Sipas asaj që kuptohet nga fragmenti shumica nuk është kriteri i vërtetës.Disa thonë se shī‘ītët përbëjnë vetëm 10 % të botës muslimane.Epo mirë le të pranojmë seshī‘ītët përbëjnë një të dhjetën e botës muslimane.Madje le të themi se ata përbëjnë2% dhe se janëkundërshtarë të 98%. Ky mendim nuk më përket mua por dijetarit shqiptar Shejkh Albānīt.

Prezantuesi: Me emrin dhe ndihmën e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Falenderimi i takon Allāhut. Përshëndetja dhe paqja qofshin mbi të nderuarin Muḥammed Muṣṭafāin (p.q.m.t.) të dërguarin besnik të Allāhut (p.q.m.t.), familjen e tij të dëlirë dhe bashkëkohësit e tij të përgjedhur.

Prezantuesi: Ndjekës të nderuar iu përshëndesim me ndjenjat më të bukura, me selāmin (paqen) e Allāhut në këtë programin e ri me titull: “Muṭaharātun fi’l-‘Aḳīdeti” (Dëlirësitë e Kredos). Es-selāmu ‘alejkum ue raḥmetullāhi ue berekātuhu. (Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qoftë mbi ju). Çështja e programit tonë të kësaj mbrëmjeje do të jetë është “Ḥadīthi i Menziles” (Ḥadīthi i Krahasimit). Nga studiot e Keuther Tv të Ḳumit, ne e përshëndesim dhe në emrin tuaj Imzot Ājetullāh Kemāl Ḥajdarin duke i thënë: “Mirëseerdhët”. I nderuar imzot le të kalojmë drejtpërdrejtë në çështje. Lejomëni t’iu rikujtoj se në programet e kaluara ne kishim hetuar brendinë dhe zinxhirin e përcjelljes së ḥadīthit. Gjithashtu ne kishim paraqitur mendimet e Ibn Tejmijjes dhe e të ngjashmëve me të lidhur me ḥadīthin. Le të fillojmë programin e kësaj mbrëmjeje me përmbledhjen e programit të shkuar.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Edhe mbi ju qoftë paqja! Mirë se ju gjeta. Kërkoj mbrojtje nga Allāhu i Lartësuar, i Cili dëgjon dhe di gjithçka, nga shejṭāni i mallkuar dhe e filloj programin me ndihmën e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetja dhe paqja qofshin mbi të nderuarin Muḥammed Muṣṭafāin (p.q.m.t.) dhe mbi familjen e tij të pastër!

Para së gjithash lërmëni t’iu bëj të ditur se unë nuk do të fsheh se ne e kemi hetuar gjërë e gjatë këtë ḥadīth të rëndësishëm dhe të bekuar, që ka një rëndësi dhe fryte të veçanta në renditjen e diturisë fetare të muslimanëve. Askujt të mos i shkojë në mendje se pranimi në këtë formë i brendisë së ḥadīthit i përket vetëm Shkollës së Ehli Bejtit. Citoj kështu sepse një mori dijetarësh kanë mendime të përbashkëta në pikën e brendisë së ḥadīthit. Unë do t’i përmbledh në tri ose katër pika çështjet ku kemi arritur në programet e mëhershme.

Pika e parë: Ne kishim bërë të ditur se ky ḥadīth në mënyrë të hapur dhe të qartë dëshmon se vendi i Imām ‘Alīut (p.m.t.) në sytë e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.), është pikërisht si qenia e vendit të të nderuarit Hārūn (p.m.t.) në sytë e të nderuarit Mūsā (p.m.t.). Kjo përcjellje pranohet si një ḥadīth i pashkëputur në gjirin e dijetarëve muslimanë. Kur shikojmë argumentët hyjnorë të Ḳur’ānit Famëlartë shohim se ky vend ka disa cilësi dhe veçori të veçanta. Ashtu siç kumtohet dhe në ājetin kur urdhërohet kështu: “وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي” “Ue eshrikhu fī emrī” (Dhe bëma atë shok në punën time). (Sūre Ṭā Hā, 32) miratojmë se qenia e të nderuarit Hārūn (p.m.t.) shoku i të nderuarit Mūsā (p.m.t.) është njëra nga këto veçori. Nëse do ta lexojmë bashkë argumentin hyjnor të Ḳur’ānit me argumentin e lajmëtarit (p.q.m.t.) arrijmë në përfundimin se “i nderuari ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibi (p.m.t.) është shoku në punën e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.)”.

Pika e dytë: Ājeti ḳurānor dhe ḥadīthi i lajmëtarit (p.q.m.t.) tregojnë qenien shok të Imām ‘Alīut (p.m.t.), në qenien i dërguar dhe lajmëtar të të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.). Unë do t’iu lutesha ndjekësve tanë të nderuar që të tregojnë kujdes në këtë të vërtetë. Shprehem kështu sepse askush të mos na dalë kundër duke na thënë fjalë të llojit se shī‘ītët pretendojnë se: “Imām ‘Alīu (p.m.t.) është më i lartë se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.), apo është i dërguar, ose zotëtron vendin e qenies lajmëtar dhe i dërguar”, pasi t’i ketë dëgjuar këto dëshmi. Ne me paraqitjen e dy dëshmive do të bëjmë të qartë se kjo ortakëri, ose qenie shok, nuk është një qenie shok në rrafshin e qenies i dërguar dhe lajmëtar. Dëshmia e parë rikujtojmë se thëniet: “Vetëm se nuk ka më të dërguar tjetër pas meje” ose “Vetëm se nuk ka më qenie të dërguar tjetër pas meje” të cilat ceken në Ḥadīthin e Menziles janë urdhrat e lajmëtarit. Këto thënie tregojnë se dera e qenies i dërguar dhe lajmëtar është e mbyllur. Allāhu i Lavdëruar e ka mbylur këtë derë deri në Ditën e Ḳijjāmetit.

Dëshmia e dytë: Ne nuk bëmë me shenjë tek kjo dëshmi në programet e mëparshme. Ne hasim në këtë rrëfim kur i drejtohemi (vërtetimit të) veprës me titull: “Ṣaḥīḥu’s-Suneni’t-Tirmidhī” (Ḥadīthet E Vërteta Në Sunnetet E Tirmidhīut) e Imām Tirmidhīut të kryer nga dijetari shqiptar Shejkh Muḥammed Nāṣiruddīn Albānīt. I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) urdhëroi kështu:“‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdhe unë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim”. (1)

Unë nuk dua që ta sqaroj këtë pjesë. Pika që është e rëndësishme për mua është pjesa e ḥadīthit: “Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim”. Por çfarë shpreh kjo fjali?! Cili është kuptimi i kësaj fjalie?! Në këtë fjali ka një pikë mjaft elegante dhe të thellë. Në qoftë se nuk kihet parasysh kjo pikë atëherë ka problem. Le të marrim si të mirëqenë se i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ka thënë: “ue lā jueddī il’lā ene ue ‘Alījjun” (dhe nuk mund ta çojë në vend vetëm se unë dhe ‘Alīu). Kjo thënie krijon vegimin se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) është shoku i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) në çështjen e qenies lajmëtar dhe i dërguar. Sepse ai që do të çojë në vend këtë është ose i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) ose Imām ‘Alīu (p.m.t.). Kjo është arsyeja që i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) nuk e ka thënë fjalinë në këtë format, por e ka thënë atë në trajtën: “ue lā jeuddī ‘annī il’lā ene eu ‘Alījjun” (dhe nuk mund ta çojë në vend nga unë vetëm se unë ose ‘Alīu), me qëllim që të mos krijohet një perceptim i tillë. Kjo fjali shpreh se çuarësi në vend, zbatuesi i vetëm i dërgesës, shpalljes janë dy vetë. Domethënë “Ai që do të përcjellë dhe çojë në vend, zbatojë shpalljen është ose unë ose ‘Alīu (p.m.t.)”.

Burimi është i vetëm, megjithatë çuarësi në  vend dhe përcjellësi është më tepër se një. Ju lutemi tregoni kujdes ndaj kësaj pike. Dëshmia e dytë: Kjo dëshmi dëshmon se Imām ‘Alīu (p.m.t.) nuk është shoku i të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) në çështjen e qenies lajmëtar dhe i dërguar. Themi kështu sepse “Mubel’ligu dhe mueddīu (Përcjellësi dhe zbatuesi është ose unë ose ‘Alīu (p.m.t.)”. Mirëpo marrësi i shpalljes nga qielli është një njeri i vetëm. Ai i cili do ta përcjellë këtë shpallje të marrë është ose unë ose ‘Alīu (p.m.t.). Kjo bërje e hollësishme, (e imtësishme) është hollësia e përcjellësit dhe zbatuesit dhe jo e shpalljes. Pika e dytë është se ky argument i vërtetë, i bekuar dhe autoritar pohon se shpallja ka arritur në zemrën e të nderuarit Khātem (Vulë) (p.m.t.). Por përcjellësi dhe zbatuesi i shpalljes nuk është vetëm i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) me urdhrin: “وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي” “Ue eshrikhu fī emrī” (Dhe bëma atë shok në punën time). (Sūre Ṭā Hā, 32) Pra këtë shpallje ashtu siç mund ta zbatojë i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) mund ta zbatojë dhe i nderuari ‘Alī (p.m.t.). Shkurtimisht burimi është një dhe zbatuesit janë dy. Besoj se tanimë e keni mësuar se lidhëza “il’lā” (përveç, ose) shpreh përkatësi, veçanti në gramatikën e gjuhës ‘arabe. Pra “në këtë vend gjenden vetëm unë dhe ‘Alīu (p.m.t.)”. Ashtu siç u përmend dhe në programin e saj të veçantë kjo përkatësi e bën të domosdoshme qenien të vërtetë të përkatësinë, veçantinë e dukshme.

Për këtë arsye në lidhje me pikën e fundit, ne në programin paraardhës kishim sqaruar se kur i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) e kishte dërguar khalīfen (prijësin) e parë me dhjetë ājetet e para të sūres Berāe (Teube) banorëve të Mekkës, i kishte ardhur i nderuari Xhibrīl (p.m.t.) dhe i kishte shpallur kështu duke i thënë: “Këtë duhet ta çosh në vend ose ti ose ‘Alīu (p.m.t.)”. Ndonëse khalīfeja (prijësi) i parë, i dytë dhe i tretë kanë arritur në vende të larta rishtas ky vend të përket ty dhe Imām ‘Alīut (p.m.t.). Në shtesë nënvizojmë se asnjë bashkëkohës tjetër nuk mund të jetë shoku i tij në këtë veçori.

Nëse keni ndonjë kundërshtin lidhur me këtë, atëherë sillni argumentin tuaj nëse thoni të vërtetën.

Ne po paraqisim dëshminë tonë nga ḥadīthi i pashkëputur i argumentit të lajmëtarit (p.q.m.t.), nga ājeti fisnik dhe nga ḥadīthi që kalon në veprën me titull: “Sunenu Ibn Māxhe” (Sunnetet e Ibn Māxhes) e Ibn Māxhes. Ai njeri që pretendon dhe thotë se gjendet dikush tjetër në vendin e përcjelljes së shpalljes fillestare është i detyruar të shpalosë dëshminë e tij. Ne ngrejmë pretendimin se ky vend i përket Emīru’l-Mu’minīnit (Prijësit të Besimtarëve) ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibit (p.m.t.) dhe se ky i fundit është shoku i të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) në pikën e përcjelljes së shpalljes fillestare.

Prezantuesi: Pretendimi se me natyrën e tij i nderuari ‘Alī (p.m.t.) është zbatues i përcjelljes, nga ana e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) dhe se vetëm këta të dy janë ngarkuar me përcjelljen e shpalljes është një pretendim i madh. Një gjë e tillë duhet të ketë përfundime.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Kjo çështje është pikërisht e vërteta që unë kërkoj nga ndjekësit tanë të nderuar, nga vërtetuesit dhe njerëzit lapsit që të kthjellohen dhe mendojnë. Sepse njerëzit do të merren në llogari, në rast se nuk lëvizin dhe veprojnë sipas nevojës së kësaj të vërtete në Ditën e Ḳijāmetit.

Pyetja e parë: Për sa i përket urdhrit: “Këtë duhet ta çosh në vend ose ti ose ‘Alīu (p.m.t.)” themi se këtu ka dy miṣdāḳë (të barasvlefshëm): unë dhe Imām ‘Alīu (p.m.t.). Vallë a ka apo nuk ka një gjasë të harresës së një pjese të shpalljes, teksa i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) po çonte në vend shpalljen?! E thënë ndryshe a mund të harrojë ose mund të gabojë i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) teksa zbaton shpalljen?! Unë nuk mendoj se mund të ketë një musliman që të mund të thotë se kjo është e mundur. Nëse do të kemi dyshime në pikën e pikës së përcjlljes së shpalljes, vallë si do të mund t’i besojmë pikave që i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ka thënë se janë “uaḥji” (shpallja)?! Mbase janë shkaktuar gabime në pikat që ai na ka thënë. Ndoshta ka harruar. Atëherë themi se pikën e përcjelljes së shpalljes duhet që të mos ndodhë harresa, gabimi dhe faji. Duke qenë se këto dukuri nuk mund të ndodhin, nuk mund të kenë përparësi as ndodhja e kryengritjes dhe ngatërrimit në mënyrë të qëllimshme. Në rast të kundërt nëse do të hedhim dyshime në raportin një në një miliard në pikën e përcjelljes së shpalljes atëherë bie drejtpërdrejtë qenia kriter e “uaḥjit” shpalljes.

Imām ‘Alīu (p.m.t.) është shoku i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) në pikën e përcjelljes së shpalljes fillestare. Herë-herë i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) citonte diçka përpara njëqind vetëve. Kur dhjetë vetë ngatërroheshin këta të fundit i ndreqnin nëntëdhjetë vetë. Nëse njëzetë vetë i ngatërronin fjalët e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.), atëherë këta i ndreqnin tetëdhjetë vetët e tjerë. Kjo nuk është përcjellja e shpalljes fillestare. Kumtojmë kështu sepse në pikën e përcjelljes së shpalljes fillestare gjendet vetëm “i nderuari ‘Alī (p.m.t.)”. Pra nëse qoftë do të mendojmë për gjasën e harresës dhe  kryerjes së gabimit të Imām ‘Alīut (p.m.t.), atëherë atij nuk mund t’i besohet as në pikën e përcjelljes së shpalljes. Për këtë gjendje bëhet fjalë në përcjelljen e dhjetë ājeteve të para të sūres Berāe (Teube) ku u kthye mbrapsht prijësi i parë. Në përcjelljen e kësaj shpalljeje nuk ka gjasë gabimi. Nëse do të ketë gjasë për kryerjen e gabimit, vallë si do t’i besojnë njerëzit përcjelljes së kësaj shpalljeje?! Si rrjedhojë përmbledhim se njëra nga përfundimet më të rëndësishme të Ḥadīthit të Menziles, është se urtësia fetare që ka përcjellur i nderuari ‘Alī (p.m.t.), është në shkallën e përcjelljes së të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.).

Prezantuesi: Pra ai është i barabartë me të pafajshmin.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Pra ai duhet të jetë i pafajshëm. Por si arrijmë në këtë përfundim?!

Unë dua të arrij hapur në këtë çështje: “Nëse në njërën anë të peshores do të vihen mbarë bashkëkohësit, kurse në anën tjetër do të vihet Imām ‘Alīu (p.m.t.), rishtas e vërteta është bashkë me të nderuarin ‘Alī (p.m.t.). Nëse do në njërën anë të peshores do të vihen të tërë njerëzit, ndërsa në anën tjetër do të vihet i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.), sërish e vërteta është bashkë me të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.) për të cilin Ḳur’āni Kerīm thotë: “وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ” “Ue mā jenṭiḳu ‘ani’l-heuā. In hue ilā uaḥjun jūḥā” (Ai nuk flet nga vetvetja. Por ai flet vetëm shpalljen që i shpallet). (Sūre Nexhm, 3-4)

Në këtë pikë ju keni të drejtë të shtroni një kundërshtim në llojin: “Po ḥadīthin: “Bashkësia ime muslimane nuk mund të bashkohet mbi shmangie” ku e vini?! Ju keni thënë se ixhmā‘aja (njëzëshmëria) zotëron veçorinë e qenies provë. Kurse tani thoni se një njeri mund të ketë të drejtë. Ndërsa tani në njërën anë të peshores ju vini pesëqind bashkëkohës, juristët e bashkëkohësve, të mëdhenjtë, të parët ose prijësit e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) dhe në anën tjetër vini Imām ‘Alīun (p.m.t.) ashtu siç ka nddhur në këtë shembull - sipas nevojës së Ḥadīthit të Menziles - dhe thoni se Imām ‘Alīu (p.m.t.) ka të drejtë?!

Tani dua që të sqaroj të vëretën. Nuk ka dyshim se nëse bashkëkohësit në gjirin e të cilëve gjendet dhe Imām ‘Alīu (p.m.t.) janë të njëzëri mbi një çështje, atëherë nuk ka dyshim se ky mendim është i vërtetë. Sepse kjo nënkupton se të tërë nuk mund të bashkohen mbi shmangien e bashkësisë muslimane. Gjithashtu dhe Imām ‘Alīu (p.m.t.) është brenda kësaj shoqërie.

Por le të ilurstrojmë një shembull të tillë. Le të themi se 99 % e bashkësisë muslimane ka një mendim mbi një çështje dhe se Imām ‘Alīu (p.m.t.) ka një mendim ndryshe. A është e vërteta me shumicën apo është e vërteta bashkë me të nderuarin ‘Alī (p.m.t.)?! Ju nuk mund të shpalosni asnjë dëshmi mendore, rrëfimore, ḳurānore dhe shkencore se shumica ka të drejtë.

Ju mund të shprehni si më poshtë: “Ne nuk mund të shfaqim miratim ndaj këtyre mbështetjeve”.

Unë dua që të përcjell një fjali të Shejkh Muḥammed Nāṣiruddīn Albānīt, i cili është njëri nga dijetarët bashkëkohorë.

Pyetje: Cili është kuptimi i ḥadīthit:“Bashkësia ime muslimane nuk mund të bashkohet mbi shmangie?!”

Ky urdhër i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) nuk ka kuptimin e ixhmā‘asë së përmendur që preket në pyetjen e mëparshme.Pra njëzëshmërinë ebashkësisë muslimane, apo njëzëshmërinë ebashkësisë muslimane, ose njëzëshmërinë e bashkëkohësve...

Le të marrim si të mirëqenë se në çdo lloj kohe ka qenë një palë bashkëkohësish. Për shembull njëqind bashkëkohës... Këta bashkëkohës le të kenë shtjelluar një çështje në mesin e tyre dhe le të kenë lindur dy mendime të ndryshme rreth kësaj çështjeje. Nëntëdhjetëenëntë bashkëkohës le të kenë një mendim dhe një bashkëkohës le të ketë një mendim tjetër. Në këtë çështje është e mundur që kë një bashkëkohës i vetëm të ketë të drejtë dhe se nëntëdhjetëenëntë të tjerët të kenë një mendim të gabuar. Pra bashkëkohësit e tjerë të kenë menduar në mënyrë të gabuar. Si rrjedhojë kjo çështje nuk mund të vlerësohet në përfshirjen e ḥadīthit:“Bashkësia ime muslimane nuk mund të bashkohet mbi shmangie?!” Them se nuk ka asnjë të dhënë të fiksuar se shumica është elementi i parapëlqimit”. (2)

E thënë ndryshe dhe një bashkëkohës i vetëm mund të jetë në një post të drejtë kundrejt nëntëdhjetëenëntë bashkëkohësve. Si rrjedhojë nuk mund të jetë i drejtë zbatimi i ḥadīthit se “bashkësia ime muslimane nuk mund të bashkohet mbi shmangie” me studimin e mendimit të nëntëdhjetëenëntë njerëzve. Sepse bëhet fjalë dhe për kundërshtimin e qoftë të një njeriu të vetëm. Kjo është e rëndësishme në pikën e kuptimit të ḥadīthit. Disa njerëz mendojnë si vijon: “Nuk është e arsyeshme që krahas kësaj të tre prijësit e parë ose “‘asheru’l-mubeshshere” (dhjetë të përgëzuarit me Xhennet që në këtë botë) të takohen në një pikë, kurse i nderuari ‘Alī (p.m.t.) të ketë një mendim dhe post tjetër, atëherë që të tërë këta të gabohen, ndërsa i nderuari ‘Alī (p.m.t.) të ketë të drejtë”.

Pavarësisht kësaj Shejkh Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī nënvizon se ky mendim nuk është i vlefshëm dhe se nuk hyn në përfshirjen e ḥadīthit. Sepse qoftë dhe nga ana e një njeriu të vetëm kjo përkthehet se është kryer kundërshtimi.

Pra sipas asaj që kuptohet nga fragmenti i lartpërmendur shumica nuk është kriteri i të drejtës, vërtetës. Disa thonë se shī‘ītët përbëjnë vetëm 10 % të botës muslimane. Epo mirë le të pranojmë se shī‘ītët përbëjnë një të dhjetën e botës muslimane. Madje le të themi se ata përbëjnë 2 % dhe se janë kundërshtarë të 98 %. Kjo gjendje do të thotë se njëzëshmëria nuk është arritur si pasojë e pranisë së kundërshtimit. Kymendim nuk mëpërket mua pordijetaritshqiptar Shejkh Albānīt. Atëherë askush të mos mundohet të na detyrojë mendimin, se shumica është një element i parapëlqyer për të vërtetën dhe se ne kemi të drejtë sepse jemi një masë njerëzish e madhe.

Shejkh Albānī rrëfen kështu në vijim: “Citoj se është e fiksuar se shumica nuk është një element parapëlqyes. Ka mundësi që të jetë një gjendje ku ashtu siç shumica mund të ketë gabim, ka mundësi që të jetë dhe një gjendje ku pakica mund të ketë të drejtë. Nëse shumica do të kishte qenë bashkë me të vërtetën, atëherë bashkësia muslimane nuk do të mund të mblidhej mbi shmangie. E vërteta mund të ketë qenë dhe në mendimin e një njeriu të vetëm.Kështu që Ibn Mes‘ūdi kumtonse qoftë dhe një njeri i vetëm, e vërteta është bashkë me xhemā‘atin (bashkësinë)”. (3)

Atëherë përsërisim se dora e Allāhut nuk është me shumicën por me xhemā‘atin. O ju njerëzit e mendimit, diturisë, shkencës dhe vërtetimit! Theksojmë se dora e Allāhut është me bashkë me xhemā‘atin. Ndonëse ne jemi dëshmitarë se adresat e faqeve të internetit dhe televizionit duan që termin xhemā‘at komentojnë si shumica. Ndërsa në veprën e sipërcituar të Shejkh Albānīt vëmë re se ky i fundit termin xhemā‘at e ka komentuar si “njeriu që ka të drejtë qoftë ai një njeri i vetëm”.

Themi se thënia: “Dora e Allāhut është bashkë me xhemā‘atin” që zë vend në fragmentin e mësipërm duhet të kuptohet si “Dora e Allāhut, është bashkë me njeriun që ka të drejtë”.

I nderuar imzot miratojmë se ky përfundim është i përshtatshëm dhe sipas nesh. Shumë mirë por si do kryhet zbatimi i tij? Në këtë program unë dua që të paraqis një nga zbatimet që ka lajmëruar dijetari shqiptar Shejkh Albānī.

Autori shkruan si më poshtë: “Vallë çfarë përgjigjeje do t’jepni një njeriu që thotë: “Ḥaxhxhet që kanë kryer Ebū Bekri, ‘Umeri dhe ‘Uthmāni përgjatë një epoke 24 vjeçare, janë ḥaxhxhu’l-ifrādi (ḥaxhxhi vetjak). Meqenëse tre prijësit e parë e kanë kryer ḥaxhxhin në këtë mënyrë, atëherë ḥaxhxhu’l-ifrādi është më i virtytshmi i llojeve të ḥaxhxhit”. Në pyetje bëhet fjalë për një gjendje që nuk përputhet me të vërtetën...Sepse për sa i përket ‘Umerit çështja nuk ka të bëjë vetëm me kryerjen e tij të ḥaxhxhu’l-ifrādit.Çështja thelbësore është me e rëndësishme se kjo. Sepse ‘Umeri ka ndaluar kryerjen e ḥaxhxhu’t-temettu‘ (ḥaxhxhit të kënaqësisë).Tani ne pyesim: Në veprën me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Muslimi” (Përmbledhja E Ḥadītheve Të Vërteta Të Muslimit) e Imām Muslimit përcillet një ḥadīth i tillë nga ‘Imrān Ibn Ḥuṣajni:“Ne kryem ḥaxhxhin temetettu’ me të nderuarin të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.). Më pas nuk zbriti ndonjë ājet shfuqizues i ḥaxhxhit të mute‘as (kënaqësisë). Mirëpo më vonë erdhi një njeri dhe thaatë që dëshiroi me rejin e tij (mendimin e tij vetjak)”.

Ky rrëfim është një kundërshtim i bukur, elegant dhe i butë. Sepse ‘Imrān Ibn Ḥuṣajni përdor thëniet: “Erdhi një njeri dhe tha atë që dëshiroi me rejin e tij (mendimin e tij vetjak). Sepse ai me fjalinë: një burrë” njofton se ‘Umeri ka bërë ixhtihād. ‘Umeri ua kishte ndaluar njerëzve ḥaxhxhin temettu‘. Ai ishte një njeri i ditur dhe nuk ishte një i paditur. Ai si pasojë e një përmirësimi që e kishte parë si të duhur i kishte urdhëruar muslimanët që t’i çonin në vend detyrat e ḥaxhxhit si ḥaxhxhi ifrād (ḥaxhi vetjak) dhe ua kishte ndaluar ḥaxhxhin temettu‘. Gjithashtu dhe ‘Uthmān Ibn ‘Affāni e kishe ndjekur ‘Umer Ibn Khaṭṭābin në këtë çështje. Gjatë epokës së prijësisë së tij ai e kishte kryer ḥaxhxhin duke shpallur se do të kryente ḥaxhxhin ifrād. I nderuari ‘Alī (p.m.t.) i tha kështu duke qëndruar përballë tij: “Vallë çfarë ke ti që ndalon gjënë që kemi bërë me të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.)?! Më tej duke dalë përpara muslimanëve bëri nijjet ḥaxhxhin temettu‘ duke thënë: “Lebbejke Allāhume lebbejk”. I nderuari ‘Alī (p.m.t.) kishte konceptuar gjënë që nuk e kishte kuptuar dhe konceptuar ‘Uthmāni.

Askush nuk mund të kundërshtojë duke thënë: “Ata ishin më të ditur dhe më të konceptueshëm se ne”. Dhe ne e përsërisim vazhdimisht këtë. Megjithatë në në çështje të kundërshtuar në mesin e bashkëkohësve nuk është e lejuar sjellja fanatike e askujt. Ne duhet ta hetojmë këtë çështje në mënyrë intelektuale dhe shkencore. Ndonëse ‘Umer Ibn Khaṭṭābi e kishte ndaluar ḥaxhxhin temettu‘, nga ana tjetër i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) e kishte urdhëruar këtë. Vallë a është e mundur që të ketë një musliman që të mund të bëhet ‘umerīt në mbarë çështjet vetëm sepse do ‘Umer Ibn Khaṭṭābin?! Kjo është e pamundur. Sepse një musliman do të hasë në çështje të tilla ku ‘Umeri ka një mendim mbi një çështje të caktuar, por e veçanta e asaj çështjeje është se e vërteta është në një drejtim të kundërt me mendimin e ‘Umerit dhe se i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) ka urdhëruar të kundërtën e mendimit të tij”. (4)

Me sa kuptohet nga fragmenti i lartpërmendur disa drejtojnë pretendimin se ḥaxhxhi ifrād është më i virtytshëm se ḥaxhxhi temettu‘. Përkufizojmë kështu sepse tre prijësit e parë dhe me qindra mijëra muslimanë që kanë jetuar në atë epokë kanë kryer ḥaxhxhin ifrād. Por vallë a dëshmon kjo në të vërtetën se ḥaxhxhi ifrād është më i virtytshëm?! Pra bëhet fjalë për një shumicë numërore dhe për një zbatim 24 vjeçar.

Duke qenë se çështja është e rëndësishme atëherë jemi të detyruar që të ndalemi dhe pakëz mbi të. Tani ne duam që të ngrejmë këtë pyetje: “Një njeri që është i ndjeshëm në çështjen e bashkëkohësve, vallë a mund ta shohë si të duhur këtë ndalimin e ‘Umerit?!”

Thënia është mjaft e rëndësishme. Sepse Shejkh Albānī përdor thënien: “Erdhi një njeri dhe tha atë që dëshiroi me rejin e tij (mendimin e tij vetjak)”.

Meqenëse ‘Umeri është një njeri i ditur ai dëshiron në mënyrë të qëllimshme të kundërshtojë të nderuarin të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.)!

Pra përsërisim se me sa kuptohet nga fragmenti i sipërcituar, tre prijësit e parë dhe muslimanët që qëndruan bashkë me ta kishin lënë veprën e vënë në zbatim nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) në një epokë 24 vjeçare!

Po. Pra rishtas pyesim: “Kush ka të drejtë Imām ‘Alīu (p.m.t.) apo pala tjetër?! Pra kur themi se dora e Allāhut është bashkë me me xhemā‘atin, a është dora e Allāhut me Imām ‘Alīun (p.m.t.) apo me këta?! Gjithashtu dhe kjo çështje është njëra nga përfundimet e Ḥadīthit të Menziles.

Nëse fragmenti i mësipërm kumton se Imām ‘Alīu (p.m.t.) ka konceptuar gjënë që nuk ka mundur ta konceptojë ‘Uthmāni, ne shkojmë një hap më përpara. Ne themi se Imām ‘Alīu (p.m.t.) ka konceptuar gjënë që nuk kanë mundur ta konceptojnë ‘Uthmāni dhe bashkëkohësit e mëparshëm.

Duke qenë se kjo çështje u kuptua nënvizojmë se bashkësia muslimane nuk është bashkuar mbi shmangie. Sepse në njërën anë me mijëra muslimanë kanë qenë të njëzëri mbi një çështje, mirëpo i nderuari ‘Alī dhe vartësit e tij i kanë kundërshtuar. Ajo që ka rëndësi është se çfarë ka thënë i nderuari ‘Alī (p.m.t.).

Një çështje tjetër që na tërheq vëmendjen në fragmentin në fjalë është dhe se pranimet e sendërtuara të disave: “Mos u përfshini në çështjet e kundërshtuara të ndodhura në gjirin e bashkëkohësve. Sepse ata janë më të ditur se ne dhe se të tërë ata janë një muxhtehid më vete”, sipas Shejkh Albānīt nuk janë të vlefshme për njerëzit e diturisë. Ai e hedh poshtë fanatizmin pa dëshmi. Nëse njeriu ka në dorë një dëshmi në dorë ai mund të sillet fanatik.

Do t’iu lutesha që të mos e anashkalonit të vërtetën se ky fragment i përket njërit nga dijetarët kryesorë dhe më pararojë të ideologjisë uehhābiste.

Thënia: “Vallë a është e mundur që të ketë një musliman që të mund të bëhet ‘umerīt në mbarë çështjet vetëm sepse do ‘Umer Ibn Khaṭṭābin?!” që ceket në fragment është mjaft e çuditshme. Sepse Shkolla e Ehli Sunnetit përvetëson këndvështrimin e drejtësisë së bashkëkohësve se gjërat që kanë bërë ata ata janë të vërteta. Por Shejkh Albānī bën të ditur se nëse ne kemi në dorë një dëshmi se bashkëkohësit janë gabimtarë atëherë ne nuk e ndjekim këtë.

Miku im i nderuar, ja pra ky është këndvështrimi i Shkollës së Ehli Bejtit. Sepse Shkolla e Ehli Bejtit thotë si më poshtë: “Nuk ka rëndësi se kush bashkëkohës është - qoftë ai i madh qoftë ai i vogël - ne e paraqisim atë ndaj kritereve intelektuale dhe shkencore. Nëse ai ndjek kriteret shkencore pra nëse zbaton Ḳur’ānin Famëlartë dhe sunnetin e lajmëtarit (p.q.m.t.) ne e pranojmë. Në rast të kundërt ky bashkëkohës nuk ka asnjë lloj rëndësie për ne. Mirëpo theksojmë se vendi i të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) është një vend i veçantë. Sepse njeriu duhet ta ndreqë dhe përmirësojë shpirtin dhe trupin e tij për gjërat e vëna në dukje, që janë përcjellur në mënyrë të prerë nga i nderuari ‘Alī (p.m.t.). Natyrisht jo për çdo gjë që përcillet nga i nderuari ‘Alī (p.m.t.). Gjithashtu nga ky i fundit përcillen ḥadīthe dhe në veprën me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Bukhārī”(Përmbledhja E Ḥadītheve Të Vërteta E Bukhārīut) e Imām Bukhārīut, në atë me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Muslimi” (Përmbledhja E Ḥadītheve Të Vërteta E Muslimit) e Imām Muslimit, në atë me titull: “Nehxhu’l-Belāgati” (Kulmi I Oratorisë) e Sherīf Rāḍīut dhe në atë me titull: “Uṣūlu Mine’l-Kāfī” (Mënyra E Mjaftuesit) e Imām Kulejnit. Kështu që themi se këto ḥadīthe të përcjellura nga i nderuari ‘Alī (p.m.t.) duhet të vihen në pah në mënyrë të prerë se i përkasin atij. Duke qenë se ai (p.m.t.) është shoku në punën e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.), gjërat e përcjellura nga i nderuari ‘Alī (p.m.t.) janë si gjërat e përcjellura nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.). Njeriu nuk ka asnjë të drejtë të thotë: “Edhe unë po bëj këtë ixhtihād” për një gjë të përcjellur nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.). Njeriu duhet të jetë ‘aleuīt në çështjet që i nderuari ‘Alī (p.m.t.) i ka thënë në mënyrë të prerë. Por nuk është e mundur që ai të jetë ebū bekrīt, ‘umerīt, ‘uthmānīt etj., në mënyrë absolute. Shejkh Albānī e shpreh këtë hapur dhe qartë.

Por vendi i Imām ‘Alīut (p.m.t.) është i veçantë, sepse ai çon shpalljen në vend. Një sërë dijetarësh muslimanë me gjykim të shëndoshë e kanë zënë në gojë se Imām ‘Alīu (p.m.t.) zë një vend të veçantë në ktë pikë. Njëri nga këta është dhe Fakhruddīn Rāḍīu autori i veprës me titull: “Tefsīru’l- Kebīri” (Komentimi I Madh). Ai është një dijetar i madh i doktrinës së esh‘arite. Në këtë komentimin e tij Fakhruddīn Rāḍīu citon kështu në pikën e thënies së besmelesë (me zë) hapur në namaz - muslimanët e Shkollës së Ehli Sunnetit ose nuk e thonë aspak besmelenë ose nëse e thonë, e thonë këtë në mënyrë të fshehtë dhe me zë ulët: “Kjo është arsyeja, se është përcjellur se doktrina e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) e ka thënë besmelenë (me zë) hapur në mbarë namazet. Gjithashtu dheunë them se kjo dëshmi,është një dëshmi aq e fuqishme dhe e sigurtë sa nuk mund të fshihet dhe zhduket me fjalët e kundërshtarëve... Edhe dëshmitë logjike janë në përputhje me mendimin tonë. Punae Imām ‘AlīIbn EbīṬālibit (p.m.t.) është bashkë me ne.Ai që kasi imām të nderuarin ‘Alī (p.m.t.) në fenë e tij, ai është ngjitur me një lidhje shumë të fuqishme dhe të sigurtë në çështjen e fesë dhe vetes së tij”. (5)

Këto thënie nuk janë thëniet e një dijetari shī‘īt si ‘Alame Ḥilīt, Shejkh Mufīdit. Këto thënie i përkasin Fakhruddīn Rāḍīut. Ky i fundit këmbëngul duke cituar: “Ai që është lidhur me Imām ‘Alīun (p.m.t.) është lidhur me një lidhje shumë të fuqishme”.

Prezantuesi: Edhe kjo është një dëshmi për Ḥadīthin e Menziles.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Sepse kriteret shkencore thonë kështu. Ashtu siç ka thënë dhe Shejkh Albānī: “Vallë a është e mundur që të ketë një musliman që të mund të bëhet ‘umerīt në mbarë çështjet vetëm sepse do ‘Umer Ibn Khaṭṭābin?! Kjo është e pamundur.Sepse njerëzit do të hasin në çështje të tilla dhe do të shikojnë se ‘Umeri dhe e vërteta janë në drejtime të kundërta”.

Kumtojmë kështu sepse nuk është e fiksuar se ‘Umeri ka zbatuar gjithçka që ka përcjellur nga i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.). Por gjendja e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) është e ndryshme sepse dijetarët për të kanë thënë si vijon: “Ai që është lidhur me Imām ‘Alīun (p.m.t.) është lidhur me një lidhje shumë të fuqishme”.

Të themi të vërtetën dhe ju e miratoni, pohoni se këto fjali kanë kuptimin se bashkëkohësit nuk janë të pafajshëm. Duke ecur sipas kësaj merren disa mendime të bashkëkohësve dhe lihen, kundërshtohen disa të tjera. Krahas kësaj vendi i të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) është i veçantë. Askush nuk ka të drejtë të mohojë, kundërshtojë fjalët që i përkasin Imām ‘Alīut (p.m.t.) në mënyrë të prerë.

Askush të mos thotë: “Ato fjalë që preken në veprën me titull: “Nehxhu’l-Belāgati” (Kulmi I Oratorisë) e Sherīf Rāḍīut?! Ne nuk mbështesim mendimin se të të që të tëra fjalët që zënë vend në veprën me titull titull: “Nehxhu’l-Belāgati” (Kulmi I Oratorisë) e Sherīf Rāḍīut dhe në at me titull titull: “Uṣūlu Mine’l-Kāfī” (Mënyra e Mjaftuesit) e Imām Kulejnit dhe në vende të tjera të ngjashme janë të plota dhe të vërteta. Ne themi se: “Nuk mund të ketë asnjëherë dyshime në ato gjëra që janë të fiksuara me udhë të vërteta nga Imām ‘Alīu (p.m.t.), mbi të cilat është arritur njëzëshmëria dhe që janë të hapura dhe të qarta”.

Unë dua të cek një pikë. Disa besojnë se ne e krahasojmë të nderuarin ‘Alī (p.m.t.) me tre prijësit e parë. Jo, çështja është jashtë kësaj. Ne themi se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) nuk mund të krahasohet dhe nuk mund të jetë i barasvlefshëm me asnjë bashkëkohës si pasojë e zbritjes së ājetit:“وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي” “Ue eshrikhu fī emrī” (Dhe bëma atë shok në punën time). (Sūre Ṭā Hā, 32)

Prezantuesi: Ashtu siç asnjë bashkëkohës nuk është i barasvlefshëm me të nderuarin të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.). Kjo çështje është një çështje që tregon rëndësinë e konceptimit të kredos, fetar, të diturisë dhe urtësisë. Por a janë këto të tëra përfundimet e ḥadīthit?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Jo, ka përfundime të shumta të përftuara nga ky ḥadīth. Por kjo është pika që është e rëndësishme për ne.

Prezantuesi: Tani le të vijmë tek shejkhu i emeuitëve. Ç’është e vërteta unë nuk dua të përdor termin Shejkhu’l-Islāmi për të. Cili është vështrimi i Shejkhu’l-Islām Ibn Tejmijjes ndaj Ḥadīthit të Menziles?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Ah! Sikur të kishte mbetur i kufizuar vetëm me Ḥadīthin e Menziles! Ai orvatet me sa fuqi që ka që të kundërshtojë Ḥadīthin e Menziles. Kur ai vuri re se në ḥadīthin: “Këtë mund ta çojë në vend vetëm ‘Alīu (p.m.t.) në vendin tim” janë kuptimet dhe çështjet që kemi shënjuar, ai nis drejtpërdrejtë të zbatojë mënyrën e tij. Si fillim ai pretendon se “përcjellja është e shpikur”, pikë së dyti shton se: “Edhe nëse do të pranojmë se zinxhiri i përcjelljes është i vërtetë, përsëri ai ishte një zakon në epokën e xhāhilījjes (paditurisë)”. Sipas zakonit të ‘arabëve nëse një njeri lidhte një akt (marrëveshje) ose zotim dhe ai cili donte ta prishte atë, atëherë ose duhet të shkonte vetë ta prishë aktin, ose duhet ta bënte këtë nëpërmjet një njeriu nga Ehli Bejti (familja) i tij. Kështu që dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) duhet të dërgonte një njeri nga Ehli Bejti i tij (p.m.t.). Sepse i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) nuk i dinte zakonet e ‘arabëve dhe se ai vetëm mund të kryente përcjelljen e shpalljes. Sepse ai kishte ardhur nga një shtet tjetër dhe si rrjedhojë ai nuk ishte në dijeni të mënyrës së jetesës dhe rregullave të jetës shoqërore të ‘arabëve! Më pas ai kishte dërguar prijësin e parë dhe kur prijësi i dërguar kishte arritur në gjysmën e udhës, ‘arabët kishin ardhur tek ai dhe i kishin thënë: “Ti veprove në kundërshtim me rregullat dhe zakonet! Bëje atë të kthehet pas!”

Shikoni se si ai pa u zverdhur e pa u skuqur, tallet me të nderuarin të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.)!

Në këtë çast ju mund të thoni: “I nderuar imzot ku kalojnë këto fjalë?!” Themi se si nevojë e zbatimit të rregullit Ibn Tejmijje si fillim orvatet në hulumtimin e zinxhirit për të kundërshtuar përcjelljen kurse në vazhdim ai shprehet si më poshtë: “Në veprën e tij me titull: “Shi‘āru’D-Dīni” (Sllogani I Fesë) Khaṭṭābī thotë kështu: “Ḥadīthi: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdheunë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim” i përket Zejd Ibn Jusbes që është nga banorët e Kūfes dhe ky është një njeri i cili është akuzuar me qenien rāfiḍī”. (6)

Pra ai mundohet të thotë se ky ḥadīth nuk ka zinxhir përcjelljeje dhe se përcjellja është e shpikur.

Ndërsa për sa i përket përmbajtjes së ḥadīthit ai miraton kështu si interpretim: “Edhe nëse do të pranojmë se zinxhiri i përcjelljes është i plotë dhe i vërtetë, rishtas ajo nuk dëshmon për këtë përmbajtje të veçantë. Kjo mbështet vetëm në një zakon të zbatuar në epokën e xhāhilījjes (paditurisë)”.

Ndërsa në vijim ai pohon si vijon: “Por për sa i përket çuarjes së të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) pas Ebū Bekrit, për përcjelljen e aktit (të marrëveshjes) me idhujtarët, them se kjo mbështetet në njërën nga zakonet e zbatuaranë gjirin e ‘arabëve në epokën e paditurisë.Kështu që një akt (marrëveshjeje) që ishte kryer ose do të zgjidhej, mund të zbatohej vetëm nga ana e një njeriu të cilit iu bindej ose ishte nga Ehli Bejti i tij. Sepse ‘arabët e paditur nuk e pranonin këtë nga një njeri i rëndomtë”. (7)

Pra i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.  nuk i dinte zakonet e epokës së xhāhilījjes (paditurisë). Që të tëra këto sqarime janë për të nderuarin ‘Alī (p.m.t.), sepse ata harrojnë gjithçka kur bëhet fjalë për të nderuarin ‘Alī (p.m.t.). Madje deri në atë pikë sa akuzojnë dhe të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.). Në fakt ai vetë do të qortojë të nderuarin ‘Alī (p.m.t.), por pjesën e qortimit e merr dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.).

Prezantuesi: Vallë a mund të qortohet i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) si pasojë e fajit të Mu‘āuijjes dhe të bijve të Umejjes?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Kjo pyetje duhet t’iu drejtohet vartësve të Mu‘āuijje Ibn Ebī Sufjānit, bijve të Umejjes, Ibn Tejmijjes dhe vartësve të tij uehhābistë.

E thënë ndryshe i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.), e thirri prijësin e parë pas si pasojë e zakoneve të epokës së paditurisë, si dhe dërgoi Imām ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibin (p.m.t.) në vendin e tij.

Ne i kishim zënë në gojë dhe në programet paraardhëse këto sqarime të cilat janë përcaktuar rreth zinxhirit dhe përmbajtjes së përcjelljes. Ai citon kështu: “Kur njerëzit e risisë shqyrtojnë një ḥadīth të përcjellur nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) ata zënë fill të debatojnë mbi zinxhirin dhe dëshminë e ḥadīthit”.

Në veprën e tij me titull: “Mexhmū‘atu’l-Fetāuā” (Përmbledhja E Miratimeve) ai përkufizon si më poshtë: “Përveç khārixhītëve edhe njerëzve të shpikjes së risisë në përgjithësi nuk iu binden të vërtetës, por iu binden khārixhītëve në këtë çështje.Ata herë-herë akuzojnë zinxhirin e përcjelljes dhe herë-herë akuzojnë tekstin e tij. Pra ata ose kundërshtojnë përcjelljen ose interpretojnë përcjelljen me synimin e mundësisë së krijimit të dëshmisë për veten e tyre”. (8)

Madje kështu është dhe vetë Ibn Tejmijje. Citojmë kështu sepse nëse një ḥadīth nuk përputhet me botëkuptimin e tij fetar emeuist ai ose akuzon zinxhirin e përcjelljes ose tekstin e tij.

Pyetje: Vallë a ka njeri ose njerëz që e ndjekin atë në këtë çështje që sqaruam?!

Përgjigjje: Po, pohojmë se gjendet një palë nga nxënësit e tij dhe nga ata të cilët përvetësojnë mënyrën e tij. Njëri nga këta është dhe Ibn Kethīri.

Në veprën e tij me titull: “Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi” (Komentimi IḲur’ānit Të Madh) ai përshkruan si vijon: “I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) nuk e pa me sy të mirë qëndrimin bashkë me tadhe dërgoi Ebū Bekrin si emīrin (prijësin) e ḥaxhxhit, për shpalljen ekëtij paralajmërimi në mesin e njerëzve,me qëllim që t’ua zbatonte njerëzve detyrat e ḥaxhxhit në atë vit dhe që t’ua bënte të ditur idhujtarëve se nuk do ta kryenin më ḥaxhxhin pas këtij viti.Kur ata u nisënpër udhë ai dërgoi ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibin(p.m.t.) pas tyre - ashtu siç do të sqarohet më vonë - me synimin emarrjes së përcjelljes nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.)meqenëseai ishte farefisi i tij nga ana e të atit”.(9)

Pra ai orvatet të thotë se çështja nuk ka asnjë përmasë të shpalljes.

Gjithashtu dhe në mesin e dijetarëve bashkëkohorë ka nga ata të cilët e kanë kuptuar këtë çështje dhe kanë konceptuar se përmbajtja e saj është e rëndësishme.

Në veprën e tij me titull: “Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi”(Komentimi I Ḳur’ānit TëMadh)Muḥammed ‘Abduhu rrëfen kështu: “Kjoështëarsyeja qëdijetarët shprehen kështu se arsyeja edërgimit të të nderuarit‘Alī (p.m.t.)pasEbūBekrit, mbështetej në zakonet e përhapura të ‘arabëve.Kështuqë sipas ‘arabëve një akt (marrëveshjeje) që ishte kryer dhe do të prishej dhe do të zgjidhej,mund të zbatohej vetëm nga ana e një njeriu të cilit iu bindej ose ishte nga Ehli Bejti i tij. Pra dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) zbatoi zakonet e ‘arabëve. Sepse ‘arabët e paditur nuk e pranonin këtë nga një njeri i rëndomtë.

Për këtë arsye i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) kishte thënë: “Detyrën time mund ta çojë në vend vetëm unë ose dikush nga Ehli Bejti im”. (Këtë ḥadīth e kanë përcjellur Imām Aḥmedi dhe Imām Nesāīu)”. (10)

Pra i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) e kishte dërguar Ebū Bekrin meqenëse nuk i dinte zakonet e ‘arabëve. Kur Ebū Bekri arriti në mesin e udhës ata i thanë atij: “Ti ke vepruar gabim”. Pra dhe kjo çështje është si çështja e pllenimit të hurmave. Kur pllenimi i hurmave dështoi dhe hurmat u prishën ata e qortuan të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.) atëherë ky i fundit tha: “Ju i dini më mirë se unë punët tuaja të kësaj bote!” Pra dhe botëkuptimi i gabuar se i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) është një njeri i paditur, i cili nuk i di këto punë është pikërisht një botëkuptim fetar emeuist. Ky botëkuptim e kryen menjëherë këtë punë sapo gjen rastin për të akuzuar të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.). Për hir të Allāhut thuamëni a nuk i dinte, i njihte i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ‘arabët?! A nuk ishte rritur ai në gjirin e tyre?! A nuk e dinte ai atë gjë që e dinin të tjerët?!

Komenti në këtë mënyrë i ḥadīthit që fillon me fjalinë: “Detyrën time...” i përket Ibn Tejmijjes, Ibn Kethīrit dhe Muḥammed Reshīd Rīḍāit.

Më vonë shkrimtari duke marrë nismën e sqarimeve të gjata rrëfen si vijon:

“Disa shī‘ītë ashtu siç bëjnë gjithmonë,e zmadhojnë me tepër se ç’duhet këtë virtyt për të nderuarin ‘Alī (p.m.t.), ata i shtojnë këtij rrëfimi gjëra që nuk i vërteton asnjë rrëfim dhe nuk i miraton asnjë vlerësim logjik. Në shtesë ata duke marrë shtysë nga kjo, pretendojnë se Imām ‘Alīu (p.m.t.) qëndron më lart se Ebū Bekri (Allāhu qoftë i kënaqur nga të dy), si rrjedhojë ai është më meritues i detyrës së khilāfetit (prijësisë) se ai.Ndërkohë ata rishtas pretendojnë se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) e kishte shkarkuar Ebū Bekrin nga detyra e përcjelljes së sūres Teube dhe se këtë ia kishte lajmëruar i nderuari Xhibrīl (p.m.t.) me udhën e shpalljes, se detyrën e tij mund ta çonte në vend vetëm ai vetë ose dikush nga ai. Kështu që ata do ta shihnin këtë fjalë jo vetëm si të kufizuar me prishjen e marrëveshjeve dhe të çështjeve të ngjashme, por si një dëshmi rreth fesë së plotë.

Në një kohë kur gjenden me rrëfime të panumërta, të cilat njoftojnë se përcjellja e fesë është një përgjegjësi për mbarë muslimanët. Pra dhe kjo është një detyrë si xhihādi (lufta e shenjtë) për hir të fesë dhe mbrojtja e fesë, nuk është vetëm një virtyt i lartë”. (11)

Me fjalë të tjera shkrimtari orvatet të thotë se shī‘ītët, i kanë dhënë një rëndësi të veçantë këtij ḥadīthi, ndonëse ky ḥadīth nuk është dhe aq i rëndësishëm, sepse i dërguari (p.q.m.t.) vetëm se paska zbatuar një zakon ‘arab. Për më tepër dhe ḥadīthi në formën: “Këtë duhet ta çosh në vend ose ti ose ‘Alīu (p.m.t.)”, nuk i paska shtuar ndonjë veçanti të nderuarit ‘Alī (p.m.t.), sepse mbarë muslimanët janë ortakë në detyrën e përcjelljes së fesë. Si rrjedhjojë as në këtë ḥadīth nuk bëhet fjalë për ndonjë veçori të veçantë për Imām Alīun (p.m.t.).

Shkurtimisht komentet e kryera për sa i përket këtij rrëfimi dhe të ngjashmëve me të, në ekranet e stacioneve televizive janë të këtij lloji: “Këto rrëfime nuk dëshmojnë për asnjë veçanti, veçori dhe virtyt për të nderuarin ‘Alī (p.m.t.)”.

Prezantuesi: A ka dijetarë që kanë qortuar atë që kanë thënë Ibn Tejmijje dhe vartësit e tij në kontekstin e kundërshtimit të këtij ḥadīthi?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Në programin paraardhës ne kishim lexuar gjendjen e këndvështrimit në zinxhirin e përcjelljes së ḥadīthit. Unë do të prek një burim të vetëm, i cili është vepra me titull: “Sunnet” (Sunneti) e Imām Ibn Ebī‘Āṣimit (v.v. 287 m.i.).

Rrëfimi është si vijon: “Unë e kamdëgjuar të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.) me veshë të thotë kështu: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdhe unë jam nga ‘Alīu. Këtë mund ta zbatojë vetëm ‘Alīu nëvendin tim. Zinxhiri i përcjelljes së këtij ḥadīthi është i mirë”.

Këtë rrëfim e ka përcjellur Ibn Ebī Shejbe (në Muṣannef), Ibn Māxhe, Imām Ṭaberānīu (në Kebīr), Imām Tirmidhīu, Imām Aḥmedi (në Feḍāil), Imām Nesāīu (në Khaṣāiṣu ‘Alī), Imām Feseuīu (në Tārīkh), Imām Aḥmedi...”. (12)

Si rrjedhojë nënvizojmë se nuk ka asgjë për të debatuar në këndvështrimin e zinxhirit të përcjelljes.

Në këtë çast le të kalojmë në dëshminë e ḥadīthit. Ai i cili e thotë këtë është vetë i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.). Këta sillen sikur nuk e kanë lexuar kurrë Ḳur’ānin Keriīm, i cili urdhëron kështu për të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.):  “وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ” “Ue mā jenṭiḳu ‘ani’l-heuā. In hue ilā uaḥjun jūḥā” (Ai nuk flet nga vetvetja. Por ai flet vetëm shpalljen që i shpallet). (Sūre Nexhm, 3-4)Pra i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) është njeriu e folura e të cilit është shpalje.

Në fakt ju mund të pyesni duke shtruar një kundërshtim të llojit: “Të tëra fjalët që ka thënë?!”, por kjo çështje është një çështje e lidhur me shpalljen. Sepse i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) do të thotë se Imām ‘Alīu (p.m.t.) është shoku i tij në punën e tij të veçantë. Vëreni vath në vesh këtë.

Ejani dhe le të shohim ḥadīthin e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.). Çfarë urdhëron për këtë fjalë?!

Përpara nesh gjendet vepra me titull: “Musned” (Zinxhiri) e Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit. Fillimisht do të lexojmë ḥadīthin dhe më pas do të shohim zinxhirin e tij të përcjelljes. Natyrisht se ky ḥadīth është një shtesë nga shtesat e ‘Abdullāh Ibn Aḥmed Ibn Ḥanbelit. Sepse vepra me titull: “Musned” (Zinxhiri) përbëhet nga dy pjesë. Një pjesë përbëhet nga ḥadīthet e Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit. Kurse pjesa tjetër përbëhet nga shtesat e të birit të tij ‘Abdullāh Ibn Aḥmed Ibn Ḥanbelit, të cilat janë sendërtuar në veprën me titull: “Mustedrek” (E Perceptuara).

Ḥadīthi i përket Imām ‘Alīut (p.m.t.) dhe është si më poshtë: “Sipas asaj që është përcjellur nga Imām ‘Alīu(p.m.t.)ai kathënë kështu:“Kur të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)i zbritën dhjetë ājete nga sūreja Berāe, ai (p.q.m.t.) thirri Ebū Bekrin dhe edërgoi atë për t’ua lexuar këto ājetebanorëve të Mekkës. Më pas më thirri mua dhe urdhëroi: “Arrije Ebū Bekrin. Kudo që ta arrish atë merre shkrimin nga ai dhe shko tek banorët e Mekkës dhe lexoji këto”. Unë e arrita atë në Xhuḥfe dhe e mora shkrimin nga ai.

Ebū Bekri e pyeti të nderuarin të dërguar (p.q.m.t.) duke u kthyer tek ai: “O i dërguari i Allāhut! A zbriti diçka për mua?!”

I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ia ktheu: “Jo por më erdhi Xhibrīli dhe më urdhëroi: “Këtë nuk do ta zbatojë akush tjetër përveç teje ose dikujt tjetër nga familja jote”. Zinxhiri i përcjelljes së ḥadīthit është i mirë. Ndonëse ‘Alāme Shu‘ajb Arna’ūṭi kumton kështu: “Ka dobësi në zinxhirin e përcjelljes së ḥadīthit”.(13)

Pra ka gjasa që vetë kryeengjëlli Xhibrīl (p.m.t.) ka ardhur dhe i ka thënë të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) dhe i ka thënë: “Zbato zakonin e paditurisë!” E thënë ndryshe kryeengjëlli Xhibrīl (p.m.t.) e ka ftuar të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.) në zakonin e paditurisë. Ja pra ky është botëkuptimi fetar emeuist!

Pra pjesa: “Këtë nuk do ta zbatojë akush tjetër përveç teje ose dikujt tjetër nga familja jote” cek pikën që sapo shënjuam.

Sipas kësaj zinxhiri i përcjelljes së ḥadīthit është autoritar dhe i mirë. Megjithëse në veprën e tij me titull: “Bidājjetu ue’n-Nihājjetu”(Fillimi Dhe Fundi) Ibn Kethīri shkruan se ḥadīthi është i dobët dhe se teksti i tij është i mohuar”. (14)

A e dini se përse teksti i ḥadīthit është i mohuar?! A e dini se cila është pjesa e mohuar që kanë arritur këta?!

Në një vend tjetër të veprës së tij Ibn Kethīri e zë pjesën e mohuar në gojë kështu: “Teksti i ḥadīthi është i dobët si pasojë e kthimit të Ebū Bekr Ṣiddīḳut pas”. (15)

Ashtu siç shihet kur ḥadīthi nuk i përshtatet sistemeve të mendimit të tyre ata menjëherë nisin ndërhyrjet në ḥadīth. Pra ata përpiqen të thotë: “Vallë si është i mundur kthimi i Ebū Bekr Ṣiddīḳut pas?!” Imām ‘Alīu (p.m.t.) mund të fyehet, shahet, këtu nuk ka asgjë të keqe, por Ebū Bekr Ṣiddīḳu kurrë!

Prezantuesi: Ata mundohen ta anashkalojnë të vërtetën ashtu siç është.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Po. Sipas tyre nëse do të lihet mënjanë njëra nga kerāmetet (mrekullitë vetjake) e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) dhe Ṣiddīḳu, atëherë mrekullia e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) flijohet në emër të Ṣiddīḳut.

Sejjid ‘Alāme Muḥammed Ḥusejn Ṭabāṭabā’iu shënjon çështjen e tretë. ‘Alame Ṭabāṭabā’iu pyet një pyetje të rëndësishme në komentimin e sūres Teube.

“Zakoni ‘arab për të cilin flasin këta, a është një zakon i lëvduar apo i poshtëruar?! Nëse është një zakon i poshtëruar,vallë si mund të punojë i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) me një gjë të tillë?! Vallë si mund të sjellë dhe urdhërojë shpallja një gjë të tillë?!Nëse është një zakon i lëvduar, vallë si mund të hutohet i dërguari Allāhut (p.q.m.t.) nga një gjë e tillë, ndonëse ai vetë është një ‘arab tejet i pastër dhe ka jetuar në Gadishullin ‘Arab?!A nuk është kjo një fyerje ndaj të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.)?!”

Ai thotë kështu:

“Rishtas le të themi se kjo punë ishte në zakon ‘arab që nuk kërkonte poshtërim; atëherë vallë a nuk kishte mundur ta dallonte këtë i dërguari ynë (p.q.m.t.), teksa ua jepte Ebū Bekrit ājetet rreth sūres Teube dhe e dërgonte atë në Mekkë?! Apo ai harroi këtë dhe kur Ebū Bekri u nis për në Mekkë, ai e kujtoi zakonin që kishte harruar, ose dikush që qëndronte pranë tij ia kujtoi atij se e kishte anshkaluar dhe nuk e kishte dalluar këtë zakon që duhej mbikqyrur?! Kur i dërguari ynë (p.q.m.t.) është shembulli më ideal në pikëpamjen e moralit të lartë, mbikqyrjes së zakoneve që duhen respektuar dhe marrjes së masave më të mira. Atëherë komentuesit të cilët thonë se ngjarja ka rrjedhur në këtë mënyrë, vallë si mund ta harrojnë këtë të vërtetë?!” (16)

I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) nuk foli vetëm me Ebū Bekrin! Gjithashtu ai kishte folur dhe me një masë bashkëkohësish që ishin rreth e rrotull tij. Vallë përse të tjerët që ishin të pranishëm në të njëjtin vend me të, përse nuk ia kujtuan një gjë të tillë atij?! Vallë përse nuk i thanë: “O i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.): “Çfarë po bën kështu?! Bëma jote bie ndesh me këtë!” Vallë përse nuk i thanë kështu?!

Epo unë kam një çështje që dua të hedh dritë mbi të. Në sqarimet që shkrimtari i veprës me titull: “Menār”(I Ndriçuari) ka kryer në lidhje me parimin e përgjithësisë së përcjelljes së shpalljes, vëmë re se ai ka ngatërruar përcjelljen fillestare të shpalljes me shpalljen dytësore të shpalljes me njëra-tjetrën. Ne në programet pararendëse kishim zbardhur në mënyrë të hollësishm përcjelljen fillestare të shpalljes me përcjelljen dytësore të shpalljes.

Prezantuesi: Tani kemi në lidhje telefonike motrën tonë Doktore Zonjën Sihām. Urdhëroni.

Doktore Sihāmi: Paqja qoftë mbi ju. Unë kam një pyetje lidhur me çështjen. Vallë përse i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) fillimisht dërgoi Ebū Bekrin dhe nuk dërgoi Imām ‘Alīun (p.m.t.)?! Vallë a nuk ishte thënë përpara kësaj ngjarjeje Ḥadīthi i Menziles i cili bart brenda tij thëniet: “Ai që do të përcjellë dhe çojë në vend, zbatojë shpalljen është ose unë ose ‘Alīu (p.m.t.)?!” Sipas kësaj duke qenë se Imām ‘Alīu (p.m.t.) është shoku në punën e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.), atëherë vallë përse ky i fundit (p.q.m.t.) nuk e dërgoi atë (p.m.t.) në fillim?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Edhe mbi ju qoftë paqja. Tani le t’i kthejmë përgjigjje pyetjes së motrës sonë rreth: “Përse ishte dërguar Ebū Bekri?!” Pikë së pari ne duhet të vërtetojmë dërgimin e Ebū Bekrit në pikën e kësaj detyre. Kjo gjendje nuk ceket në udhët tona. Për këtë arsye nuk ka asnjë lloj rëndësie dhe vlere. Ne po flasim mbi hipotezën e qenies së dërguar dhe nuk është se një gjendje e tillë kalon në udhët tona. Megjithatë në burimet e Shkollës së Ehli Sunnetit gjenden rrëfime të cilat tregojnë se Ebū Bekri ishte dërguar si prijësi i ḥaxhxhit dhe se Imām ‘Alīu (p.m.t.) ishte nën flamurin e tij. Mirëpo asnjëri nga këta nuk është një ḥadīth i plotë në sytë tanë në këndvështrimin e zinxhirit të përcjelljes. Si rrjedhojë pëmbledhim duke thënë se mesa duket nuk është e mundur që të merren si mbështetje duke qenë se asnjëri nga ata nuk ka asnjë lloj vlere! Këshilla ime për këtë motrën tonë zonjë, është që t’i drejtohet komentimit të ājeteve që kanë të bëjnë me sūren Teube, në veprën me titull: “Mīzān fī Tefsīri’l-Ḳur’āni” (Peshorja Në Komentimin E Ḳur’ānit) e ‘Alāme Muḥammed Ḥusejn Ṭabāṭabā’iut, në kontekstin e studimit të kësaj çështjeje.

Tani le të ecim mbi hipotezën se është dërguar Ebū Bekri. I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) e dinte se atij do t’i vinte shpallja hyjnore dhe se i nderuari Xhibrīl (p.m.t.) do ta lajmëronte për këtë. Si rrjedhojë ai donte t’iu tregonte njerëzve nëse ky vend i përkiste prijësit të parë apo të nderuarit ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibi (p.m.t.). Nëse ai nuk do të kishte dërguar fillimisht Ebū Bekrin, atëherë mund të shpreheshin disa fjalë të llojit: “Këtë detyrë mund ta çontë në vend prijësi i parë ose dikush tjetër”. Mirëpo çuarja e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) e prijësit të parë dhe më pas dërgimi i Imām ‘Alīut (p.m.t.) për të bërë të qartë se ai ishte hequr nga detyra, ishte për shpalosjen se ky vend nuk i përkiste prijësit të parë por Imām ‘Alīut (p.m.t.).

Për sa i përket ngjarjes në Luftën e Khajberit themi se arsyetimi është i qartë. I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) me dhënien fillimisht të flamurit të luftës Ebū Bekrit dhe ‘Umerit, kishte patur për qëllim vënien në dukje se ky çlirim i madh do të mund të ndodhte vetëm me dorën e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.). Nëse ai nuk do të kishte dërguar në fillim Ebū Bekrin dhe ‘Umerin këta të dy do të thonin: “I dërguari i Allāhut nuk ka na zgjodhi. Nëse do të na kishte zgjedhur ne do të kishim kryer këtë çlirim”. Kështu që i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) me dërgimin si fillim të këtyre të dyve në detyrë, kishte dashur që të vinte në pah se këta nuk ishin të zotë në këtë punë.

Prezantuesi: Allāhu ua shpërbleftë me të mira. Ne iu falenderojmë Imzot Sejjid Ājetullāh Kemāl Ḥajdari. Ne iu falenderojmë dhe ju ndjekës të nderuar. Ne po iu lëmë në mbrojtjen e Allāhut. Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qofshin mbi ju.

Burimet e Referuara Për Këtë Artikull:

1- Imām Tirmidhīu,“Ṣaḥīḥu’s-Suneni Tirmidhī” (Ḥadīthet E Vërteta Në Sunnetet E Tirmidhīut), vëll. 3, fq. 522, Ḥadīthi Nr: 3719, Vërtetimi Nga Dijetari Shqiptar Shejkh Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī, Shtëpia Botuese: “Mektebetu’l-Me‘arifi” (Instituti i Diturisë), Rijjāḍ, ‘Arabijje Sa‘ūdijje (Rijjāḍ, ‘Arabia Sa‘ūdite).

2- Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī, “Fetāuā Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī fi’l-Medīneti ue’l-‘Imarāti” (Miratimet E Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānīt Në Qytet Dhe Në Urbanistikë), fq. 47, Përmbledhja Dhe Sqarimi Nga ‘Umer ‘Abdulmun‘im Selīmi, (viti i botimit 1427 sipas mërgimit islām / viti 2005 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dārul-‘Ālemi’l-Feuāidi” (Bota e Dobive), Botimi i Parë, Ḳāhire Miṣr (Kajro, Egjipt).

3- Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī, “Fetāuā Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī fi’l-Medīneti ue’l-‘Imarāti” (Miratimet E Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānīt Në Qytet Dhe Në Urbanistikë), fq. 47, Përmbledhja Dhe Sqarimi Nga ‘Umer ‘Abdulmun‘im Selīmi, (viti i botimit 1427 sipas mërgimit islām / viti 2005 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dārul-‘Ālemi’l-Feuāidi” (Bota e Dobive), Botimi i Parë, Ḳāhire Miṣr (Kajro, Egjipt).

4- Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī, “Fetāuā Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānī fi’l-Medīneti ue’l-‘Imarāti” (Miratimet E Shejkh ‘Alāme Muḥammed Nāṣiruddīn Albānīt Në Qytet Dhe Në Urbanistikë), fq. 125, 126, 127, Përmbledhja Dhe Sqarimi Nga ‘Umer ‘Abdulmun‘im Selīmi, (viti i botimit 1427 sipas mërgimit islām / viti 2005 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dārul-‘Ālemi’l-Feuāidi” (Bota e Dobive), Botimi i Parë, Ḳāhire Miṣr (Kajro, Egjipt).

5- Fakhruddīn Rāḍīu, “Tefsīru’l-Kebīri” (Komentimi I Madh), vëll. 1, fq. 168, 169, 170.

6- Shejkh Ibn Tejmijje, “Minhāxhu’s-Sunneti’n-Nebeuijje” (Mënyra E Sunnetit Të Lajmëtarit), vëll. 3,fq. 238,Vërtetimi Nga Doktor Muḥammed Reshād Sālimi, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Faḍīleti” (Vendi i Virtytit).

7- Shejkh Ibn Tejmijje, “Minhāxhu’s-Sunneti’n-Nebeuijje” (Mënyra E Sunnetit Të Lajmëtarit), vëll. 4,fq. 551,Vërtetimi Nga Doktor Muḥammed Reshād Sālimi, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Faḍīleti” (Vendi i Virtytit).

8- Shejkh Islām Ibn Tejmijje,“Mexhmū‘atu’l-Fetāuā Ibn Tejmijje” (Përmbledhja E Miratimeve Të Ibn Tejmijjes), vëll. 19, fq. 73, Vërtetimi Nga ‘AbdurraḥmānIbn Ḳāsimi.

9- Muḥammed‘Abduhu,“Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi” (Komentimi Ḳur’ānit Të Madh),vëll. 4, fq. 2 , Komentimi i Ājetit të Dytë, Shtëpia Botuese: “Dāru Iḥjāi’t-Turāthi” (Ringjallja e Trashëgimisë).

10- Muḥammed ‘Abduhu, “Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi” (Komentimi Ḳur’ānit Të Madh), vëll. 10, fq. 147 , Shtëpia Botuese: “Dāru Iḥjāi’t-Turāthi” (Ringjallja e Trashëgimisë).

11- Muḥammed‘Abduhu, “Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi” (Komentimi Ḳur’ānit Të Madh), vëll. 10, fq. 147 , Shtëpia Botuese: “Dāru Iḥjāi’t-Turāthi” (Ringjallja e Trashëgimisë).

12- Imām Ibn Ebī ‘Āṣimi (v.v. 287 m.i.),“Sunnet” (Sunneti), vëll. 2, fq. 885, Ḥadīthi Nr: 1355, Vërtetimi Nga Doktor Xheuābire, Shtëpia Botuese: “Dāru Sumejje” (Sumejja).

13- Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli, “Musnedu’l-Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli” (Zinxhiri I Përcjelljes Së Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit), vëll. 2, fq. 135, Ḥadīthi Nr: 1296, Vërtetimi Nga Aḥmed Muḥammed Shākiri, Shtëpia Botuese: Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Ḥadīthi” (Ḥadīthi),Ḳāhire Miṣr (Kajro, Egjipt).

14- Ḥāfiḍḥ‘Imāduddīn Ebū Fiḍā Ismā‘īl Ibn ‘Umer Ibn Kethīri, “Bidājjetu ue’n-Nihājjetu”(Fillimi Dhe Fundi), vëll. 7, fq. 227, Vërtetimi Nga Doktor ‘Abdullāh Ibn ‘Abdulmuḥsin Turkīu, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-‘Ālemi’l-Kutubi” (Bota e Librave).

15- Ḥāfiḍḥ‘Imāduddīn Ebū Fiḍā Ismā‘īl Ibn ‘Umer Ibn Kethīri, “Bidājjetu ue’n-Nihājjetu” (Fillimi Dhe Fundi), vëll. 11, fq. 92,Vërtetimi Nga Doktor ‘Abdullāh Ibn ‘Abdulmuḥsin Turkīu, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-‘Ālemi’l-Kutubi” (Bota e Librave).

16- ‘AlāmeMuḥammed ḤusejnṬabāṭabā’iu,“Mīzān fī Tefsīri’l-Ḳur’āni” (Peshorja Në Komentimin E Ḳur’ānit),vëll. 14, fq. 160,Shtëpia Botuese: “Muessesetu’l-‘Ālemijje” (Instituti Botëror).

Burimi : Medya Şafak