Disa njerëz duke qenë se njohin vetëm meuxhūdin (të pranishmen), ata pandehin se dhe uxhūdi (prania, qenia) është koncept i njëjtë me të. Por nëse do të tregohen pakëz më të kujdesshëm, në fakt do ta shikojnë se qenia e meuxhūdit (e pranishmes) e një të pranishmeje ka të bëjë me njohurinë e uxhūdit (pranisë, qenies). Pra kjo lule, kjo tryezë, ose ky mur janë meuxhūd (të pranishme); por unë meqenëse i besoj uxhūdit (pranisë, qenies) them se këto janë meuxhūd (të pranishme).

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. I nderuar imzot në këtë program do t’iu lutemi që të na sqaroni çështjen e “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmisë së besnikëve). Në veprën tuaj me titull: “Ferāḍu’l-Furūdi’l-Felsefī”(Detyra e Detyrave Filozofike) ju e keni hetuar këtë çështje dhe keni cituar kështu:

“Arritja nga “‘il’leti në me‘alūli” (nga shkaku në pasojë) është ajo gjë që emërtohet si “burhānu’l-limmī”në logjikë, që kjo pranohet si burhāni (dëshmia) më e rëndësishme. Megjithatë nëse arrijmë nga me‘alūli (pasoja) tek ‘il’leti (shkaku) atëherë kjo emërtohet si “delil innī”.Kurse gjëja që është më lart se “burhānu’l-limmī”dhe që nuk mund të përfytyrohet emërtohet si “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmia e besnikëve). Ja pra këtë përftojnë njerëzit e besnikërisë dhe të vërtetës”.

Ndërsa lidhur me përshkrimin e “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīnit” (dëshmisë së besnikëve)jukenishkruar kështu: “Burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni”(dëshmia e besnikëve) është vënia në dukje e vetvetes pikërisht ashtu siç është. Kur ajo vë vetveten në dukje ashtu siç është edhe mbarë gjërat e tjera vihen në dukje në dritën e saj”.

Dashuriaështëvogëlushja e qenies së njeriut dhe zanës,

Trego dashuri dhe afërsi që të gjesh lumturi.

Deri ku do të shkosh me verën e mëngjesit dhe gjumin e ëmbël deri në mëngjes?!

Nxirr një “ah” nga thellësia e shpirtit deri në mesnatë dhe mundohu të qash deri në mëngjes.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Me të vërtetë kjo është një pyetje shumë e bukur. Kjo pyetje tregon qenien të ditur të pyetësit. Njeriu është një qenie që mendon. Herë-herë ai koncepton drejtpërdrejtë me shqisat e tij, ai has në një gjë, ai shikon, dëgjon me veshët e tij, prek, shijon apo nuhat. Që të tëra këto ndodhin me anë të shqisave.

Krahas këtyre gjendet dhe një etapë e epërme. Domethënë ai mendon rreth një gjëje që shikon, dëgjon me veshët e tij, prek, shijon, ose nuhat. Mendimi është më lart se ndjesia e shqisave, sepse shqisat janë të drejtpërdrejta. Fjala vjen ti shikon, dëgjon me veshët e tu diçka, ose ha, pi diçka, ose ose prek, shijon ose nuhat diçka. Mendimi është lëvizja e idesë, mendimit. Citojmë se në lëvizjen e mendimit ne shkojmë nga një etapë në tjetrën. Shkuarja nga një etapë në tjtrën do të thotë mendimi, puna më themelore e njeriut.

Njeriu që mendon, nuk është huamarrës i mendimit të të tjerëve. Disa njerëz janë huamarrës të mendimeve të të tjerëve. Kjo nuk është diçka e mirë. Njeriu duhet të mendojë vetë që të mos jetë huamarrës i mendimeve të të tjerëve. Mendimi është kalimi nga një etapë në etapën tjetër.Kumtojmë se kjo çështje është sqaruar nën kreun me titull: “‘il’leti me‘alūli” (shkaku dhe pasoja) në logjikë dhe në sitemin e mendimit. Mbarë punërat e kësaj bote janë të lidhura me njëra-tjetrën. Çdo gjë që është në këtë botë, çdo çështje është e lidhur me njëra-tjetrën në njëfarë mënyre. Pra ne në këtë botë kemi lidhje të larmishme. Ne tani nuk do të hetojmë llojet e lidhjeve, sepse ata janë mjaft të shumta. Por lloji më i rëndësishëm në botën e qenieve është “lidhja e ‘il’letit me‘alūlin” (shkakut me pasojën). Ne nuk mund të hulumtojmë llojet e tjera të lidhjeve, sepse ata janë tejet të tepërta dhe ne në këtë çast nuk do të hyjmë në këtë çështje.

Çfarë është “lidhja ‘il’let-me‘alūl” (shkak-pasojë)?! Njëra nga dy dukuritë apo nga dy qeniet është ‘il’leti (shkaku), ndërsa tjetra është me‘alūli (pasoja). Lejomëni që t’ua sqarjmë këtë me një shembull: “Për shembull zjarri djeg drurin. Gjendja e djegis së drurit dhe bërjes hi të tij është pikërisht lidhja “‘il’let-me‘alūl” (shkak-pasojë) mes zjarrit dhe drurit. Druri dhe zjarri janë dy qenie të ndryshme. Pra zjarri bëhet ‘il’leti (shkaku) për djegien e drurit që është gati të digjet.

Unë e përmenda këtë lidhje si një shembull. Natyrisht se duhet të mendojmë më thellësisht. Bota e melekūtit(engjëllore, shpirtëtore)nëmbarë botën e qenieve, është ‘il’leti (shkaku) i botës së mulkut (lëndore, pasurisë).Gjithashtu‘il’letu’l-e‘il’leti(shkaku i shkaqeve) është veta e shenjtëetëVërtetit të Bekuardhe të Madhëruar.Shprehem kështu sepse i Vërteti i Bekuardhe i Madhëruar është ‘il’leti (shkaku)i gjithçkajedhe prejardhja e mbarë qenieve.Kështu që pohojmë se është e mundur mundësia e krijimit të kësaj lidhjeje deri atje.

Lidhja e dy qenieve që kanë lidhjen e ‘il’let-me‘alūlit (shkak-pasojës), ashtu siç e paraqita dhe më sipër është lidhja më e rëndësishme në këtë botën e qenies. Këtu bëhet fjalë për disa përfytyrime të ndryshme në aspektin e mendimit. Ndonjëherë arrini nga me‘alūli (pasoja) në ‘il’let (shkak). Dua të nënvizoj se çështja është më e thellë por lërmëni të themi këtë që të shërbejë si shembull: “Për shembull ju shihni një sasi hiri diku. Si rrjedhojë shihni se një dru është bërë hi, kur e shihni atë hi në tokë e dalloni se ishte njëdru atje, që ishte djegur dhe bërë pluhur e hidhe e kuptoni se kjo është me‘alūli(pasoja). Duke ecur nga kjo me‘alūli (pasojë), ju mund të vini lehtësisht re se kishte rënë një zjarr, i cili kishte djegur drurin dhe se ky hi i përket atij druri. Në këtë mënyrë ju shkoni nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūlin (pasojën).

Natyrisht se ky është vetëm një shembull dhe nuk është se nuk mund të jepen shembuj dhe më të fuqishëm. Fjala vjen ju mund të arrini në Khāliḳun (Krijuesin). Ja pra kësaj iu thuhet “burhānu’l-innī”. Pra në terminologjinë e racionialistëve dhe urtakëve kësaj iu thuhet “burhānu’l-innī”. Pra “arritja nga me‘alūli (pasoja) në ‘il’let (shkak). Për shembull kur shihet sasia e hirit duhet të arrihet se një zjarr ka djegur një dru. Se përse kësaj iu thuhet “innī” është një çështje veçantë, të cilën do ta cekim pak më vonë. Shtoj se këtu ka dhe një arsye se përse përdoret fjala “innī”, por në këtë çast nuk është radha e hyrjes në këtë hollësi.

Në të njëjtën kohë flitet dhe për të kundërtën e kësaj. Rishtas dhe në të ju shkoni nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūli (pasojë). Por si shkohet nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūli (pasojë)?! Fjala vjen ju e shihni zjarrin; mirëpo kur e shihni atë a nuk e kuptoni se djeg disa gjëra?! Po pohojmë se zjarri djeg disa gjëra. Nëse ju duke lëvizur nga zjarri arrini në gjërat që janë djegur nga ana e zjarrit, atëherë ky shembull është plotësisht i kundërtii shembullit që kemi thënë pak më sipër.

Në shembullin e parë ju arrini në zjarr duke marrë shtysë nga ajo që është djegur, kurse në shembullin e dytë ju arrini në gjërat që digjen dhe që mund të digjen nga zjarri duke u nxitur nga zjarri. Ndërsa kësaj iu thuhet “limmī”. E thënë ndryshe shkuarjes nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūli (pasojë) i thuhet “limmī”.

Këto dy lidhje janë shumë të rëndësishme. Në logjikë dhe në urtësi shkuarjes nga me‘alūli (pasoja) në ‘il’leti (shkak) iu thuhet “innī”, ndërsa shkuarjes nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūli (pasojë) iu thuhet “limmī”. Pavarësisht këtyre të dyjave përfytyrohet dhe një zgjedhje e tretë. Në këtë zgjedhje nuk shkohet as duke ecur nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūl (pasojë) dhe as duke lëvizur nga me‘alūli (pasoja) në il’leti (shkak). Ashtu siç shihet këtu shkohet drejtpërdrejtë në vetë atë gjë.Në këtë pikë jemi të detyruar që të pasqyrojmë një shembull me qëllim që ta sqarojmë atë në mënyrë që ta kuptojnë të tërë: I nderuar Larixhānī, a mund ta konceptoni ju vetveten?! A mund ta gjeni vetveten?!

Larixhānī: Po, natyrisht që po.

Mjeshtër Dīnānī: A mund ta konceptoni vetveten si pasojë e një punë që bëni, apo a mund ta konceptoni vetveten edhe nëse nuk bëni asnjë punë?!

Larixhānī: Unë mund ta konceptoj vetveten edhe nëse nuk bëj asnjë punë.

MjeshtërDīnānī: Po, konceptimi dhe gjetja e vetvetes nuk janë dukuri të tërthorta por të drejtpërdrejta. Pra ju nuk shkoni as nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūli (pasojë) dhe as nga me‘alūli (pasoja) në ‘il’leti (shkak)... Ju mund ta konceptoni dhe gjeni vetveten. Ky ishte vetëm një shembull.

Ndonjëherë ne arrijmë në Khāliḳun (Krijuesin) duke u nisur nga qeniet në botën e qenieve. Shumica e njerëzve arrin në Khāliḳun (Krijuesin) duke ecur nga qenia. Rishtas ndonjëherë njerëzit arrijnë në makhlūḳun (krijesën) duke lëvizur nga Allāhu, Khāliḳu (Krijuesi). Pra a të shkojmë në Khāliḳun (Krijuesin) duke marrë shtysë nga makhlūḳu (krijesa), apo të arrijmë në makhlūḳun (krijesën) duke u nxitur nga Khāliḳu (Krijuesi)?! Që të dyja këto janë të mundura.Disa njerëz arrijnë në Khāliḳun (Krijuesin) duke ecur nga makhlūḳu (krijesa), kurse disa të tjerë fillimisht konceptojnë Khāliḳun (Krijuesin) dhe më pas arrijnë në makhlūḳun (krijesën). Dituria e tij që arrin nga Khāliḳu (Krijuesi) në makhlūḳun (krijesën) duke ecur është “limmī”; ndërsa njohuria e tij që arrin nga makhlūḳu (krijesa) në Khāliḳu (Krijuesin) është “innī”.

Megjithatë ka dhe disa njerëz - është pakëz e vështirë ta thuash këtë - nuk bëjnë shumë fjalë për krijesën ose për Krijuesin. Ata mendojnë në mënyrë absolute për qenien. Pra tanimë ata asgjësojnë gjithçka gurin, pemën, tokën, qiellin, botën lëndore, botën engjëllore, krijesën dhe Krijuesin etj. Shumë mirë por çfarë mendojnë?! Ata mendojnë qenien.

Shumë mirë por çfarë ka tjetër që mund të mendojë qenien përveç qenies?! Nëse nuk asgjë tjetër që mund të mendojë qnien përveç qenies, atëherë a nuk është qenia në ndërgjegjjen e vetvetes?! Qenia është në ndërgjegjjen e vetvetes. Ja pra këta janë “ṣiddīḳīn” (besnikët, madhështorët). Kjo është një shkallë shumë e lartë. Ja pra kësaj shkalle iu thuhet “ṣiddīḳ”, e cila nënkupton madhështorin. Shejkhu’r-ReīsiEbū ‘AlīSīnāe ka përdodur këtë term për herë të parë.IbnSinā thotë:“Arritja e vetvetes së qenies në qenie është “burhānu’ṣ-ṣiddīkḳīni”.Njerëzit e “ṣidḳut” (besnikërisë, madhështores)janë njerëzit që janë ngritur mbi mendimin e zakonshëm.

Larixhānī: Këtu vjen në rend të ditës një pyetje shumë e rëndësishme: “Vallë sa lart mund të arrijë Ibn Sīnā duke u ngritur në “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni?!” Pra ai vetë me të vërtetë ka arritur në këtë vendin e “ṣidḳut” (madhështisë).

MjeshtërDīnānī: Kini kujdes Ibn Sīnā nuk është një filozof i rëndomtë. Sipas mendimit tim ai nuk është filozofi më i madh i botës muslimane, por unë e shikoj atë si njërin nga filozofët më të mëdhenj të kësaj bote. Disa njerëz nuk e shohin vetë filozofinë se ajo sheh në mënyrë pozitive vetveten. Për shembull shpeshherë drejtohen pyetjet: “Çfarë pune bën filozofie, çfarë bën ajo?!”

Felsefe Filozofia ose filozofi orvatet, përpiqet që të çojë çojë mendimin në pikën më të fundit që ai mund të arrijë. Por deri ku mund të përparojë mendimi?! Themi se mendimi mund të përparojë deri në kufirin e fundit sipas vetvetes së secilit. Sa është mundësia e përparimit të mendimit?! Filozofi derdh mund që ta çojë mendimin në kufirin më të fundit që ai mund të arrijë.

Pra ai derdh mund për këtë, kurse arritja ose mosarritja e tij është një çështje e veçantë. Mbase ai nuk do të mund t’ia dalë mbanë, por të paktën ai është orvatur. Ai përpiqet që mendimin të mos e mbajë në një kufi të caktuar. Ai mundohet që ta çojë mendimin deri në vendin që ai mund të shkojë. Ja pra kjo është detyra e filozofit.Ja pra këtu del në dritë dhe dallimi mes filozofisë dhe shkencës. Në këtë pikë mund të ngrihet pyetja: “Cili është dallimi mes filozofisë dhe shkencës?!” Ne në këtë çast pak a shumë jemi të njohur me ndikimet e shkencës. Shkenca, ka kryer shumë gjëra në fushat e larmishme. Vallë a nuk mund t’i shikojmë ndikimet e shkencës në jetën tonë në këtë çast?! Ndikimet e shkencës janë jashtë mase të qarta.

Shkenca shkon deri në një kufi; mirëpo a është shkenca apo filizofia ajo e cila thotë që të përparojë më tej?! Filozofia thotë erdhe deri këtu dhe bëre shumë mirë. Shumë mirë por a që do të rrish këtu apo do të përparosh më tej?! Nëse do që të përparojë më tej, ja pra ky është mendimi filozofik.

Shikoni matematika është dituria, shkenca më e saktë. Nëse ju e hiqni matematikën nga dituritë, shkencat atëherë çdo shkencë tjetër bëhet e mangët. Veçanërisht në ditët e sotme shumica e shkencave përdor matematikën. Matematika është shkenca më e saktë: “Dy plus dy bëjnë katër”, askush nuk ka dyshime për këtë. Shkenca e matematikës është e prerë. Matematika është një shkencë kështu që shkencat e tjera përparojnë me matematikën.Krahas kësaj matematika është diçka e bërë. Mendja e njeriut i bën ose i gjen formulat matematikore. Një matematikan mund të qëndrojë i burgosur në një formulë, por një filozof vjen dhe i drejtohet atij duke i thënë: “Ti arrite në këtë formulë, por mos u burgos në të”.

Larixhānī: Atëherë shkenca dhe filozofia janë të gërshetuara me njëra-tjetrën.

MjeshtërDīnānī: Nëse shkenca nuk zotëron filozofinë atëherë ajo burgoset. Nëse shkenca nuk e merr parasysh filozofinë ajo burgoset në formulën e saj, pra ajo i mbyll vetë dyert përmbi të. Por filozofia e shpëton atë nga burgosja. Ajo i drejtohet duke i thënë: “Po ti e bëre këtë dhe bëre një punë shumë të mirë; por mos u burgos këtu!” Filozofia thyen dyert e burgjeve.

Tanimë pas i mbetet vetëm në dorë njeriut, nëse do qëndron në burg dhe nëse do del. Disa njerëz mjaftohen me atë që kanë mësuar nga rrethi, nëna dhe i ati, traditat dhe zakonet në fillim të jetës së tyre dhe burgosen aty. Vallë nga vjen fanatizmi i njerëzve fanatikë?! Ata burgosen në thellësitë e mendimit të tyre të kufizuar dhe atje krijohet fanatizmi. I nderuar Larixhānī çfarë është fanatizmi sipas jush?! Vallë përse njeriu bëhet fanatik?!

Larixhānī: Fanatizmi përkthehet të thuash “është vetëm kjo dhe nuk ka tjetër”, si pasojë e bërjes absolute të diçkaje.

MjeshtërDīnānī: E thënë ndryshe ai burgoset në mendimin e tij dhe nis të krijojë fanatizmin. Ai thotë: “është kjo dhe vetëm kjo dhe nuk ka tjetër”. Kurse filozofi atë njeri e këshillon: “Jo! Mos u bëj fanatik, mos qëndro në burg! Thyej dyert dhe dil jashtë!” Natyrisht se ai mund të hyjë në burg përsëri pas daljes dhe ajo është një çështje e veçantë. Filozofia na mëson: “Mos rri në burg në këtë botë, mos u përmblidh me këtë botë lëndore me tërë qenien tënde, sepse ti mund të hapësh derën e burgut dhe mund të shkosh më tej”.

Larixhānī: Mjeshtër “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīnin” për të cilin po flisni e sqaron shumë bukur Ebū ‘Alī Sīnā në veprën e tij me titull: “Ishārāt” (Shenjat) dhe pohon si më poshtë: “Shikoni ne kemi disa ndërgjegjje të cilat janë përtej rregullave logjike”. Pra ai flet për “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīnin” dhe  shikon disa gjëra si të përftueshme. Pra ai rrëfen se është gjendja e dëlirë e ndërgjegjjes, si dhe nuk ka nevojë për “ṣugrānë” (të voglën), “kubrānë” (të madhen), netīxhen” (përfundimin) madje as për “uasīṭan” (mjetin).

MjeshtërDīnānī: Po, kjo është arritja e drejtpërdrejtë, arritja e drejtpërdrejtë është “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni”.

Larixhānī: Shumë mirë por si mund të bëhet kjo?! Pra si bëhet duke qenë se është jashtë rregullave filozofikë dhe të mendimit?!

MjeshtërDīnānī: Unë iu kisha shtruar në pyetje. Tani le ta pyesim rishtas sërish atë pyetje, sepse kjo është në cilësinë e hyrjes së përgjigjes të pyetjes suaj të re. Ne kishim thënë se mendimi ose të menduarit është konceptimi i lidhjeve. Pra shkuarja duke ecur nga ‘il’leti (shkaku) në me‘alūli (pasojë), duke u lëvizur nga me‘alūli (pasoja) në ‘il’leti (shkak), është ndreqja, renditja, rregullimi i lidhjeve.

Fundja mendimi është ndreqja, renditja dhe rregullimi i çështjeve, pra njohja e rregullave të tyre. Ju ndonjëherë mund të arrini drejtpërdrejtë në këtë.

Unë iu kisha pyetur kështu duke iu sjellë këtë shembull: “A e njihni vetveten me sjelljet tuaja, a e njihni me fqinjtë tuaj, apo e njihni në mënyrë të drejtpërdrejtë vetveten?! Ndërgjegjja juaj rreth vetvetes është drejtpërdrejtë. Me fjalë të tjera ju nuk e njihni vetveten duke shkuar dhe duke pyetur fqinjin tuaj, ose duke lexuar një libër. Pra ju nuk e njihni vetveten me anë të një mjeti, por drejtpërdrejtë.

Shumë mirë, por nëse një njeri e gjen qenien e tij, a e gjen ai këtë me qenien apo e gjen jashtë qenies?! Ai e gjen me qenien dhe drejtpërdrejtë.Ai e gjen me qenien dhe e gjen drejtpërdrejtë. Gjetja e qenies kërkon një ndërgjegjje tjetër dhe përmblidhet tek unë në formën “qenia është qenie”. Ja pra kjo është “burhānu’ṣ-ṣiddīkīni” (dëshmia e besnikëve).

Në këtë mund të arrihet në çdo kohë; por duhet të mendohet drejtë. A e njohim ne meuxhūdin (të pranishmen) përmes uxhūdit (qenies), apo arrijmë në uxhūdin (qenien) duke u nisur nga meuxhūdi (e pranishmja)?!

Larixhānī: Ne shkojmë nga uxhūdi (qenia) në meuxhūdi (të pranishmet).

MjeshtërDīnānī: Po, kjo është udha; por disa njerëz duke qenë se njohin vetëm meuxhūdin (të pranishmen), ata pandehin se dhe uxhūdi (prania, qenia) është koncept i njëjtë me të. Por nëse do të tregohen pakëz më të kujdesshëm,në fakt do ta shikojnë se qenia e meuxhūdit (e pranishmes)e një të pranishmeje ka të bëjë me njohurinë e uxhūdit (pranisë, qenies). Pra kjo lule, kjo tryezë, ose ky mur janë meuxhūd (tëpranishme);por unëmeqenëse i besoj uxhūdit(pranisë,qenies) them sekëtojanë meuxhūd (të pranishme). Nëse nuk do t’i besoja uxhūdit (qenies), a do të mund ta thoja këtë?! Atëherë ne arrijmë në meuxhūdin (të pranishmen) nga uxhūdi (qenia).

Larixhānī: Ja pra kjo është ndërgjegjja e çiltër, e dëlirë.

MjeshtërDīnānī: Shikoni i nderuar Larixhānī, njeriu është i pranishmi i vetëm që mund të mendojë, njeriu është mendues. Gjallesat, kafshët zotërojnë koncepte në mënyrë instinktive; por nuk janë mendues. Pra ato nuk zotërojnë mendimin logjikues. Mendimi i cili është veçoria e njeriut, në njëfarë kuptimi mund të jetë dhe mashtrues. Pavarësisht kësaj në masën që mund të jetë mashtrues, gjithashtu ai mund të jetë dhe i drejtë, i saktë dhe i vërtetë.Ja pra këtu duhet një ndërgjegjje: “Vallë a mashtrohemi ne nga ana e mendjes?! Apo mendimi ose mendja na drejton në të drejtën?!” Ja pra këtu kemi nevojë për ndërgjegjjen.

Larixhānī: Ndërgjegjja e çiltër, e dëlirë, është një fjalë shumë e bukur. Sādīu rrëfen si më poshtë:

O pijedhënës unë jam i prekur me këtë nxitje që kam,

Ti çomë dhe një kade tjetër nga dora ime.

Përcillja të tërë atyre që janë mendjengushtë,

Sepse kundërshtarët janë të prekur me verë, kurse unë me mendimin e thellë.

Mjeshtër Dīnānī: Sa bukur që e ka thënë. Ajo preket me ndërgjegjje. Dehja e vërtetë sjell ndërgjegjjen. Vera të sjell një dehje afatshkurtër. Ja pra dikush dehet me verë dhe dikush dehet me ndërgjegjje. Por ku është dehja e ndërgjegjjes dhe ku është dehja e verës?!

Larixhānī: Ndoshta këtu qëndron dhe dallimi mes filozofisë islāme dhe filozofisë perëndimore. Ata e shikojnë qenien si intidhāī (abstrakte, koncept), ndërsa ne e shikojmë si të vërtetë. Ky është një dallim shumë themelor.

MjeshtërDīnānī: Kjo është një çështje shumë e rëndësishme. Uxhūdi (qenia) dhe meuxhūdi (e pranishmja)... Ajo që është, është nëpërmjet të qenies. Ato që janë janë me qenien dhe nuk është se nuk e kuptojmë meqenëse janë ato që janë. Fjala vjen me çfarë ta vërtetojmë diellin?! Vallë aështëdielli ai që na tregon gjithçka tjetër, apo jemi ne ata që e vërtetojmëdiellin me mjete të tjera?!Vallë a mund të ketë diçka si shikimi i dritës me dritë?! Ne duhet ta kuptojmë qenien me qenie.

Larixhānī: Ç’është e vërteta të mëdhenjtë tanë kanë copëtuar çdo gjë në kafshata dhe na e kanë futur në gojën tonë; por jemi ne ata të cilët nuk dimë t’i hamë. Them kështu sepse është thënë si më poshtë në një mënyrë shumë të qartë: “Çdo gjë që është, e bën të dukshme vetveten në mënyrën që është dhe kur qenia e bën të dukshme vetveten, atëherë gjithçka tjetër bëhet e dukshme”.

MjeshtërDīnānī: Nëse qenia bëhet e dukshme edhe ato që janë bëhen të dukshme. Ai njeri që arrin në qenien, e gjen në mënyrë të drejtë dhe meuxhūdin (të pranishmen).

Larixhānī:Por si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij, mjeshtër.

***

Mjeshtër, lërmëni t’iu rikujtoj se çështja e “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmisë së besnikëve), ka zënë një vend të madh në veprat e filozofëve të mëdhenj. Ndonëse Ebū ‘Alī Ibn Sīnā ka folur për këtë çështje, rishtas Ḥekīm Mullāh Ṣadrā e ka zhvilluar këtë në një mënyrë shumë të mirë. Ai e lidh këtë me ājetet ḳurānore.

MjeshtërDīnānī: Theksoj se ai është një mendimtar shumë i mirë dhe një njeri që përfiton shumë mirë nga ājetet ḳurānore.

Larixhānī: Për shembull ai e sqaron ājetin ḳurānor: “شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ”“Shehide Allāhu ennehū lā ilāhe il’lā hūe, ue’l-melāiketu ue ulu’l-‘ilmi ḳāimen bi’l-ḳisṭi, lā ilāhe ilā hūe’l-‘azīzu’l-ḥakīmu” (Dëshmoi Allāhuse me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij, e dëshmuan dhe engjëjt e dijetarët dhe se Ai është Zbatuesi drejtësisë. Nuk ka zot përveç Tij, Fuqiplotit e të Urtit). (Āli ‘Imrān, 18) me “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīnin” (dëshminë e besnikëve).

MjeshtërDīnānī: Pa shikoni se sa bukur. “شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ”“Shehide Allāhu ennehū lā ilāhe il’lā hūe” (DëshmoiAllāhuse me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij). (Āli ‘Imrān, 18) Pra vini re a nuk e koncepton Allāhu vetveten?! Shumë mirë por a e koncepton Ai vetveten me anë të burhānit (dëshmisë)?! Themi se jo, Ai nuk e koncepton vetveten me anë të burhānit (dëshmisë), por drejtpërdrejtë.

Shumë mirë nëse një njeri arrin në qenien e Allāhut, ja pra ky është vendi i fenāsë. Pra dhe ai koncepton me konceptimin e Allāhut.

Larixhānī: Pra “Bike ‘areftuke”. (Me ty, të njoha me ty).

MjeshtërDīnānī: Po, domethënë ty të njoha nëpërmjet teje; jo me konceptimin tim.

Larixhānī: Imām Sexhxhādi e përkufizon këtë shumë bukur: “bike ‘areftuke” (me ty të njoha ty). Ai duke përcjellur ājetin ḳurānor: “سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ”“Senurīhim ājātinā fī’l-āfāḳi ue fī enfsusihim ḥattā jetebejjene lehum ennehu’l-ḥaḳḳu, eu lem jekfi biRabbike ennehu ‘alā kul’li shej’in shehīdun” (Ne do t’ua bëjmë atyre të mundur që të shohin dëshmitë Tona në horizontedhe në vetvetederisa t’u bëhet e qartë se ai (Ḳur’āni)është i vërtetë, a nuk të mjafton që Zoti yt është dëshmitar për çdo gjë?!) (Fuṣṣilet, 53) vë theksin se duke thënë: “Ja pra kjo është “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmia e besnikëve)”.

MjeshtërDīnānī: Shikoni se sa thënie e bukur: “أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ”“Ennehu ‘alā kul’li shej’in shehīdun” (Me të vërtetë Ai është dëshmitar për çdo gjë). (Fuṣṣilet, 53) Ne e shikojmë meuxhūdātin (të pranishmet) si dëshmitari i Tij. Fjala “shehīd” do të thotë dëshmitar. Me fjalë të tjera ne e shikojmë meuxhūdātin (të pranishmet) si dëshmitare të qenies së të Vërtetit të Madhëruar.Kurse ājeti na rrëfen se Allāhu është dëshmitari i të pranishmeve. Sigurishtseqë të dyja pohimet janë të sakta;por cili pohim është më e fuqishëm?!Pra shikimi ynë i të pranishmevesi dëshmitare e qenies së Allāhut, apo shikimi ynë i Allāhut si dëshmitariiqenies së të pranishmeve?! Shikimi ynë si dëshmitari i qenies së Allāhut është më i fuqishëm. Kjo është “burhānu’l-limmī” madje është  “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmia e besnikëve).

Larixhānī: “إِنَّفِيذَٰلِكَلَذِكْرَىٰلِمَنْكَانَلَهُقَلْبٌأَوْأَلْقَىالسَّمْعَوَهُوَشَهِيدٌ” “Inne fi dhālikeledhikrā limenkāne lehu ḳalbun eu elḳā’s-sem‘a ue hūe shehīdun”. (Me të vërtetë në këtë ka përmendje përatë që ka zemër(të shëndoshë) ose që i ka vënë veshin (me vëmendje) dhe ai është dëshmitar). (Ḳāf, 37)

MjeshtërDīnānī: Këtu bëhet fjalë për zemrën. Ky është njeriu që ka “ḳalbun selīmun” (zemrën e pastër, shëndoshë). Kumtoj kështu sepse zemrën e pastër, shëndoshë, tanimë nuk mund ta mashtrojë mendimi. “Burhāni” (dëshmia) bëhet, lind në mënyrë të drejpërdrejtë. Ashtu siç kam shprehur dhe më parë mendimi mund të jetë aq mashtrues deri në atë masë sa mund të drejtojë në të drejtën. Mbarë njerëzit që e kanë humbur udhën, në thelb në një kuptim e humbin udhën përmes mendimit.

Kur i hetoni njerëzit që janë shmangur, vini re se ata e quajnë vetveten mendimtarë, por mendimi i ka mashtruar ata. Mirëpo mendimtarë janë dhe njerëzit që kanë arritur në mënyrë të drejtë në “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshminë e besnikëve). Atëherë përsërisim se mendimi hem mund t’iu çojë në “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni”(dëshminë e besnikëve) hem mund t’iu mashtrojë.

Shikoni se sa e vështirë është aventura e njeriut me mendimin. Shumë mirë por çfarë të bëjmë që të mos pësojmë mashtrimin e mendimit?! Kjo është një pyetje tejet e rëndësishme. Nëse mnendimi bëhet shkak i që të dy gjërave, pra ai si të çuaka në udhën e drejtë edhe të mashtruaka, atëherë çfarë duhet të bëjmë që të mos mashtrohemi?! Masa e kësaj është mīzāni (masa, peshorja). Mendimi i ka përcaktuar mīzānin (masë, peshoren) vetevetes. Ai ka krijuar një logjikë për ne.

Por kush e ka krijuar logjikën?! Mendimi ka krijuar vetveten. Logjika është mendimi i drejtë. Shumë mirë por kush e krijon këtë?! Këtë e krijon vetë mendimi. Mendimi ka përcaktuar masat e logjikës në gjendje të ndërgjegjshme. Kështu që ai ka kërkuar përparimin tonë me këto masa dhe sigurinë e mosshfaqjes sonë të befasisë, hutimit. Nëse mendimi nuk shfaq befasi nuk mashtrohet. Nëse mendimi nuk bie në befasi nuk gabon. Por kur gabon mendimi?! Mendimi gabon kur shfaq befasi në një çast dhe nuk punon si duhet. Si rrjedhojë ka ardhur një mendim i madh dhe ka ndriçuar masat e logjikës për ne. Nëse ne i dimë dhe i kemi parasysh këto masa, ne nuk shfaqim befasi, ose të paktën biem shumë pak në befasi.

Larixhānī: Gjithashtu dhe ky ājet pohon të njëjtën gjë: “أَوْأَلْقَىالسَّمْعَوَهُوَشَهِيدٌ” “eu elḳā’s-sem‘a ue hūe shehīdun” (ose që i ka vënë veshin (me vëmendje) dhe ai është dëshmitar).

MjeshtërDīnānī: Thënia: “أَوْأَلْقَىالسَّمْعَ” “eu elḳā’s-sem‘a” (ose që i ka vënë veshin (me vëmendje)) e këtushme bart një rëndësi jetike. Ne e kishim cekur këtë në çështjet tona të mëparshme. Meulānā i kushtonte shumë rëndësi vënies së veshit. Sërish dhe Meulānā thoshte: “dëgjo!” Përsëri dhe ājeti i lartpërmendur kërkon vënien e veshit. Njeriu nuk mund të arrijë askund pa vënë veshin.

Larixhānī: Veçoria e dëgjimit me veshë të njeriut merr shpalljen.

MjeshtërDīnānī: Po, mëse e vërtetë, shpallja merret me veshë. Sepse veshi i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) merrte shpalljen. Edhe i nderuari Mūsā (p.m.t.) që është fjala e Allāhut e merrte shpalljen me veshët e tij.

Larixhānī: Meulānā, shprehet si vijon për përshkrimin: “أَوْأَلْقَىالسَّمْعَ” “eu elḳā’s-sem‘a” (ose që i ka vënë veshin (me vëmendje)):

Nxirr nga veshi yt pambukun e njerëzve me vese,

Derisa tek veshi yt të mund të vijë zëri i botës.

MjeshtërDīnānī: Po me të vërtetë ashtu është, nëse mund të mendojmë drejtë... Shikoni nuk ka ndonjë punë më thelbësore se mendimi. Njeriu ka shumë dobi dhe përftime, por nëse do të pyesim se cili është përftimi më i madh, atëherë përgjigjja jonë do të jetë përftimi më i madh është “mendimi, të menduarit”. Sipas mendimit tim veçoria më e madhe dhe më e rëndësishme e njeriut, që e ndan atë nga qeniet e tjera dhe e cila i jep epërsinë ndaj tyre është mendimi.

Nëse ne mund të mësojmë të mendojmë drejtë, nëse mund të ndreqim, saktësojmë mendimin, atëherë do të bëjmë më pak gabime - ose ndoshta - nuk bëjmë aspak gabime. Mendimi është ndreqja, renditja e mendimit. Çdo njeri ka mendim por duhet ta ndreqë atë. Gjithashtu ndreqja, renditja e mendimit lind nga vetë mendimi. Mendimi mund të ndreqë vetveten. Ne duhet të mësojmë të ndreqim, të rendisim mendimin.

Nëse mendon vetë dhe nëse iu afrohesh Ḳur’ānit Famëlartë me një mendim të ndrequr, do të mund ta kuptosh më mirë edhe Ḳur’ānin Fisnik. Në këtë çast një mori njerëzish iu aviten Ḳur’ānit Kerīm. Në ditët e sotme dhe këto palët e skajshme të botës muslimane bëjnë fjalë për Ḳur’ānin e Shenjtë;madje në gjirin e tyre ka dhe ḥāfiḍḥë Ḳur’āni. Për shembull dhe terroristët e organizatës së ISIS-it i drejtohen Ḳur’ānit Famëlartë. Por vallë a iu qasen këta të fundit me një mendim të ndrequr, apo iu afrohen ashtu siç iu vjen shkeleshko?!

Pra kjo do të thotë se ne duhet t’iu avitemi Ḳur’ānit Fisnik me një mendim të ndrequr. Sepse ishin të shumtë ata të cilët iu qasën Ḳur’ānit Kerīmme një mendim të pandrequr. Për shembull lejomëni që t’iu pyes: “Vallë a e lexonte apo nuk e lexonte Ḳur’ānin e Shenjtë Ibn Mulxhemi?!” Themi se ky i fundit e lexonte shumë, e çfarë leximi se, madje ishte dhe ḥāfiḍḥ; por nuk e lexonte me një mendim të ndrequr. Edhe në këtë çast teksa flasim ne hasim në shembujt e këtyre njerëzve. Gjithashtu as ata nuk mund ta kuptojnë Ḳur’ānin Fisnik, duke qenë se nuk iu afrohen atij me një mendim të ndrequr. Ḳur’āni Famëlartë është një rend, është themeli i logjikës, është udhëzim. Atëherë ne duhet ta lexojmë Ḳur’ānin Fisnik me një mendim të ndrequr.

Larixhānī: Atëherë përmbledhim se arrijmë në përfundimin se ne duhet të punojmë në arritjen në “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshminë e besnikëve) me qëllim që të arrijmë në majën e urtësisë. Kështu do të jemi të mbrojtuar nga të tëra njollat, ndyrësitë ose shqetësimet.

MjeshtërDīnānī: Nëse ne mund të arrijmë në “burhānu’l-innī” dhe“burhānu’l-limmī” do të kemi bërë një punë të rëndësishme. Mirëpo kjo punë ka një ndreqje, renditje; sepse nuk mund të shkohet ashtu në nënyrë të drejtpërdrejtë në “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni”(dëshminë e besnikëve). Ne duhet të ndalemi pakëz mbi konceptet “innī” dhe “limmī”. Ne duhet të ushtrohemi mbi to me synim që të mund të jemi të gatshëm për “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīnin”(dëshminë e besnikëve).

Larixhānī: Në fund të fundit ky është dhe shkaku i theksimit të Allāhut të Lartësuar, i Cili na urdhëron që të meditojmë shpeshherë dhe të mendojmë thellësisht mbi ājetet ḳurānore.

MjeshtërDīnānī: Ja pra pikërisht termi “tedebbur”, është ndreqja, renditja e mendimit.

Larixhānī: Po sepse termi “tedebbur” nënkupton drejtimin, udhëheqjen (për më tepër shikimin e anës së pasme të diçkaje: Media e Lirë). Imām Ḥusejni (p.m.t.) përshkruan shumë kur në lutjen e ditës së ‘Arafātit citon kështu: “Qëkur ishe i fshehtë që të ketë nevojë për një dëshmi të të nxjerrë në dritë ty?!”

MjeshtërDīnānī:Ja pra kjo është “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmia e besnikëve). Fjalia e sipërcituar përkthehet kështu: “Qëkur ishe i fshehtë që unë të rend pas dëshmive, të cilat do të të nxjerrin në dritë dhe të mundohem që të arrij ty, duke i shndërruar ato në shkallë?!

Larixhānī:

Kej refti z’dil ki temenna konem torā,

Kej budei neḥufte ki pejdā konem torā.

Gajbet ne kerdei ki shevem ṭālib-i ḥuzūr,

Pinhan ne geshtei ki huvejda konem torā.

Bāshed hezār xhilve birūn ‘amedi ki men,

Bāshed hezār temashā konem torā.

Qëkur ike nga zemra që të të dëshiroj ty,

Qëkur u fshehe që të të gjej ty.

Ti nuk u fshehe që të të kërkoj të gjej praninë tënde,

Ti nuk u fshehe që të të nxjerr në dritë ty.

Ti dole jashtë me qindra mijëra shfaqje që unë,

Të të prek me qindra mijëra herë ty.

MjeshtërDīnānī: Ja pra pikërisht kjo është “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmia e besnikëve).

Larixhānī: Pra nëse do të kërkojmë diçka nga imāmët (p.m.t.), të paktën le të kërkojmë diçka të mirë, le të kërkojmë urtësi.

MjeshtërDīnānī: Ne nuk mendojmë në mënyrë të kujdesshme mbi ājetin ḳurānor: “إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبْرَةً لِأُولِي الْأَبْصَارِ” “Inne fī dhālike le‘ibreten liūlī’l-ebṣāri”(Me të vërtetë në këtë ka shembull për njerëzit largpamës).(Āli ‘Imrān, 13) Ḳur’āni Kerīm është një shembull, duhet të merret shembull nga ai. Shumë mirë por për kë është shembull?! Ai është shembull për “ūlī’l-ebṣārin” (njerëzit largpamës). Pra jo secili, por vetëm “ūlī’l-ebṣāri” (njerëzit largpamës) mund të marrin shembull. Konceptet “ūlī’l-ebṣāri” (njerëzit largpamës) dhe “ūlī’l-elbābi” (njerëzit e thelbit, mendjes) që kalojnë në Ḳur’ānin e Shenjtë kanë kuptime të afërta me njëra-tjetrën.

Fjala “elbāb” (thelbet) është shumësi i fjals “lubb” (thelb). Fjala “lubb” do të thotë thelbi, gjendja e çiltër, e dëlirë e çdo gjëje. Fjala “lubb” do të thotë mendje. Mendja është e dëlirë. Sigurisht se dhe largpamësia vjen nga mendja. Pra nëse mendja vjen në mendim, ja pra atëherë është largpamësi. Nëse ti vjen në të dukshmen me mendjen e dëlirë, ja pra kjo është largpamësi. Si rrjedhojë që të dyja këto janë thënie të fuqishme. Përsëri dhe ‘ibreti (shembulli) është për “ūlī’l-ebṣārin” (njerëzit largpamës) dhe “ūlī’l-elbābin” (njerëzit e thelbit, mendjes), i cili nënkupton se mund të marrësh shembull me “tedebburin”.

Shikoni të tërë e shikojnë një pamje; megjithatë a marrin të tërë shembull në të njëjtën mënyrë?! Madje disa njerëz nuk marrin aspak shembull. Ne gjatë tërë kohës hasim vazhdimisht në ngjarje. Disa njerëz marrin shembull nga këto dhe disa njerëz nuk marrin as shembullin më të vogël. Ata të cilët marrin shembull nga ngjarjet e përjetuara, mund të ndërhyjnë në mënyrë të drejtë dhe mund të mos bëjnë gabime në ngjarjet që do të ndeshin më vonë. Mirëpo njerëzit të cilët nuk marrin shembull pavarësisht ngjarjeve të ndodhura në jetën e tyre, bëjnë gabim pas gabimi deri në fund të jetës së tyre. Të themi të vërtetën madje nuk mund të thuhet se ata gabojnë, sepse është më mirë të themi se e tërë jeta e tyre është gabim.

Disa njerëz ndonjëherë gabojnë, kurse jeta e disa njerëzve të tjerë është gabim. Këta janë shumë të ndryshëm nga njëri-tjetri. Por cili është më i rrezikshëm?! Natyrisht se njerëzit jeta e të cilëve është gabim janë më të rrezikshëm. Fjala ‘ibret (shembull) është një fjalë ḳurānore e cila preket në mënyrën urdhërore: “fe‘tebirū” (merrni shembull). Nëse më lejoni lërmëni t’iu them disa gjëra lidhur me kuptimin e fjalorit të fjalës ‘ibret (shembull).Besoj se ju e dini kuptimin e fjalës “‘ubūr”, e cila përkthehet si kalimi në një vend, shkuarje. Për shembull thënia “‘ubūri në një urë”, do të thotë kalimi në një urë. Marrja e ‘ibretit (shembullit), pra ‘ubūri në mënyrë të drejtë, pra kalimi  Kjo nënkupton kalimin në një mënyrë të drejtë, të sigurtë, ku nuk do të biesh poshtë nga një urë e rrezikshme, ose nga një vend i lartë. Ja pra ky kalim është marrja e ‘ibretit (shembullit). Nëse ju nuk merrni ‘ibret (shembull) në mënyrë të drejtë, kjo përkthehet se ju nuk mund të kaloni, ka rrezik rënieje.

Rreziku i rënies nuk është një gjë që mund të ndodhë vetëm disa herë. Njeriu është ballë përballë me rrezikun e rënies si mendim në çdo çast. Rënia e njeriut si fizik, mbase mund të ndodhë në disa gjendje të veçanta. Ura mund të jetë e shembur, udha mund të jetë e prishur, mund të bjerë tërmet etj. Mirëpo rreziku i rënies si mendim është gjithmonë i mundur dhe jo vetëm herë pas here. Rënia ose rrëzimi mendimor është i mundur në çdo çast dhe njeriu është ballë përballë me këtë rrezik në çdo çast.

Larixhānī: Edhe fjalitëemëtejshme janë shumë interesante. Ai rrëfen kështu: “Shembujt në filozofinë e qenies, janë të mundura me kuptiminekuptimit të kësaj bote.Gjithçka në këtë botë ka kuptim dhe ato mund të njihen nëpërmjet kuptimit të tyre. Nëse kuptimi idiçkaje nuk dihet,atëherë nuk mund të pretendohet se ajo njihet në mënyrë të drejtë”.

MjeshtërDīnānī: Kjo fjali është shumë e rëndësishme i nderuar Larixhānī. Shumë njerëz shtrojnë pretendimin se njohin. Njeriu do të dijë, të njohë gjithçka. Kështu që nëse nuk di tekefundit nuk mund të jetojë. Çdo njeri pretendon se di dhe orvatet të dijë. Deri këtu gjithçka është shumë bukur, nuk ka asgjë për të thënë. Shumë mirë por a është dituria dhe njohja më e rëndësishme apo kuptimi?!Natyrisht se kuptimi.

Nëseunë di pamjene diçkaje,por nukdi kuptimin esaj,vallë a mund ta them se e di se çfarë është?! Natyrisht se jo!Unë nuk mund të themse e njoh diçka të cilës nuk ia di kuptimin. Ja pra ne ditët tonakemi mbetur të zhyturnë këtë çështje. Fatkeqësisht sot nuk dihet kuptimi në mënyrë të drejtë i diçkaje.Nëse njeriu nuk di kuptimin e diçkaje,atëherë kjo do të thotë se ai nuk e njehnë mënyrë të prerë atë. Madje ai nuk e njeh atë as me pamjen e saj.Nëse ai nuk e di kuptimin e saj edhe dituria e tij rreth pamjes së saj, nuk është gjë tjetër vetëm se një vegim.Nëse arrin në kuptimin e diçkaje,atëherë dhe pamjen e saj mund ta njohësh në mënyrë të drejtë.

Larixhānī: Shumë mirë deri këtu, përmbledhim duke thënë se ne përfituam mjaft i nderuar mjeshtër. Çështja e “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīnit” (dëshmisë së besnikëve) me të vërtetë është një dukuri tejet e rëndësishme. Duke cituar këtu thënien e Muḥjiddīn ‘Arabīut: “burhānu’ṣ-ṣiddīḳīni” (dëshmia e besnikëve) është “burhānu’l-ḥanīfi” (dëshmia e besimit të drejtë). Pra ajo nuk tregon vetëm drejtimin. Nëse do Allāhu dhe ne mund ta njohim hem vetveten hem Allāhun në këtë mënyrë dhe se me Allāhun mund të njohim çdo gjë. Ja pra vetëm atëherë do të jemi një muuāḥḥid (njëjësues i vërtetë i Allāhut). Nëse kemi ndonjë mangësi në adhurimet, robërimet tona ne duhet ta dimë se kjo përkthehet se nuk e paskemi njohur Allāhun në këtë këndvështrim.

Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak