçka është tek gjuha. Nëse filozofi i njohur austriak Ludwig Wittgenstein nuk do të na kishte tërhequr vëmendjen ndaj kësaj ai nuk do t’iu drejtohej analizës së gjuhës.

Ç’është e vërteta ai dalloi se filozofia nënkupton gjuhën. Nëse gjuha nuk është nuk është as filozofia, madje nuk është asgjë. Kjo vëmendje e Ludwig Wittgensteinit ishte jashtë mase e rëndësishme. Kur ai diagnostikoi se gjuha është thelbi i gjithçkaje dhe se thelbi i mendimit është gjuha ai shprehu "unë që këtej e tutje duhet të qëndroj mbi gjuhën, duhet të analizoj gjuhën". Filozofi Ludwig Wittgenstein ka dy epoka, epokën e parë dhe të dytë por kjo nuk është çështja jonë në këtë çast, për këtë arsye nuk do të hyjmë në këtë çështje. Lërmëni t’iu them vetëm këtë, baza e mendimit të tij ishte analiza e gjuhës.

Një fjali e tij tregon se sa e rëndësishme ishte gjuha në pikëpamjen e Ludwig Wittgensteinit. Kjo fjalë është simboli i filozofisë së tij; pra mbarë filozofia e tij përmblidhet në një fjali. Ai shprehet kështu: “Kufinjtë e gjuhës sime janë kufinjtë e botës sime”. Ju jetoni në një botë ajo është bota juaj, unë jetoj në një botë ajo është bota ime. Po, miratoj se është e vërtetë se ne jetojmë në të njëjtin rruzull tokësor, por bota e vetme nuk është rruzulli tokësor. Bota juaj është gjëja që ju shikoni si botë. Edhe rruzulli tokësor është vetëm njëri nga ato.

Shumë mirë, por ku është kufiri i botës suaj?! Kufiri i botës suaj është gjuha juaj. Pra sa fjalë që keni për të thënë aq është dhe bota juaj. Pra ju zotëroni një botë aq sa janë gjërat për të cilat mund të flisni. Kjo nëse është, është e lidhur se sa i gjërë është mendimi juaj. Pra sa më i gjërë që është mendimi juaj aq e gjërë është dhe gjuha juaj. Sa më i gjërë që janë mendimi juaj dhe gjuha juaj aq e gjërë është dhe bota juaj. Sa më i ngushtë që janë mendimi juaj dhe gjuha juaj aq më e ngushtë është dhe bota juaj. Ja pra kjo është fjala e filozofit austriak Ludwig Wittgenstein.

Gjithçka që u tha deri këtu është tejet e bukur. Por problemi i Ludwig Wittgensteinit dhe i filozofëve të tjerë perëndimorë është burgosja e tyre e mendjes në kufinjtë e botës lëndore të konceptuar vetëm me shqisa. Me fjalë të tjera ata nuk bëjnë kujdes ndaj qenies metafizike të mendjes. Gjuha meqenëse nuk është diçka e krijuar nga njeriu është metafizike si vetë. Njeriu me gjuhën e tij mund të gjejë udhën në metafizikë. Një qenie që nuk zotëron gjuhën e njeriut nuk është e mundur që të arrijë në fushën metafizike. Për shembull gjallesat, kafshët nuk kanë punë me metafizikën. Pavarësisht se trupi i njeriut është fizik, si pasojë e mosqenies së ndarë të trupit tonë nga e folura jonë, duke qenë se marrëdhënia e shpirtit me trupin e njeriut nuk është inḍimāmī (e përfshirë, e shtuar) por ittiḥādī (e bashkuar, e njëjësuar), që të tërë ne jemi qenie të hapura me gjuhë ndaj metafizikës.

Kjo është gjëja që nuk bëjnë kujdes mbase jo të tërë filozofët perëndimorë por shumica dërrmuese e tyre. Natyrisht se ndaj kësaj bëjnë kujdes filozofët teologë në Perëndim. Mirëpo të paktën filozofi austriak Ludwig Wittgenstein nuk është në dijeni se gjuha është metafizike dhe ai mundohet në bërjen fizike të gjuhës, kërkimin e kuptimit në fizikë, miṣdāḳ (pra në kërkimin e kuptimeve në qeniet lëndore të botës së jashtme). Megjithatë kuptimi nuk është fizik.

Ndonëse pavarësisht kësaj ai është treguar i butë dhe me gjykim të shëndoshë dhe në njëfarë mënyre duke e kuptuar se kjo është e pazgjidhshme në fundin e jetës së tij ka heshtur dhe ka arritur në të fshehtën. Kështu që ai ka heshtur në çastin që ka arritur në të fshehtën. Pra ai e ka lënë udhën e hapur me qëllim që njerëzit të arrijnë në metafizikë.

Larixhānī: Mjeshtër, Ḳur’āni Famëlartë ka thënë dhe përtej fjalës së Ludwig Wittgensteinit. Ḳur’āni Fisnik urdhëron si më poshtë: “الرَّحْمَٰنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ عَلَّمَهُ الْبَيَانَ” “Er-Raḥmān ‘al’leme’l-Ḳur’āne khaleḳa’l-insāne ‘al’lemehu’l-bejāne” (I Gjithmëshirshmi. Ia mësoi Ḳur’ānin. E krijoi njeriun. Ia mësoi bejānin (sqarimin) atij). (Sūre Raḥmān, 3) ‘Al’lāme Ṭabāṭabāīu në lidhje me dallimin mes gjuhës dhe “bejānit” përcakton kështu: “Bejāni është gjuha pa shenjë”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohojmë se Allāhu i Lartësuar është mësuesi i bejānit, nëse Ai nuk do të na e jepte, atëherë ne nuk do të mund ta zotëronim atë. Për shembull Allāhu i Lavdëruar nuk ia ka dhënë bejānin gjallesave, kafshëve. Për hir të vërtetës theksojmë se mbarë ājetet ḳurānore të Allāhut të Madhëruar janë shumë të mrekullueshme, që të tëra janë dritë por ky ājet është mjaft tronditës. Ājeti ḳurānor thotë: “فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ” “Fe’l-jenḍḥuri’l-insānu ilā ṭa‘āmihi” (Dhe le të shohë njeriu në ushqimin e tij). (Sūre ‘Abese, 24) Unë më parë kisha bërë të ditur se gjallesat, kafshët jetojnë me trupin e tyre, ndërsa njeriu jeton me mendimin e tij. Le të pranojmë se fjala e këtushme “ṭa‘ām” (ushqim) është ushqimi në kuptimin e vërtetë të fjalës. Qenia e vetme që kërkon një ushqim të ri në këtë botë është njeriu.

Kur njeriu ha të njëjtin ushqim disa herë ai ankohet duke thënë: “Tanimë ky ushqim më erdhi në majë të hundës, u vela, sillmë diçka tjetër”. Shikoni se si kanë ndryshuar llojet e ushqimeve të njerëzve përgjatë mijëra viteve. Madje a nuk ndryshojnë dhe bëhen lloj-lloj ushqimet e çdo viti?! Por a janë dhe kafshët ashtu?! Një pëllumb ha të njëjtat ushqime prej mijëra vitesh. Kafshët nuk iu qepen pas shumëllojshmërisë, sepse ato hanë ç’të gjejnë.

Kurse ushqimi i njeriut nuk është vetëm ushqimi trupor i tij, vallë a nuk do dhe shpirti i njeriut ushqim?! Njeriu rend gjithmonë pas mendimeve të reja. Ai kërkon gjithmonë teori, shpikje dhe zbulime të reja. Njeriu është kërkues, nxënës i diturisë. Ai meqenëse është kërkues i diturisë kërkon të mësojë gjëra të reja. E njëjta gjë është e vlefshme dhe për veshjet, njeriu gjithashtu kërkon të veshë vazhdimisht gjëra të reja.

“فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ” “Fe’l-jenḍḥuri’l-insānu ilā ṭa‘āmihi” (Dhe le të shohë njeriu në ushqimin e tij). Ajeti i lartpërmendur ḳurānor përkthehet se njeriu duhet të shohë se ç’ushqim ha, merr, qoftë ai trupor apo qoftë ai shpirtëror. Ai duhet të shohë dhe mendimin e tij, në cilin mendim arrin?! Pra mos e prano me imitim një mendim që të arrin, por “shih gjithmonë ushqimin tënd”, pra shih dhe mendimin e ri që të vjen. Shih dhe ç’libër lexon, ç’lexon dhe si e lexon.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër i nderuar, kjo ishte një çështje tejet e bukur dhe ne ju falenderojmë nga zemra. Mjeshtër, kjo ishte një bisedë shumë e këndshme por fatkeqësisht koha e programit tonë mbaroi. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak