Ibrāhīmī Dīnānī: Vendi Shpirtëror Dhe I Brendshëm I Të Nderuarit Të Dërguar

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Korrik 13, 2021, 11:20 p.m.

Ibrāhīmī Dīnānī: Vendi Shpirtëror Dhe I Brendshëm I Të Të Dërguar (p.q.m.t.)Ja pra këtu Shejkh ‘Aṭṭāri bën të ditur se veta e të nderuarit Khātemu’l-Enbijjāi (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.), është esmāu’l-ḥusnāja (emrat e bukur) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Domethënë vetë i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) është shfaqja e plotë e emrave më të bukur të Allāhut të Lartësuar, të mbiemrave të Ti si kemāl (i përsosur), xhemāl (i bukur) dhe xhelāl (fuqiplotë), shkurtimisht i mbarë bukurive të Allāhut të Lavdëruar. Pra e tërë esmāu’l-ḥusnāja (emrat e bukur) e Allāhut të Madhëruar, kanë zënë vend në qenien e bekuar të të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.).

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. I nderuar imzot, në këtë program unë dua që t’iu shpreh të tërëve ngushëllimet tona me rastin e ndërrimit jetë engjëllor e të nderuarit Khātemu’l-Enbijjāit (Vulës së Lajmëtarëve) Muḥammed Muṣṭafāsë (p.q.m.t.) dhe Imām Ḥasān Muxhtebāsë (p.m.t.).

Shkuarja në derën e pijetores është një punë me ngjyrë,

Ata që shesin vetveten, nuk kanë udhë të shkojnë në lagjen e pijeshitësve.

Çdo gjë që nuk na nënshtrohet, vjen nga mospërputhja e trupit tonë,

Nuk është se dhuntia jote nuk është e mangët në asnjë.

I nderuar imzot, ne kemi zgjedhur një pjesë nga vepra me titull: “Muṣībetnāme” (Dekreti i Fatkeqësisë) e Shejkh Ferīduddīn ‘Aṭṭārit, që ka të bëjë me virtytin e të dërguarit më të nderuar (p.q.m.t.) me këtë rast, të cilën po ua paraqis ju në këtë çast.

Gjëja që është farḍu’l-‘ajni (detyrë e domosdoshme) e brezit të Ādemit,

Ai është Muḥammedi që është më i larti dhe hëna e plotë.

Dielli i besimtarëve, mësuesi dhe kryetari i të dërguarve,

Ai ishte lajmëtar, hem brenda hem jashtë.

Tha se ne jemi më të fundit dhe më të parët,

Vendkthimi i krijesave dhe imāmi (udhëheqësi) i universit.

Që nga ngritja e tij deri në Ditën e Ḳijjāmetit është një mrekulli,

Veta e tij është guri i çmuar i detit të emrave.

Ftesa e tij, i ftuari i të Vërtetit deri në përjetësi.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, sa poezi të bukur që paskeni zgjedhur si pasojë e këtij rasti të rëndësishëm. Citoj se dy fjali ishin mjaft tërheqëse në pjesën që kemi lexuar nga vepra me titull: “Muṣībetnāme” (Dekreti i Fatkeqësisë) e Shejkh Ferīduddīn ‘Aṭṭārit (mëshira e Allāhut qoftë mbi të). Nëse më lejoni unë dua që të bëj një sqarim pakëz më të hollësishëm lidhur me to.

Sqarimi i parë është në lidhje me fjalinë kur ai e shikon vetën e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) si emrat dhe mbiemrat. Lërmëni që tua bëj të ditur se çfarë është kjo. Kurse sqarimi i dytë i përket fjalisë ku ceket thënia: “farḍu’l-‘ajni” (detyrë e domosdoshme). Thënia “farḍu’l-‘ajni” do të thotë një gjë që është detyrë e domosdoshme për njeriun.

Larixhānī: Ai citon kështu: “Gjëja që është farḍu’l-‘ajni (detyrë e domosdoshme) e brezit të Ādemit”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, fjalia brezi i Ādemit (p.m.t.) do të thotë “deri në përjetësi”. Pra ne duhet të dëgjojmë fjalët e të nderuarit Khātemu’l-Enbijjāi (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.), që janë farḍu’l-‘ajni (detyrë e domosdoshme) për njerëzimin deri në përjetësi. Ja pra kjo është arsyeja se ai është Khātemu’l-Enbijjāi (Vula e Lajmëtarëve) (p.q.m.t.). Kjo nënkupton se Khātemu’l-Enbijjāi (Vula e Lajmëtarëve) (p.q.m.t.) ka urdhëruar të tëra gjërat për të cilat ka nevojë njerëzimi deri në përjetësi. Pra ai është i dërguari i fundit, i cili i ka dhënë fund qenies së dërguar. Tanimë nuk do të vijë më një i dërguar tjetër pas tij. Nuk ka ardhur, nuk do të vijë dhe nëse dikush pretendon se është i dërguar është gënjeshtar. Nëse del dikush pas të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) dhe pretendon se është i dërguar dijeni se ai është një gënjeshtar i qartë.

Shumë mirë tani mund të drejtohet pyetja: “Përse?!” Vetë Shejkh ‘Aṭṭāri në këtë poezi na e jep përgjigjen e kësaj pyetjeje, duke përcjellur një ḥadīth të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) thotë: “Naḥnu ākhirūne’s-sābiḳūne” (ne jemi të të fundit dhe të parët). Shumë mirë por çfarë do të thotë kjo?! Pra ne jemi të fundit në qenien të dërguar, kemi shpallur se qenia i dërguar ka marrë fund dhe se qenia i dërguar ka marrë fund me ne. Por në një drejtim ne jemi përpara të dërguarve të tjerë. Ne jemi përpara mbarë të dërguarve të tjerë në aspektin shpirtëror dhe të brendshëm; kurse në këndvështrimin kohor ne jemi pas të të tërë të dërguarve.

Tani mund të pyesni kështu: “Vallë si ka mundësi që ai të mund të jetë më i pari i të parëve në një pikëpamje dhe rishtas mund të jetë më i fundit i të fundëve në një pikëpamje tjetër?!” Themi se ai është i pari në aspektin shpirtëror, të diturisë, urtësisë dhe përsosmërisë njerëzore. Ndërsa ai është i fundit në këndvështrimin e rrjedhës kohore, epokave historike dhe ai i cili i ka dhënë fund qenies së dërguar. Ja pra ky është kuptimi i thënies: “Naḥnu ākhirūne’s-sābiḳūne” (ne jemi të të fundit dhe të parët).

Një i urtë ka shkruar një poezi në ‘arabisht, unë nuk e di se kush është poeti. Unë e kam harruar se kush është poeti, por do ta lexoj dhe do ta sqaroj këtë poezi për ju. Ai poet i urtë e ka cekur shumë bukur dhe e ka shprehur shumë bukur këtë çështje. Ai këtë poezi e pëshkruan me gjuhën e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) e cila është si më poshtë:

Unë në pamje jam i biri i Ādemit,

Por si shpirt jam përpara Ādemit.

Pra unë në pamjen e jashtme megjithëse jam njëri nga bijtë e Ādemit (p.m.t.), sërish në pamjen e brendshme ose në këndvështrimin e botës së diturisë, urtësisë dhe shpirtërore jam përpara Ādemit (p.m.t.). Unë isha përpara se të krijohet Ādemi (p.m.t.). Ja pra për këtë arsye vendi i qenies lajmëtar i Khātemu’l-Enbijjāit (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.) është si vijon: “Kuntu nebijjān ue Ādeme bejne’l-māi ue’ṭ-ṭīni” (Unë isha lajmëtar dhe Ādemi ishte mes ujit dhe baltës).

Larixhānī: Kur do t’i mësojmë këto mjeshtër?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, ju ngritët një pyetje mjaft të bukur. Nëse njeriu arrin në ndërgjegjjen e vendit të insānu’l-kāmilit (njeriut të plotë, të përsosur), atëherë ai i kupton shumë mirë këto. Të tërë njerëzit që jetojnë në sipërfaqen e tokës janë të nderuar dhe të respektuar; shumë mirë por vallë kush është njeriu?! Njeriu vjen në këtë botë, ai ha, pi, rri dhe jeton 50 vjet, 60 vjet, 70 vjet, ose 100 vjet, jeton jetën e tij të përditshme dhe në fund vdes. Ne nuk e kuptojmë njeriun, çfarë mund të themi më tepër se kaq?! Krahas kësaj - fjala vjen - kur pyesni psikologët, ata mund t’iu thonë një mori gjërash duke u mbështetur në përvojat shkencore. Gjithashtu dhe filozofët, dijetarët, shkencëtarët mund t’iu thonë një sërë gjërash duke u nisur nga hetimet, hulumtimet, eskperimetet dhe provat shkencore që kanë bërë.Por vallë a mund të përmblidhet njeriu me jetën e tij të përditshme, me ngrënien, pirjen, qëndrimin dhe fjetjen e tij?! Apo mos në njeriun gjenden dhe më tepër anë se sa këto, pra një anë e brendshme, e fshehtë, dhe derūnī (e brendshme e thellë)?!

Larixhānī: Çdo gjë që gjendet ajo është derūnī (e brendshme e thellë).

Mjeshtër Dīnānī: Po, por vallë a mund të arrijë njeriu në një pikë ku nuk mund të shkojë më lart në anën e tij të brendshme, të fshehtë dhe mendimore. Pra a mund të arrijë ai në një pikë ku mund të thotë: “Tanimë ky vend është i mjaftueshëm?!”

Larixhānī: Jo njeriu nuk thotë kurrë: “Ky vend është i mjaftueshëm”, sepse ai do të shkojë më tej.

Mjeshtër Dīnānī: Njeriu nuk mjaftohet as në anën e jashtme. Kjo dukuri në Ḳur’ānin Famëlartë është përmendur si ājetet e “jashtme” ose āfāḳī (universale). Pra shko ku të duash lart e poshtë në univers, shko në Jupiter, shko në Mars, ose shko në Saturn, shko në galaksitë e ndryshme, qarkullo në lindjen dhe perëndimin e botës. Gjithashtu mund të bësh dhe udhëtimin e brendshëm, por ana e brendshme është shumë më e koklavitur, shumë më e thellë, ajo thellohet sa më tepër zbritet në të thellën. Shumë mirë por a ka ndonjë vend ku mund të shpallësh fundin?! Jo, sepse ana e brendshme e thellë e njeriut është e pakufishme dhe nuk është i mundur caktimi i një kufiri për të.

Njeriu ka një numër të epërm aftësish. Por sipas mendimit tuaj, cila është aftësia më e epërme në gjirin e aftësive që njeriu zotëron?! Them se nëse këtë pytje do të ma shtronit mua unë them përgjigjem se aftësia më e epërme që njeriu zotëron është te‘aḳḳuli (mendimi). Pra a është mendimi, aftësia e vënies së mendjes në punë aftësia më e epërme, apo aftësitë e tjera të njeriut të cilat ne i dimë?! Nënvizoj se aftësia e mendimit është më e epërme se mbarë aftësitë e tjera të njeriut. Shprehem kështu sepse të tëra aftësitë e tjera që shfaq njeriu, lindin nga aftësia e mendimit të njeriut.

Atëherë përsërisim se aftësia e mendimit është aftësia më e epërme që mund të arrijë ose mund të zotërojë njeriu. Sado që njeriu të përparojë në këtë çështje në atë masë përparon dhe në këtë udhë. Sado që të përparosh në udhën e mendimit përparo ajo nuk ka fund. Shumë mirë ne e shikojmë mendimin si aftësinëmë të epërme. Por vallë a nuk kanë rëndësi shqisat tona?! Pra duke qenë se maḥsūsāti (gjërat që i konceptojmë me shqisa)janë në një shkallë më poshtë se me‘aḳūlāti (gjërat që i perceptojmë me mendje), nëse ne përparojmë jashtëzakonisht shumë në me‘aḳūlātin (gjërat që i perceptojmë me mendje), ose në vënien në punë të mendjes, vallë a nuk do të kemi më nevojë për maḥsūsātin (gjërat që i konceptojmë me shqisa)?! Jo, kurrën e kurrës.

Nuk ka rëndësi se në çfarë mase përparon njeriu në përvojat shkencore, në mendimin logjik dhe filozofik, sepse nevoja që ai ka për shqisat nuk asgjësohet. Në fakt këtu qëndron dhe madhështia e tij pakëz. Për sa kohë që njeriu është i gjallë, nevoja e tij për shqisat nuk asgjësohet; njeriu i përdor pesë shqisat. Mirëpo ju e filloni me pesë shqisat, të cilat janë shkalla e parë e konceptimit dhe ju ngjiteni duke i kaluar njëra pas tjetrës këto shkallë. Teksa themi vegim, ëndërr vjen mendja; por dhe mendja ka shkallët e saj brenda vetes. Kështu që ju ngjiteni duke kaluar njëra pas tjetrës në këto shkallë. Kjo udhë vazhdon në këtë mënyrë.

Në këtë pikë theksojmë se aftësia më e madhe e njeriut është mendimi i tij, megjithatë njeriu nuk mund të shpëtojë nga ndjenja e nevojës për shqisat për këtë mendim të lartë. Njeriu mund t’i shndërrojë ato në të logjikueshme, racionale. Kjo është një shkallë dhe ju duhet ta kaloni këtë shkallë. Shtojmë se qarkullon një fjali në mesin e të urtëve muslimanë. Natyrisht se kjo fjali ishte dhe në Greqinë e Lashtë dhe ka gjasa që të ketë mbetur si trashëgimi nga Aristoteli. Kjo është një fjali e mahnitshme e cekur nga ana e Ṣadru’l-Muteel’lihīnit. Gjithashtu dhe Ibn Sīnā e ka përdorur shpesh këtë fjali.

Kuptimi i kësaj fjalie është si më poshtë: “Nëse një njeri humb një konceptim shqisor, ose të tëra konceptimet shqisore, mendja mbetet pa pjesë në dituri dhe ndërgjegjje”. Shumë mirë por çfarë do të thotë kjo fjali?! Themi se kjo fjali nuk do të thotë se e mbarë dituria është e përbërë nga shqisa. Pra nuk do të thotë se një mendim i tërë përbëhet nga shqisa. Kjo fjali do të thotë se këto fillojnë me shqisa. Nëse ju nuk keni shqisa, nëse nuk e merrni parasysh maḥsūsātin (gjërat që i konceptojmë me shqisa) janë jetën e përditshme, atëherë ju nuk mund të arrini as në me‘aḳūlātin (gjërat që i perceptojmë me mendje).

Përmbledhim duke iu këshilluar se duhet t’i merrni parasysh maḥsūsātin (gjërat që i konceptojmë me shqisa) janë jetën e përditshme dhe se pesë shqisat duhet t’i përdorim në shkallën më të lartë; duhet të dëgjoni mirë; duhet të shikoni mirë; duhet të shijoni mirë; duhet të prekni mirë dhe duhet të nuhatni mirë por mos mbesni të penguar në kufirin e shqisës. Arrini të mendoni duke u ngjitur lart e më lart. Këto janë ngjitjet dhe zbritjet e udhëtimit të njeriut. Ngjitja në botën e mendjes dhe sipër botës së mendjes dhe zbritja në botën e shqisave dhe në maḥsūsātin (gjërat që i konceptojmë me shqisa)... Ja pra ky është udhëtimi shkuarje-ardhje dhe ngjitje-zbritje i njeriut.

Larixhānī: Nëse ky udhëtim nuk do të ishte, ne nuk do të mund të kuptonim fushën e nubuūetit (qenies lajmëtar) dhe insānu’l-kāmilit (njeriut të përsosur).

Mjeshtër Dīnānī: Pikërisht ashtu është, ne nuk do të mund ta kuptonim kurrë. Këtu qëndron dhe pyetja e përgjigjes suaj. Me qëllim që të mund të kuptojmë fushën e shenjtë të qenies lajmëtar, të mund të kuptojmë se i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) është i pari dhe i fundit, të mund të kuptojmë se ndonëse ai është i pari ai i ka dhënë fund qenies së dërguar, të mund të kuptojmë se qenia e tij i parë në të njëjtën kohë është dhe qenia e tij i fundit, qenia e tij i fundit në të njëjtën kohë është dhe qenia e tij i parë, ne duhet të kuptojmë këto ngjitje-zbritje të insānu’l-kāmilit (njeriut të përsosur).

Nëse një njeri nuk i di këto ngjitje-zbritje, nuk e kupton udhëtimin e njeriut, nëse pandeh se njeriu është i përbërë vetëm nga shqisat, nuk do të ketë kurrë mundësi që ta konceptojë këtë kuptim.

Larixhānī: Edhe Shejkh ‘Aṭṭāri e përshkruan mrekullisht këtë duke shprehur:

Vendkthimi i krijesave dhe imāmi (udhëheqësi) i universit.

Që nga ngritja e tij deri në Ditën e Ḳijjāmetit është një mrekulli.

Mjeshtër Dīnānī: Me të vërtetë kjo është është një fjali e mrekullueshme i nderuar Larixhānī, nëse më lejoni dua që të hedh dritë mbi këtë fjali: “Që nga ngritja e tij deri në Ditën e Ḳijjāmetit është një mrekulli”. Ngritja e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) mori jetë përpara katërmbëdhjetë shekujve. Pra ai u ngrit ose iu caktua detyra e qenies së dërguar. Dërgimi i tij ose detyra e tij si i dërguar ndodhi përpara katërmbëdhjetë shekujve. Shejkh ‘Aṭṭāri rrëfen se kjo ngritje do të vazhdojë deri në Ditën e Ḳijjāmetit. Por si?! Me anë të mrekullive... Shumë mirë por cila ishte mrekullia e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.)?! Për shembull mrekullia e të nderuarit Mūsā (p.m.t.) ishte shndërrimi i shkopit të tij në dragua dhe mbaroi. Cila ishte mrekullia e të nderuarit Mesīḥ ‘Īsāit?! Ajo ishte shërimi i njerëzve të zgjebosur, ringjallja e të vdekurve dhe ajo mbaroi. Atëherë nënvizojmë se mrekullia e çdo të dërguari është plotësuar dhe ka mbaruar. Madje dhe mrekullia e të nderuarit Ibrāhīm (p.m.t.) i cili është i ati i të dërguarve gjithashtu ka mbaruar. Sepse mrekullia e tij ishte qenia e ftohtë e zjarrit brenda të cilit u hodh dhe ajo ka mbaruar.

Pra përsërisim se mrekullia e secilit të dërguar u zhvillua dhe mori fund në një epokë të caktuar, në një ditë të caktuar dhe me një ngjarje të caktuar. Shumë mirë por përse Shejkh ‘Aṭṭāri thotë se mrekullia e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) do të vijojë deri në Ditën e Ḳijjāmetit?! Unë këtu iu marr dhe ju çoj drejtë në Ḳur’ānin Fisnik. Ḳur’āni Fisnik është mrekullia e Khātemu’l-Enbijjāit (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.). Mrekullia e të nderuarit të dërguarit (p.q.m.t.) është fjala e tij.

Kjo fjalë e cila është shpallja hyjnore dhe e derdhur nga gjuha e bekuar e tij, erdhi në praninë e mbarë mendimtarëve të botës përpara katërmbëdhjetë shekujve. Dijetarët, letrarët, mjeshtrat e fjalës dhe oratorisë, filozofët, apologjetët e panë mrekullinë e Ḳur’ānit Kerīm dhe u përulën me nderim dhe respekt përpara Ḳur’ānit të Shenjtë. Kështu që çdo dijetar, filozof, eskpert i fjalës dhe i oratorisë do të vijojë të përulet me nderim dhe respekt përpara Ḳur’ānit Famëlartë kur ta shohin atë.

Si rrjedhojë Shejkh ‘Aṭṭāri nuk e kthotë këtë fjali ashtu sa për të thënë. Ai bën të qartë se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) u ngrit dhe solli Ḳur’ānin Fisnik; Ḳur’āni Kerīm është një mrekulli dhe kjo mrekulli do të vijojë deri në Ditën e Ḳijjāmetit. Me të vërtetë nëse një njeri me gjykim të shëndoshë do të nisë të lexojë Ḳur’ānin e Shenjtë, ai do të vërë re se madje dhe një ājet i vockël i tij është i barabartë me të tërë botën. Kjo nënkupton se ai në vetvete bart kuptime tejet të thella dhe të holla. Për këtë arsye Ḳur’āni Famëlartë duhet të lexohet me ndërgjegjje duke menduar thellësisht dhe nuk duhet lexuar vetëm si fjalë.

Larixhānī: Këtu nuk dua të kaloj pa cituar fjalën e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.). Ai kumton se çuditë, habitë e Ḳur’ānit Fisnik nuk marrin fund.

Mjeshtër Dīnānī: Po, miratojmë se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) përkufizon shumë bukur, sepse çuditë, habitë e Ḳur’ānit Kerīm nuk kanë fund. Secila çudi, secila habi ka një fund. Shumë mirë por ju mund të pyesni përse çuditë, habitë e Ḳur’ānit të Shenjtë nuk kanë fund?! Vallë sa herë mund të shikoni një gjë të çuditshme ose të habitshme në këtë botë?! Përgjigjemi se të tëra çuditë, habitë, mrekullitë që mund të shikoni në këtë botë, ju mund t’i shikoni një herë, dy herë, ose disa herë dhe tanimë ato vjetrohen.

Kurse i nderuari ‘Alī (p.m.t.) urdhëron se çuditë, habitë e Ḳur’ānit Famëlartë nuk marrin fund. Shumë mirë por përse kështu?!Sepse kur ju rilexoni çdo gjë të çuditshme, të habitshme dhe me kuptim të thellë në Ḳur’ānin Fisnik, do të vini re se është shfaqur një kuptim i ri i çuditshëm në të.Kjo është pikërisht si bukuria.

Unë e kisha thënë këtë në njërin nga këto programe. Bukuritë fisnike,thelbësore, të vërteta nuk janë gjëra që marrin fund, që mbarojnë kur shikohen vetëm njëherë. Nëse një bukuri është thelbësore edhe sikur ta shikoni njëmijë herë, rishtas do të shikoni shfaqje të reja në të. Sepse ajo ka thellësitë e saj.Kur ju shikoni disa herënjë grua të bukur, një lule të bukur, një libër të bukur, një ngjyrë të bukur, ajo mbaronmeaq;por nëse vini dhe shikoni qindramijëra herë një bukuri thelbësore, të thellë, njerëzore dhe shpirtërore,sërish do të shikoni një bukuri të re në të, pothuajse sikurjeni duke e shikuar për herë të parë.

Kjo është arsyeja se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) në mënyrë shumë të drejtë urdhëron duke thënë: “Lā tufnā ‘axhaībuhu” (nuk mbarojnë çuditë, habitë e tij). Pra çuditë, habitë e tij nuk janë ashtu një gjë që mbaron dhe merr fund kur ju i shikoni disa herë. Shprehem kështu sepse kjo është një lidhje që është e freskët në çdo çast, pra ajo nuk vjetrohet kurrë. Por vallë si është e re kjo lidhje e re që nuk vjetrohet kurrë?! Kjo është një freski e jashtme, nuk është një risi. Çdo gjë e re në këtë botë vjetrohet; mirëpo rrënjët e kësaj të reje janë të ngulitura në shpirtëroren. Për këtë arsye sa herë që e shihni atë ju shikoni risi në çdo herë.

Larixhānī: Gjithashtu dhe Allāhu është kështu.

Mjeshtër Dīnānī: Po, gjithashtu dhe Allāhu është kështu. Allāhu është e vërteta absolute, ata të cilët besojnë në teuḥīdin (njëshmërinë) e Allāhut, muuāḥḥidët (njëjësuesit) e mëdhenj të kësaj bote, hasin me një shfaqje të re në çdo çast që i drejtohen të Vërtetit të Madhëruar. Teuḥīdi (njëshmëria) nuk është ashtu një gjë e njëtrajtshme, në mënyrë që muuāḥḥidi të mund të thotë: “Unë e konceptova atë, tanimë më mjafton deri në përjetësi”, sepse ajo nuk mbaron dhe nuk merr fund. Unë dua të them diçka meqenëse më ka ardhur në mendje, sepse do të jetë mëkat nëse nuk do ta them. Që të tërë ne zotërojmë kuptime dhe konceptime dhe kemi koncepte në trurin tonë. Këta koncepte mund të jenë filozofikë, apologjetikë, juridikë, letrarë etj. Pra në trurin tuaj janë të pranishme një seri konceptesh si pasojë e atyre që keni lexuar dhe parë nga mësimet.

Çdo dijetar është i njohur me konceptet e diturisë, shekncës që ai studion. Një fizikan i bart në tru formulat, konceptet ose postulatet që i përkasin shkencës së fizikës. Gjithashtu dhe një kimist dhe një matematik i kanë parasysh formulat, konceptet ose postulatet të cilat i përkasin shkencave të tyre... Shumë mirë por cila qëndron më lart dituria, konceptimi (fehmi) apo koncepti (mefhūmi)?! Natyrisht se dituria (fehmi); sepse koncepti (mefhūmi) ka një kornizë të caktuar. Nuk ka rëndësi se sa i madh që është një koncept rishtas ai ka një kornizë. Por dituria (fehmi) arrin në një koncept të ri, prodhon një koncept të ri në çdo çast.

Një njeri i mençur, është ai njeri që e di dallimin mes diturisë (fehmit) dhe konceptit (mefhūmit), pra ai njeri i cili nuk e vë diturinë (fehmin) në vendin e konceptit (mefhūmit). Njeriu le të zotërojë koncepte (mefhūme) të larmishme. Sa më shumë koncepte (mefhūme) që ai zotëron aq më mirë është për të, mirëpo ai duhet ta dijë këtë se dituria (fehmi) është një gjë e veçantë nga koncepti (mefhūmi). Kështu që ai nuk duhet të qëndrojë i fiksuar në konceptin (mefhūmin).

Larixhānī: Por si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij, mjeshtër.

***

Shumë mirë i nderuar mjeshtër, ashtu siç bëtë shumë bukur të qartë dhe ju, ngritja e tij do të vijojë deri në Ditën e Ḳijjāmetit, si pasojë e mrekullisë së Ḳur’ānit. Sepse Ḳur’āni nuk është një gjë që merr fund. Kjo është e vërtetë por ai thotë se veta e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) është shkaku i vijimit të Islāmit dhe përshkruan si më poshtë:

Veta e tij është guri i çmuar i detit të emrave.

Ftesa e tij, i ftuari i të Vërtetit deri në përjetësi.

Mjeshtër Dīnānī: Nëse më lejoni unë kam dëshirë që që t’ua sqaroj këtë dyvargësh. Shejkh ‘Aṭṭāri ka cekur një pikë shumë të mrekullueshme. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar zotëron emrat (esmāu) dhe mbiemrat vetorë. وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا“Ue lil’lāhi’l-esmāu’l-ḥusnā fed‘ūhu bihā” (Dhe Allāhut i përkasin emrat më të bukur, kështu që thirreni (luteni) me ta). (Sūre E‘arāf, 180)Allāhu i Lartësuar ka shumë emra. Fjalia: “esmāu’l-ḥusnā” (emrat më të bukur) është shumësi i emrit “ism” që do të thotë emër, shkurtimisht që të tërë këto emra janë “ḥusnā” (të bukur). Fjalia: “esmāu’l-ḥusnā” (emrat më të bukur) i përkasin Allāhut të Lavdëruar.

Shumë mirë por a ka Allāhu i Madhëruar vetëm “esmāu’l-ḥusnā” (emrat më të bukur) apo ka dhe dhātin (vetën)?! Allāhu i Lartësuar ka dhe vetën dhe veta e Allāhut të Lavdëruar i zotëron këto emrat më të bukur. Shumë mirë por çfarë thotëShejkh‘Aṭṭāri?! Nuk ka asnjë udhë që të çon në vetën e Allāhut?!Ja pra këtu Shejkh ‘Aṭṭāri bën të ditur se veta e të nderuarit Khātemu’l-Enbijjāi (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.), është esmāu’l-ḥusnāja (emrat e bukur) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.

Domethënë vetë i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) është shfaqja e plotë e emrave më të bukur të Allāhut të Lartësuar, të mbiemrave të Ti si kemāl (i përsosur), xhemāl (i bukur) dhe xhelāl (fuqiplotë), shkurtimisht i mbarë bukurive të Allāhut të Lavdëruar. Pra e tërë esmāu’l-ḥusnāja (emrat e bukur) e Allāhut të Madhëruar, kanë zënë vend në qenien e bekuar të të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.).

Larixhānī: Kjo është arsyeja se ai është “ṣadru’l-euueli” (gjoksi i parë), “te‘ajjunu’l-euueli” (shfaqja e parë).

Mjeshtër Dīnānī: Po ai është “ṣadru’l-euueli” (gjoksi i parë) dhe “te‘ajjunu’l-euueli” (shfaqja e parë), nuk ka asnjë dyshim në të.

Larixhānī: Besoj se ky është dhe kuptimi i ḥadīthit: “Euuelu mā khaleḳa’ll-llāhu nūrī” (Gjëja e parë që krijoi Allāhu është drita ime).

Mjeshtër Dīnānī: Po, mëse e vërtetë. E thënë ndryshe nuk ka asnjë krijesë tjetër përpara tij. Pra ai është pikërisht shfaqja e të tërë mbiemrave e të Vërtetit të Madhëruar. Po vë theksin se Shejkh ‘Aṭṭāri ka thënë një poezi jashtëzakonisht të fuqishme.

Larixhānī: Gjithashtu dhe ‘Al’lāme Ṭabāṭabāīu e përshkruan shumë bukur këtë vend. Ja pra dhe “shāhidi” (shikuesi, vëzhguesi) që kalon në ājetin ḳurānor: يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا“Jā ejjuhān’n-nebijju innā erselnāke shāhidān ue mubeshshirān ue nedhīrān”(O lajmëtar! Me të vërtetë ne të kemi dërguar si dëshmues (shikues, vëzhgues),përgëzues dhe paralajmërues). (Sūre Aḥzāb, 45) e sqaron këtë vend.

Mjeshtër Dīnānī: Po, i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) është شَاهِدًا“shāhidān” (shikues),مُبَشِّرًا“mubeshshirān” (përgëzues) dhe نَذِيرًا“nedhīrān”(paralajmërues). Shumë mirë por përse ai është “mubeshshir” (përgëzues) dhe “nedhīr” (paralajmërues)?! Sepse ai është “shāhid”.Porç’dotëthotëshāhid?!Shāhid do të thotë shikues,vëzhgues.Kjo është një fjalë që e përdorim shpeshherë në gjuhën perse. Për shembullne nuk themi pashë diçka, por themi u bëra “shāhid” (dëshmues, shikues, vëzhgues) i diçkaje.Pra fjala “shuhūd” ka kuptimin e shikimit, ndërsa fjala fjala “shāhid” ka kuptimin e shikuesit, vëzhguesit.

Shumë mirë por ç’do të thotë qenia shāhid (shikues) i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)?! Çfarë shikon i nderuari i dërguar (p.q.m.t.)?! Ai shikon emrat dhe mbiemrat e të Vërtetit tëMadhëruar.Ai shikon, vëzhgon mbarë emrat dhe mbiemrat e të VërtetittëMadhëruar.Praaikoncepton me mbarë qenien etij. Ja pra për këtë arsye ai është përgëzuesdheparalajmërues.

Nëse ai nuk do të shikonte plotësishtmbiemrat xhemāl (i bukur) dhe xhelāl (fuqiplotë) e të Vërtetittë Madhëruar, vallë a mund të ishte ai përgëzues dhe paralajmërues në mënyrë të drejtë?! Nësenjënjeri nuk do t’ishikojë mbiemrat xhemāl (i bukur)dhe xhelāl (fuqiplotë) e të Vërtetit të Madhëruar, vallë a mund të ngrejë ai pretendimin e qenies përgëzues dhe paralajmërues?!

Vallë a mund të jetë ai një pishtar ndriçues, ashtu siç bën të ditur ājeti i mëposhtëm ḳurānor: وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِيرًا“ue dā‘ijjān ile’ll-llāhi biidhnihi ue sirāxhān munīrān”(Dhe një thirrës në udhën e Allāhut me lejen e Tij dhe një pishtar ndriçues).(Sūre Aḥzāb, 46) Pra një pishtar, një dritë ndriçuese...

Larixhānī: Dhe kjo dritë nuk shuhet kurrë.

Mjeshtër Dīnānī: Po kjo dritë, është një dritë që nuk shuhet kurrë.Çdo dritëmund të shuhet përkëtë apopër atë shkak në këtë botë.Por kjo ose më saktë ky është një سِرَاجًا مُنِيرًا“sirāxhānmunīrān” (pishtar ndriçues)pishtar,dritë ndriçuese, e cila nuk shuhet kurrë dhe bëngjithmonë dritë. Vallë a është e mundur të veniten ose zbehen emrat dhe mbiemrat e të Vërtetit të Madhëruar?!Jo, sepse këta janë të perhershëm dhe të përjetshëm.Kurse i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) është shfaqja e plotë e emrave dhe mbiemrave e të Vërtetit të Madhëruar. Pra ai është një dritë që bën gjithmonë dritë.Ai as nuk shuhet vetë dhe askush nuk mund ta shuajë atë.

Çeragi ra ké ‘īzed ber furūzed,

Her‘an kes ké puf koned rishesh be sūzed.

Zoti që ka ndezur dritën ndriçuese,

Kushdo që i fryen, idigjet dhe i shkrumbohet rrënja/mjekrra.

Prapërsërisimseaskush nuk mund ta shuajë dritën e Allāhuttë Lartësuar, sepse drita e Allāhut të Lavdëruar nuk mund të shuhet...Ti mund të shuash çdo dritë, por drita e Allāhuttë Madhëruarnuk është një gjë që mund të shuhet.Asnjë fuqi nuk mund ta shuajë atë. Me ardhjen e asaj drite tanimë nuk ka më një gjë siç është errësira.Sigurisht se çdodritë është ndriçuese;por dritat etjera mundtë shuhen,ndërsa kjo dritë nuk shuhet kurrë.Sepse veta e saj është ndriçuese kështu shuarja e saj nuk është e mundur.Ja pra kjo është e fshehta e qenies i përjetshëm dhe vulë e Khātemu’l-Enbijjāit (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.). Pra përse ai është khātem (vulë)?! Sepse nuk do të vijë askush tjetër pas tij dhe ai është i përhershëm.

Larixhānī:A mund të thuhetse ai ka bërë të dukshme gjithçka që ishte e fshehtë?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, përgjigjemi se ai ka hedhur dritë mbi gjithçka që ishte e fshehtë.Nëse do të kishte mbetur një gjë që ishte e fshehtë dhe nuk do të ishte bërë e dukshme, atëherë do të kishte një mangësi. Sa pyetje të bukur që shtruat.Gjithashtu dhe të dërguarit e tjerë zotëronin mbiemrinkemāl(ipërsosur),paqja dhe mëshira e Allāhut qofshin mbi ta, pra dhe ata i bënë të dukshme përsosmëritë;krahas kësaj ata nuk i bënë tërësisht të dukshmegjërat që ishin të fshehta.

Kini kujdes,mbarë të dërguarit (p.m.t.)içuan detyrat e tyre në vend.Atakishin për detyrë shpalljen,si rrjedhojë i ftuan dhe i udhëzuan njerëzit në udhën e drejtë.I nderuari Ibrāhīm (p.m.t.), inderuariMūsā (p.m.t.), i nderuari‘Īsā(p.m.t.)pratëtërëtë dërguarit (p.m.t.)bënë punë të shumëllojshme.Megjithatëjo çdo gjë që ishte e fshehtë u bë e dukshme.Mirëpo çfarë bëri kur erdhi i Khātemu’l-Enbijjāi (Vula e Lajmëtarëve)(p.q.m.t.)?!Ai shpalosi dhe zbuloi përparaperdes gjithçka që ishte e fshehtë pas saj.

Larixhānī:

Çun Muḥammed bé uxhūd ‘āmed,

Der pes-é perde her çé bud ‘āmed.

Kur Muḥammedi në trup erdhi,

Gjithçka që ishte pas perdes doli në dritë.

Mjeshtër Dīnānī: Po,shikoniç’është e vërtetakjo poezi e Shejkh ‘Aṭṭāritështë një çështje filozofike, për të cilën po flitet në botë në këtë çast.Në këtë botë ku jetojmë,kur them kjo botënuk kam për qëllim vetëm rruzullin tokësor në të cilin jetojmë,por kam për synim mbarë universin. Rishtas si filozofët dhe apologjetëtteksa thonë kjo botë, shumica e tyre synojnë mbarë universin, pra çdo gjë tjetër që është përveç Allāhut (mā siuā Allāh - gjithçka tjetër përveç Allāhut). Botë ose univers quhet gjithçka tjetër përveç Allāhut.

Fjala vjen ne kemi botënlëndore,rruzullin tokësor, galaksitë etj.Në shtesë kemi botën eme‘anit(kuptimit,shpirtërore), mulkut(pasurisë, thesarit), melekūtit (engjëllore),ḥāḥūtit (e kabur), nāsūtit (njerëzore) që të tëra këto quhen botë.E thënë ndryshe botë është çdo gjë tjetërpërveçAllāhut. Japrapikërisht këtu qëndron çështja...Madje në veçanti dhe filozofëtperëndimorë që nuk merren shumë me botën engjëllore, por që i kushtojnë më tepër rëndësi botës lëndore, janë të dyjëzuar në këtë çështje dhe pyesin: “Vallë a është kjo botë, bota më e mirë?! Vallë a mund të përfytyrohet njëbotë e cila është më emirë se kjo botë?!”

Kjo është një çështje shumë e rëndësishme. Me fjalë të tjera a është kjo botë në të cilën jetojmë bota që mund të jetë më e mira?! Apo ka gjasa që të mund të ketë një botë që është më e mirë se kjo?!Të urtët tanë pohojnë se kjo botë është bota më e mirë. Pra bota më e mirë që mund të jetë, është pikërisht kjo botë që është e pranishme.

Disa njerëz këmbëngulin se jo, sepse është e mundur që të përfytyrojmë një botë që të mund të jetë më e mirë se kjo botë. Kurse të urtët tanë nënvizojnë se kjobotë është bota më e mirë që mund të jetë; mirëpo keqpërdorimi ynë i saj, pamundësia jonëe përfitimit, shfrytëzimit të saj për më mirë është një çështje e veçantë.Pra përsërisim se kjo botë është bota më e mirë që mund të jetë dhe ne duhet dhe mund të përfitojmë në mënyrën më të mirë nga kjo. Nëse ne nuk mund ta bëjmë këtë atëherë ne vetë jemi fajtorët për këtë.

Kjo botë është bota më e mirë;por njeriu kryen mëkate në këtë botën më të mirë.Gjallesat, kafshët, bimët, trupat e pajetë nuk kryejnë mëkate, secila kryen punën e saj.Në këtë botë duke u nisur nga grimca e atomit deri në galaksitë e pafund gjithçka kryen punën e saj. Por gjithashtu dhe ne kryejmë mëkate në këtë botën më të mirë ku jetojmë.

Ja pra pikërisht kjo është njëra nga çuditë më të madhe të njeriut, sepse ai kryen mëkate ku duhet të ruhet sa më shumë që të mos kryejë mëkate, në këtë botën më të mirë që mund të jetë  Ja pra kjo është një çështje tepër e rëndësishme.Ka mundësi që një njeri në trurin e tij të përfytyrojë një botë dhe të thotë se ajo është bota më e mirë. Por kur kjo botë e përfytyruar nga ai të jetësohet, atëherë vihet re se ajo nuk është bota më e mirë.

Larixhānī: “قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَىٰ كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَىٰ“Ḳāle Rabbenā’l-ledhī e‘aṭā kul’le shej’in khalḳahu thumme hedā” (Mūsāi) Tha: “Zoti ynë është Ai i Cili i dha çdo gjëje formën, veçorinë e saj dhe me pas e udhëzoi atë”.(Sūre Ṭā Hā, 50)

Mjeshtër Dīnānī:

Xhéhān çun zolf u kahtt u khāl u ebrust,

Ké her çizi bé xhāj-é khish nikust.

Bota ështëballuke, unë në faqe, pushi i ftoit dhe vetulla,

Që çdo gjë është e bukurnë vendin e saj.

Larixhānī:

Eger jek zerre rab er giri ez xhāj,

Khilel jabed hemé ‘ālem serapāj.

Madje nëse lëviz një grimcë nga vendi i saj,

Prishet mbarë bota nga kreu në fund.

Mjeshtër Dīnānī: Po,kjo ështëevërtetë, nëse ju lëvizni një grimcë, një atom nga vendi i tij,prishet mbarë rendi i kësaj bote.Jue dini se si bëhet ajri kur fryn stuhia, çdo anë bëhet pluhur e tym. Kështu që ju nuk mund të gjeni dy grimca pluhuri, që janë të njëjta me njëra-tjetrën brenda kësajshtëllunge pluhuridhetymi.Çdo grimcëështë e ndryshme nga njëra-tjetra brenda kësaj shtëllungepluhuri dhe tymi. Ja pra këto larmi janë pikërisht bukuria e kësaj bote.

Disa njerëz duan që gjithçka të jetë të një lloji, tipi. Por pa mendoni ç’bukuri do të kishte nësekëtolarmitë e natyrës nuk do të ishin?!Atëherë përmbledhim se kjo botëështë e bukur me mbarë ngjitjet-zbritjet e saj larmitë e saj,sepse ajo është“aḥsenu’l-‘auālim” (më e bukura botë).

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, sa bukur që përshkruan dhe Ḳur’āni Famëlartë: “الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ۖ مَا تَرَىٰ فِي خَلْقِ الرَّحْمَٰنِ مِنْ تَفَاوُتٍ ۖ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَىٰ مِنْ فُطُورٍثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِيرٌ“E’ledhī khaleḳa seb‘a semāuātin ṭibeḳān, mā terā fī khalḳi’r-raḥmāni min tefāutin, ferxhi‘l-beṣara hel terā min fuṭūrin.Thumme irxhi‘l-beṣara kerretejnijenḳalib ilejke’l-beṣaru khāsinān ue huue ḥasīrun”.(Ai është i Cili krijoi shtatë qiej palë mbi palë, ti në krijimin e Mëshiruesit nuk mund të shikosh asnjëkundërshtim, mospërputhje, ktheje shikimin a mund të shikosh ndonjë çarje, krisje?! Më tej ktheje shikimin për herë të dytë, ai do të kthehet te ti i përulur dhe i rraskapitur). (Sūre Mulk,3,4)

Shikonise sa në mënyrë të mahnitshme që e ka rrëfyer. Ashtu siç prekët dhe ju edhe nësepërfytyroni një botë tjetër, në fund të fundit përsëri kjo botë është me e mira.

Mjeshtër Dīnānī: Po, në fakt ai mendon se është vetëm e mirë;pornë të vërtetëbota më e mirëështë kjo botë.Njeriu mund ta përdorë mendjen e tijnë masën më të madhe,të cilën ia ka dhuruar Allāhu.Por disa njerëz fatkeqësisht bëhen robërtë dëshirave, epsheve dhe joshjeve të tyre dhenuk përfitojnë nga mendja e tyre.Vini re shtëpia e vërtetë e njeriut,është mendja e njeriut.Nësenjeriu bart pranë tij mendje, që ështështëpia evërtetë e tij ai nuk do të dëmtohet kurrë.

Besoj se këtu është pikërishtvendi i duhur për të thënë një fjalë të urtë që i përketnjërit nga të parët tanë.Ai thotë kështu: “Breshka kudo që shkon,ajo çon dhe shtëpinë e saj me të.Zhgualli ibreshkës është shtëpia e sajdhe kudo që ajo shkon ajo mbrohet duke u strehuar në zhguallin esaj, i cili është i ashpërdhe e ruan atë nga rreziqet”.

Edhe Allāhui Lartësuar u ka dhënë mendjen njerëzve;por vallë a veprojmë ne gjithmonë me mendjen tonë?!Për fat të keq, ne nuk veprojmë gjithmonë me mendjen tonë.Nëse dhe ne do të kishim zgjedhur mendjen tonë si shtëpinë tonë siç bën breshka, atëherë do të dëmtoheshim më pak, ose të paktën nuk do të pendoheshim.

Dëmetqë has njeriu janë dy lloje.Lloji i parë është ḳaḍāja (çasti i zbatimit të paracaktimit hyjnor) dhe ḳaderi (paracaktimi hyjnor) që ai nuk mund të bëjë asgjë për këta.Mirëpo lloji i dytë është dëmi që pendohemi kur ndeshemi. Pendimi është një gjë jashtëmaseevështirë.Ne shpeshherëthemi unë e kreva kështu këtë gjë, por sikur të mos e kisha kryer kështu. Por kur pendohet njeriu?! Kur ai e kupton se nuk i ka çuar ne vend domosdoshmëritë emendjes...E thënë ndryshe njeriu pendohet kur kryen një gjë që nuk duhet kryer, ose kur nuk kryen njëgjëqëduhet kryer.Prashkurtimisht pendimi del në dritë kur nuk silleninë përputhje me dosmosdoshmëritë e mendjes.

Por nëse ju veproninë përputhje me domosdoshmëritë e mendjes, ju nuk do të pendoheni madje dhe nëse nuk do t’ia dilni mbanë,sepse ju çuat domosdoshmëritë emendjes në vend.Atëherënësedo ta themi duke e përmbledhur, theksojmë se pendimi përjetohet vetëm kur nuk veprohetsipas domosdoshmërive të mendjes.Mendja është dhuntia, mirësia më e madhe që Allāhu i Lavdëruar ia ka dhuruar njeriut.

Larixhānī:Sado që të mundohemi të sqarojmëqenien e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.), rishtas ajo është një thesar të cilin nuk mund ta shprehim.Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak