Ibrāhīmī Dīnānī: Mësimet E Methneuīut (Pjesa E Shtatëmbëdhjetë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Korrik 12, 2022, 12:41 a.m.

Trupi nuk është i ndarë nga shpirti, e as shpirti nuk është i ndarë nga trupi. Trupi është një shkallë ku ka zbritur shpirti. Duke cituar thënien e ditëve të sotme “psikosomatik”; domethënë se shpirti ka marrëdhënie me trupin. Shpirti dhe trupi janë aq të lidhur me njëri- tjetrin sa pothuajse janë një gjë e vetme. Ç’është e vërteta ata janë dy shkallët e një të vërtete. Shpirti është një shkallë më e lartë se trupi i njeriut, kurse trupi është shkalla e zbritur e shpirtit.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

 

Syri që shoh unë është foleja jote,

Nderomë dhe ulu poshtë kjo shtëpi është shtëpia jote.

 

Lëre në buzët e tua barin e dobësisë së zemrës sonë,

Ai rubini i paçmuar është thesari yt.


Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي“Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut. Fillimisht ne iu shprehim falenderimet tona bashkë me mjeshtrin e nderuar si pasojë e interesimit, mendimeve dhe këshillimeve të shfaqura nga ana juaj. Ne jemi duke përfituar shumë nga mesazhet tuaja dhe jemi duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar. Qëllimi ynë në këtë program është mundësia e dhënies së përgjigjes pyetjeve tuaja në fushën e diturisë, njohurisë, urtësisë dhe në çështjen e urtësisë së Islāmit dhe Ḳur’ānit Famëlartë që është një oqean i paanë.

Ashtu siç e dini ne bashkë me mjeshtrin tonë të nderuar po flasim mbi çështjen e ‘ashḳut (dashurisë) dhe koncepteve shqisore në aspektin e të nderuarit Meulānā. Ne edhëm në çështjen e përshkrimit të ‘ashḳut (dashurisë), llojet e ‘ashḳut (dashurisë) dhe në sa pjesë ndahet. Me të vërtetë kur i nderuari Meulānā vjen në fjalën e ‘ashḳut (dashurisë) ai pothuajse bëhet një njeri tjetër. Kështu që me të vërtetë njeriu ndjen se i nderuari Meulānā ka fluturuar në qiejt e ‘ashḳut (dashurisë), nga atje ka arritur në ‘ālemu’l-melekūtin (botën engjëllore) dhe ka thënë aforizma, epigrame qiellore dhe shpirtërore.

Mjeshtër, ne kemi arritur në një pikë shumë të hollë lidhur me çështjen e ‘ashkut (dashurisë) tek Meulānā. Ky i fundit e shikon ‘ashḳun (dashurinë) si “ḳahhār” (dërrmuese, shkatërruese). Apologjeti i madh Meulānā përdor cilësime të tilla si “vala e universit”, “kazani që zien”, “rrjedhja rërës” në lidhje me dashurinë.

Në programin e kaluar u bë fjalë për katër cilësimet e dashurisë. Kështu që në dhe në dyvargëshit që do të lexoj në këtë çast pandeh se ai bën fjalë për të pestën. Ai kumton kështu:

Dashuria ka pesëqind krahë dhe çdo krah,

Përfshin mbarë universin nga mbi ‘arshi deri në nëntokë.

Asketi nis e ecën me këmbën e tij duke u frikësuar,

Kurse dashuruesit fluturojnë më shpejt se rrufeja dhe era.

Mjeshtër çfarë kihet për qëllim këtu me thënien e këtushme: “Dashuria ka pesëqind krahë”?!

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se fjala “per” që ceket në poezi do të thotë krah. Zogjtë fluturojnë me krahët e tyre dhe çdo zog ka dy krahë. Ndërsa fluturimi është gjithmonë i drejtuar lart. Pra fluturimi është lartësimi nga toka lart. Në gjuhën angleze përdoret folja “take off” për të treguar se avioni u hoq, u shkëput, u zbërthye nga toka dhe fluturoi në ajër, pra një term që përdoret për fluturimin e avionëve.

Me qëllim që të sqarojmë këtë kuptim citojmë se folja “take off” (heq, zbërthej, zhvesh) në gjuhën angleze mund të jetë shumë e mirë. Fluturimi është shkëputje, zbërthim nga toka. Ne jemi të lidhur në tokë, por përse jemi të lidhur; sepse ne kemi trup dhe peshë; çdo trup ka peshë dhe fuqia e rëndesës e tërheq atë poshtë. Si pasojë e fuqisë së rëndesës çdo trup është i lidhur në tokë. Ashtu siç jemi të lidhur me fuqinë e rëndesës në tokë, në shtesë ne jemi të lidhur dhe në kohë dhe vend.

Kurse fluturimi është shkëputja dhe zbërthimi nga toka. Çdo zog fluturon nga toka në ajër me dy krahë. Teksa Meulānā rrëfen: “Dashuria ka pesëqind krahë” ai do të shprehë shumicën, shumësin e krahëve të dashurisë. Pra ai do të thotë se nëse një zog ka dy krahë, dashuria ka pesëqind krahë. Thënia e këtushme: “pesëqind krahë” është për përdorur për nënvizimin e kethretit (shumësit). Për më tepër fluturimi nuk është një gjë që ndodh vetëm me dy krahë, sepse gjenden dhe një mori fluturimesh të tjera. Si rrjedhojë sa më shumë krahë të jenë si shpejtësia dhe fluturimi aq të shpejtë dhe të tepërt bëhen.

Pra fluturimi i dashurisë nuk ka një kufi të caktuar. Një zog mund të fluturojë deri në një kufi të caktuar, pra ai nuk mund rë shkojë përtej një lartësie ose largësie të caktuar. Sepse ndryshimi dhe kushtet e motit nuk lejojnë mënyrën e fluturimit të tij. Por fusha e fluturimit të dashurisë është pakufi, ajo mund të lartësohet aq sa do, gjithashtu dhe shpejtësia e saj është e jashtëzakonshme. Rishtas dhe thënia: “Dashuria ka pesëqind krahë” sqaron gjërësinë e fluturimit.

Dashuria ka pesëqind krahë dhe çdo krah,

Përfshin mbarë universin nga mbi ‘arshi deri në nëntokë.

Këtu ai nuk thotë as nga ‘arshi (froni i Allāhut) por thotë nga mbi ‘arshi. Mbi ‘arshi është një gjë që tanimë nuk mund të hyjë, strehohet as në përfytyrim. ‘Arshi është etapa, faza më e lartë kështu që nuk është i mundur as përfytyrimi i anës së sipërme të tij. Mistiku Meulānā këtu miraton se fusha që nga ana e sipërme e ‘arshit dhe deri në nëntokë është fusha e fluturimit të mendjes.

Pra  nuk ka asgjë që mund t’i thuhet dashurisë si “ti nuk mund të shkosh përtej këtij vendi”. Poeti Meulana me thënien e këtushme: “Dashuria ka pesëqind krahë” bën të ditur hem shpejtësinë e lartë, e tepërt të dashurisë hem gjërësinë e fushës së fluturimit të saj dhe hem moskufizimin me një fushë të caktuar të fluturimit të saj.

Larixhānī: Ai më pas tregon si më poshtë:

A mund të arrijnë në pluhurin e dashurisë ata frikacakë?!

Brenga e dashurisë e bën “fersh” (shkel) kupën qiellore.

Mjeshtër Dīnānī: Fjala “fersh” është vendi ku shkelim, vëmë këmbën. Brenga e dashurisë na e shtrin, shtron kupën qiellore në këmbët tona. Këtu ai shpreh dhe shpejtësinë e lartë dashurisë dhe gjërësinë e madhe të fushës së fluturimit të saj. Pra ai e cilëson në mënyrën më të bukur dashurinë duke thënë se ajo qëndron mbi gjithçka.

Larixhānī: Mullah Hādī Sebzevarī përshkruan si vijon: “Synimi me vargun: “Brenga e dashurisë” është ky: ““‘Ashḳu” (dashuria) është kundër agjārit (tërë të tjerëve përveç të dashurit), ajo djeg githçka kudo që shkel, vë këmbën përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar”.

Mjeshtër Dīnānī: Njëra nga veçoritë e dashurisë është mosshikimi i saj i të tjerëve (përveç të dashurit). Ajo sheh “një”, dëgjon “një”, prek “një”, adhuron “një”, përqendrimi i saj është në “një” drejtim të vetëm, ajo nuk ka interes për drejtime të ndryshme. “Shih një, di një, thuaj një”. Pra ajo sheh “një”, di “një”, thotë “një” dhe ecën, lëviz në “një” drejtim të vetëm.

Larixhānī: Ai më tej vazhdon kështu:

Por përse dashuria është e përgjakur në fillim?!

Që të tjerët përveç tij të arratisen dhe shkojnë.

Mjeshtër Dīnānī: Qenia e dashurisë së përgjakur nënkupton se ajo është jashtë mase e vështirë. Pra jo secili mund të ketë fuqinë e duhur për të mund ta përballuar atë. Kurse të tjerët janë ata që mbesin jashtë dashurisë. Ata të cilët mbesin jashtë rrethit të dashurisë kur shikojnë gjërësinë, madhështinë, shpejtësinë dhe djegësinë e dashurisë - nëse nuk janë njerëz të aftë për dashurinë - arratisen dhe shkojnë. Sepse dashuria është djegëse dhe “ḳahhār” (dërrmuese, shkatërruese).

Dashuria kërkon burrëri, çmenduri, guxim, heroizëm, flijim, kurajo, pacipëri, romancë, trimëri. Që të tëra këto janë mbiemrat e dashurisë. Nëse një njeri nuk i ka këto mbiemra ai arratiset, largohet dhe shkon duke u zvarritur pas e më pas.

Larixhānī:

Dashuria është një zjarr i tillë që në çastin kur shkrumbohet,

Ajo djeg gjithçka përveç të dashurit.

Mjeshtër Dīnānī: Po, kjo është e vërtetë. Meulānā e përshkruan shumë bukur dashurinë këtu. Edhe dashuria ashtu si gjithçka tjetër ka shkallë. Pra dhe dashuria ashtu si mendja, si gjallesa, si kafsha dhe çdo gjë tjetër ka shkallë. Si mendja, si turpi dhe gjithçka tjetër ka shkallë, sepse qenia është me shkallë.

Duke cituar këtu thënien e Ṣadru’l-Muteel’lihinīt ajo është në përputhje me “teshkīkun” pra ajo ka shkallë. Kështu që dhe dashuria nuk ka vetëm një shkallë. Dashuria fillon me dashurinë e dukshme, jashtme të ditur. Edhe dashuria e jashtme është një dashuri, nuk duhet të themi se kjo nuk është dashuri. I dashuri i dashurisë së jashtme është poshtë. Por dhe ky i dashur zhvillohet.

Kur njeriu dashuron ai përfton një gjendje të fuqishme, tmerrshme kërkese. Dashuria është kërkesë e tmerrshme, dashuruesi nuk ka rëndësi se ku arrin sërish ai nuk mjaftohet me atë, sepse ai vend nuk është vendi që do. Kjo është ajo që është e rëndësishme tek njeriu. Nëse njeriu mjaftohet me gjënë e parë që i bie në dorë, kjo përkthehet se dashuria e tij ka marrë fund. Pra njeriu i cili mjaftohet me gjënë e parë që shtie në dorë atëherë dhe dashuria e tij ka marrë fund.

Por nëse njeriu e kupton se gjëja e parë që ka përftuar nuk është gjëja që do, se sado të arrijë le të arrijë dëshira e tij e zjarrtë është ndryshe, kjo bëhet mjet që ai të kalojë në këtë lëvizje. Kjo është dhe ajo që bën të mundur jetën në këtë botë. Kjo ndjenjë nuk vlen vetëm për dashurinë, por vlen dhe për konceptin dhe diturinë, njohurinë, urtësinë.

Tani duke u nisr nga urtësia le të shkojmë në urtësinë. Sepse bërja fjalë për urtësinë është më e lehtë se bërja fjalë për dashurinë. Bërja fjalë për dashurinë është mjaft e vështirë. Ashtu si në botën e urtësisë edhe këtu ku bën fjalë Meulānā kemi të bëjmë me llogarinë. Nëse një njeri kur mëson çdo lloj gjëje, mendon se mbarë bota dhe dituria është ajo gjë që ai ka mësuar dhe se nuk ka ndonjë gjë që mund të dihet, mësohet më lart se ajo që ka mësuar, tanimë kjo nënkupton se ai njeri po bën një vendnumërim. Ai tanimë nuk mund të mësojë më asgjë këtej e tutje dhe fatkeqësisht kështu është pjesa më e madhe e njerëzve. Pra këta të fundit mjaftohen me ato që kanë mësuar deri në njëfarë shkalle. Ata thonë: “Ne e kuptuam çështjen, e dimë, tanimë është mëse e mjaftueshme, le të shkojmë dhe le të shohim punën tonë”. Ata që thonë kështu kanë mbetur të shtangur në vend.

Por ka dhe disa njerëz të tjerë që nuk ka rëndësi se sa iu shtohet urtësia, nuk ka rëndësi se sa mësojnë, sërish atyre iu duket e pakët. Njerëzit e udhës së të Vërtetës, ata që arrijnë në urtësinë e lartë dhe ata të cilët ndërtojnë këtë botë janë ata të cilët nuk mjaftohen me mbetjen në një shkallë të urtësisë. Pra nuk ka rëndësi se në ç’shkallë arrijnë ata duan dhe shkojnë dhe përtej asaj.

Bëjmë të qartë se e njëjta gjë vlen dhe për mendjen. Kur një njeri arrin atë që do ose është dashurues i asaj gjëje që në etapën e parë dhe nëse thotë: “Në rregull, tanimë jam i lumtur”, atëherë lumturia e tij është deri në atë gjënë ku ka arritur. Mirëpo ja pra Meulānā në dyvargëshit e tij e sqaron cilësinë e atij që e shikon bukurinë përtej kësaj. E vërteta absolute është pakufi. Kjo e vërtetë nuk është diçka që mund të thuash: “Unë mjaftohem me kaq”. Le të shkohet sa të shkohet në atë vend përsëri nuk mund të arrihet fundi i saj. Ky udhëtim moral dhe shpirtëror zgjat deri në pafundësi.

Larixhānī: Mjeshtër i nderuar, fjalët që thatë lidhur me cilësitë e dashurisë hedhin dritë mbi një çështje shumë të hollë. Ashtu siç shprehet dhe në vargun: “Brenga e dashurisë e bën “fersh” (shkel) kupën qiellore” fusha e dashurisë është qenia e brengosur. Dashuria e poetit Meulānā është një dashuri djegëse dhe nuk është një dashuri e kotë, pa kuptim. Pavarësisht kësaj rishtas hidhen disa shpifje në lidhje me të dhe thuhen disa gjëra që nuk i kanë hije. Thuhet se ai rend pas një dashurie të çmendur, të marrë dhe kështu sqarohet dhe çështja e kërcimit, vallëzimit.

Megjithatë ai e shpjegon kështu se çfarë synon me atë kërcim:

Trupi që është nga dheu u lartësua nga dashuria në qiej,

Mali filloi kërcimin dhe lëvizi.

Ajo që synohet me kërcimin, vallëzimin këtu nënkupton daljen e njeriut nga mangësitë. Mullah Hādī Sebzevarī thotë një fjali të mahnitshme në këtë çështje: “Kërcimi në urtësi, ka kuptimin e daljes së shpirtit, vetes jashtë nga mangësitë. Ata që dalin dhe çlirohen, shpëtojnë nga mangësitë, të metat e vetes zënë e kërcejnë”.

Unë kam dëshirë që ta rilexoj këtë dyvargësh këtu:

Dashuria është një zjarr i tillë që në çastin kur shkrumbohet,

Ajo djeg gjithçka përveç të dashurit.

Mullah Hādī Sebzevarī në lidhje me këtë thotë: ““‘Ashḳu” (dashuria) pas së cilës rend Meulānā është një dashuri që është kundër agjārit (tërë të tjerëve përveç të dashurit), ajo djeg gjithçka tjetër kudo që shkel dhe çdo lloj mbeturine dhe plehre”. Kështu që ai rrëfen kështu në një vend tjetër:

U dogja unë u dogja le të vijë tek unë ai që do të djegë,

Le të shkrumbohet nga unë kështu që të djegë mbeturinat, plehrat.

Kuptimi i kërcimit pas të cilit rend Meulānā është: “Mos u digj nga brenda mos u digj”.

Mjeshtër, sa vend madhështor që është ky apo jo?! Por për fat të keq sa poshtë që ne e ulim atë.

Mjeshtër Dīnānī: Ne mund të themi këtë për sa i përket gjërave të adresuara atij në çështjen që ju prekët. Secili flet gjëra, fjalë në përputhje me aftësinë, diametrin, enën e kuptimit të tij. Ata kuptojnë vetëm hedhjen lart e poshtë nga kërcimi duke qenë se ata vetë janë në atë shkallë. Ata e pandehin dhe mistikun e madh Meulānā pikërisht si vetvetja duke qenë se kanë atë botëkuptim. Eh ç’të bëjnë ata të gjorë, të mjerë, aq e kanë botëkuptimin e tyre.

Unë kam dëshirë të përcjell një rrëfim me përmbajtje të vërtetë përpara se të sqaroj këtë çështje:

“Ṣaduddīn Ḥammūje është njëri nga të urtët e mëdhenj. Ai ishte në një mbledhje, takim ku gjendeshin dijetarët dhe atje po bënte semānë (rrotullimin, kërcimin e sūfīve meuleuītë në drejtim të qiellit: Media e Lirë). Teksa poezitë po lexoheshin të urtët dolën nga vetja dhe zënë fill të kërcenin. Ṣaduddīn Ḥammūje ishte ulur në heshtje dhe po meditonte. Njëri nga të urtët që po kërcente iu drejtua atij dhe i tha kështu: “Mjeshtër, kjo është një mbledhje e semāsë. Vallë përse po qëndron kaq i heshtur?!”

Mjeshtri Ṣaduddīn Ḥammūje i lexoi këtë ājet atij: وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ ۚ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ ۚ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ“Ue tera’l-xhibāle taḥsebuhā xhāmideten ue hije temurru merre’s-sehābi ṣun‘all’llāhi’l-ledhī etḳane kul’le shej’in innehu khabīrun bimā tef‘alūne” (E i sheh malet dhe pandeh se ata janë të palëvizshme, ndërsa ata lëvizin si retë, (kjo është) bërja, krijimi i Allāhut i Cili ka fuqi për përkryerjen e çdo sendi, nuk ka dyshim se Ai është i lajmëruar hollësisht se çfarë punoni). (Sūre Neml, 88) Ju pandehni se këta male kanë qëndruar në mënyrë të palëvizshme për mijra vite; megjithatë brendia e tyre nuk është aspak ashtu. Ata male janë në gjendje të vazhdueshme lëvizjeje pikërisht siç lëvizin retë.

Kërcimi, vallëzimi është një lëvizje mirëpo ajo është një lëvizje që del në dukje me një faktor nxitës. Pra kemi një muḥarrik (lëvizës, vënës në lëvizje), sepse kërcimi nuk është një gjë që shfaqet ashtu befasisht, në mënyrë të papritur. Nëse kërcimi bëhet në mungesë të një muḥarriku (lëvizësi, vënësi në lëvizje) atëherë kjo është një teknikë ose profesion. Instruktori, mësuesi i kërcimit ose balerini i cili e bën kërcimin si profesion nuk është duke kërcyer në të vërtetë. Por për një njeri që fillon kërcimin, vallëzimin themi se një “muḥarrik” (lëvizës, vënës në lëvizje) brenda tij.

Kërcimi është një lëvizje por është një lëvizje e veçantë, sepse jo çdo lëvizje është kërcim. Nëse do ta përshkruajmë kërcimin si një lëvizje nga mangësitë, të metat në drejtim të përkryerjes, atëherë do të shikojmë se jo vetëm të urtët ose njerëzit kërcejnë por mbarë qeniet kërcejnë. Qenia shkon gjithmonë, përherë dhe vazhdimisht në drejtim të përkryerjes. Ajo shkon nga mundësia, potenciali në vepër.

Ashtu siç thashë që në fillim nëse një njeri ka mbetur i kënaqur nga çdo lloj gjëje dhe ka mbetur në atë vend, ja pra dhe aftësia, diametri, ena e tij aq është, ai ka arritur në një gjë të cilën e ruan fort dhe me të cilën mjaftohet. Këtu nuk ka një “ḥareketu’l-ḥubbī” (lëvizje dashurie), një lëvizje në drejtim të përkryerjes, sepse ky njeri nuk ka dëshirë, kërkesë për lëvizje, ai nuk do të lëvizë. Por lëvizja e atij njeriu i cili kërkon më tepër në çështjen e përkryerjes, që nuk mjaftohet me pak, që do të shkojë nga mangësitë, të metat në drejtim të përkryerjes është kërcim.

Si rrjedhojë përkufizojmë se si deti, guri, mali, pema, qielli kërcejnë; bota është në gjendje kërcimi. Si përfundim theksojmë se kërcimi i të urtit është më i ndryshëm se kërcimi i sendeve dhe trupave të pajetë, se ai i bimëve, gjallesave, kafshëve. Po, përsërisim se dhe ato shkojnë nga mangësitë në drejtim të përkryerjes, por shkuarja e të urtit nga mangësitë në drejtim të përkryerjes, kërkon një lëvizje të veçantë. Sigurisht se dhe trupi i të urtit është në gjendje lëvizjeje fizike pikërisht si qeniet e tjera. Mirëpo i urti ka dhe një lëvizje shpirtërore përveç lëvizjes fizike dhe trupore të tij.

Shpirti i të urtit shndërrohet në fluturim dhe ai kërcimi i thellë, shpirtëror pasqyrohet në trup. Kërcimi i tij është brenda, ai ka një “ḥareketu’l-ḥubbi” (lëvizje dashurie) dhe një lartësim mendimi, mirëpo ai shpirt e sundon, zotëron aq shumë trupin sa dhe trupi kalon në lëvizje. Pra kërcimi i të urtit është një pasqyrim i lëvizjes së brendshme të tij. Meqenëse shpirti dhe zemra e tij kanë kaluar në veprim edhe trupi i tij kalon në lëvizje paralelisht me të. Ja pra ky është kërcimi i të urtit dhe ky kërcim nuk është një hedhje e kotë përpjetë.

Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

 

***

Larixhānī: Po, shumë mirë mjeshtër i nderuar, ky ishte me të vërtetë një sqarim shumë i bukur, sepse më bukur dhe më mirë se kaq nuk mund të ishte. Mjeshtër, ato që ju lajmëruat lidhur me kërcimin gjithashtu dhe ṣūfisti Meulānā rrëfen si më poshtë:

Trimat kërcejnë, qarkullojnë dhe shëtisin në shesh,

Ata kërcejnë brenda gjakut të tyre.

 

Ata ia bëjnë me dorë kur shpëtojnë (nga lidhjet),

Ata kërcejnë kur kapërcejnë dhe dalin nga mangësitë.

 

Instrumentalistët e tyre i biejnë defit brenda tyre,

Detrat shkumëzojnë, turfullojnë si pasojë e gufimit të tyre.

 

Ti nuk i shikon por veshët e tyre,

Janë në gjethet që ia bëjnë me dorë në degë.


Kjo do të thotë se jo çdo njeri është burri i këtij sheshi, të cilët kërcejnë kur çlirohen, shpëtojnë nga mangësitë, të metat e tyre. Gjjthashtu dhe ju njoftuat se mbarë bota është duke kërcyer. Trimat të cilët kërcejnë, qarkullojnë dhe shëtisin në shesh, kërcejnë brenda gjakut të tyre.

Mjeshtër Dīnānī: Po, shpalosim se ai nuk ishte dikush ië nuk kishte frikë nga vdekja. Ai tregon si vijon:

Nëse vdekja është trime thuaji le të vijë tek unë,

Derisa sa ta përqafoj, shtrëngoj fort atë.


Ai e përshkruan në mënyrë shumë të bukur se nuk kishte frikë nga vdekja:

Unë e di, njoh vdekjen; por në lagjjen e mikut tim,

Nëse di një udhë më të afërt lajmëromë për të.


E thënë ndryshe unë e di vdekjen për t’u takuar me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar, por nëse ti di një udhë më të afërt se ajo lajmëromë dhe mua për të.

Po, pohojmë se kërcimi është një “ḥareketu’l-ḥubbi” (lëvizje dashurie), kështu që dhe lëvizja e dashurisë dhe shpirtërore natyrshëm që ndikon dhe trupin, sepse shpirti dhe trupi janë të lidhur me njëri-tjetrin. Trupi nuk është i ndarë nga shpirti, e as shpirti nuk është i ndarë nga trupi. Trupi është një shkallë ku ka zbritur shpirti. Duke cituar thënien e ditëve të sotme “psikosomatik”; domethënë se shpirti ka marrëdhënie me trupin. Shpirti dhe trupi janë aq të lidhur me njëri- tjetrin sa pothuajse janë një gjë e vetme. Ç’është e vërteta ata janë dy shkallët e një të vërtete. Shpirti është një shkallë më e lartë se trupi i njeriut, kurse trupi është shkalla e zbritur e shpirtit. Kjo është arsyeja se gjërat që janë tek shpirti e shfaqin, tregojnë ndikimin dhe tek gjërat që janë trupi. Kjo është e vlefshme si në gëzimin, harenë dhe lumturinë ashtu dhe në hidhërimin, shqetësimin dhe trishtimin.

Qenia e hidhëruar ose e gëzuar injeriut ndikon në trupin e tij. Si rrjedhojë gëzimi i të urtit që buron nga dashuria ndikon dhe trupin e tij. Si rrjedhojë ne nuk mund ta shikojmë këtë si një lëvizje broçkull, gjepur dhe e kotë.

Larixhānī: Kur Aḥmed Gazzālīn e kishin qortuar në këtë çështje ai i kishte dhënë këtë përgjigje: “Ju nuk i shikoni ato gjëra që i shikoj unë”.

Mjeshtër Dīnānī: Adresimi, ngjitja, veshja e gjërave që nuk i kanë hije, nuk i shkojnë të urtëve buron nga padituria. Qoftë dhe kuptimi i fjalëve të urtëve herë-herë i pamundur. Si rrjedhojë dhe bëmat e tyre mund të jenë të pakuptueshme. Të paditurit gjithmonë kanë thënë fjalë sipas nivelit, shkallës së tyre në lidhje me fjalët, bëmat dhe veprat e tyre.

Larixhānī: Ṣūfisti Meulānā sqaron si më poshtë: “Nëse dhe ju do të kishit patur fatin e gufimit, ngazëllimit të kësaj gjendjeje mund të kishit përdorur shpatën e “Lā”-së (Jo-së).

Shpata e “lā”-së vret gjithçka përveç të Vërtetit,

Atëherë shih se ç’mbetet pas “lā”-së.

 

Mbetet “ila’ll-llāh” dhe shkojnë të tëra të tjerat,

Gëzohu oj dashuri që djeg dhe shkatërron shirkun.


Mjeshtër Dīnānī: Teuḥīdi (njëjësimi i Allāhut): “Lā ilāhe ila’ll-llāh” (Nuk ka zot tjetër përveç Allāhut) fillon me lidhëzën mohuese “lā” (jo). Pra kelīmetu’t-teuḥīdi (fjala e njëjësimit) nis me “kufr” (mohim). Sepse para së gjithash ajo thotë: “Lā ilāhe ila’ll-llāh” (Nuk ka zot tjetër përveç Allāhut) dhe më tej thotë: “ila’ll-llāh” (përveç Allāhut).

Njerëzit e urtë formën e shkruar me shkronja ‘arabe të lidhëzës “لاَ” “lā” (jo) e kanë shëmbëllyer me fjalën “xhārūb” (fshesë gjineshtre, ose hasre: Media e Lirë) e cila përdorej për të pastruar rrugët nga degët, gjethet, gjembat, mbeturinat, plehrat, shkurret në atë epokë. Këtu apologjeti Meulānā shkon dhe më tej dhe lidhëzën “lā” (jo) e shëmbëllen me shpatën. Pra “xhārūbi” (fshesa) pastron degët, plehrat, shkurret dhe e bën udhën e teuhīdit (njëjësimit) të dëlirë, të pastër. Kurse shpata është vrasëse, vrastare, pra ai me shpatën e “lā”-së (jo-së) pret gjithçka tjetër përveç Ḥaḳḳut (të Vërtetit). Kur asgjësohet dhe “gajri” (tjetri, të tjerët) pas nuk mbetet asgjë tjetër përveç Ḥaḳḳut (të Vërtetit).

Në fund të fundit “Ḥaḳḳu” (i Vërteti) është kryesori, thelbësori, por vegimet tona krijojnë, prodhojnë “gajrin” (tjetrin). Në fakt “gajri” (tjetri) është vetëm një vegim. Nëse do të jetë dashuria që në fillim dhe nëse nuk do të përfshihej, rrethohej nga vegimet, nëse do të ishte mendja e plotë tekefundit ajo nuk do të shikonte diçka si “gajri” (tjetri). Shtojmë se vegimet tona janë ata që krijojnë “gajrin” (tjetrin). Ne e asgjësojmë nga zënia e rrugës sonë së “gajrit” (tjetrit) me “lā”-në (jo, nuk) e shëmbëllyer në shpatë nga ana e të urtit Meulānā dhe me thënien: “lā ilāhe ila’ll-llāh” (nuk ka zot tjetër përveç Allāhut).

Ky është dhe xhihādi (lufta) i vërtetë: “Pra asgjëso, prit, vrit, shkatërro gjithçka tjetër përveç të vërtetës me shpatën e “lā”-së (jo-së) dhe shko drejt të vërtetës”.

Larixhānī: I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) nuk ka thënë kot: “Dhikri më i lartë është fjala: “lā ilāhe ila’ll-llāh” (nuk ka zot tjetër përveç Allāhut)”. Hirësia e tij Mullah Hādī Sebzevarī kumton si më poshtë: “Ajo që synohet këtu me dhikrin: “lā ilāhe ila’ll-llāh” (nuk ka zot tjetër përveç Allāhut) nuk është “meḳāli” (fjala) por “ḥāli” (gjendja, vepra)”.

Mjeshtër Dīnānī: Nëse dhe “meḳāli” (fjala) nuk thuhet në mënyrë syfaqësore dhe dyfytyrëshe atëherë ajo është treguese e “ḥālit” (gjendjes).

Larixhānī: Më tej ai vazhdon kështu: “Kjo është shpata e kundërshtimit dhe argumentimit, e cila kundërshton gjithçka përveç të Vërtetit dhe mbetet vetëm Allāhu”. Më tej Meulānā duke bërë të qartë se i nderuari i dërguari ynë (p.q.m.t.) është njeriu që ka shpalosur të vërtetën e fjalës: “lā ilāhe ila’ll-llāh” (nuk ka zot tjetër përveç Allāhut), pra njeriu i cili e përdor në mënyrë të drejtë, të saktë këtë shpatë vijon kështu:

Dashuria e çiltër, e dëlirë, ishte bashkëshorte me Muḥammedin (p.q.m.t.),

Allāhu me dashuri i tha atij: “Nëse nuk do të ishe (nuk do t’i kisha krijuar universet)”.

 

Shkurt ai meqenëse ishte i vetëm në dashuri,

Allāhu e zgjodhi në gjirin e të dërguarve.


Mjeshtër Dīnānī: Me fjalë të tjera si pasojë e qenies njeri i aftë për dashurinë, i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) u emërtua si “ḥabībullāh” (i dashuri i Allāhut) në mesin e mbarë të dërguarve (p.m.t.). Ashtu siç iu kemi njoftuar më parë në ājete dhe rrëfime është përdorur fjala “ḥubb” (dashuri) në vend të fjalës “‘ashḳ” (dashuri).  Fjala “ḥabīb” (i dashur) merr hem kuptimin e fjalës “muḥibb” (dashurues) dhe hem kuptimin e fjalës “maḥbūb” (i dashuruar). Trajta “fa‘il” në ‘arabisht përdoret hem për “fā‘ilin” (vepruesin) dhe hem për “mef‘ūlin” (të pësuarin, të vepruarin). Kështu që miratojmë se fjala “ḥabīb” (i dashur) që është përdorur për të nderuarin e dërguar (p.q.m.t.) ka si kuptimin e fjalës “muḥibb” (dashurues) edhe kuptimin e fjalës “maḥbūb” (i dashuruar) i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar:

Emri i Aḥmedit është emri i të tërë të dërguarve,

Meqenëse erdhi njëqindi nëntëdhjetë janë të tonat.


Vëmë theksin se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) është “ḥabīb” (i dashur) dhe ky “muḥabbet” (dashuri e ndërsjellë) është shfaqur në “sūren Jūsuf” në Ḳur’ānin Famëlartë. Përsërisim se sūreja Jūsuf në Ḳur’ānin Fisnik është “sūretu’l-ḥubbi”, “sūretu’l-‘ashḳi” (sūreja, kreu i dashurisë). Për këtë arsye dhe Allāhu i Lavdëruar i ka vënë emrin “aḥsenu’l-ḳaṣaṣi” (më i bukuri rrëfim, tregim) sūres Jūsuf. Në Ḳur’ānin Kerīm janë rrëfyer një sërë tregimesh të të dërguarve (p.m.t.) krahas kësaj Allāhu i Madhëruar shpall kështu: نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَٰذَا الْقُرْآنَ وَإِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ“Naḥnu neḳuṣṣu ‘alejke aḥsene’l-ḳaṣaṣi bimā euḥajnā ilejke hadhā’l-Ḳur’āne ue in kunte min ḳablihi mine’l-gāfilīne” (Ne po të rrëfejmë ty më të bukurin rrëfim, me të shpallur ty këtë Ḳur’ānin dhe ti përpara tij nuk ishte i lajmëruar). (Sūre Jūsuf, 3) Pra në Ḳur’ānin Famëlartë janë rrëfyer dhe tregimet e të nderuarit Mūsā (p.m.t.) dhe ‘Īsā (p.m.t.), por vallë përse tregimi i të nderuarit Jūsuf (p.m.t.) është emërtuar si “aḥsenu’l- ḳaṣaṣi” (më i bukuri rrëfim, tregim)?! Sepse ky është “ḳiṣṣatu’l-‘ashḳi” (rrëfimi, tregimi i dashurisë). Jo vetëm që sūreja Jūsuf është tregimi më i bukur por është dhe tregimi me narrativën, rrëfimin, sqarimin më të bukur.

Larixhānī: Pra ai është “‘Ashḳ-i rūz efzūn-i Jūsuf”. Dashuria që shtohet çdo ditë e Jūsufit.

Mjeshtër Dīnānī: Me të vërtetë kjo është dashuria që shtohet çdo ditë, vazhdimisht e Jūsufit. Kështu që këtë e ka prekur dhe Ḥāfiḍḥi dhe ka thënë kështu:

Men ez an ḥusn-i rūz efzūnn ké Jūsuf dāsht dānistemmed,

Ké éshḳ ez perde-jé ‘iṣmet burūn āred Zulejhā rā.


Unë e kuptova këtë nga bukuria që shtohet vazhdimisht e Jūsufit,

Dashurinë që del jashtë perdes së pafajësisë së Zulejkhāsë.

Dashuria e krahasuar, metaforike mund të jetë e ndenjur, mund të mbarojë por dashuria e vërtetë është një dashuri që shtohet vazhdimisht. Ashtu siç dashuria rritet vazhdimisht edhe “ḥusni” (bukuria) është një gjë që shtohet vazhdimisht. Por përse bukuria është një gjë që shtohet vazhdimisht?! Sepse ajo është shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Dashuria dhe bukuria e vërtetë janë një gjë që shtohet çdo ditë, vazhdimisht sepse shfaqja është e pafund.

Kjo dukuri për të cilën po bëj fjalë nuk është një poezi ose një ëndërr, por është një gjë e argumentuar. Përse bukuria shtohet vazhdimisht?! Sepse shfaqja është e pafund. Një shfaqje e mëparshme është e ndyshme nga një shfaqje e mëvonshme. Sa më tepër shfaqje të ketë aq më shumë shtohet dhe bukuria. Me shtimin e bukurisë shtohet dhe dashuria. Kjo qenie e vazhdueshme është një çështje që ka bëjë me “te‘ālīn” (lartësimin, të përtejmen). Pra kur ne e përkthejmë saktësisht fjalën ‘arabe “te‘ālī” (lartësim, e përtejme) në persisht kjo i bie “rūz efzūn” (që shtohet çdo ditë). Natyrisht se dita e këtushme nuk shpreh 24 orë, por çdo çast, pra nënkupton që shtohet çdo çast. Kjo është arsyeja që unë përdor thënien: “laḥḍḥa (lahza) efzūn” (që shtohet në çdo çast, sekondë) në vend të thënies: “rūz efzūn” (që shtohet çdo ditë).

Lejomëni t’iu rikujtoj se bota nuk qëndron në vendnumërim. Asnjë qenie në këtë botë nuk qëndron në vendnumërim, sepse vendnumërimi nënkupton vdekje. Nëse një njeri ka mbetur në vend dhe nuk ka bërë “te‘ālī” (lartësim, përtej) kjo përkthehet se ai ka vdekur. Si bukuria, si dashuria edhe qenia janë “rūz efzūn” (që shtohen çdo ditë). Ja pra ky është dhe kuptimi i “te‘ālīt” (lartësimit, të përtejmes).

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, në veprën e tij me titull: “Menāzilu’s-Sāirini” (Vendmbërritjet e të Ndjeshmëve) Ḥāxhe ‘Abdullāhu thotë se “ferīdi” (i vetmi)  është njëri nga postet, vendet e urtësisë. Ai sqaron si më poshtë: ““Ferīdi” është vendi i dashurisë që Allāhu ndjen vetëm për një njeri, i cili është i nderuari i dërguar (p.q.m.t.), kurse ajo që pasqyrohet në të tjerët është ecuria, rrjedha e dashurisë së tij”.

Mjeshtër Dīnānī: Ky është kuptimi i thënies: “Leu lāke” (nëse nuk do të ishe) (pra thënia që ceket në interpretimin e ḥadīthit: “Leu lāke leu lāke lemā khalaḳtu’l-eflāḳe”. (Nëse nuk do të ishe nuk do t’i krijoja botërat, universet): Media e Lirë). Lejomëni t’iu paraqis se ç’është treguesja e qenies “ferīd” (i vetëm). Por përse i nderuari i dërguari ynë (p.q.m.t.) është “ferīd” (i vetëm), pra “i vetëm”, ose “vetëm një”?! Sepse ai (p.q.m.t.) është “khātem” (vulë). Pas çdo të dërguari kishte një të dërguar tjetër, pra ata nuk ishin “ferīd” (të vetëm). Mirëpo i nderuari i dërguar i fundit i Allāhut (p.q.m.t.) është hem “khātem” dhe hem “khatīm”. Fjala “khātem” do të thotë vendi i gdhendur për vënien e pllakës së unazës, pra vula. Fjala “khātem” do të thotë vënia e vulës së mbarimit, kurse fjala “khatīm” do të thotë se ai është i dërguari i fundit pas së cilit nuk do ketë, vijë më i dërguar.

Për arsye se nuk do të vijë asnjë i dërguar tjetër përveç tij ai është dhe “ferīd”. Pra ai hem është “khātem” se është “ferīd” dhe hem është “ferīd” se është “khātem”.

Larixhānī: I urti Meulānā tregon si më poshtë:

Unë u lartësova aq shumë në qiej,

Derisa ti ta kuptosh këtë “‘uluū”-në (lartësinë) e kësaj dashurie.


Mjeshtër Dīnānī: Thënia e këtushme: “Lartësia, madhështia e dashurisë” ashtu siç e ceka dhe pak më herët është se ajo shtohet në çdo çast. Thënia ‘arabe e përdorur këtu: “‘uluū’l-‘ashḳi” (lartësia e dashurisë) është thënia perse: “rūz efzūni eshḳ” (që shtohet çdo ditë). Dashuria lartësohet çdo ditë, gjithmonë. Kjo është dhe veçoria e zjarrit me të cilin Meulānā e shëmbëllen me dashurinë. Dashuria gjithmonë lartësohet edhe veçoria e zjarrit është lartësimi, sepse zjarri nuk digjet, ulet kurrë poshtë. Uji ulet poshtë por zjarri nuk ulet kurrë poshtë, ai ngrihet lart.

Vallë a keni parë ndonjë vend që digjet, nuk e di. Unë kam parë tregun e Iṣfahānit duke u djegur në rininë time. Ju nuk mund ta besoni se me ç’shpejtësi të lartë shtoheshin dhe lartësoheshin gjuhët e zjarrit, flakët! Veçoria e zjarrit është përhapja e tij gjërë e gjatë. Edhe dashuria është diçka që shtohet vazhdimisht dhe shkaku i kryengritjes së saj është si pasojë e këtij shtimi të vazhdueshëm. Për këtë arsye dashurisë nuk mund t’i vihet fre, kapistër.

Larixhānī: Ai më tej rrëfen si më poshtë:

Dashuria zien verën e vërtetimit,

Ajo është pijedhënësja e ṣiddīḳīnëve (besnikëve).


Mullah Hādī Sebzevarī e shikon këtë si njërin nga “dyvargëshit e shāhut (mbretërorë, perandorakë)” të Meulānës dhe shton se ajo që synohet me fjalën e këtushme “ṣiddīḳ” (tejet besnik) është mendja. Pra dashuria dhe mendja vijnë deri në atë etapë sa dashuria bëhet pijedhënësja e mendjes.

Mjeshtër Dīnānī: Për më tepër jo vetëm që ky është “një dyvargësh mbretëror” por krahas kësaj ky dyvargësh asgjëson dhe fjalët e shpikura që njerëzit i kanë thënë pavend në drejtim të Meulānës. Shikoni se ç’kuptim i jep ai “bāde”-së (verës). Ai përkufizon kështu: “Dashuria zien “bāde”-në (verën) e vërtetimit”. Fjala “taḥḳīḳ” këtu nuk do të thotë hetimi, hulumtimi, vërtetimi por do të thotë arritja në të vërtetën. Kjo “bāde” (verë) është vera e arritjes në të vërtetën. Kjo verë e zien dashurinë. Më tej ai përshkruan në vargun e dytë se kush është pijedhënësja e kësaj vere dhe se kujt i ka arritur vera. Por kush është “ṣiddīḳu” (besniku) i që preket në vargun e dytë?! Nëse unë do të bëj fjalë për Ibn Sīnān dhe filozofinë them se “ṣiddīḳu” (besniku) janë të zotët e “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīnit” (dëshmia e besnikëve, të sinqertëve).

Shumë mirë por çfarë është: “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmia e besnikëve, të sinqertëve)?!  Nëse do ta them me një fjali: “Arritja tek i Vërteti duke ecur, lëvizur nga i Vërteti. Pra arritja tek Ai me Vetë Atë dhe jo me dikë tjetër. Ṣiddīḳu është ai që arrin tek Ai, pra jo ai që afrohet në mënyrë të tërthortë tek i Vërteti, por ai që i afrohet drejtpërdrejtë Atij. Sqarojmë se fjalën “ṣiddīḳ” (besnik) që e përdor i urti Meulānā këtu, e ka përdorur filozofi Ibn Sīnā vite më parë. Shtojmë se “ṣiddīḳu” (besniku) është një vend shumë i madh sepse nuk e njeh “gajrin” (tjetrin) dhe është i drejtuar vetëm ndaj të Vërtetit. Ja pra ky dyvargësh i asgjëson mbarë shpifjet e drejtuara ndaj tij. Ai nuk ishte qepur, vënë pas punërave të kota, të pakuptimta, ai nuk pinte verën e rrushit, por vera e tij ishte vera e të vërtetës.

Këtë e kemi përsëritur me dhjetra herë më parë. E vërteta e dashurisë është mendja, pra mendja është qenia i dehur. Dashuria nuk është kurrë pa mendje. Edhe mendja asgjësohet, shkrihet së bashku me dashurinë dhe kullohet, pastrohet, mendja pastrohet nga dyshimet e vegimeve.

Larixhānī: Po mjeshtër, unë sa do të vija në pyetjen time thelbësore por fatkeqësisht koha e programit tonë mbaroi. Meulānā thur këto vargje:

Her çé gūjem éshḳ rā sherḥ u bejān,

Çun bé éshḳ ājem khexhel gerdem ez ān.

Eh ç’të të them për sqarimin dhe shpjegimin e dashurisë,

Për sa i përket vetë dashurisë kam turp nga ato fjalë.

Pra ai na vë në dijeni se ai nuk ka mundur që ta sqarojë dashurinë. Mirëpo më pas ai hyn në një gjendje të tillë e cila krijon këtë shenjën e pikëpyetjes tek unë. Sepse ai thotë se nëse do të vini së bashku me mua në këtë luginë atëherë lëreni si dashurinë dhe mendjen mënjanë. Pra unë nuk mund ta kuptoj këtë se si pasi ka ardhur deri në këtë pikë ai mund t’i lërë të tëra ato befasisht, papritur mënjanë?! Unë dua të pyes këtë por për fat të keq koha e programit tonë mbaroi, kështu që unë do ta pyes këtë pyetje në programin pasardhës.

Larixhānī: Ky ishte një fjalim shumë i bukur mjeshtër, por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të kenë përfituar nga sqarimet tona të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak