Ibrāhīmī Dīnānī: Fillimi Dhe Fundi I Qenies Është Ndërgjegjja

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Tet. 7, 2021, 2:14 a.m.

Pra citojmë se ka “unë” sa numri i njerëzve, apo nuk është kështu?! Megjithatë “uni” i vërtetë nuk është më tepër se një. Ai “uni” i vërtetë është “uni” i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Sa bukur që ka rrëfyer Allāhu i Lartësuar në Teurāt, Inxhīl dhe Ḳur’ān. Allāhu i Lavdëruar rrëfen: “إِنَّنِي أناْ” “Innenī ene” (Nuk ka dyshim se Unë Unë). Kumtoj se nuk ka përshkrim më të mirë se ky!

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Çështja jonë e këtij programi është vepra mahnitëse me titull: “Men u Xhoz Men” (Unë dhe Tjetri Përveç Meje) e mjeshtrit tonë të fortnderuar Ibrāhīmī Dīnānīt dhe pjesën hyrëse të kësaj vepre e cila është “Ndërgjegjja dhe Qenia”. Kështu që e fillojmë menjëherë me pyetjen: “Vallë a ishte ‘ilmi (dituria) dhe ndërgjegjja përpara qenies, apo mos vallë ishte qenia përpara ‘ilmit (diturisë) dhe ndërgjegjjes?! Ne kishim bërë fjalë për këto çështje.

 

Në programin e kësaj mbrëmjeje ne kemi arritur këtu: “Ndërgjegjja nuk është vetëm fillimi i mbarë qenieve, por në të njëjtën kohë është dhe fundi i tyre”. Unë kam dëshirë që të recitoj një paragraf të shkurtër nga vepra e lartpërmendur:

“Çdo e pranishme që ka qenien dhe ikhtijārin (vullnetin, zgjedhjen e lirë), shpëton dhe çlirohet nga qenia dhe ikhtijāri (vullneti, zgjedhja e lirë) i saj. Ajo rikthehet në natyrën, rrënjën, thelbin e saj pra në qenien dhe ndërgjegjjen e saj. Ky rregull është i vlefshëm për kudo dhe për gjithçka. Pra jo vetëm që çdo gjë rikthehet në rrënjën e saj thelbësore por dhe kjo botë tregon për këtë”.

Pra fillimi i saj është fundi i saj dhe fundi i saj është fillimi i saj. Një thënie shumë e bukur.

Unë jam i lumtur në këtë botë; sepse bota është e lumtur nga Ai.

Unë jam i dashuruar me mbarë botën; sepse mbarë bota është nga Ai.

Unë e pi me ëmbëlsi helmin dhe pijedhënësi është dëshmitar i Tij.

Unë i duroj me dashuri brengat; sepse shërimi është nga Ai.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, pohoj se ashtu siç bëtë me shenjë dhe ju sollët një pyetje shumë të rëndësishme në rend ditës. Këtu bëhet fjalë për disa çështje. Çështja e parë është çështja e qenies dhe ndërgjegjjes çështje kjo që e kemi hetuar. Dalja e njërës nga këto përpara tjetrës bëhet shkak i shfaqjes së shqetësimit.

Fjala vjen nëse themi: “Fillimisht ishte qenia dhe ndërgjegjja nuk ishte, ndërgjegjja doli në dritë më pas”, atëherë kjo thënie ka kuptimin: “qenia nuk ka ndonjë kuptim në mungesë të ndërgjegjjes”. Një gjë e tillë do të thotë një lëndë e pajetë, nga ana tjetër dhe thënia jonë: “Si fillim ishte ndërgjegja dhe qenia nuk ishte” është problematike, sepse vetë ndërgjegjja është një qenie.

Gjëja më e bukur që mund të thuhet në këtë çështje, është se këto të dyja janë “musāuiḳ” (të gërshetuara, të ndërthurura me njëra-tjetrën. Pra në bazë qenia është ndërgjegjje dhe ndërgjegjja është qenie. Natyrisht se këto të dyja herë-herë marrin forma, trajta të larmishme dhe ne i shikojmë këto të dyja si gjëra të ndara.

Një çështje tjetër të cilën ju e cekët në këtë çast, megjithëse është tejet e hapur dhe e qartë por gjithashtu është dhe tepër e koklavitur dhe e ndërlikuar është çështja e “fillimit” dhe “fundit”. Çdo gjallesë, krijesë, qenie në univers ka një fillim dhe një fund. Pra ajo ka një “eūel” (fillim) dhe një “ākhir” (fund). Vallë a mund të më tregoni një qenie që nuk ka një “eūel” (fillim) dhe një “ākhir” (fund) në këtë botë?! Jo gjithçka ka një fillim dhe një fund. Natyrisht nëse ne zotërojmë një fillim dhe një fund. Ne jemi zotërues dhe të “uasaṭit” (mesatares, të mesmes).

Vallë a mund të një gjë e cila ndonëse ka një fillim dhe një fund nuk ka një të mesme?! Gjithashtu në këtë botë nuk është e mundur gjendja e diçkaje që pavarësisht se ka një fillim dhe një fund ajo nuk ka një “uasaṭ” (të mesme)?! Atëherë përkufizojmë duke thënë se çdo gjë e cila ka një fillim dhe një fund ka dhe një mesatare, të mesme dhe kjo botë dhe mbarë qeniet brenda saj janë kështu.

Qenia e vetme që fillimi i së cilës është fundi i saj, fundi i saj është fillimi i saj dhe duke qenë se nuk ka një fillim dhe një fund, është e pamundur të flitet dhe për të mesmen e saj është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. Fillimi i Allāhut të Lartësuar është fundi i  Tij dhe fundi i Tij është fillimi i Tij. Këta nuk janë të ndara; pra qenia e fillimit dhe qenia e fundit nuk janë dy gjëra të ndara nga njëra-tjetra. Meqenëse këto të dyja nuk janë të ndara as që mund të flitet se mund të ketë diçka të mesme. Nëse një gjë ka një fillim dhe një fund, ka kuptim që ajo të ketë dhe të mesmen; por nëse fillimi dhe fundi janë i njëjtë, vallë çfarë lloj kuptimi mund të ketë e mesmja?! Si rrjedhojë si pasojë e qenies së fillimit dhe fundit të Allāhut të Madhëruar njëjtë nuk ka kuptim që të flitet se Ai ka diçka të mesme.

Ndërsa çdo qenie tjetër përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar ka një dalje fillimi dhe në fund mbaron. Si pasojë e qenies së fillimit dhe fundit dy gjëra të ndryshme këto të dyja duhet të kenë dhe një të mesme. Ja pra kjo është veçoria e botës.

Unë, ju, pra ne apo çdo lloj qenie në këtë botë nuk bëjmë përjashtim nga ky rregull, sepse secili nga ne ka një fillim dhe një fund. Ne shfaqemi një ditë dhe marrim fund një ditë. Sipas disa njerëzve fillimi është lindja, kurse fundi është vdekja. Megjithatë çështja shtrihet përtej këtyre dy dukurive.

Njeriu ishte dhe përpara lindjes së tij, apo nuk është kështu?! Rishtas ai do të jetë dhe pas vdekjes së tij, apo nuk është kështu?! Atëherë miratojmë se fillimi dhe fundi zgjerohet dhe më tepër. Nëse ndonjëri e mendon këtë në aspektin e lëndës (lëndor) dhe nëse e shikon gjithçka në këtë botë si gjëra të përbëra të cilat perceptohen me shqisa, atëherë po pohojmë se është e vërtetë se fillimi është lindje dhe fundi është vdekje. Për ata të cilët marrin për bazë shqisat dhe empirizmin, fillimi i gjithçkaje është lindje dhe fundi i gjithçkaje është vdekje.

Mirëpo nëse mendohet në mënyrën se kjo botë është më e gjërë se shqisat dhe empirizmi dhe nëse shkohet në botën e kuptimit dhe mendjes, atëherë vihet re fillimi nuk është lindje dhe se fundi nuk është vdekje. Njeriu ishte dhe përpara lindjes së tij dhe do jetë dhe pas vdekjes së tij. Në këtë gjendje fillimi dhe fundi janë gjëra shumë më të gjëra.

Shumë mirë por çfarë dua të them me këtë?! Unë me këtë dua të them se nëse çdo gjë ka një fillim dhe një fund - që në fund të fundit ka - atëherë gjithçka në këtë botë ka një fillim dhe një fund, ashtu siç bëra të ditur dhe më lart se gjithçka ka një fillim dhe një fund përveç të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, ndërsa drejtuam pyetjen: “Vallë a është e mundur të mos ketë një të mesme një gjë e cila ka një fillim dhe një fund?!” dhe kthyem përgjigjen: “Jo”. 

Shumë mirë por ne, pra unë dhe ju që jemi nga qeniet e kësaj bote, vallë a jemi në fillim apo jemi në fund?! Sqarojmë se qenia hem në fillim hem në fund është cilësia e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar; sepse Allāhu i Lartësuar është si fillimi dhe fundi. Ne nëse jemi fillimi atëherë nuk jemi fundi dhe nëse jemi fundi atëherë nuk jemi fillimi.

Shumë mirë por ku janë qeniet e kësaj bote, a janë ato në fillim apo janë në fund?!

Larixhānī: Ne e nisëm me fillimin dhe po shkojmë drejt fundit.

Mjeshtër Dīnānī: Në rregull, ajo ashtu është; por ku është njeriu në këtë çast në fillim apo në fund?! Pra ku është ai në këtë çast?! Unë po pyes për këtë çast, tani?!

Larixhānī: Ai është në gjendjen e qenies në fund, pra drejt fundit.

Mjeshtër Dīnānī: Por çfarë do të thotë qenia drejt fundit, pra jemi në mes apo jo?!

Larixhānī: Po, jemi në mes.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ja pra unë po rend pas kësaj fjale. Ne, pra mbarë gjallesat, krijesat, qeniet nuk jemi as në fillim e as në fund, por jemi në mesin e udhës në këtë çast.

Larixhānī: Ju keni një thënie shumë të bukur në veprën tuaj. Atje ju thoni rrënja dhe thelbi i mbarë qenieve në këtë botë është ‘imi (dituria) dhe ndërgjegjja. Shumë mirë por ‘ilmi (dituria) dhe ndërgjegjja e këtushme a janë të vlefshme vetëm për njeriun apo janë të vlefshme për mbarë qeniet?!

Mjeshtër Dīnānī: Patjetër që për mbarë qeniet... Shprehem kështu sepse mbarë qeniet janë krijuar mbi ‘ilmin (diturinë) dhe ndërgjegjjen. Shikoni po iu ngrej një pyetje, që çështja të gjejë zgjidhje. Vallë a është krijuar mbarë bota dhe gjithçka që ka në të nga ana e Allāhut të Lartësuar?!

Larixhānī: Po.

Mjeshtër Dīnānī Dīnānī: A i ka krijuar Allāhu i Lavdëruar ato mbi një ndërgjegjje apo i ka krijuar në mënyrë të pandërgjegjjshme?!

Larixhānī: Allāhu i Madhëruar i ka krijuar ato mbi ndërgjegjje...

Mjeshtër Dīnānī: Atëherë përmbledhim se nëse janë krijuar mbi ndërgjegjje, fillimi i çdo qenieje në këtë botë, është vepra e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Allāhu i Lartësuar ka krijuar gjithçka në mënyrë të ndërgjegjshme ç’të ketë krijuar i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar e ka krijuar mbi ndërgjegjje. Atëherë fillimi i çdo qenieje është ndërgjegjja, sepse çdo qenie është krijuar mbi ndërgjegjjen e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar...

Shumë mirë por ku do të jetë fundi i çdo qenieje?! Fundi i çdo qenieje është vendi ku erdhi. Shumë mirë por ku është vendi ku do të shkojnë qeniet?! Vendi ku do të shkojnë qeniet është pikërisht ai vend nga i cili erdhën. Asnjë qenie nuk do të shkojë në një vend tjerët përveç vendit nga erdhi. Kjo është arsyeja që ājeti ḳurānor urdhëron: “إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ” “Innā li’l-lāhi ue innā ilejhi rāxhi‘ūne” (Nuk ka dyshim se ne jemi të Allāhut dhe nuk ka dyshim se Ne jemi kthyes tek Ai!). (Sūre Beḳare, 156) dhe fjala e urtë rrëfen: “Kul’li shej’in jerxhi‘u ilā aṣlihi” (Çdo gjë kthehet në thelbin e saj). Si rrjedhojë gjithçka është krijuar nga ndërgjegjja dhe në fund ajo do të kthehet rishtas tek ajo ndërgjegjje; kjo për shumicën e kohës është në mes pra mes fillimit dhe fundit.

Kjo botë në është në mes në këtë çast. Fillimi i saj është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar dhe fundi i saj është sërish i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. Ja pra kjo botë është pikërisht në mesin e këtij proçesi të fillimit dhe të fundit. Tani vjen një çështje tjetër në rendin e ditës, e cila është si më poshtë: “Nëse ka një fillim dhe një fund ka dhe të mesmen e tyre. Kurse në çdo vend ku ka një fillim, një të mesme dhe një fund ka një “وصل” “uaṣl” dhe “فصل” “faṣl”.

Ne bëjmë shpeshherë fjalë për  një “وصل” “uaṣlin” dhe “فصل” “faṣlin” lidhur me këtë botë. Shpalosim se fjala “uaṣl” do të thotë lidhje me njëri-tjetrin, bashkim, takim. Ndërsa fjala “faṣl” do të thotë pushim, ndarje nga njëri-tjetri. Për shembull ne presim një pemë me sharrë, kurse e ndajmë mishin nga kocka me satër. Kështu që ne ndajmë një mori gjërash. Për shembull ne bëjmë “تجزيء” “texhzīe” dhe “تحليل” “taḥlīl”, që nënkupton se ne ndajmë, copëtojmë një gjë në copa dhe i analizojmë ato, ose bëjmë “تجزيء” “texhzīe” dhe “تركيب” “terkīb” që përkthehet se ndajmë, copëtojmë diçka në copa dhe më pas i bashkojmë ato.

Ne e bëjmë këtë si në botën e jashtme ashtu dhe në trurin tonë, që do të thotë se ne bashkojmë një sërë konceptesh në trurin tonë dhe krijojmë fjali. Ndonjëherë ne bëjmë analizën dhe kthehemi në kuptimin fillestar, thelbësor. Domethënë “تجزيء” “texhzīa” dhe “تحليل” “taḥlīli” janë hem në botën e jashtme dhe hem në trurin tonë. Atëherë pohojmë se kjo botë është bota e “وصل” “uaṣlit” (bashkimit, takimit të ndërsjelltë), “فصل” “faṣlit” (ndarjes), “تجزيء” (texhzīes) (copëtimit, ndarjes në copa), “تركيب” “terkībit” (bashkimit), “جمع” (xhem‘it) (mbledhjes) dhe “تفريق” (tefrīḳës) (ndarjes, zbritjes).

Ashtu siç e dini në matematikë është veprimi i mbledhjes dhe i zbritjes, apo nuk është kështu?! Çfarë ka në katër veprimet matematikore?! Në katër veprimet matematikore ka mbledhje, zbritje, shumëzim dhe pjesëtim. Por dy veprimet më themelore nga këto të katra janë mbledhja dhe zbritja. Kurse veprimet e shumëzimit dhe pjesëtimit janë hollësitë e mbledhjes dhe zbritjes. Si rrjedhojë nënvizojmë se në këtë botë ka një “جمع” (xhem‘) (mbledhje) dhe një “تفريق” (tefrīḳ) (zbritje).

Pra përsërisim se “وصل” “uaṣl” do të thotë bashkim, takim i ndërsjelltë, “فصل” “faṣl” do të thotë ndarje, “تركيب” “terkīb” që do të thotë bashkim, “تجزيء” (texhzīe) do të thotë copëtim, ndarje në copa, “جمع” (xhem‘) do të thotë bashkim, mbledhje, shtim me njëri-tjetrin. Shumë mirë po një “تفريق” (tefrīḳa) çfarë është?! Pjesëtimi është ndarja nga njëri-tjetri.

Pra duke zënë që nga atomet deri tek galaksitë fill, vallë çfarë do të ndodhë në këtë botë nëse nuk ka uaṣl dhe faṣl, taḥlīl, terkīb dhe texhzīe, xhem‘ dhe tefrīḳë?! Themi se kjo botë do të shndërrohet në një pirg të pacaktuar, të paqartë dhe të pakuptimtë. Në këtë drejtim është e mundur që të kuptojmë një numër të lartë çështjesh në këtë botë. Tani këto të kundërta si uaṣli (bashkimi) dhe faṣli (ndarje), taḥlīli (analiza), terkībi (bashkimi) dhe texhzīe (ndarja), xhem‘i (bashkimi) dhe tefrīḳa (ndarja) le t’i shtojmë pakëz më shumë: “Gëzimi dhe hidhërimi, jeta dhe vdekja, kuptimi dhe pamja, e brendshmja dhe e jashtmja, e dukshmja dhe e padukshmja, qielli dhe toka, lindja dhe perëndimi, lidhja dhe ndërprerja, dita dhe nata, e bardha dhe e zeza, vera dhe dimri etj... Vallë si do të ishte bota nëse nuk do të kishte të kundërta si këto?!”

Vallë a mund të ketë një botë ku ka “uaṣl” (bashkimi) por nuk ka “faṣl” (ndarje)?! Edhe sikur të ketë kjo nuk është në këtë botë. Ose vallë a mund të ketë diçka ku ka “faṣl” (ndarje) por nuk ka “uaṣl” (bashkim)?! Vallë a mund të ketë një botë ku ka gëzim por nuk ka hidhërim ose plotësisht e kundërta e kësaj?! Një botë e tillë nuk mund të vazhdojë.

Pohojmë se në këtë botë nuk është e mundur që të ketë vetëm një nga këto të kundërta; por vallë a nuk është e mundur që të ketë një botë ku ka vetëm një nga këto?! Fjala vjen a nuk mund të ketë një botë ku nuk ka “faṣl” pra ku nuk ka ndarje?! Për shembull a nuk mund të ketë një botë brenda së cilës nuk ka hidhërim?! Vallë a nuk mund të jetë e pranishme një botë ku nuk gjendet hidhërimi, dhimbja, shqetësimi dhe vuajtja?! Po përgjigjemi se mund të ketë.

Por për këtë ne duhet të shkojmë në anën e brendshme të kësaj bote. Unë nuk mund të kuptoj vallë se si mund të mohojnë këtë të vërtetë, ata njerëz të cilët mohojnë se nuk ka botë tjetër përveç kësaj bote. Vallë si është e mundur që të mohohen botërat e tjera përveç kësaj bote?! E them këtë sepse nuk ka vetëm një botë, por ka disa botëra. Ajo botë do të zgjerohet në atë masë që ne do të shkojmë në anën e brendshme të saj dhe hidhërimi, dhimbja, shqetësimi, ndarja do të jenë më të pakta.

Larixhānī: Më falni mjeshtër, por sikur të shkojmë brenda një rregulli të caktuar them se do të ishte më mirë. Në veprën me titull: “Methneui” (Dyvargëshi) e Meulānës ceket si më poshtë:

Mbarë bota nga qenia e saj dhe zgjedhja e saj,

Arratiset në botën e dehjes së saj.

Kjo më tërhoqi shumë vëmendjen nga këndvështrimi im. Citoj kështu sepse mbarë qeniet e botës shkojnë në pikat dhe rrënjët e tyre të fillimit në mënyrë të ndërgjegjshme. Vallë a nuk na çon tek ky kuptim dhe ājeti ḳurānor: “وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَظِلَالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ” “Ue li’l-lāhi jesxhudu men fī’s-semāuāti ue’l-erḍi ṭau‘ān ue kerhān ue ḍḥilālehum bi’l-gudūi ue’l-aṣāli” (Dhe Allāhut i bën sexhde gjithçka që është në qiej dhe në tokë me dëshirë ose me dhunë dhe hijet e tyre (i bëjnë sexhde) në mëngjes e mbrëmje). (Sūre Ra‘d, 15)

Mjeshtër Dīnānī: Po, natyrisht që po. Në këtë mënyrë është komentimi shpirtëror. Gjallesat, krijesat, qeniet dhe veçanërisht njerëzit kanë të drejtën e ikhtijārit (vullnetit, zgjedhjes së lirë). Nëse do të mendojmë në një pikëpamje pakëz më të gjërë do të mund të shikojmë se ikhtijāri (vullneti, zgjedhja e lirë) është i vlefshëm për mbarë qeniet. Ne në këtë çast mund ta vërtetojmë de facto, ose konkretisht se njeriu ka vullnet të lirë. Edhe kafshët kanë vullnet të lirë. Mirëpo nëse ne e zgjerojmë pakëz këtë me anë të dëshmisë, atëherë shtojmë se mund ta zgjerojmë vullnetin e lirë në mbarë botën.

Kjo botë nuk është e ndenjur, e ngurtë, por është e lëvizshme, e rrjedhshme. Këtu unë nuk dot hyj në imtësitë e çështjes së “ḥareketu’l-xheuherit” (lëvizjes thelbësore), për të cilën Ṣadru’l-Mutee’lihīni (Mullah Ṣadrā) ka folur gjërë e gjatë e me imtësi gjatë tërë veprës së tij me titull: “Esfāru’l-Erbe‘a” (Katër Udhëtimet), por unë dua të përkufizoj lëvizjen thelbësore këtu me një fjali të vetme. Ai ka shkruar 11 parathënie me qëllim që të vërtetojë lëvizjen thelbësore dhe ka ilustruar dëshmi, prova lidhur me këtë. Unë po e përmbledh atë me një fjali të vetme: “Bota e qenies nuk është e ndenjur. Bota e qenies është në një gjendje ecurie, rrjedhjeje”.

Larixhānī: Gjithashtu dhe fjala “xhihān” (botë) rrjedh nga folja “xhehiden” që do të thotë kapërcej, hidhem përpjetë, kapërcej.

Mjeshtër Dīnānī: Po, të lumtë! Fjala “xhihān” (botë) rrjedh ka nga folja “xhehiden”. Edhe fjala “revān” (gjendja, përbërja, struktura shpirtërore) rrjedh nga folja “reften” që do të thotë shkoj. Gjendja shpirtërore (psikologjia) e njeriut nuk është e heshtur, e qetë, vallë a ndalon apo shkon psikologjia e njeriut?! Po, pohojmë se ajo shkon. Kështu që fjala “revān” do të thotë shkues.

Larixhānī:

Der uxhūd-i Ādemi xhān u revān,

Mi resed ez gajb, çon āb-i revān.

Në trupin e Ādemit (njeriut) gjallëria dhe shpirti,

Shikimi i të fshehtës arrin pikërisht si një ujëvarë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, “revāni”, lëviz si një ujëvarë; kurse fjala “xhihān” (botë) rrjedh nga folja “xhehiden”. Atëherë theksojmë se në botën e qenies nuk ka ndalim dhe qetësi. Në këtë pikë ju mund të më shtroni këtë pyetje: “Vallë a është heshtja, qetësia, një gjë që i përket qenies, apo është një gjë që i përket “ādemit” (asgjësë)?!”

Ka lëvizje, kështu që ne e shohim atë. Hem e shohim hem e mendojmë. E thënë ndryshe ka disa lëvizje që ne i shohim me sytë tanë. Fjala vjen ne shohim lëvizjen e automjetit. Krahas kësaj ka dhe disa lëvizje të tjera të cilat ne nuk i shohim por që janë. Koha është në një gjendje lëvizjeje; megjithëse ne nuk e shohim lëvizjen e saj. Ka dhe një lëvizje thelbësore; ndonëse ne nuk e shohim me sytë tanë. Atëherë themi se ka disa lëvizje që kuptohen me shqisa; ka dhe disa lëvizje të tjera të cilat i kupton mendja. Pra lëvizje ka, ajo është e pranishme.

Tani pyetja ime është kjo: “A është apo nuk është e pranishme qetësia, mungesa e lëvizjes?!”

Larixhānī: Jo. Qetësia i përket përket “ādemit” (asgjësë).

Mjeshtër Dīnānī: Kundërshtia e lëvizjes dhe e heshtjes, qetësisë nuk janë dy gjendje të kundërta qenësore, por nënkuptojnë mangësinë e aftësive, zotësive. Qetësia nuk është qenësore, qetësia është mungesa e lëvizjes. Mosqenia nuk është qenie, nuk është të jesh. Mosqenia është mosqenie. Atëherë ne nuk mund të themi se qetësia është; sepse qetësia, do të thotë mangësia e lëvizjes.

Disa pretendojnë se qetësia është e pranishme. Jo, qetësia nuk është e pranishme, qetësia ka kuptim, por kuptimi i qetësisë është mungesa e lëvizjes. Ndërsa mosqenia nuk është një gjë qenësore. Kjo është një çështje shumë e rëndësishme. Nëse qetësia është mosqenia e lëvizjes atëherë kjo botë është një lëvizje.

Kjo është pikërisht ashtu siç kanë përkufizuar dhe njerëzit e mëdhenj të hershëm, si ajo që ka thënë Herakleitosi para njëmijëvë viteve në Greqinë e Lashtë. Ai e ka parë botën si një lum. Kurse Mullah Ṣadrā ynë e ka vërtetuar lëvizjen thelbësore me dëshmi të shëndosha. Për këtë arsye vëmë theksin se kjo thënie është një thënie tepër e drejtë.

Kështu që kjo thënie është e cekur dhe në Ḳur’ānin Famëlartë. Si rrjedhojë dhe Mullah Ṣadrā e ka lexuar këtë ājet në Ḳur’ānin Fisnik dhe ka përfituar nga ai. Ja pra ai ājet e sqaron shkurtimisht me një fjali lëvizjen thelbësore të Mullah Ṣadrāsë. Ky ājet madhështor i Ḳur’ānit Kerīm shprehet si vijon: “وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ ۚ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ ۚ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ” “Ue tera’l-xhibāle taḥsebuhā xhāmideten ue hije temurru merra’s-seḥābi ṣun‘a Allāhi’l-ledhīne etḳane kul’le shej’in innehu khabīrun bimā tef‘alūne”. (Dhe i shikon malet dhe pandeh se ato janë të palëvizshme, ndërsa ato lëvizin siç lëvizin retë, (ky është) krijimi, mjeshtëria e Allāhut i Cili përsosi çdo send, nuk ka dyshim se Ai është i njohur hollësisht se çfarë bëni). (Sūre Neml, 88)

Ju kur i shihni malet i shihni ata të fiksuar, të ngurtë, mirëpo ai që gabohet është syri juaj. Nëse malet do t’i shikoni me syrin e mendjes, atëherë do të kuptoni se malet janë në gjendje lëvizjeje. Duke qenë se mali është i lëvizshëm a nuk është dhe sipërfaqja e tokës e lëvizshme?! Rruzulli tokësor është në gjendje lëvizjeje në orbitën e saj. Galaksitë janë gjendje lëvizjeje. Meqenëse dhe galaksitë janë gjendje lëvizjeje vallë ku është ai vend që është i qetë?! Kjo botë me tëtësinë e saj është në gjendje të lëvizshme.

Larixhānī: Edhe i urti Meulānā tregon në gjë shumë të bukur: “Kjo botë u zu fill pa drejtim”.

Mjeshtër Dīnānī: Po. Ai shikon me syrin e të urtit. Kurse Mullah Ṣadrā shikon me syrin filozofik. Që të dy këta thonë të vërtetën. Megjithatë ne një copë herë para pak kohësh kishim bërë fjalë dhe për këtë rreshtin e të urtit Meulānā dhe them se nuk ka ndonjë dëm, të keqe nëse e përsërisim në këtë çast. Ai atje shpreh një çështje të rëndësishme. Kjo botë ku jetojmë unë, ju dhe mbarë qeniet është një botë e “xhihetit” (drejtimit). Por çfarë është “xhiheti” (drejtimi)? Fjala “xhihet” vjen nga fjala ‘arabe “وَجْهٌ” “uexhhun” që do të thotë drejtim, anë, fytyrë pra e djathta, e majta, lart dhe poshtë, veri dhe jug, etj.

Ashtu siç shihet ne jemi të rrethuar nga gjashtë drejtime. Ju nuk mund të jetoni në një vend ku nuk nuk “xhihet”, pra ku nuk ka drejtim, anë. Tani bëni kujdes, sepse këtu vijmë në çështjen e vendit, që është çështja më e koklavitur, ndërlikuar e kësaj bote. Ne deri tani mendonim se çështja e kohës ishte me e koklavitura. Unë kam shkruar një vepër me titull: “مُعَمَّي آلزَّمَانِ” “Mu‘ammā’z-Zamāni” (E Fshehta e Kohës). Qëllimi im i shkrimit të kësaj vepre është sepse me vërtetë çështja e kohës është një çështje mjaft e ndërlikuar, për të cilën kemi folur dhe më parë. Krahas kësaj vëmë në dukje se dhe çështja e vendit nuk është më pak e koklavitur se çështja e kohës. Madje mbase çështje e vendit është dhe më e ndërlikuar se çështja e kohës.

Larixhānī: Atëherë ju duhet të shkruani dhe një vepër me titull: “مُعَمَّي آلْمَكاَنِ” “Mu‘ammā’l-Mekāni” (E Fshehta e Vendit).

Mjeshtër Dīnānī: Ju nuk mund të përfytyroni asnjë vend në trurin tuaj ku nuk ka hapësirë, zbrazëtirë dhe përmasë.

Larixhāni: Mjeshtër me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Përcaktimi “se dhe vendi është një enigmë, gjëegjëzë pikërisht ashtu siç është koha” është shumë i rëndësishëm.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohoj se vendi është shumë i fshehtë, enigmatik. Shumë mirë por ku mbarojnë përmasat?! Shikoni kjo është pyetja e parë. Gjëja që ne themi përmasat është kjo. Për shembull ne në këtë çast jemi të ulur këtu. Këtu ka gjatësi, gjërësi dhe thellësi. Ja pra këto janë përmasat. Tani për tani le ta lëmë thellësinë mënjanë dhe le të shqyrtojmë gjatësinë dhe gjërësinë.

Çdo anë është hapësirë, zbrazëtirë, nuk është e mundur që ne të mund të shkojmë në një vend ku nuk ka hapësirë. Vallë a mund të ketë një vend ku nuk ka hapësirë dhe ku fillon mangësia e hapësirës?! Po e them si përfytyrim, vallë a mund të përfytyrohet një gjë e tillë?! Këtu unë nuk po bëj fjalë për mendjen. Mendja mund të thotë: “Po, unë e kuptoj dhe mungesën e hapësirës”.

Megjithatë kuptimi dhe dituria janë të ndryshme nga përfytyrimi. Kështu që themi se është i mundur që të kuptojmë mungesën e përmasave, mungesën e hapësirës, zbrazëtisë dhe mungesën e vendit; por nuk është i mundur përfytyrimi i tyre. Për këtë arsye kuptimi dhe përfytyrimi janë dy gjëra të ndryshme.

Përkufizojmë se mungesa e përmasave dhe mungesa e vendit nuk mund të përfytyrohen; por ne mund ta kuptojmë me mendje këtë: “I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar nuk ka përmasa, nuk ka vend”. Po, ne i kuptojmë, i dimë këto. Mirëpo përfytyrimi është pamje, si rrjedhojë dhe në tru nuk mund të krijohet një pamje rreth së cilës nuk ka përmasa.

Shumë mirë por deri ku mund të shkojmë që të mund të arrijmë në botën e mungesës së përmasave?! Ja pra disa të urtë kanë shprehur fjali shumë të bukura në këtë çështje. Një i urtë shprehet shumë bukur, ai citon si më poshtë: “Ju nuk mund t’i hiqni e t’i hidhni hapësirën dhe përmasat nga truri juaj. Ju nuk keni fuqi për këtë. Por ju mund të përfytyroni një përmasë pa përmbajtje”. Bëni kujdes ndaj thënies së tij.

Pra ju nuk mund t’i fshini përmasat nga truri juaj; sepse gjithçka që ju përfytyroni është përmasore. Pra unë këtu po bëj fjalë për përfytyrimin e një lloj forme. Çdo formë që do të vijë në trurin tuaj, është brenda përmasave. Si rrjedhojë ju nuk mund t’i fshini e t’i nxirrni përmasat nga truri juaj. Por ju mund të përfytyroni një përmasë pa përmbajtje. Ndërsa kjo është zbrazëtia.

Emri i kësaj është zbrazëti. Unë nuk po them se këtu ka zbrazëti; sepse nuk ka zbrazëti, mirëpo është i mundur përfytyrimi i kësaj. Pra ju mund të përfytyroni një përmasë brenda së cilës nuk ka asgjë, që nënkupton se është mundësia e përfytyrimit. Por nuk është e mundur nxjerrja e vetë përmasës nga truri. Çdo gjë që përfytyrojmë kërkon përmasën.

E parë nga ky aspekt përmasa është një gjë tepër e çuditshme. Shumë mirë por përse Meulānā thotë: “Ne erdhëm në drejtim, nga mungesa e drejtimit?!”, duke qenë se ne jemi në botën e drejtimeve?! Atëherë ku është mungesa e drejtimit për të cilin ai flet?! Vallë a mund ta përfytyrojë vetë Meulānā mungesën e drejtimit?! Për t’i kthyer përgjigjje kësaj le të komentoj këtë poezi.

Meulānā thotë të vërtetën. Shprehem kështu sepse në vendin e përfytytyrimit dhe shqisave, ju nuk keni fuqi që ta hiqni dhe ta hidhni zbrazëtinë nga truri juaj deri në ditën e Ḳijāmetit në mënyrën përfytyrore, shqisore dhe ndjesore. Por ju mund ta mendoni kuptoni mungesën e përmasës në vendin e mendimit, meditimit. Atëherë ka dallim mes taṣaūurit (përfytyrimit) me te‘aḳḳkulit (mendimit, meditimit) dhe khajālit (ëndrrës) me ‘aḳlit (mendjes).

Ne nuk kemi fuqinë e kuptimit të mungesës së përmasës në botën e shqisës dhe ëndrrës. Megjithatë mendja nuk është ashtu, sepse mendja mund të kuptojë mungesën e përmasës. Bota e mendjes nuk ka përmasë. Maḥsūsāti (gjërat që mund të perceptohen me shqisa) kanë përmasë; por me‘aḳūlāti (gjërat që mund të konceptohen, kuptohen me mendje) nuk kanë përmasë.

Shumë mirë por Meulānā thotë: “Ne erdhëm në drejtim, nga mungesa e drejtimit”. Pra ai thotë: “Ne zbritëm në botën e ḥissit (ndjenjës, shqisës) dhe khajālit (ëndrrës) nga bota e ‘aḳlit (mendjes)”. Ja pra ky është kuptimi i ardhjes në drejtim nga mungesa e drejtimit.  Unë dua të nxjerr një përfundim të mirë nga këtu: “Ardhja në shqisa dhe ëndrra nga mendja, përkthehet ardhja në drejtim nga mungesa e drejtimit. Sërish kjo përkthehet ardhja në përmasë nga mungesa e përmasës”.

Pra shpallja hyjnore që i vjen të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) vjen nga Allāhu i Lartësuar pra mungesa e përmasës, mungesa e drejtimit. Shumë mirë por ku vjen?! Ajo vjen në botën e përmasave, ajo vjen në Natën e Ḳadrit. Vallë a nuk ka nata masë?! Nata dhe dita ka gjatësi. Kjo nënkupton se shpallja hyjnore vjen nga mungesa e përmasës, mungesa e drejtimit, në botën e përmasës dhe drejtimit. Lexojeni përsëri këtë poezinë e Meulānës.

Larixhānī:

In xhehān ez bi xhihet pejdā shodest,

Z’ bi xhāi, xhehān rā xhā shodest.

Kjo botë është zënë fill nga mungesa e drejtimit,

Kësaj bote iu është dhënë vend nga mungesa e vendit.

Mjeshtër Dīnānī: Hem kjo botë hem kjo fjalë është zënë fill nga mungesa e drejtimit. Rishtas dhe fjala erdhi nga mungesa e përmasës në botën e përfytyrimit. Sërish dhe shpallja hyjnore erdhi nga mungesa përmasës në formë, trajtë.

Njerëzit e urtë janë njerëz që mendojnë. Disa njerëz e shfrytëzojnë për keq këtë dukuri dhe mendojnë se njerëzit e urtë nuk kanë punë me mendjen. Në ditët e sotme disa njerëz e kanë në majë të gjuhës fjalën “shuhūd” (dëshmi) dhe secili na është bërë njeri i “shuhūdit” (dëshmisë)! Shikoni njerëzit e urtë janë njerëz që mendojnë, mos e shikoni kurrë si njeri të urtë një njeri që nuk mendon! Si rrjedhojë i shikoni si të çmendur ata njerëz që pretendojnë se janë të urtë dhe e lënë “te‘aḳḳulin” (mendimin, meditimin) mënjanë!

Të urtët tanë tanë nuk janë njerëz pa mendje, tru! Thëniet e Meulānës janë logjikë, racionalizëm që nga fillimi deri në fund. Lexomëni një poezi që brenda saj nuk bart logjikë, racionalizëm nga poezitë e Meulānës dhe të Ḥāfiḍḥit! Nuk ka asnjë të tillë! Unë nuk e kuptoj se përse i shmangen kaq shumë mendjes!

Po pohoj se njerëzit përtacë, frikacakë, të paaftë dhe pa mend janë armiq të mendjes. Vallë a e dini se çfarë gjëmash, fatkeqësish dhe dëmesh të mëdha shkaktojnë ushqimi dhe shfaqja e armiqësisë dhe urrejtjes ndaj mendjes ?! Vallë a nuk e dini se çfarë dëmesh të mëdha shkakton mosmendimi, mosmeditimi në gjirin e një shoqërie?! Me të vërtetë ky është një rrezik tejet i madh për të ardhmen e njerëzimit.

Ne nuk dëmtohemi nga mendja. Ne nuk duhet të heqim dorë nga lidhja dhe mbështetja në mendjen. Mendja është një treguese e mirë e udhës e cila na rrëfen gjëra të bukura. Por të jeni të sigurtë se nga mungesa e mendjes nuk del asgjë për ne.

Larixhānī: Mjeshtër një pikë tjetër e bukur këtu është dhe kjo: “Qeniet e kësaj bote nuk thonë fjalë vetëm me fillimet dhe fundet e tyre, por ata thonë fjalë dhe me uasaṭin (të mesmet) e tyre për të cilën folët. Pra ata në fakt thonë: “Ai është” përpara se të thonë “ne jemi” në këtë botën e mundësisë”.

Mjeshtër Dīnānī: Shikoni, qeniet flasin me Të me këtë gjuhë të pamjaftueshme. Nëse i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar nuk do të ishte, as njeriu nuk do të krijohej. Që të tërë njerëzit në sipërfaqen e tokës kanë një “unë”, apo nuk është kështu?! Dhe titulli i kësaj vepre është: “Men u Xhoz Men” (Unë dhe Tjetri Përveç Meje). Çdo njeri ka një “unë” dhe ai thotë: “Unë e bëra këtë, unë e thashë këtë” etj.

Pra citojmë se ka “unë” sa numri i njerëzve, apo nuk është kështu?! Megjithatë “uni” i vërtetë nuk është më tepër se një. Ai “uni” i vërtetë është “uni” i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Sa bukur që ka rrëfyer Allāhu i Lartësuar në Teurāt, Inxhīl dhe Ḳur’ān. Allāhu i Lavdëruar rrëfen: “إِنَّنِي أناْ” “Innenī ene” (Nuk ka dyshim se Unë Unë). Kumtoj se nuk ka përshkrim më të mirë se ky! “إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي” (Innenī ene Allāhu lā ilāhe il’lā ene fe‘abudnī ue eḳimi’s ṣalāte li dhikrī”. (Nuk ka dyshim se Unë Unë jam Allāhu, nuk ka zot tjetër përveç Meje, kështu që adhuromë dhe fale namazin për të më përmendur Mua). (Sūre Ṭā Hā, 14)

Allāhu i Lavdëruar nuk jep sqarime, Ai nuk hyn në imtësi. Ai nuk bën lojra logjike me ṣugrānë (të voglën) dhe kubrānë (të madhen). Allāhu i Madhëruar thotë: “Nuk ka dyshim se Unë Unë jam”, pra “Nuk ka zot tjetër përveç Meje”. Atëherë përkufizojmë se “uni” i vërtetë është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. Mirëpo ai “uni” i vërtetë, i përhershëm dhe i përjetshëm, lejon shfaqjen e “unëve” të tjerë. Pra “unët” si “unët” e mi dhe të tu.

Kur unë them “unë jam” unë them “unë jam” me dritën e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Nëse nuk do të ishte “uni” i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, atëherë nuk do të ishte “uni” i askujt. Kështu që shfaqet ky numër i lartë i “unëve” falë “unit” të vërtetë dhe të pafund të “unit” të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Pra i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar lejon që ne njerëzit të themi “unë”. Megjithëse unë ose ne, jemi shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Kjo punë ka disa drejtime. Drejtimi i parë është se “unët” janë shfaqja e “unit” të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Nëse ne nuk bëjmë kujdes se “uni” i vërtetë është “uni” i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, atëherë “uni” ynë bëhet si “uni” i fir‘aunit. Pra ne mund të themi “unë”; mirëpo duhet të kuptojmë, të jemi të vetëdijshëm se “uni” ynë është dukja, shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Nëse ne nuk e shikojmë këtë si dukjen, shfaqjen e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar në këtë rast “uni” ynë bëhet “uni” i fir‘aunit, kurse “uni” i fir‘aunit është mohim.

Ndërsa një çështje tjetër është “unin” që e themi me fjalë. Pak më parë ne bëmë fjalë për ardhjen në drejtim nga mungesa e drejtimit, për ardhjen në botën e fjalës nga shqisat dhe mendja. Fjala është zbritje. Por ku është mekmeni (vendi i fshehtë) i fjalës?! Fjala nuk ka përmasë, pra fjala vjen në përmasë nga mungesa e përmasës. Ajo vjen në drejtim nga mungesa e drejtimit. Ajo vjen dhe rrjedh në gjuhë nga shqisat, mendja, ëndrra dhe vegimi.

Fjala nuk vjen nga lindja, perëndimi, e djathta dhe e majta e njeriut, por ajo vjen nga bāṭini (e brendshmja, brendia) e njeriut. Atëherë baza e fjalës nuk është ḍḥāhiri (e jashtmja) por bāṭini (e brendshmja) e njeriut. Miratojmë se fjalët janë zë dhe të jashtme; mirëpo baza e fjalës është e brendshmja. Ju herë-herë flisni e ndonjëherë heshtni, pra nuk thoni gjithmonë fjalë.

Fjala e brendshme e njeriut, është mendimi i njeriut. Fjala bāṭinī (e brendshme) e njeriut janë konceptet mendore të njeriut, pra mendimi i tij. Shumë mirë por a është njeriu i ndenjur?! Jo, njeriu nuk është i ndenjur, atëherë pohojmë se ai vazhdimisht flet. Ju në këndvështrimin e fjalës ndonjëherë jeni të heshtur, pra nuk flisni përherë. Fjala vjen ju nuk flisni në këtë çast dhe dëgjoni; por a hesht, pushon brendia juaj, truri juaj?! Jo, ai vazhdimisht flet.

Ju nuk mund të përjetoni heshtjen, qetësinë brenda jush. Për sa kohë që jetoni ju nuk mund ta përjetoni kurrë heshtjen, qetësinë brenda jush; sepse brendia juaj është thjesht fjalë. Ju mund ta përjetoni heshtjen, qetësinë vetëm jashtë jush. Shihni jashtë jush në këtë çast, ju nuk flisni në këtë çast. Atëherë përmbledhim se heshtjen, qetësinë mund ta gjejmë vetëm jashtë. Heshtja, qetësia jonë është një gjë që mund ta gjejmë vetëm jashtë nesh. Kurse kur i drejtohemi brendisë sonë atje gjendet Ḳijāmeti, gjendet fjala.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, ju prekët çështje shumë të holla. Ju vijoni duke bërë të qartë kështu në veprën tuaj:

“Ky rregull është i vlefshëm për kudo dhe gjithçka. Të themi të drejtën jo vetëm që çdo gjë kthehet, madje këtë, e tregon dhe kjo botë”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pra ajo tregon se ku shkon me gjuhën e lëvizjes. Nëse ju pyesni çdo qenie: “Ku shkon sipas lëvizjes thelbësore?!” ajo do t’iu përgjigjet: “Po shkoj në thelbin tim”.

Larixhānī: I urti Meulānā rrëfen si më poshtë:

Mā z’ bālājīm o bālā mi revim,

Mā z’ derjājīm o derjā mi revim.

Mā ez an xhā ve ez in xhā nistim,

Mā z’ bī xhājīm o bī xhā mi revim.

Ne jemi nga lart dhe shkojmë lart,

Ne jemi nga det dhe shkojmë në det.

Ne nuk jemi nga ai vend dhe nga ky vend,

Ne jemi nga mungesa e vendit dhe shkojmë në mungesën e vendit.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ne jemi nga drejtimi në mungesën e drejtimit, nga përmasa në mungesën e drejtimit, nga përmasa në mungesën e përmasës, nga ngushtia në gjërësi, nga ḥudūthi (krijimi) në pavdekësi...

Larixhānī: Nga koha në mungesën e kohës, nga vendi në mungesën e vendit... Me të vërtetë e ka thënë shumë bukur. Mjeshtër konceptet për të cilët folët janë mjaft të çuditshëm.

E para është se “nuk mund të ndodhë “uaṣli” (bashkimi) që nuk ka “faṣl” (ndarje). Nëse nuk ndodh “uaṣli” (bashkimi) as që mund të bëhet fjalë për “faṣlin” (ndarjen). Pra nëse ajo botë e vërtetë nuk është atëherë kjo botë nuk mund të jetë e pranishme”. Sa thënie e mrekullueshme.

Më tej ju sillni shembullin e “جمع” “xhem‘it” (mbledhjes) dhe “فرق” “farḳut” (ndarjes) dhe citoni si vijon: “Këto njihen si dy gjendje dhe qeniet në këtë botë nuk kanë qëndrueshmëri dhe vendosmëri”. Shumë interesante. “Në çdo çast ato mund të gjejnë prishjen; muxhemm‘i (mbledhësi) dhe “muferriḳu” (ndarësi) është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar. Pa qenë thelbi i qenies i Cili është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar, mbledhja dhe ndarja nuk mund të jenë të pranishme. Si rrjedhojë nuk mund të flitet për “uaṣlin” (bashkimin) dhe “faṣlin” (ndarjen)”.

Mjeshtër Dīnānī: Shprehemi kështu sepse i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është hem “مجمّع” “muxhemm‘i” (mbledhës) dhe hem “مفرّق” “muferriḳ” (ndarës), hem “قابض” “ḳābiḍ” (ngushtues, shtrëngues) dhe hem “باسط” “bāsiṭ” (dhënës, zgjerues), hem “أوّل” “eūel” (i parë) dhe hem “آخر” “ākhir” (i fundit), hem “ظاهر” “ḍḥāhir” (i dukshëm, i jashtëm) dhe hem “باطن” “bāṭin” (i padukshëm, i brendshëm).

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ne përfituam jashtë mase shumë nga sqarimet tuaja. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak