Ibrāhīmī Dīnānī: Mësimet e Methneuīut (Pjesa E Parë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Dhj. 15, 2021, mesnatë

Pra nëse do ta shikojmë filozofinë e re, do të shohim se njëra nga fushat më të rëndësishme të filozofisë së re është filozofia e analizës së gjuhës (filozofia e gjuhës analitike). Kësaj i thonë filozofia analitike. Këta mundohen të sqarojnë lidhjen që është mes kuptimit dhe fjalëzës dhe krijimi i kësaj lidhjeje është shumë i vështirë. Kështu që lind pyetja: “Pra vallë a të shkojnë nga fjalëza tek kuptimi, apo të shkojnë nga kuptimi tek fjalëza?!”

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Me dashurinë tënde nuk jam i qetë ditë e natë

Le të mos e ngrej kokën time nga këmba jote.

Lërmë ta çmend ditën e natën si vetja ime,

Si ta lë ditën e natën, si ta lë?!

Kur dashuria jote fillon e luan melodinë,

Unë bëhem një harpë, bëhem një lahutë ditë e natë.

Dukeenisur udhëtimin nga poezia që sapo lexova, citoj se nëse do Allāhunë këtë program do të bëjmë fjalë për botëkuptimet dhe mendimet e të nderuarit Meulānā dhe do të përfitojmë nga sqarimet e mjeshtrit tonë  të nderuarit Ibrāhīmī Dīnānīt.Kështu ne do të bëjmë zhytjenë detin e veprës së tij me titull:“مثنوي معنوي“Methneuī Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e poetit të madh ṣūfist dhe të urtë Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut. Natyrishtç’ështëe vërteta mjeshtri do të bëjë zhytje dhe ne do ta ndjekim.

Sigurisht se i madhiMeulānā ka lënë një mori veprash shumë estetike, në fushën e letërsisë, diturisë, njohurisë, urtësisë të cilat e lënë njeriun me gojëhapur. Sa më shumë njeriu bëhet i njohur me anët dhe shtresat e fshehta të këtyre veprave ai shikon se gjenden shtresa të reja dhe të freskëta. Ne me të vërtetë i detyrohemi shumë këtij personaliteti madhështor i cili na ka lënë vepra kaq krenare, të ditura, shkencore dhe letrare.

Shumë mirë por nga ku duhet të fillojmë nëse duam të fillojmë të bëjmë një udhëtim mbi mendimet e tij mjeshtër?!

Mjeshtër Dīnānī:Ju mund të filloni të bëni një udhëtim nga ku të duam...

Larixhānī: Atëherë do të ishte mirë nëse do t’ia nisnim nga vepra me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit). Shumë mirë mjeshtër ashtu siç e dimë miku më i ngushtë i tij ishte Shems Tebrizi.Më pas ai bë mik me Ṣalāḥuddīn Zerkubin dhe më tej dhe me Ḥusāmuddīn Çelebiun.Kështu që deti i Methneuīut emocionoi ngazëlleu në zemrën dhe shpirtin e atij njeriu, poeti dhe të urti të madh Meulānës.Kur ai vuri re se ishte drejtuar “Manṭiḳu’ṭ-Ṭajrit” (Logjikës së Zogjve) të Ferīduddīn ‘Aṭṭārit në poezitë e Senaiuit të miqve të Meulānëserdhi tek i madhi Meulānā dhe i tha kështu: “Mendoj se do të ishte shumë mirë nëse do të shkruanit një poezi si ajo me titull: “Ḥadīḳa” (Kopështi) i Senaiut dhe ajo me titull: “Manṭiḳu’ṭ-Ṭajrit” (Logjikës së Zogjve) të Ferīduddīn ‘Aṭṭārit”.Ndërsa Meulānā si fillim ilexoi duke i shpalosur atij tetëmbëdhjetë dyvargëshit e parë të veprës me titull:“Methneuīu” (Dyvargëshit).Nëse më lejoni unë kam dëshirë që të zë fill programin tonë të kësaj mbrëmjeje me këta dy dyvargësh:

Bishnov ez nej çon ḥikājet mi koned,

Ez xhodājihā shikājetmi koned.

K’ez nejistān merā bobrideend,

Der nefirem merd u zen nālideend.

Dëgjo nga fyelli se ç’të rrëfen,

Ai po të ankohet nga ndarjet.

Që kur më prenë nga kallamishtja,

Nga psherëtima ime rënkuan dhe vajtuan burra e gra.

Në disa kopje ky dyvargësh kalon në formën: “bishnov ez nej” (dëgjo nga fyelli) kurse në disa kopje të tjera: “bishnov in nej” (dëgjo këtë fyell).Mjeshtërçfarë nënkuptohet ose synohet me këtë fyell që zë vend në krye të veprës me titull: “Methneuīu”(Dyvargëshit)?!

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, miratoj se ashtu siç bëtë të ditur dhe ju filluat me saktësimin e thënies në formën: “bishnov ez nej” (dëgjo nga fyelli).Me sa  duket kjo thënie është më e saktë se përdorimi i thënies në formën:“bishnov in nej” (dëgjo këtë fyell). Nëse më lejoni dhe unë dua të bëj një saktësim tjetër. Në disa kopje të pranishme që gjenden në qytetin e Konjës në Turqi - të cilat i kam parë vetë me sytë e mi - kalon si më poshtë:

Bishnov ez nej çon shikājet mi koned,

Ez xhodājihā ḥikājet mi koned.

Dëgjo nga fyelli se ç’të ankohet,

Ai po të rrëfen ndarjet.

Pra ashtu siç shihet është shkruar plotësisht e kundërta e asaj që dihet.Pra në njërën kopje ai thotë:“Dëgjo nga fyelli se ç’të rrëfen, Ai po të ankohet nga ndarjet”, kurse në një kopje tjetër ai thotë:“Dëgjo nga fyelli se ç’të ankohet, Ai po të rrëfen ndarjet”. Pra fyelli po rrëfen ndarjet. Ashtu siç e dini fyelli është hidhërues, trishtues; fyelli ka një zë ankues. Pra ankimi është në fillim, ndërsa më pas ai rrëfen ndarjet. Pra ankimi është i lidhur me rrëfimin e ndarjeve. Kopja autentike është kështu, natyrisht se gjendet dhe forma tjetër e ditur, por kjo është kopjaautentike.

Ndërsapërsa ipërketçështjes së shkrimit të Meulānës të tetëmbëdhjetë dyvargëshve të parë veprës së tij me titull: “MethneuīMe‘neuī”(Dyvargëshit Shpirtërorë) dhe tregimit të tij të tyre të nxënësit të tij Ḥusāmuddīn Çelebiut të tetëmbëdhjetë dyvargëshve të parë - përpara se Ḥusāmuddīni t’ia këshillonte atij shkrimin e tyre ashtu siç prekët dhe ju... Pohojmë se kjo gjendje tregon se ai do të thotë de këta dyvargësh kanë ardhur nga bota shpirtërore. Pra ata duhet të vinin dhe ky ishte një arsyetim, justifikim, pretekst për ardhjen e tyre.

Sipas mendimit të disa njerëzve çdo gjë që është në gjashtë fletoret e “Methneuīut”,pra mbarë thelbi i një deti të pafund janë pikërisht tetëmbëdhjetë dyvargëshit e tij të parë. Tërësia e gjërave që janë të pranishme në tetëmbëdhjetë dyvargëshit e parë të veprës me titull:“Methneuī” (Dyvargëshit) janë në dyvargëshin e parë dhe gjithçka që është e pranishme në dyvargëshin e parë të tij është brenda “be”-së brenda fjalës “dëgjo”. Pra baza e punës është “dëgjimi”.

“Innehum‘ani’s-sem‘ilemea‘zūlūn”(Nuk ka dyshim se ata nga dëgjimi janë të larguar).Allāhu iLartësuar bën të ditur: “Nuk ka dyshim se ata nga dëgjimi (shpallja) janë të larguar).Pra ata njerëz që nuk janë të aftë, të zotë të dëgjojnë shpirtëroren nuk kanë veshë.Pra atyre iu mungon dëgjimime veshë. Kurse në një vend tjetër kumton kështu: “‘Ademi ferbeh sheved ez rāh-é gūsh” që do të thotë se bën fjalë për rëndimin dëgjimit të njeriut me veshë.

Në këtë pikë miratojmë se rëndësia e veshit është mjaft e tepërt. Vallë përse është hetuar kaq shumë rëndësia e veshit dhe dëgjimit?! Në gjuhën perse ne kemi dhe përdorim vetëm foljen “sheniden” që do të thotë (dëgjoj me veshë, dëgjoj); mirëpo në gjuhën ‘arabe kemi hem foljen “sim‘a” ( dëgjoj) dhe hem foljen “istimā‘” (dëgjoj me veshë, vë veshin). Tani sqarojmë se folja “sheniden” në gjuhën perse ka kuptimin e fjalës foljes “istimā‘” (dëgjoj me veshë, vë veshin) në gjuhën ‘arabe dhe nuk ka kuptimin e foljes “sim‘a” (dëgjoj). Në gjuhën ‘arabe foljes dëgjoj në kohën e tashme i thuhet “jesme‘ūne” (ata dëgjojnë) dhe “jestemi‘ūne” (ata dëgjojnë me veshë). Pra folja “istimā‘” është dëgjimi në mënyrë të drejtë, të saktë, të vëretë. Pra dëgjimi nga shpirti, nga zemra, nga veshi i shpirtit, i zemrës. Kurse folja “jesme‘ūne” (ata dëgjojnë) ka kuptimin e dëgjimit të rëndomtë të njerëzve dhe ndonjëherë hyrjen e fjalëve në një vesh dhe daljen e tyre nga veshi tjetër. Kjo është arsyeja se përse folja “jestemi‘ūne” (ata dëgjojnë me veshë) është shumë herë më e rëndësishme se sa folja “jesme‘ūne” (ata dëgjojnë).Këtu teksa thuhet “bishnov” bëhet me shenjë tek folja“jestemi‘ūne” (ata dëgjojnë me veshë, pra duke thënë “bishnov” ai ka thënë “istimā‘” (dëgjo me veshë).

Atëherë themi se poeti Meulānā ka qëndruar goxha mbi foljen “sheniden” (dëgjoj me veshë, vë veshin). Ai nuk ka qëndruar aq shumë mbi foljen “shikoj” deri në atë masë sa ka qëndruar mbi foljen“dëgjoj”.Nëse ne një morie njerëzish do t’ibënim pyetjen në formën: “A është syri organi më i rëndësishëm apo është veshi organi më i rëndësishëm?!”, themi se mbase shumica e njerëzve do të na kthente përgjigjen: “Syri”.Madje ne në gjirin tonë si īrānianëkemi dhe një thënie në formën: “Sheniden kej buved manend-i diden” (Vallë si mund të jetë dëgjimi me veshë i njëjtë me shikimin?!)Pra sipas kësaj thënieje nënvizojmë se shikimi është shumë më i rëndësishëm se dëgjimi me veshë.

Krahas kësaj nëse do të shikojmë më mirë do të vëmë re se dëgjimi është më i rëndësishëm se shikimi.Bota e dëgjimit është shumë më e gjërë se bota e shikimit.Shikimi koncepton vetëm atë gjë që është shqisore, pra shikimi koncepton atë gjë që ka formë, pamje, trajtë. Por dëgjimi është i ndryshëm; veshi është i hapur dhe në botënshpirtërore, pra ai dëgjon dhe shpirtëroren. Tani po iu ngre pyetjen: “Vallë cila është më e gjërë bota shqisore apo bota shpirtërore?!” Përgjigjemi se sigurisht se bota shpirtërore është më e gjërë. Njeriu e dëgjon botën shpirtërore me anë të veshit, gjithashtu njeriu vetëm shikon me sy dhe më pas komenton me mendjen e tij; por veshi dëgjon dhe shpirtëroren.

I urti Meulānā i ka kushtuar një rëndësi të madhe dëgjimit; kështu që dhe në Ḳur’ānin Famëlartë mbiemri“semī‘” (gjithëdëgjues)i Allāhut të Lavdëruar vjen përpara mbiemrit“baṣīr” (gjithëshikues). Ājeti i nderuar ḳurānorthotë kështu:“Innehu huue’s-semī‘u’l-baṣīr”. (Nuk ka dyshim se Ai është gjithëdëgjues, gjithëshikues).

Kështu që dhe Meulānā e zë fill veprën e tij me foljen“bishnov” pra “dëgjo”. Unë këtu dua të ndalem pakëz mbi fjalën dëgjim.Unë dua të them se dëgjimi nuk është vetëm dëgjimi i fjalëve të rëndomta njeriut. Çdo njeri që ka një vesh të shëndetshëm dhe të shëndoshë dëgjon zërin në një frekuencë të caktuar.Krahas kësaj dëgjimi i drejtë nuk është vetëm dëgjimi i zërave që vijnë në veshin tonë.Ju dëgjoni një sërë tingujsh, zërash;por nuk ipërfshini, përzieni, shtoni ata në mendjen, trurin tuajnë thelb kjo nënkupton se ju nuk i dëgjoni ata.

Secili ka disa paragjykime ose disa gjykime, vendime paraprake.Nuk ka asnjë mendje, tru tërësisht të zbrazur ose siç thuhet tani me zero kilometra, secili ka një mendësi të caktuar. Kur një njeri dëgjon një fjalë ai e shton atë në mendjen e tij dhe menjëherë fillon komentimin e asaj fjale dhe e komenton atë në formën që ai dëshiron dhe do. Ja pra ky nuk është dëgjim.

Mirëpo dëgjimi në kuptimin e vërtetë të fjalës është një gjë e ndryshme nga kjo. Po, miratoj se është e vërtetëse ne kemi disaparagjykime ose disa gjykime, vendime paraprake. Por futi brenda në një kllapë ato pranimete tua paraprake dhe fshihi për vetveten ato pranimet e tua paraprake për një çast të vetëm dhe dëgjo njëherë se ç’thotëai!Natyrisht analizoji fjalët e tij pasi i ke dëgjuar.Sepse nuk është i drejtë mosanalizimi i fjalëve që ke dëgjuar; mirëpo këtë punë bëjemë vonë.Ja pra atëherë e ke dëgjuar me të vërtetë atë. Por nëse i përzien menjëherë në mendjen tënde sapo i ke dëgjuar fjalët e tij, atëherë në të vërtetë nuk e ke dëgjuar atë.

E thënë ndryshe ti analizoji më pas ato fjalë që ke dëgjuar,pranoji ato që janë të përshtatshme me dëshminë e qartë dhe mos i prano ato fjalë që nuk janë të përshtatshme.Por si fillim futi brenda   në njëkllapë dhe vëri pezull fjalëtë që ke dëgjuar për një çast të vetëm dhe dëgjo në atë mënyrë. Ja pra ky është dëgjim.I urti Meulānā ka një vesh në këtë kuptim dhe nga këtu kuptohet se ata dhjetë dyvargëshit e parë, i kishin arritur atij nga bota shpirtërore dhe ai vetë beson se ato që i kishin arritur atij i kishin ardhur nga bota shpirtërore. Ai beson se ai nuk i ka thënë fjalët vetë se fjalët i ka sjellur poezia dhe se fjalët iu thënë atij. Pra fjalët thjesht i kanë ardhur atij.

I nderuari nuk thurte poezi kur Ḥusāmuddīn Çelebiu nuk ishte. Por kur Ḥusāmuddīn Çelebiu erdhi dhe e dëgjoi atë, ai ishte hem një vesh që dëgjonte ato fjalë që vinin nga brenda e vetvetes hem ai donte një vesh që do të dëgjonte atë. Kështu që ai nisi duke thënë: “bishnov” pra “dëgjo” dhe e zuri dëgjimin fill me fyellin.Shumë mirë ndonëse ka me mijra vegla muzikore si bilbil, flaut, klarinetë, saze, violinë, vallë përse i nderuari Meulānā ka zgjedhur pikërisht fyellin dhe jo ndonjë vegël tjetër?!

Kjo ishte dhe pyetja juaj e parë: “Vallë përse ai zgjodhi fyellin?!” Ai e zgjodhi fyellin jo vetëm si pasojë e qenies hidhëruese, trishtuese të tij. Ai nuk e zgjodhi fyellin as si pasojë e qenies ankues së zërit të tij. Sigurisht se dhe këto janë ndikuese, por nuk është vetëm si pasojë e tyre.

Mendojeni dhe si trup fizik fyellin, çdo njeri e di, njeh fyellin. Pra megjithëse fyelli në disa vende prodhohet nga metali, ai në përgjithësi prodhohet nga një kallam i caktuar. Nuk ka rëndësi se nga cila lëndë është prodhuar, qoftë nga metali apo qoftë nga kallami, veçoria e fyellit është se brendia e tij është e zbrazur. Pra brendia e fyellit nuk është e mbushur. Për shembull brendia e çiftelisë, lahutës nuk është e zbrazur, sepse ajo ka tela brenda. Gjithashtu as brendia e violinës nuk është e zbrazur e as brendia e organos nuk është e zbrazur. Pra vetëm brendia e fyellit është e zbrazur.

Kështu që bëjmë të ditur se janë hapur vrima në disa vende të caktuara të fyellit në të cilat fyelltari vë buzët e tij dhe i fryen fyellit. Pra veçoria e fyellit është qenia i tij i zbrazur. Zëri i fyellit nuk është asgjë tjetër përveç frymës. Fyellit i fryehet fryma he fyelli nxjerr tinguj dhe zëra të bukur sipas aftësisë, mjeshtërisë, zotësisë së fryesit.

Larixhānī: Mjeshtër teksa ju bëtë për dëgjimin fjalë ashtu siç cekët pak më lart,vallë a ka dhe fyelli kuptimin këtu se dhe ne duhet të zbrazemi nga pranimet tona paraprake dhe nga paragjykimet tona mendore?!

Mjeshtër Dīnānī:Natyrisht se po, përse të mos jetë?! Si fillim ju duhet t’izbrazni pranimet tuaja paraprake; për më tepër dhe zëri që vjen nga fyelli vjen nga një hapësirë, shtrati zbrazur. Fyelli këtu është shenjë për “nefsu’n-nāṭiḳan” (shpirtin folës), pra fyelli është njeriu, fyelli është vetëMeulānā. Fjalia: “Bishnov ez nej” pra“Dëgjo nga fyelli” do të thotë “dëgjo nga unë”.Qenia e Meulānës është zbrazur nga dëshirat, epshet, joshjet, nga interesat dhe varësitë e kësaj bote. E thënë ndryshe kur Meulāna filloi veprën e tij me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) tanimë ai ishte pastruar nga këto lloj gjërash.

Por si ishte gjendja e mëparshme e tij?!Kjo nuk është çështja jonë në këtë çast; mirëpo ai ishte takuar me Shems Tebrizin kur kishte filluar “Methneuīun” (Dyvargëshin). Shems Tebrizi ishte murshidi (dhërrëfyesi) i tij që kishte hedhur zjarr në qenien e Meulānës, i cili e kishte zbrazur vetveten nga gjithçka tjetër përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Pra tanimë Meulānā nuk ishte një njeri që rendte pas dëshirave, epsheve, kënaqësive dhe joshjeve.

Larixhānī:

Suhktem men sukhte khahed kesi,

Ta z’men atesh zened ender khesi.

Unë u dogja në zjarrin e dashurisë; vallë a ka njeri që do të ndezë me zjarrin tim atë lëmshin e mbeturinave brenda meje të përbërë nga dëshirat dhe epshet?!

Pra tanimë kjo ishte gjendja e Meulānës kur kishte arritur në praninë e Shems Tebrizit.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ai ishte djegur dhe ishte pastruarezbrazur dhe nga kënaqësitë epshore brenda tij. Ai i kishte zbrazur krejtësisht çdo gjë, dëshirat, epshet, kënaqësitë, interesat dhe joshjet e kësaj botepërveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar,si dhe brendia e tij kishte mbetur tërësisht e zbrazur pikërisht si ajo e fyellit, në mënyrë që atij të mund t’i fryente fryma e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Kjo është fryma e vërtetë e botës shpirtërore.

Titulli i poezisë është“Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë). Nëse më lejoni unë dua që të flas pakëz për fjalën “me’nā” (shpirtëror). Besoj se të tërë ne jemi të njohur me fjalën “me‘neuī” (shpirtëror).Mbarë populli ynë īrānian e di kuptimin e fjalës “me‘neuī” (shpirtëror).Por e vërteta është se është pakëz e vështirë që t’i përkthesh fjalët “me‘na” dhe “me‘neuī”.

Lërmëni t’iu vë në dijeni se ne do të hasim në vështirësi nëse do të duam që t’i përkthejmë në gjuhët e huaja fjalët “me‘nā” dhe “me‘neuī”.Për shembull fjala “me‘na” përkthehet si “spirituality” (shpirtërore) në gjuhën angleze.Por fjala “spirituality” (shpirtërore) do të thotë “rūḥānī” (shpirtërore); fjala “spirit” (shpirt)do të thotë “rūḥ” dhe fjala “spirituality” (shpirtërore) ka kuptimin e fjalës “rūḥānī” (shpirtërore).Shumë mirë por a janë fjalët “me‘neuī” (shpirtërore)dhe “rūḥānī” (shpirtërore) e njëjta gjë?!Natyrisht se nuk janë e njëjta gjë. Unë nuk i di gjuhët e tjera të botës por në anglisht dhe frëngjisht të cilat janë gjuhë ndërkombëtare të cilat pak a shumë i di, nuk gjendet simotra ose sinonimi i fjalës “me‘neuī” (shpirtërore).

Madje unë i kam ngritur këtë pyetje dhe disa priftërinjve shpirtërorë: “Vallë si e përktheni ju këtë fjalën “me‘neuī” (shpirtërore)?!” Kurse ata nuk mundën që të kalonin përtej dhënies së përgjigjjes: “Spirituality” (shpirtërore).Ata u shprehën kështu sepse dhe për ta i nderuari ‘Īsā (p.m.t.) është “rūḥ” (shpirt), ose më saktësisht “Rūḥu’l-Ḳudusi” (Shpirti i Shenjtë). Për këtë arsye ata janë të njohur vetëm me fjalën “rūḥ” (shpirt) dhe termin: “Rūḥu’l-Ḳudusi” (Shpirti i Shenjtë).

Megjithatë fjala “me‘nā” nuk ka kuptimin e fjalës “rūḥ” (shpirt). Madje vetë “rūḥu” (shpirti) ka disa “me‘nā” (shpirtërore). Fjala “me‘nā” (shpirtërore)është një gjë shumë e butë, e hollë. Nënvizoj se me të vërtetë është e pamundur përkthimi i fjalës “me‘nā” në gjuhë të tjera. Bota e “me‘nās” (shpirtërores) është aq e gjërë sa dhe bota e “mefāhimit” (koncepteve) është e ngushtë përpara saj.Për më tepër dua që të sqaroj dhe këtë se fjala “me‘nā” (shpirtërore) është e ndryshme nga fjala “mefhūm” (koncept). Shprehem kështu sepse dhe vetë “mefhūmi” (koncepti)ka “me‘nā” (shpirtërore).Disa pandehin se koncepti i fjalëzës është “me‘nāja” (shpirtërorja) e saj.Jo, konceptinuk është shpirtëror,sepse dhe vetë koncepti ka “me‘nā” (shpirtërore).Madje dhe vetë “me‘nā” (shpirtërorja) ka “me‘nā” (shpirtërore).

“Me‘nā” (shpirtërorja) është një gjë shumë e gjërë dhe nuk mund të futet brenda “mefhūmit” (koncept); rishtas ajo nuk mund të futet e tëra as në fjalë, vetëm një pjesë e shpirtërores mund të futet në fjalëz.Tërësia e botëssë “me‘nās” (shpirtërores) ështëaq e pakufisa ajo nuk mund të futet në asnjë enë.Gjithçkaka “me‘anā” (shpirtëroren) madjedhe “me‘nā” (shpirtërorja) ka “me‘nā” (shpirtërore).

Shumë mirë por çfarë është shpirtërorja e botës?!Vallë a është shpirtërorja e botës brenda botës?! Një tjetër poet asket, mistik, i urtë na tërheq vëmendjen për këtë dhe i reciton një poezi shumë të bukur të dashurit të tij. Ai reciton këto vargje:

Derxhéhāni vu ez xhéhan pīshi,

Hem çu me‘anī ki der bejān bāshed.

Ti je në këtë botë por je më tepër se kjo botë,

Ti je pikërisht si me‘nā (shpirtërorja) në thënien e qartë.

Me fjalë të tjera dhe i nderuari i dërguariAllāhut (p.q.m.t.) ishte në këtë botë apo nuk është kështu?! Ai jetoi në Mekkën e Nderuar dhe varri i tij i bekuar është në vendin ku gjendet shtëpia e tij në MedīnëneNdriçuar në këtë çast. Por pavarësisht se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ishte në këtë botë, sërish ai ishte më i madh se mbarë botërat, se bota tokësore dhe bota engjëllore. Pra ai ishte në këtë botë por ishte më tepër se kjo botë.

Ne mendojmë se fjalëza ka një shpirtërore. Për shembull një njeri lexon veprën me titull:“Gulistān”(Trëndafilishtja) eSe‘adī Shīrāzīt ose një poezi të një poeti tjetër. Ai duke lexuar fjalët e atjeshme kupton disa kuptime. Njerëzit mendojnë se shpirtërorja fle në atë fjalëza. Ai mendon se duke gërrmuar fjalëzën do të shfaqet shpirtërorja. Vallë a mund të arrihet kështu tek shpirtërorja. Vallë a fle shpirtërorja tek kuptimi?! Fjalëza ka kuptim; por shpirtërorja është më e madhe se fjalëza.

Jo vetëm çdo fjalëz, por çdo gjë ka një kuptim, shpirtërore në masën e saj. Por e vërteta e kuptimit, shpirtërores është më tepër se ajo. Në këtë botë nuk ka asgjë pa kuptim, shpirtërore?! Një njeri mund të dalë dhe të thotë: “Por përse të mos ketë, unë mund të them diçka pa kuptim”,mirëpo dhe pakuptimshëria ka një kuptim. Shumë mirë por cili është kuptimi i saj?! Pakuptimshëria.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī:Shumëmirë mjeshtër ky ishte me të vërtetë një sqarim shumë i bukur. Sqarimi i thënies “bishnov”(dëgjo) në dyvargëshin:“Bishnov ez nej ḥikājet mi koned, ez xhodājihā shikājet mi koned”. (Dëgjo nga fyelli se ç’të rrëfen, ai po të ankohet nga ndarjet) ishte me të vërtetë mahnitës. Për më tepër ky sqarim përputhet mjaft dhe me kuptimin e fjalës “nej” (fyell). Kur shikova në komentimet e veprës me titull: “Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) vura re se kishte tre lloj përfytyrimesh, përshkrimesh rreth fjalës “nej” (fyell).Sipasdisave synimi i fjalës“nej”(fyell)është“insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur).Kurse sipas disave synimi i fjalës “nej” (fyell) ështëvetë njeriu; pra çdo njeri është një “nej” (fyell). Ndërsa sipas disave synimi i fjalës “nej” (fyell) është Meulānā. Pra Meulānā teksa thotë: “bishnov ez nej” (dëgjo nga fyelli) ai sqaron gjendjen e tij, sepse dëshmia e qartë e kësaj është dyvargëshi vijues.Duke qenë se ai ka shprehur: “Ta nejistān merā bobrideend”. (Që kur më prenë nga kallamishtja, nga psherëtima ime rënkuan dhe vajtuan burra e gra),ai synon vetveten me fjalën “nej”(fyell) këtu. Sipas sqarimit tuaj miratojmë se që të treja këto tre përshkrime janë të sakta.

Përsërisipasinterpretimit tuaj sado që brendia e fyellit të jetë e pastruar nga çdo lloj ndotjeje, ndyrësie dhe të jetë e zbrazur nga çdo lloj paragjykimi dhe nga çdo lloj pranimi paraprak aq më shumë del dhe aq më tepër bëhet i bukur zëri i tij. Sipas mendimit tim ai i bën bashkë që të tria këto teori. Sqarimi juaj ishte jashtëzakonisht mbresëlënës.

Gjithashtu dhe i urti i madh Ibn Sīnā rrëfen si më poshtë: “Edhe njeriu ka dy krerë pikërisht ashtu siç ka fyelli. Njëri nga krerët është në vendin e tij, kurse kreu tjetër është në këtë botë”. Rishtasdhe ṣūfisti Meulānā tregon si vijon në Fletoren e Gjashtë:

Dodehān dārim gujā hem çu nej,

Jek dehān penhānest der lebhā-jé vej.

Jek dehān nāle shodé suj-é shomā,

Ḥajḥuj-é der fekende der hevā.

Līk dāned her ké u ra menzer est,

Ké fegān-é in seri hem zan ser est.

Demdeme-jé in nej, ez demhā-jé ust,

Ḥajḥuj-é rūḥ ez hejhā-jé ust.

Njëra gojë është e fshehtë në buzët e tij.

Ne kemi dy gojë si fyelli.

Ndërsa goja tjetër psherëtin drejt jush,

Ajo nxjerr disa “au-iu” në ajër.

Por secili njeri largpamës e di se,

Kjo psherëtimë që del nga kreu del nga ai krye.

Kjo psherëtimë e frymës është nga frymëmarrjet e tij.

“Au-iu” i shpirtit është nga “au-iut” e tij.

Mjeshtër Dīnānī:Po, një krye i njeriut është në botën engjëllore dhe në mekmenu’l-gajbi (vendin e prejardhjes së të fshehtës), kurse kreu tjetër është në këtë botë. Pra Meulānā nuk është ulur dhe nuk ka folur fjalë thjesht për të shkruar një poezi. Po është e vërtetë se ai është një poet i madh. Theksojmë se Meulānā është njëri nga poetët tanë më të mëdhenj.Fjalët e Meulānës kanë një ndikim përqafues, rrethues të çdo njeriu që i lexon ato. Madje dhe gjendja e përkthyer e atyre fjalëve në gjuhë të tjera - pra pavarësisht se ajo nuk i pasqyron hollësitë, imtësitë e gjuhës perse - i lë të tërë nën ndikimin e tyre.

Fjalët e Meulānës kanë një ndikim hyjnor. Pra ato nuk bëjnë fjalë për këtë krye ose për atë krye të fyellit. Ato me të vërtetë janë pothuajse si një fyell, brendia e tyre është e zbrazur dhe vijnë nga bota engjëllore. Pra ai nuk është një poet që shkruan poezi vetëm për të bërë rimë. Madje në një vargun e tij zbulon kështu:

Mufte‘ilun mufte‘ilun mufte‘ilun na vrau,

Iu thaftë truri, iu thaftë truri, iu thaftë truri këtyre poetëve.

Pra ashtu siç kuptohet Meulānā nuk është i dhënë pas brengës, shqetësimittë fjalëzës dhe rimës.Por krahas kësaj fjalët e tij janë të renditura dhe shumë të buta, të holla. Këto fjalë hyjnë në një kallëp të butë, meqenëse vijnë nga një vend i butë. Çdo kuptim gjen kallëpin e tij dhe si pasojë e qenies së kuptimit të butë edhe kallëpi është i butë. Pra këtu gjëja që shkon dhe gjen kuptimin nuk është kallëp; kuptimi gjen kallëpin që është i duhur për të. Për këtë arsye dhe fjalët e Meulānës janë tejet të bukura, madje të mrekullueshme në këndvështrimin e fjalëzës dhe kuptimit.

Meulānā i jep rëndësi botës së pakufizuar shpirtërore. Kjo është dhe arsyeja se përse veprës së tij me titull:“Methneīu” (Dyvargëshit)iuështëthënë:“Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë).Ashtu siç bëra të ditur dhe më parë kjo fjala “me‘neuī” (shpirtërore)nuk ka simotër ose sinonim në gjuhët e tjera. Për këtë arsye unë nuk e di se si mund ta përkthejmë këtë fjalë. Për shembull nëse fjalës “me‘neuī” (shpirtërore)do t’ithonim “meaning” (kuptim) në gjuhën angleze, atëherë ky do të ishte një kuptim shumë i rëndomtë.

Larixhānī:Mendojsedo të ishte më mirë të thonim: “spirituality” (shpirtërore).

Mjeshtër Dīnānī:Po,e saktë. Fjala “spirituality” (shpirtërore) është më e mirë dhe më e saktë se fjala “meaning” (kuptim). I urti Meulānā në një vend ilustron kuptimin e “me‘nās” (shpirtërores).Meulānā i ka dhënë kuptim “me‘nās” (shpirtërores) nga gjuha e Shems Tebrizit.

Goft el-Me‘anīhuvveAllāhu shejkhu dīn,

Baḥr-éme‘aniha-jé Rabbu’l-‘Ālemīn.

Tha se shpirtërorja është Ai Allāhu, shejkhu (mësuesi) i fesë,

Deti i shpirtërores është Zoti i Botërave.


Pra shpirtërorja është Allāhu.Nëse do ta themi shkoqur troçshpirtërorja nuk ka asnjë simotër,sinonim, shpirtërorja është Allāhu. Ashtu siç Allāhu është gajru’l-mutenāhī;pra ashtu siç Allāhu është i pafund dhe është përfshirësi i gjithçkaje; gjithashtu dhe shpirtërorja përfshin, rrethon gjithçka.

Larixhānī: Edhe fjala është nga Allāhu.

Mjeshtër Dīnānī:Po,e saktë, ashtu është dhe fjala është nga Allāhu. Fjala është shfaqja e asaj shpirtëroreje; në këtë drejtim ajo është nga Allāhu.Këtu duhet të bëj të qartë këtë dukuri.Pra nëse do ta shikojmë filozofinë e re,do të shohim se njëra nga fushat më të rëndësishme të filozofisë së re është filozofia e analizës së gjuhës (filozofia e gjuhës analitike). Kësaj i thonë filozofia analitike. Këta mundohen të sqarojnë lidhjen që është mes kuptimit dhe fjalëzës dhe krijimi i kësaj lidhjeje është shumë i vështirë. Kështu që lind pyetja: “Pra vallë a të shkojnë nga fjalëza tek kuptimi, apo të shkojnë nga kuptimi tek fjalëza?!”Nëse duan që të shkojnë nga fjalëza tek kuptimi vallë si mund të shkojë fjalëza tek kuptimi?! Fjalëza është e kufizuar, kurse kuptimi është i pakufizuar. Për më tepër ku është kuptimi që të mund të shkojnë?!Sepse perëndimorët janë më shumë pozitivistë. Si rrjedhojë shtrojmë pyetjen: “Ku është kuptimi, ku mund ta shohim kuptimin?!” Për ta është e vështirë shkuarja nga fjalëza tek kuptimi. Rishtas dhe shkuarja nga kuptimi tek fjalëza është e vëdhtirë; sepse ata nuk e dinë se ku është kuptimi që të mund të shkojnë nga atje. Ja pra ata kanë mbetur në vendnumëro pikërisht për këtë arsye. Një numër i lartë i filozofëve analitikë të ditëve të sotme në këtë çast shkojnë në “miṣdāḳun” (të kundërtën e jashtme të fjalës) për të mund t’idhënë një rend gjuhës. Ata thonë se fjalia është njësia e parë e fjalës dhe fjalia fiton rëndësi në miṣdāḳ.Gjuhaështë një lojë, si rrjedhojë ne kuptojmë kuptimin duke shkuar nga miṣdāḳu.

Një mjeshtër i filozofisë analitike perëndimor i cili donte të arrinte tek kuptimi nëpërmjet miṣdāḳut duke mohuar kuptimin, vizatoi diçka në tabelën e zezë dhe i tha nxënësve të tij: “Shikoni këtu”.Njëri nga nxënësit i dha përgjigjen: “Mësues ku të shikoj?!” Ai mjeshtër atëherë e konceptoi se çfarë fjale marramendëse kishte thënë ai nxënës.Thënia: “Ku të shikoj?!” këtu nënkupton “Unë nuk mund ta drejtoj shikimin tim atje pa patur një kuptim në mendjen time”. Por ku mund të shikoni me një mendje tërësisht të zbrazur ose siç thuhet tani me zero kilometra?! Me qëllim që ju të mund të drejtoni shikimin tuaj në një vend, atëherë ju duhet të kini një kuptim në mendjen tuaj. Kurse ai thoshte: “Jo, nuk ka asnjë kuptim në mendje, ne duhet të shkojmë tek kuptimi përmes misdakut”. Kjo është arsyeja se përse ai tha: “Shikoni këtu”; mirëpo pyetja: “Ku të shikoj?!” e nxënësit bëri të mundur, siguroi që ai të konceptonte, kuptonte se çfarë fjale marramendëse i kishte thënë ai nxënës, sepse kuptimi është një gjë që është në mendjen e njeriut.

Ky është një debat shumë i gjatë në pikëpamjen filozofike dhe filozofët e ditëve tona janë duke u marrë ende me këtë debat. Ku është kuptimi dhe ku është ena e kuptimit?!

Kuptimi është kudo por aftësia e çdo ene është sipas masës së saj. Kjo dritë ka kuptimin e saj, kjo lule ka kuptimin e saj, ky mur ka kuptimin e tij, kjo ndenjëse ka kuptimin e saj, kjo tryezë ka kuptimin e saj, por ku është vetë kuptimi?! Ai është i pakufizuar...

Ja pra për këtë arsye vëmë theksin se Meulānā ka bërë përshkrimin më të bukur duke rrëfyer kështu. Pra vëmë theksin se shejkhu (mësuesi) i fesë është Shems Tebrizi.

Goft el-Me’anīhuvveAllāhu shejkhu dīn,

Baḥr-éme’aniha-jé Rabbu’l-‘Ālemīn.

Tha se shpirtërorja është Ai Allāhu, shejkhu (mësuesi) i fesë,

Deti i shpirtërores është Zoti i Botërave.


Larixhānī: Vallë a nuk është çdo fjalëz një pamje e kuptimit në vete?!

Mjeshtër Dīnānī:Po, çdo fjalëz është pamja e kuptimit; por nuk është vetë kuptimi. Pamja dhe përmbajtja janë të ndryshme. Fjalëza është pamja e kuptimit, kuptimi fiton pamje. Fjalëza është pamje; por kuptimi është pas asaj pamjeje. Si rrjedhojë miratojmë se arritja tek kuptimi nuk është aspak një punë e lehtë.

Larixhānī: Shumë mirë po nëse pamja fiton tingull, zë?!

Mjeshtër Dīnānī:Edhe tingulli, zëri është me pamjen. Gjithçka në këtë botë është pamje. Sigurisht se dhe pamja ka kuptim por pamja nuk është kuptim. Pra gjithçka ka kuptim: “tingulli,zëri, fjala, fjalëza, kjo botë, bota engjëllore, etj”.Gjithçka ka kuptim.Këto nuk janë kuptim, por kanë kuptim, natyrisht në masën e tyre. Vetë kuptimi është gajru’l-mutenāhī (i pafund) dhe për këtë arsye Meulānā thotë: “Gjëja që më vjen mua, vjen nga bota e kuptimit (shpirtërore)”.

Kështu që dhe titulli i veprës së tij është“Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë); që përkthehet se ato fjalë vijnë nga kuptimi, shpirtërorja. Pra fjalët vijnë në kallëpin e poezisë, në kallëpin e “Methneuīut” (Dyvargëshit). Dritarja e zemrës së Meulānës është e hapur ndaj botës shpirtërore dhe ai është “neji” (fyelli). Pra ai vetë, dritarja e zemrës së tij është një “nej” (fyell) i hapur ndaj shpirtërores.

Larixhānī: Unë po pyes këtë. Meulānā reciton kështu:

Ne kemi dy gojë si fyelli,

Njëra gojë është e fshehur në buzët e tij.

Vallë a nuk i përkasin Allāhut të Lartësuar këto buzët e cituara këtu?! Ai është duke fryer. Ja pra a nuk është tingulli, zëri që del nga qenia jonë që është “neji” (fyelli), tregimi i asaj shpirtëroreje?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, por kur ai vjen në mendjen tuaj ai vjen si fjalëz, vjen si koncept dhe ndarja e fjalëzës me konceptin është tepër e vështirë. Nuk ka koncept pa qenë fjalëza. Fjalëza me konceptin janë të gërshetuara me njëra-tjetrën. Si rrjedhojë nëse nuk ka fjalëz nuk ka as koncept. Por hem fjalëza ka kuptim dhe hem koncepti ka kuptim. Kuptimi nuk është as fjalëz e as koncept. Fjalëza dhe koncepti janë pamja e kuptimit. Ajo që është e fshehtë është kuptimi, shpirtërorja. Bota e shpirtërores është e fshehtë por ajo vjen nga dy gojët, pamjet e fyellit. Pra ajo vjen nga bota engjëllore tek kjo botë lëndore.

Larixhānī: Ndoshta kjo ishte dhe dëshira e Ḥāfiḍḥit teksa rrëfen:

Zi mulk tā melekūt ḥéxhāb berdāren,

Her ‘an ké khedmet-é xhām-é xhehānnemābékonedrā.

Nga bota lëndore deri tek bota engjëllore ata ngrejnë mbulesën,

Në çdo çast ata i shërbejnë qelqit të botës.

Çfarë është xhām-é xhehānnemāja (qelqi i botës)këtu mjeshtër?!

Mjeshtër Dīnānī:Them se xhām-é xhehānnemāja (qelqi i botës) është “neji” (fyelli), njeriu. Shkaku është qenia e brendisë së tij i zbrazur. Qenia i tij i zbrazur nga lidhjet epshore, trupore, vetjake. Por nëse njeriu nuk e ka zbrazur brendinë e tij nga këto lidhje varësi ai nuk e zotëron gjendjen e “nejit” (fyellit).

Larixhānī: Këtu më vjen ndërmend kjo thënie madhështore e ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt Hemedānit: “Njeriu është një mrekulli e Allāhut”.

Mjeshtër Dīnānī:Po, kjo është e vërtetë, njeriu me të vërtetë është një mrekulli e Allāhut. Nëse brendia e njeriut është e mbushur me interesae varësi si lekë, pasuri, post, pozitë, etj., ajo nuk mund të bartet, zhvendoset në shpirtëroren. Veshi dëgjon vetëm fjalëzat. Njeriu në këtë gjendje të tillë as mund të bartet tek shpirtërorja dhe as mund ta marrë shpirtëroren. Njeriu lirohet vetëm atëherë kur brendia e njeriut zbrazet nga këto lloj dëshirash, epshesh.Shikoni se sa shëmbëllim i bukur, kjo poezi me të vërtetë është një “nejnāme” (dekret i fyellit).

Larixhānī:Po mjeshtër, ky ishte një sqarim mahnitës. Tani le të kalojmë në dyvargëshin tjetër:

K’ez nejistān merā bobrideend,

Der nefirem merd u zen nālideend.

Që kur më prenë nga kallamishtja,

Nga psherëtima ime rënkuan dhe vajtuan burra e gra.

Mjeshtër Dīnānī: I urti Meulānā në dyvargëshin e parë si fillim e rrëfeu veten si fyell. Ndërsa në këtë dyvargësh ai kalon në një etapë tjetër. Ai tregon se insānu’l-kāmili (njeriu i përsosur) është fyell dhe fyelli nuk i përket kësaj bote.Po, është mëse e natyrshme se “fyellin” e presin nga kallamishtja. Por nga cila kallamishte?! Ky fyell është prerë nga një kallamishte tjetër dhe është ndarë nga kallamishtja që i përket.

E thënë ndryshe unë jam një “fyell” që vij nga bota engjëllore. Unë u preva nga atje, ata më ndanë nga prejardhja ime, unë nuk i përkas kësaj bote, sepse unë i përkas asaj bote. Unë kam ardhur nga ajo botë në këtë botë dhe kam rënë. Kjo është hubuti (rënia) e njeriut nga bota tjetër në këtë botë.

Larixhānī: Disa e kanë cilësuar “nejistānin” (vendin e fyellit) pra kallamishten si “‘ajānu’th-thābitin” (të vërtetën e qartë të fiksuar).Shumë mirë mjeshtër, por të themi të drejtën çështja jonë erdhi në një pikë shumë të mirë, por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi. Kështu që nëse do Allāhu sqarimin e këtij dyvargëshi do ta lëmënë programin tonë vijues. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Ej mehār-i‘āshiḳān der dest-i to,

Der mijān-é in ḳaṭarem rūz u sheb.

Mi keshem mestāne bāret bi khaber,

Hemçu ushtur zir-i bārem rūz-é sheb.

Tā bogshāi be ḳendet ruzeem,

Tāḳijāmet rūze dārem rūz-é sheb.

O ti i cili mban në dorë frerët e të dashuruesve,

Unë jam brenda këtij karvani ditë e natë.

Unë e tërheq barrën i dehur mënyrë të palajmëruar,

Pikërisht si deveja nën barrë ditë e natë.

Qëkur e prisha agjërimin me sheqerin tënd,

Unë jam agjërueshëm deri në kijamet ditë e natë.



Burimi : Medya Şafak