Miqtë e mi të nderuar, një i dërguar, një uāṣi (trashëgimtar) ose një uelī (kujdestar) mund të arrijë në një maḳām (vend), dituri ose shkallë vetëm me anë të të nderuarit Khātem (Vulë) (p.q.m.t.). Fjala vjen nëse i nderuari Ibrāhīm (p.m.t.) ka arritur në një vend, këtë e ka arritur vetëm me anë të të nderuarit Khātem (Vulë) (p.q.m.t.). Sado që i nderuari Khātem (Vulë) (p.q.m.t.) ka ardhur pas këtyre të dërguarve (p.m.t.) në aspektin kohor rishtas ai është qenia që është krijuar e para. Kjo e vërtetë është njëra nga të vërtetat themelore në sytë e njerëzve të urtësisë.

Prezantuesi: Me emrin dhe ndihmën e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Falenderimi i takon Allāhut. Përshëndetja dhe paqja qofshin mbi të nderuarin Muḥammed Muṣṭafāin (p.q.m.t.) të dërguarin besnik të Allāhut (p.q.m.t.), familjen e tij të dëlirë dhe bashkëkohësit e tij të përgjedhur.

Prezantuesi: Ndjekës të nderuar iu përshëndesim me ndjenjat më të bukura, me selāmin (paqen) e Allāhut në këtë programin e ri me titull: “Muṭaharātun fi’l-‘Aḳīdeti” (Dëlirësitë e Kredos). Es-selāmu ‘alejkum ue raḥmetullāhi ue berekātuhu. (Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qoftë mbi ju). Çështja e programit tonë të kësaj mbrëmjeje do të jetë është “Ḥadīthi i Menziles” (Ḥadīthi i Krahasimit).Ngastudiot e Keuther Tv të Ḳumit, ne e përshëndesim dhe në emrin tuaj Imzot Ājetullāh Kemāl Ḥajdarin duke i thënë: “Mirëseerdhët”. I nderuar imzot le të kalojmë drejtpërdrejtë në çështje. Lejomëni t’iu rikujtoj se shtatë programet e fundit të imzot Sejjid ĀjetullāhKemāl Ḥajdarit, janë hetuar në kornizën e Ḥadīthit të Menziles, i cili është një pjesë ose një degë e gjërave, që ka bërë me shenjë dhe që gjenden në brendinë e ḥadīthit: “Ti je khalīfeja (prijësi) im pas meje). I nderuar imzot ne iu kishim kërkuar që të hulumtonit vendet e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Citojmë kështu sepse gjenden një mori veçorish që iu përkasin vendit të khātemijjetit (qenies vulë). Vallë a është e mundur që ju të shënjoni një pjesë të tyre?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Edhe mbi ju qoftë paqja! Mirë se ju gjeta. Kërkoj mbrojtje nga Allāhu i Lartësuar, i Cili dëgjon dhe di gjithçka, nga shejṭāni i mallkuar dhe e filloj programin me ndihmën e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetja dhe paqja qofshin mbi të nderuarin Muḥammed Muṣṭafāin (p.q.m.t.) dhe mbi familjen e tij të pastër!

Para së gjithash lërmëni t’iu bëj të ditur se vendi i khātemijjetit (qenies vulë) është një vend i shqyrtuar gjërë e gjatë në Ḳur’ānin Famëlartë. Kumtojmë kështu sepse kur ne shtjellojmë dhe studiojmë vendet e të dërguarve (p.q.m.t.), shikojmë se gjenden disa çështje të cilat mbarë të dërguarit (p.m.t.) i zotërojnë në mënyrë të përbashkët. Ashtu siç është ājeti ḳurānor: “وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ”“Ue mā erselnā min resūlin il’lā lijuṭā‘a biidhni’l-lāhi”(Dhe Ne nuk e dërguamasnjë të dërguarvetëm me qëllim që t’iu bindet atij me urdhrin e Allāhut).(Sūre Nisā’, 64) Megjithatë çështja jonë, nuk është nuk është mbi trajtimin e çështjeve të përbashkëta që i zotërojnë të tërë të dërguarit (p.m.t.). Ne do të flasim vetëm mbi gjendjet që i përkasin të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.), sepse gjërat të cilat i përkasin të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) janë mjaft të tepërta. Ne do të mundohemi që të cekim një pjesë të tyre pikërisht ashtu siç iu kemi dhënë fjalën. Mirëpo unë nuk dua që këto gjëra të veçanta t’ua përcjell nëpërmjet sqarimeve të dijetarëve të Shkollës së Ehli Bejtit. Sepse nëse do t’ua përcjell në këtë mënyrë, frikësohem se mund të drejtohet një kundërshtim i llojit: “Ju shkoni shumë larg në çështjen e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.)”. Besoj se dhe ju e dini se disa shī‘ītë akuzohen se e teprojnë në çështjen e Imām ‘Alīut (p.m.t.) dhe Ehli Bejtit (p.m.t.). Ne kemi prekur një pjesë të këtyre çështjeve. Unë dua që këto veçori t’i shënjoj me sqarimet e njërit nga dijetarët më të mëdhenj të Shkollës së Ehli Sunnetit.

Ja pra përpara jush është vepra me titull: “Rūḥu’l-Me‘ānī” (Shpirti I Kuptimeve) e ‘Alāme Ālūsīut.

Por cilat janë cilësitë dhe veçoritë që përbëjnë programin tonë të kësaj mbrëmjeje?!

Veçoria e parë: I nderuari i dërguar (p.q.m.t.) është khalīfeja (prijësi) i Allāhut të Lavdëruar në çështjen e emrave dhe mbiemrave të Allāhut të Madhëruar. Ndonjëherë një njeri mund të jetë khalīfeja (prijësi) i Allāhut të Lartësuar në vënien në zbatim të një gjykimi në sipërfaqen e tokës, apo në një çështje fetare, ose në çështjen e përcjelljes së fesë. Por i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) është shfaqja e përkryer dhe e përsosur e emrave dhe mbiembrave hyjnorë. Nuk ka asnjë njeri tjetër në këtë pikë. Njeriu i vetëm që ka mundur ta arrijë këtë është i nderuari Khātem (Vulë) (p.q.m.t.). Vallë a janë konkretizuar në një njeri këto emra të cilët kalojnë në ājetin e Ḳur’ānit Fisnik si “وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ فَادْعُوهُ بِهَا” “Ue lil’lāhi’l-esmāu’l-ḥusnā fed‘ūhu bihā” (Dhe Allāhut i përkasin emrat më të bukur, kështu që thirreni (luteni) me ta). (Sūre E‘arāf, 180)

Përgjigjje: Njerëzit e diturisë, urtësisë dhe urtakët pohojnë se këta erma janë trupëzuar në qenien e Khātemu’l-Enbijjāit (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.). Për shembull Allāhu i Lavdëruar është “عليم” “‘alīm” (i ditur). Shkalla më e lartë lartë e kësaj diturie është konkretizuar në qenien e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)... Shkurtimisht të tërë emrat hyjnorë janë në këtë formë. Krahas kësaj tërësia e këtyre emrave nuk jetësohet në mënyrë të pavarur por vetëm me lejen e Allāhut të Madhëruar. Duke qenë se kjo dukuri ka marrë jetë me lejen e Allāhut të Lartësuar, themi se askush nuk mund ta kundërshtojë duke thënë: “Ju i jepni cilësi hyjnore një qenie njerëzore të krijuar”.

Në veprën e tij komentuese me titull: “Rūḥu’l-Me‘ānī” (Shpirti I Kuptimeve) ‘Alāme Ālūsīu rrëfen kështu: “Me aq sa kuptohet nga sqarimet e popullit (p.m.t.)qëllimi i ājetit është si më poshtë:“Allāhu i Lavdëruar sikur ka thënë kështu meurtësinë e sqarimit tëprijësisë në mënyrënmë të përpiktë dhe më të plotë: “Unë synoj shfaqjen e emrave dhe mbiemrave të mi.O ju engjëjkjouplotësua me krijimin tuaj.Unë di gjëra që ju nuk idini si pasojë e aftësisë suaj tëmangëtdhezotësisë suaj të metë. Ju me përbërjen tuaj nuk jeni të duhur të jeni shfaqja e plotë e emrave dhembiemrave.Kjo nuk ndodh me mundësinë e njohjes me ju. Kjo është arsyeja se Unë duhet të shfaqem nga ana e një njeriu me aftësi të plotë dhe zotësi të përkryer. Ky njeri është një shfaqje për Mua, një pasqyrë e emrave dhe mbiemrave të Mi dhe një shfaqës i pranimit të gjërave të gjenden tek Unë. Ky njeri dëgjon me veshë me Mua, shikon me Mua dhe flet me Mua”. (1)

Me fjalën populli që kalon në fragmentin e lartpërmendur nënkuptohen dijetarët e Shkollës së Ehli Sunnetit dhe njerëzit e diturisë dhe urtësisë (urtakët). Ājeti në fjalë është ky ājeti që kalon në sūren Beḳare: “إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً” “Inni xhā‘ilun fi’l-erḍi khalīfe” (Nuk ka dyshim se unë jam krijues në tokë i një khalīfeje (prijësi)).(Sūre Beḳare, 30)

Pra sipas fragmentit të sipërcituar arsyeja e krijimit të njeriut është qenia shfaqje e emrave dhe mbiemrave të Allāhut të Madhëruar.

Pra Allāhu i Lartësuar thotë: “Unë u shfaqa me fjalën time - që kjo është Ḳur’āni - për ju”.

Një çështje tjetër që preket në fragmentin e mësipërm është dhe kjo: “Njohja e engjëjve nuk ka kuptimin e mundësisë së njohjes së Allāhut të Lavdëruar në kuptimin e plotë të fjalës. Sepse ata nuk kanë përbërjen e duhur për të mund të qenë shfaqja e plotë e emrave dhe mbiemrave hyjnorë. Por njohja e lajmëtarit më të nderuar (p.q.m.t.) ka kuptimin e njohjes së Allāhut të Madhëruar. Sepse ai (p.q.m.t.) është shfaqja e emrave dhe mbiemrave e Allāhut të Lartësuar.

Fjalia e fundit e fragmentit në fjalë ka të bëjë me qenien e robit afër Allāhut të Lavdëruar.

Veçoria e dytë e pranishme në Khātemin (Vulën) (p.q.m.t.), është qenia prijësi i emrave. Këta emra kanë arritur përsosmërinë vetëm e vetëm në qenien e të nderuarit Khātem (Vulë) (p.q.m.t.). Në shtesë kjo dhe njëra nga veçoritë e shokut të tij të nderuarit ‘Alī (p.m.t.). Sado që edhe të dërguarit e tjerë (p.m.t.) kanë qenë shfaqja e emrave, sërish ata nuk kanë mundur të jenë shfaqja e të tërë emrave dhe mbiemrave. Duke qenë se është kështu vënia në zbatim e emrave dhe konkretizimi në mënyrë të vërtetë i tyre, është i mundur vetëm e vetëm në qenien e Khātemu’l-Enbijjāit (Vulës së Lajmëtarëve) (p.q.m.t.).

Veçoria e dytë: Edhe kjo është njëra nga veçoritë e rëndësishme që duhen sqaruar. Unë kam mendimin se mundësia e kuptimit të këtyre lloj çështjeve nga ana e ndjekësve tanë të nderuar është pakëz e vështirë. Për ata ndjekës të cilët duan të konceptojnë këto lloj çështjesh unë do të shënjoj disa burime në të ardhmen.

Miqtë e mi të nderuar, një i dërguar, një uāṣi (trashëgimtar) ose një uelī (kujdestar) mund të arrijë në një maḳām (vend), dituri ose shkallë vetëm me anë të të nderuarit Khātem (Vulë) (p.q.m.t.). Fjala vjen nëse i nderuari Ibrāhīm (p.m.t.) ka arritur në një vend, këtë e ka arritur vetëm me anë të të nderuarit Khātem (Vulë) (p.q.m.t.). Sado që i nderuari Khātem (Vulë) (p.q.m.t.) ka ardhur pas këtyre të dërguarve (p.m.t.) në aspektin kohor rishtas ai është qenia që është krijuar e para. Kjo e vërtetë është njëra nga të vërtetat themelore në sytë e njerëzve të urtësisë.

Prezantuesi: Imzot, ju mund të na drejtoni pyetjen: “Cila është dëshmia e pretendimit tuaj?!”

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Unë do të shënjoj vetën një përcjellje të përcjellur nga udhët e përcjelljes së Shkollës së Ehli Bejtit. Xhābir Ibn ‘Abdullāh Enṣārīu e ka pyetur të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.): “O i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.)! Cila është gjëja e parë që ka krijuar Allāhu i Madhëruar?!” I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) i përgjigjet: “Gjëja e parë që ka krijuar Allāhu i Lartësuar është drita ime. Më pas Allāhu i Lavdëruar i ka krijuar të tëra të mirat nga drita ime”.

Prezantuesi: Imzot a ka ndonjë dijetar të Shkollës së Ehli Sunnetit që ka këtë pretendim?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Sigurisht se ka disa dijetarë të mëdhenj në gjirin e Shkollës së Ehli Sunnetit që e pranojnë këtë - natyrisht jo të tërë.

Ālūsīu në komentimin e tij shprehet si më poshtë:

“I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) është plotësuesi i plotë i krijesave. Ai është një mjet në pikën e frymëzimit të qenies së krijesave mbi të vërtetën. Të tërë të dërguarit që kanë ardhur para tij dhe polet dhe kujdestarët që kanë ardhur pas tij në aspektin kohor, janë zëvendësit e tij (p.m.t.) dhe kanë marrë ndihmë nga ai”. (2)

Me lejen e Zotit të botërave, pohojmë se ai (p.q.m.t.) është mjeti i frymëzimit (shpirtëror) të qenies. Ai është udha e përcjelljes së krijesave në të mirat.

Ne zotërojmë shumë dëshmi në këtë çështje. Ne mund t’i këshillojmë miqve tanë të nderuar që t’iu drejtohen veprave me titull: “Ismu’l-E‘aḍḥami Ḥaḳīḳatuhu ue Meḍḥāhirihu”(Emri Më I Madh E Vërteta ETij Dhe Shfaqjet E Tij),“Uṣūlu’t-Tefsīri ue’t-Te’uīli” (Mënyra E Komentimit Dhe Interpretimit), “‘Ilmu’l-Imāmi” (Dituria E Imāmit), “Rāsikhūne fī’l-‘Ilmi” (Të Parët E Diturisë) dhe “‘Irfānu’sh-Shī‘ī” (Urtësia E Shī‘ītëve). Miqtë tanë të nderuar mund të shikojnë një mori dëshmish ḳurānore dhe përcjelljesh të kësaj çështje në veprat e lartpërmendura.

Prezantuesi: Kështu që u zgjidh dhe problemi se fjalët e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.)janë shpallje.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Gjithashtu në këtë mënyrë kuptohet dhe arsyetimi i këmbënguljes sonë i formësuar, kur themi se sunneti i lajmëtarit (p.q.m.t.) me urtësinë e fiksuar, janë në të njëjtën shkallë me dituritë e fiksuara me argumentin hyjnor fetar të Ḳur’ānit Kerīm. Sepse ky njeri që ka thënë sunnetin dhe në të cilin kanë aritur përsosmërinë mbarë emrat hyjnorë, është mjeti i frymëzimit hyjnor. Tani shikoni dhe krahasoni dallimin e madh mes këtij këndvështrimi me këndvështrimin e mbështjellur në fjalitë: “Ju i dini më mirë punët e kësaj bote se sa unë”, “Ai po flet përçart” i cili është larg logjikës së Ḳur’ānit të Shenjtë.

Çështja e tretë: “Njëra nga çështjet që është bërë shkak për debat në mesin e komentuesve është kërkimi i diturisë së të nderuarit Mūsā (p.m.t.), nga një nga rob i mirë që iu ishte dhënë dituria. “قَالَ لَهُ مُوسَىٰ هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَىٰ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا” “Ḳāle lehu Mūsā hel ettebi‘uke ‘alā en tu‘al’limeni mimmā ‘ulimte rushdān” (I tha atij (Khiḍrit) Mūsāi: “A të të ndjek ty që të më mësosh nga ajo që je i mësuarti, rushdi (dituria e drejtë dhe e vërtetë?!). (Sūre Kehf, 66) Vallë si është e mundur që një i dërguar që duhet të ishte njeriu më i virtytshëm i epokës së tij, ose njeriu i cili cilësohet si një nga të dërguarit e ulu’l-‘aḍḥmit (pesë të dërguarit më të mëdhenj), në këndvështrimin e diturisës dhe punës, të mësojë rushdin (diturinë) nga dikush tjetër?!

Prezantuesi: Ājeti i sipërcituar kumton dhe se i nderuari Mūsā (p.m.t.) nuk mund të durojë këtë miqësi, shoqëri.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Më saktësisht ājeti shprehet kështu: “قَالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا” “Ḳāle inneke len testeṭī‘a me‘ijje ṣabrān”(Tha ai (Khiḍri): “Sigurisht se ti nuk do të mund të kesh durim me mua!). (Sūre Kehf, 67)

‘Alāme Ālūsīu thotë si më poshtë: “Epo është hedhur një problem i tillë në mes: Vallë si ka mundësi që një i dërguar që duhet të ishte njeriu më i ditur i epokës së tij dhe një nga të dërguarit e ulu’l-‘aḍḥmit (pesë të dërguarit më të mëdhenj),tëmësojë rushdin (diturinë) nga dikush tjetër?! Për këtë pyetje janë dhënë përgjigjje të larmishme... Njëra nga çështjet që dëshmon për këtë dukuri është ky ḥadīth të cilin Imām Bukhārīu, Imām Muslimi, Imām Tirmidhīu, Imām Nesāīu dhe imāmët e tjerë, e përcjellin në mënyrë merfū‘u (të ngritur, të shkëputur) nga Ibn ‘Abbāsi: “I nderuari Khiḍri (p.m.t.) i kishte thënë kështu të nderuarit Mūsā (p.m.t.): “O Mūsā (p.m.t.)! Unë zotëroj një dituri të mësuar nga Allāhu i Madhëruar që ti nuk e di këtë. Edhe ti zotëron një dituri të mësuar nga Allāhu i Lartësuar që unë nuk e di këtë”. (3)

Njëra nga përgjigjjet e dhëna në fragmentin e mësipërm, është se nuk është e prerë se i dërguari i epokës së tij nuk ishte më lart se të tjerët, në këndvështrimin e diturisë në mënyrë absolute.

Këtë mund ta përfytyrojmë dhe kështu: “Gjendet një fushë e tillë ku ne mund të jemi mësues dhe ju jeni nxënës dhe në një fushë tjetër ju mund të jeni mësues dhe ne jemi nxënës”.

Por vallë çfarë është kjo dituri në të cilën i nderuari Khiḍr (p.m.t.) është më i ditur se i nderuari Mūsā (p.m.t.) dhe e cila i përket atij?! Vallë a është kjo dituri ḥaḳīḳati (e vërteta) apo dituria e sherī‘atit (ligjeve hyjnore)?! Unë nuk dua që të hyj në hollësitë e kësaj çështjeje. Krahas kësaj dua t’iu lajmëroj për thëniet e ‘Alāme Ālūsīut: “Ḥaḳīḳati (e vërteta)dhe sherī‘ati(ligjet hyjnore) janë mbledhurvetëm tek i dërguari ynë (p.q.m.t.). Të dërguarit e tjerë kanë mbledhur tek vetet e tyre vetëm një pjesë në mënyrë të plotë”. Shkurtimisht themi se në mbarë kohërat, terrenet dhe vendet nuk ka asnjë njeri tjetër që mund ta kalojë atë në këto fusha.

Prezantuesi: Shumë mirë por kush është ky ‘Alāme Ālūsīu i cili ka kryer këtë koment?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: ‘Alāme Ālūsīu është njëri nga dijetarët e fushës së komentimit dhe urtësisë dhe njëri nga dijetarët e mëdhenj të Shkollës së Ehli Sunnetit. Ky njeri nuk njihet nga ana e Shkollës së Ehli Sunnetit.

Trajta më e përkryer dhe më e plotë e ḥaḳīḳatit (të vërtetës) dhe e diturisë së sherī‘atit (ligjeve hyjnore) është mbledhur tek i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.). Kjo është njëra nga veçoritë më të rëndësishme të të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.).

Një veçori tjetër është se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) është dhe në vendin e ḳurbu’l-ilāhīsë (afrimitetit me Allāhun). “ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّىٰفَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ” “Thumme denā fetedel’lā. Fekāne ḳābe ḳausejni eu ednā” (Më pas iu afrua dhe e lëshoi (Muḥammedin) në tokë. Dhe ai ishte aq afër sa dy harqe apo edhe më afër). (Sūre Nexhm, 8-9)

Rishtas njëra nga veçoritë e tij është dhe qenia “euuelu’l-muslimīne” (i pari i muslimanëve). I nderuari Nūḥ (p.m.t.), i nderuari Ibrāhīm (p.m.t.) dhe i nderuari Mūsā (p.m.t.) janë “mine’l-muslimīne” (nga muslimanët).

Por çfarë do të thotë qenia “euuelu’l-muslimīne” (i pari i muslimanëve)?! Disa kanë thënë se ai është i pari i muslimanëve për bashkësinë e tij muslimane. Nëse do ta shikojmë në këtë këndvështrim si i nderuari Nūḥ (p.m.t.), si i nderuari Ibrāhīm (p.m.t.) dhe i nderuari Mūsā (p.m.t.) janë të parët e muslimanëve për bashkësitë e tyre muslimane. Përparësia kohore nuk ka asnjë lloj vlere! Njeriu mund të vijë si më parë ashtu dhe më pas në këtë botë! Si rrjedhojë dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ndonëse është i dërguari më i virtytshëm ka ardhur pas të tjerëve në këtë botë.

Teksa Ḳur’āni Famëlartë i numëron të dërguarit në sūren Aḥzāb, si fillim ai përmend të nderuarin Khātem (Vulë) (p.m.t.).

Unë dua të vë një shënim për hulumtuesit, kërkuesit e historisë dhe të vërtetës: “Postet dhe vendet e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) nuk njihen nga ana jonë. Ne jemi përqendruar vetëm në përmasën e teshri‘īsë (ligjvënësit hyjnor) të të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) dhe i kemi lënë përmasat e tjera të tij”.

Prezantuesi: A nuk duhet të dimë dhe kuptojmë se nga goja e cilit kanë dalë fjalët që që dalin nga goja e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Gjithashtu edhe kjo çështje shfaq se sipas mendimit tonë Ḳur’āni Fisnik tregon rëndësinë e njohjes sonë të të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.).

Miqtë e mi të nderuar Ḳur’āni Kerīm e bën të njohur të nderuarin Khātem (Vulë) (p.m.t.).

Allāhu i Madhëruar urdhëron: “وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِنْ نُوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ۖ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا”“Ue idh ekhadhnā mine’n-nebijjiīne mīthāḳahum minke ue min Nūḥin ue Ibrāhīme ue Mūsā ue ‘Īsā ibni Merjeme ue ekhadhnā minhum mīthāḳān galīḍḥān” ((Përkujto) Kur Nemorëm nga lajmëtarët betimin (zotimin) dhe nga ti dhe Nūḥu dhe Ibrāhīmi dhe Mūsāi dhe ‘Īsāi i biri i Merjemes dhe morëm nga ata betimin (zotimin) e fuqishëm).(Sūre Aḥzāb, 7)

Mīthāḳu (betimi) që kalon në ājetin e mësipërm është një mīthāḳ (betim) i përgjithshëm. Ky mīthāḳ (betim, zotim) i përfshin mbarë lajmëtarët. Sepse duke qenë se shtesa e dy shkronjave “elif-lam” që gjendet në fjalën në shumës në krye të fjalës “en-nebijjiīne” (lajmëtarët) shpreh në përgjithësi. Kurse për sa i përket mīthāḳut (betimit, zotimit) ājeti në fjalë i ka dhënë përparësi të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) dhe ka thënë “ue minke” (dhe nga ti). Disa mendojnë se përparësia e këtushme është një paraqitje e fjalëzës. Ky mendim është i gabuar.

Me thënien: “ue minke” (dhe nga ti)Ḳur’āni i Shenjtë ia ka dhënë të nderuarit Khātem (Vulë) (p.q.m.t.) në rrafshin e fjalëzës së madhështisësë postit të qenies vulë, kështu që askush të mos lejohet që të kalojë përpara të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.). Lidhja ka të bëjë me përparësinë kohore. Ndërsa dëshmia se lidhja ka të bëjë me përparësinë kohore është mbikqyrja e radhës kohore kur bëhet fjalë për të dërguarit e tjerë. Ḳur’āni Famëlartë i jep një vend të tillë të nderuarit Khātem (Vulë) (p.q.m.t.), deri në atë masë sa nuk lejon përmendjen e asnjërit përpara të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) madje qoftë dhe si fjalëz. Le t’i lëmë vendet e tjera!

Në ājetet e ndryshme të Ḳur’ānit Fisnik iu vihet theksi cilësive dhe veçorive të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Ḳur’āni Kerīm urdhëron:“آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ ۚ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ”“Āmene’r-resūlu bimā unzile ilejhi min Rabbihi ue’l-mu’minūne, kul’lun āmene bi’l-lāhi ue melāiketihi ue kutubihi ue rusulihi, la nuferriḳu bejne eḥadin min rusulihi, ue ḳālū semi‘nā ue eṭa‘nā gufrāneke Rabbenā ue ilejke’l-meṣīru”(I besoi i dërguari asaj që iu shpall nga Zoti i tijedhe besimtarët, secili i besoi Allāhut, engjëjve të Tij, librave të Tij, të dërguarve të Tij, ne nuk bëjmë dallim në asnjërin nga të dërguarit e Tij dhe thanë: “Dëgjuam dhe u bindëm. Kërkojmë faljen tënde o Zoti ynë! Dhe tek Ti është kthimiynë”). (Sūre Beḳare, 285)Ājeti nuk thotë: “Āmenne’l-mu’minūne bimā unzile ilejhi min Rabbihi” (Besuan besimtarët atë që iu zbriti nga Zoti i tyre).

Ky īmān (besim) është ndryshe nga besimi tjetër. Ky është një gur i çmuar dhe e vërtetë. Sa herë që Ḳur’āni i Shenjtë e përmend këtë vend ai e veçon këtë vend nga të tjerët. “فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ”“Feenzele Allāhu sekīnetehu ‘alejhi” (Dhe zbriti Allāhu sekīne (qetësi) mbi të). (Sūre Teube, 40) Pra Allāhu zbriti sekīnen (qetësinë) vetëm njërit dhe jo të dyve.

“فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ ۚ وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ ۚ وَلِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلَاءً حَسَنًا ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ” “Felem teḳtulū hum ue lakinne Allāhe ḳatelehum, ue mā ramejte idh ramejte ue lakinne Allāhe ramā. Ue lijublije’l-mu’minīne minhu belāen ḥasenān. Inne Allāhe semī‘un ‘alīmun”(Ju nuk i vratë (në të vërtetë) ata, por Allāhu i vrau ata dhe ti nuk hodhe (në të vërtetë) kur e hodhe, por Allāhu e hodhi. (Ai ebëri këtë) për t’i shpërblyer besimtarët nga Ai me një dhunti të bukur. Me të vërtetë Allāhudëgjon dhe di gjithçka). (Sure Enfāl, 17) Teksa Ḳur’āni Fisnik flet për besimtarët ai flet në mënyrë të përgjithshme por kur flet për të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.) ai e veçon. Ai e vë atë në një vend të veçantë. Ky ājet është një ājet tejet i çuditshëm. “Ue mā ramejte idh ramejte ue lakinne Allāhe ramā” (Dhe ti nuk e hodhe (në të vërtetë) kur e hodhe, por Allāhu e hodhi). Parashtesa mohuese “mā” që preket në këtë ājet është mohuese dhe mohon hedhjen e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.). Por në të njëjtën kohë thënia “idh ramejte” (kur e hodhe) e pohon dhe sqaron hedhjen e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.). Tani cilën nga këto dy thënie do të pranojmë?!

Përgjigjje: Hedhja e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.), është hedhja e Allāhut të Lartësuar. I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) e vinte dorën e tij sipër duarve të të tjerëve në pikën e dhënies së zotimit. Pavarësisht kësaj i Allāhu i Lavdëruar urdhëron: “إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ” “Inne’l-ledhīne jubāji‘ūneke innemā jubāji‘ūne Allāhe, jedu’ll-llāhi feuḳa ejdihim” (Me të vërtetë ata që të zotohen ty, më të vërtetë i zotohen Allāhut, dora e Allāhut është mbi duart e tyre). (Sūre Fetḥ, 10) E thënë ndryshe ndonëse dora, është dora e të dërguarit të Allāhut (p.m.t.), sërish Allāhu i Madhëruar e sheh këtë dorë si dorën e Tij! Një shfaqje e plotë! Sepse i zoti i kësaj dore është shfaqja e plotë e mbarë emrave dhe mbiemrave hyjnorë. Ajo që kërkoj unë është që hetuesit dhe hulumtuesit ta hetojnë këtë metodë dhe çështje.

Prezantuesi: Pra si e kanë përfytyruar të tjerët të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.)?! Le të kthehemi tek çështja jonë. Vallë a ka ndonjë dëshmi që tregon se dhe i nderuari ‘Alī (p.m.t.), është shoku i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.), në gjërat që i përkasin të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Kjo çështje ka të bëjë me Ḥadīthin e Menziles. Ne kishim shënjuar Ḥadīthin e Menziles në këndvështrimin e zinxhirit të përcjelljes dhe renditjes fetare. Kur i drejtohemi Ḳur’ānit Famëlartë ne shikojmë se lutjes së të nderuarit Mūsā (p.m.t.) që ceket në ājetin: “وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي” “Ue eshrikhu fī emrī” (Bëma atë shok në punën time) (Sūre Ṭā Hā, 32) iu është dhënë përgjigjje me thënien në ājetin: “قَالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يَا مُوسَىٰ”“Ḳāle ḳad ūtīte suuleke ja Mūsā!”Ai (Allāhu) tha: “Me të vërtetë t’u dha ajo që kërkove o Mūsā!) (Sūre Ṭā Hā, 36)

Ky kuptim është i vlefshëm dhe për të nderuarin të dërguar të Allāhut (p.m.t.). Kur e shohim ngjarjen në kornizën e Ḥadīthit të Menziles dhe ājeteve që zënë vend në sūren Ṭā Hā, vëmë re se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) është shok në këtë punën e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.).

Vendi i qenies lajmëtar ka veçori të rëndësishme. Që të tërë të dërguarit i kanë të përbashkëta këto veçori. Këto cilësi dhe veçori janë rreth 20. “وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ ۖ فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ”“Ue mā erselnā min resūlin il’lā bilisāni ḳaumihi lijubejjine lehum fejuḍil’lu Allāhu men jeshāu ue jehdī men jeshāu ue huue’l-‘azīzu’l-ḥakīmu”(Dhe Ne nuk kemi dërguar asnjë nga të dërguaritvetëm në gjuhën e popullit të tij, me qëllim që ai t’u sqarojë atyre dhe shmang Allāhu atë që dodhe e udhëzon atë që do.Ai është i fuqishmi, i urti). (Sūre Ibrāhīm, 4)

“وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ” “Ue mā erselnā min resūlin il’lā lijuṭā‘a biidhni’l-lāhi”(Dhe Ne nuk kemi dërguar asnjë të dërguar vetëm që t’iu binden atij me urdhrin e Allāhut). (Sūre Nisā’, 64) Që të tërë të dërguarit i kanë të përbashkëta këto veçori.

Njëra nga veçoritë më të rëndësishme të përbashkëta qëzotërojnë të dërguarit (p.q.m.t.), është se ata nuk kanë të drejtë të caktojnë asnjë zëvendës rreth sqarimit të shpalljes që iu vjen atyre. Pra ata duhet ta përcjellin vetë shpalljen. Kjo është detyra e një pale të veçantë. Këtë detyrë pasi e çon në vend një palë e veçantë, tanimë ata njerëz që janë dëshmitarë dhe e dëgjojnë këtë shpallje, ua përcjellin atyre të cilët nuk janë të pranishëm.

Dijetarët e komentimit përdorin termin “përcjellja e shpalljes fillestare” për këtë çështje. ‘Alāme Muḥammed Ḥusejn Ṭabāṭabā’iu shprehet si më poshtë në komentimin e ājetit: “وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي” “Ue eshrikhu fī emrī” (Dhe bëma atë shok në punën time) (Sūre Ṭā Hā, 32):“I nderuari Mūsā (p.m.t.) kërkon që Hārūni të bëhet shoku i tij në një çështje që do t’i përkasë atij, e cila është përcjellja njerëzve e asaj që ka marrë nga Zoti i tij, që nga dita e parë e thirrjes. Kjo është një çështje që i përket atij dhe askush nuk mund të jetë shoku i tij në këtë punë, si dhe ai nuk mund të caktojë asnjë tjetër si zëvendës në këtë punë. Kurse për sa i përket lajmërimit dhe njoftimit të fesë në mënyrë të tërësishme, ose të disa pjesëve pas përcjelljes së saj nëpërmjet të dërguarit, pohojmë se kjo detyrë nuk i përket vetëm të dërguarit. Përkundrazi kjo është detyra e çdo njeriu i cili i beson fesë dhe di diçka rreth fesë. Kështu që lajmërimi i të diturit i të paditurit dhe i pranishmit i jo të pranishmit është një domosdoshmëri”. (4)

Sipaskësaj teksa i nderuari Mūsā (p.m.t.) kërkon për të nderuarin Hārūn (p.m.t.) që të bëhet shoku i tij në këtë punë. A kërkonte ai bërjen e tij shok në këtë gjë të përgjithshme apo kërkonte për një gjendje të veçantë?! Nëse do të ishte për një të përgjithshme fundja ai nuk do të kishte nevojë për lutjen.

‘Alāme Muḥammed Ḥusejn Ṭabāṭabā’iu vijon kështu: “Nuk ka asnjë lloj dyshimi se përcjellja e parë, pra lajmërimi i shpalljes hyjnore për herë të parë, është një detyrë që i përket vetëm të dërguarit tonë (p.q.m.t.). Sepse atij nuk iu është njohur ndonjë e drejtë, si caktimi i dikujt tjetër si zëvendës i tij për të përcjellur themelin e shpalljes. Ortakëria ose qenia shok në këtë çështje quhet ortakëri ose qenie shok në punën e tijNë fjalët e përcjellura nga i nderuari Mūsā (p.m.t.) në ājet ka një dëshmi në drejtim të kësaj.I nderuari Mūsā (p.m.t.) shprehet kështu: “Gjuha e vëllait tim Hārūnit është më e rregullt se sa e imja. Kështu që dërgoje atë bashkë me mua si një uezīr (mëkëmbës, ndihmës) që do të më vërtetojë mua”. Nuk ka asnjë dyshim se qëllimi me vërtetimin e tij nuk është thënia: “Vëllai im Mūsāi thotë të vërtetën”. E kundërta çështja e synuar është sqarimi i fjalëve të mbyllura të të nderuarit Mūsā (p.m.t.), sqarimi në mënyrë të hollësishmee gjërave të paqarta dhe lajmërimi në emrin e tij e një pjese të shpalljes, për të cilën është i ngarkuar me përcjelljen.Kjo lloj përcjelljeje dhe qenia e domosdoshme e bindjes, si dhe qenia shoklidhur me disa veçori të qenies i dërguar, është një gjendje që pritet në ndodhinë e qenies shok në “punën” e tij”.(5)

Përsërisim se ai nuk ka të drejtë që të caktojë një zëvendës në vendin e tij në pikën e sqarimit të shpalljes.

Mbarë muslimanët besojnë se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) është i pafajshëm në përcjelljen e shpalljes. Ka një njëzëshmëri në këtë çështje. Duke ecur sipas kësaj dhe njeriu që është shoku i tij në përcjelljen e shpalljes duhet të jetë i pafajshëm. Sepse nëse nuk është i pafajshëm ai mund të bëjë gabime, gabohet ose mund të harrojë në pikën e përcjelljes së shpalljes.

Meqenëse dhe kjo çështje u sqarua, atëherë le të kthehemi në pyetjen nëse i nderuari ‘Alī (p.m.t.), është apo nuk është shoku i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) në pikën e përcjelljes së shpalljes fillestare.

Sipas nevojës së zbatimit Ḥadīthit të Menziles nënvizojmë edhe i nderuari ‘Alī (p.m.t.) është shoku i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) në pikën e shpalljes fillestare. Me fjalë të tjera të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) iu është dhënë leja e caktimit si zëvendës së të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) në pikën e përcjelljes së shpalljes.

Prezantuesi: A nuk janë mbarë njerëzit?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari:Sigurisht se jo. Sepse kjo është detyra e veçantë e qenies kusht e pafajësisë. Si përfundim pohojmë se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) është shoku i i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) në pikën e përcjelljes së shpalljes fillestare dhe është i pafajshëm në këtë detyrën e përcjelljes. Nëse ai do të kishte qenë muxhtehid ai mund të bënte gabime. Gjithashtu dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ndonëse jo në mënyrë të qëllimshme do t’ia kishte dhënë këtë detyrë të rendësishme një njeriu që herë-herë gabonte dhe harronte dhe herë-herë ngatërronte dhe përzinte. Vallë a mund t’i besohet një njeriu i cili ka gjasa që të gabonte, harronte dhe ndonjëherë dhe ngatërronte dhe përzinte në çështjen e përcjelljes së shpalljes hyjnore?! Dhe kjo dukuri është njëra nga dëshmitë ḳurānore që vërteton pafajësinë e Imām ‘Alīut (p.m.t.).

Në këtë pikë ju mund të shtroni pyetjen: “I nderuar imzot a kemi ndonjë të dhënë në duart tona, në lidhje me faktin se i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) i ka dhënë Imām ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibit (p.m.t.) detyrën e përcjelljes së shpalljes fillestare?! Ne e pranuam atë që thatë në mënyrë të përgjithësi. Por a mund ta na paraqisni disa të dhëna historike?!”

Prezantuesi: Kjo pyetje kërkon një pyetje tjetër. A ia ka dhënë i nderuar i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) këtë detyrë dikujt tjetër?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Kjo çështje do të zbardhet. Shprehem kështu sepse nëse ne pretendojmë se vendi i përcjelljes së shpalljes fillestare, i përket dhe dikujt tjetër përveç të nderuarit të dërguarit (p.q.m.t.), atëherë ne duhet të shpalosim një dëshmi të prerë. Kuptimi i dëshmisë së prerë është ky: “Një dëshmi e vërtetë, mbi të cilën është arritur njëzëshmëria dhe që ka kuptimin e hapur dhe të kulluar”.

Unë do të paraqis një shembull: “Të vetmit që kanë kundërshtime ndaj kësaj dëshmie janë nāṣibitët, të cilët ushqejnë armiqësi kundrejt Imām ‘Alīut dhe Ehli Bejtit (p.m.t.)”.

Unë do të përcjell një ḥadīth me zinxhir të vërtetë përcjelljeje nga vepra me titull: “Musnedu’l-Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli” (Zinxhiri I Përcjelljes Së Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit) e Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit.

Ky rrëfim përmend vendet dhe virtytet e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.).

Rrëfimi është si më poshtë: “Më pas i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) dërgoi njënjeri me sūren Teube.Më tej ai dërgoi Imām ‘Alīun (p.m.t.) pas tijpër të marrë këtë detyrë nga ai dhe tha kështu:“Këtëmund ta përcjellë vetëm ai njeri që është nga unë dhe unë jam nga vetë ai”. (6)

Vërtetuesi i veprës në shënimin e fundit thotë se ky njeri është Ebū Bekri.

Pyetje: A ishte përcjellja e sūres Teube një përcjellje fillestare, apo një përcjellje e përgjithshme?!

Përgjigjje: I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) nuk e kishte përcjellur ende këtë sūre. Kjo përcjellje ishte një përcjellje fillestare. Nëse rrëfimi është i vërtetë, atëherë shpallja u bë pengesë që prijësi i parë ta çonte këtë detyrë në vend. Sepse këtë detyrë duhet ta çonte Imām ‘Alīu (p.m.t.) në vend.

Rrëfimi është hem i qartë dhe i vërtetë.

Në veprën e tij me titull: “Feḍāilu’ṣ-Ṣaḥābe” (Virtytet E Bashkëkohësve) ImāmAḥmed Ibn Ḥanbeli përcjell këtë rrëfim: “Sipas asaj që përcillet nga Enes Ibn Māliku ai citon kështu: “I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) edërgoi Ebū Bekrin bashkë me sūren Berāe (Teube) mekkasve.Kur EbūBekri arriti në Dhū’l-Khulejfe, i dërguarii Allāhut (p.q.m.t.)urdhëroi:“Askush të mos e përcjellë atë përveç meje dhe Ehli Bejtit tim” dhe e dërgoi ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibin (p.m.t.) me sūren Berāe”. (7)

Domethënë detyra e përcjelljes së shpalljes hyjnore iu dha të nderuarit ‘Alī (p.m.t.).

Një rrëfim tjetër është nga vepra me titull: “Musnedu’l-Ebī Ja’lā Meuṣilīut”(Zinxhiri I Përcjelljes Së Ebū Ja’lā Meuṣilīut) e Ebū Ja’lā Meuṣilīut. Ky ḥadīth është i mirë.

Rrëfimi është si vijon: “I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) edërgoi Ebū Bekrin bashkë me sūren Berāe (Teube) mekkasve. Më pas urdhëroi kështu duke dërguar ‘Alīun (p.m.t.): “Askush të mos e përcjellë sūren Berāe përveç meje dhe Ehli Bejtit tim” dhe e dërgoi ‘Alī Ibn Ebī Ṭālibin (p.m.t.) me sūren Berāe”. (8)

Pra kjo nuk është një përcjellje e përgjithshme. Sepse për përcjelljen e përcjelljes së përgjithshme nuk ka nevojë për Imām ‘Alīun (p.m.t.).

Ndërsa tani kemi një rrëfim tjetër nga vepra me titull: “Musned” (Zinxhiri) e Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit. Rrëfimi është si më poshtë: “Sipas asaj që është përcjellur nga Imām ‘Alīu(p.m.t.)ai kathënë kështu:“Kur të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)i zbritën dhjetë ājeete nga sūreja Berāe, ai (p.q.m.t.) thirri Ebū Bekrin dhe edërgoi atë për t’ua lexuar këto ājetebanorëve të Mekkës. Më pas më thirri mua dhe urdhëroi: “Arrije Ebū Bekrin. Kudo që ta arrish atë merre shkrimin nga ai dhe shko tek banorët e Mekkës dhe lexoji këto”. Unë e arrita atë në Xhuḥfe dhe e mora shkrimin nga ai.

Ebū Bekri e pyeti të nderuarin të dërguar (p.q.m.t.) duke u kthyer tek ai: “O i dërguari i Allāhut! A zbriti diçka për mua?!”

I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ia ktheu: “Jo por më erdhi Xhibrīli dhe më urdhëroi: “Këtë nuk do ta zbatojë akush tjetër përveç teje ose dikujt tjetër nga familja jote”. Ndonëse ‘Alāme Shu‘ajb Arna’ūṭi kumton kështu: “Ka dobësi në zinxhirin e përcjelljes së ḥadīthit”. (9)

Pra këtë detyrë mund ta çojë në vend vetëm një njeri (rexhulun minke - një burrë nga familja jote) që është nga i nderuari i dërguar (p.q.m.t.). Në mësimet paraardhëse ne e kishim sqaruar se shkronja xherr “min” (nga ti) e këtushme është e ngjitur dhe se çfarë kuptimi ka e ngjitura. Por përmbajtja është e vërtetë.

Prezantuesi: Vallë a e dinte i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ngjarjet që do rridhnin pasi kishte dërguar Ebū Bekrin?! Pra a e dinte ai se kjo detyrë do t’i jepej Imām ‘Alīut (p.m.t.)?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Po. Ai donte të tregonte se ky vend nuk ishte vendi i prijësit të parë dhe se ky vend nuk ishte vendi i Imām ‘Alīut (p.m.t.). Nëse nuk do ta bënte këtë atëherë njerëzit do të shpreheshin si më poshtë: “Nuk ka dyshim se dhe ky apo ai njeri e meritojnë këtë detyrë. Ai e dërgoi Imām ‘Alīun (p.m.t.) sepse ai ishte pranë tij. Nëse Ebū Bekri do të ishte pranë tij ai do ta dërgonte atë”.

Nëse këto rrëfime janë të vëreteta, kjo detyrë tregon se i përket të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) dhe njërit që i përket atij.

Besoj se ndjekësit tanë të nderuar do të kujtohen për rrëfimin: “Ose ti duhet të qëndroshkëtu ose unë”. Pra dhe ky rrëfim është nga ai lloj. E thënë ndryshe: “O ‘Alī ose ti do ta përcjellësh ose unë!”

Në këtë pikë mund të drejtohet një kundërshtim i tillë: “Kjo është e vleshme vetëm për një çështje. Vallë përse ju duke e përgjithësuar këtë gjendje, ia jepni një vend të tillë Imām ‘Alīut (p.m.t.) dhe thoni se ky i fundit është shkoku i tij (p.q.m.t.) në detyrën e përcjelljes së shpalljes fillestare?!”

Tani ejani dhe le t’i drejtohemi sqarimeve të dijetarëve të mëdhenj të Shkollës së Ehli Sunnetit dhe burimeve të tyre të rëndësishme, për të mund të parë nëse ka apo nuk ka ndonjë shembull tjetër të këtij rregulli të përgjithshëm.

Prezantuesi: Nga këtu kuptohet se ka kundërshtime mes metodës së Shkollës së Ehli Sunnetit dhe armiqeve të saj.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Kështu që le t’i hedhim një sy veprës me titull: “Sunnet” (Sunneti) e Imām Ibn Ebī ‘Āṣimit (v.v. 287).

Rrëfimi është si vijon: “Unë e kamdëgjuar të dërguarin e Allāhut (p.q.m.t.) me veshë të thotë kështu: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdhe unë jam nga ‘Alīu. Këtë mund ta zbatojë vetëm ‘Alīu nëvendin tim. Zinxhiri i përcjelljes së këtij rrëfimi është i mirë”. (10)

Kjo është një ngjarje e veçantë nga ngjarja e Mekkës dhe nuk i përket sūres Berāe. Disa mundohen të thonë: “Kjo është e vlefshme vetëm për një çështje. Përse e zmadhoni kaq shumë?!” Këto thënie i përkasin Muḥammed ‘Abduhut dhe Reshīd Riḍāit. Ata thonë: “Vallë përse e zmadhoni kaq shumë këtë çështje?!”

Ja pra këtu kemi një shembull tjetër. Rrëfimi është kështu: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdhe unë jam nga ‘Alīu. Këtë mund ta zbatojë vetëm ‘Alīu (p.m.t.) në vendin tim”. (11)

Ashtu siç jeni në dijeni dhe ju, kur lidhëzat “lā” (jo) dhe “il’lā” (përveç) mblidhen në një fjali ato lajmërojnë përkatësinë e dikujt. Pra ky vend i përket vetëm të nderuarit ‘Alī (p.m.t.).

Shembulli i tretë: I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) urdhëroi kështu: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdhe unë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim”. (12)

Pohojmë se tanimë nuk ka vend për asnjë lloj dyshimi.

Tani le t’i hedhim një vështrim veprës me titull: “Xhāmi‘u’ṣ-Ṣaḥīḥi”(Përmbledhja EḤadītheve Të Vërteta) e dijetarit jemenas ‘Alāme Uāḍi‘īut, që është një nga dijetarët bashkëkohorë uehhābistë.

‘Alāme Uāḍi‘īu e përcjell rrëfimin nga vepra me titull: “Musnedu’l-Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli” (Zinxhiri I Përcjelljes Së Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit) e Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit. Rrëfimi është si më poshtë: “Jaḥjā Ibn Ādem Ibn Selūlī i cili ishte i pranishëm në Ḥaxhxhin e Uedāsë (Lamtumirës) tha kështu: “I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) urdhëroi kështu: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdhe unë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim”. (13)

Në veprën e tij me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Musnedi” (Zinxhiri I Vërtetë I Përcjelljes) njëri nga dijetarët bashkëkohorë Muṣṭafā ‘Adeuīu njofton për këtë. Rrëfimi është si vijon: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdheunë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim. Rrëfimi është i vërtetë për të tjerët”. (14)

Pra dijetarët e mëdhenj si dijetari shqiptar Shejkh Albānī, dijetari jemenas ‘Alāme Uāḍi‘īu dhe dijetari Muṣṭafā ‘Adeuīu thonë se ky rrëfim është autoritar dhe se mund të merret si mbështetje. Ç’është e vërteta dijetari tjetër shqiptar Shu‘ajb Arna’ūṭi, përpiqet që t’i tregojë si të dobëta këto rrëfime dhe hedh dyshime në mbarë çështjet që kanë të bëjnë me Imām ‘Alīun (p.m.t.), duke ndjekur udhën e Ibn Tejmijjes.

Në mënyrë që të mos thonë se Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari përcjell vetëm ḥadīthet e pranuara të vërteta dhe nuk i përcjell ḥadīthet e quajtura të dobëta ne do t’i tregojmë dhe ato.

Rrëfimi preket në veprën me titull:“Musned Imām Aḥmedi”(Zinxhiri I Përcjelljes Së Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit) e Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit. Rrëfimi është kështu: ‘Alāme Arnāuṭi i cili ka kryer vërtetimin e veprës së sipërcituar thotë se ky ḥadīth është i dobët. Rrëfimi është kështu: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdheunë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim”. Zinxhiri i përcjelljes së rrëfimit është i dobët dhe teksti i tij është i mohuar”. (15)

Unë nuk mund ta di se vallë ku qëndron mohimi në tekstin e këtij ḥadīthi. Po, po pohojmë kur një ḥadīth është lidhur me Imām ‘Alīun (p.m.t.) menjëherë thuhet se ka mohim. Nëse ky ḥadīth do të ishte në lidhje me njërin nga bijtë e Umejjes, ose në lidhje me çdo lloj njeriu tjetër, të jini të sigurtë se ata do të orvateshin me mish e me shpirt që ta tregonin të vëretë këtë ḥadīth. Shumë mirë le të pranojmë se ḥadīthi është i dobët ashtu siç thatë ju. Por vallë përse ḥadīthi është i mohuar?!

Përgjigjje: Sepse ai i jep Imām ‘Alīut (p.m.t.) një vend të madh i cili nuk ka baraspeshë!

Prezantuesi: Në dritën e vendit që kemi të sqaruar të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.), ne mund ta nxjerrim nga ky ḥadīth dhe vendin e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.).

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Dhe jo vetëm këtë. Ndjekësit tanë të nderuar do të kujtohen. Në mësimet pararendëse ne kishim paraqitur fjalët e Ibn Tejmijjes në formën: “Njeriu që do të jetë khalīfeja (prijësi) i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.), duhet të jetë më i afërmi i njerëzve me të (p.q.m.t.) dhe duhet të jetë më i virtytshmi i njerëzve pas tij (p.q.m.t.). Tani ngrejmë pyetjen: “A është virtyti i ‘Alīut (p.m.t.) i barasvlefshëm me këtë virtyt?!” Ju lutem gjemëni dhe sillmëni një bashkëkohës i cili ka një virtyt të barasvlefshëm me këtë virtyt të fiksuar për Imām ‘Alīun (p.m.t.)! Domethënë sillmëni një vend të lidhur me këtë vend që i përket të nderuarit të dërguar (p.m.t.).

Kërkuesit e të vërtetës dhe ndjekësit e nderuar duhet të mendojnë gjërë e gjatë mbi këtë.

Prezantuesi: Derisa të vijë dikush dhe të thotë se dhe Mu‘āuijje është i barabartë.

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Se mos është vetëm Mu‘āuijje. Këta thonë se i Imām ‘Alīu (p.m.t.) nuk ka e ka pranuar as vetë të quhet se qëndron më lart se prijësii i parë dhe i dytë dhe se ka zbatuar dënimin e shpifjes! Për më tepër ata i quajnë dy prijësit e parë më të lartë se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) dhe e vendosin atë në shkallën e katërt. Madje disa as janë të kënaqur me këtë vlerësim.

Prezantuesi: Cila është qasja e Ibn Tejmijjes ndaj ḥadīthit: “Unë dhe Imām ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim?!”

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari: Ne kemi bërë të ditur duke thënë se ai e ka prishur peshoren e diturisë, në mbarë çështjet që kanë të bëjnë me Imām ‘Alīun (p.m.t.). Ai kur dhe nëse gjen mundësinë fillimisht diskuton zinxhirin e përcjelljes dhe më pas kumton se rrëfimi është i dobët ose i shpikur, ose ose thotë se tekti i rrëfimit është i mohuar ashtu siç bën ‘Alāme Shu‘ajbArna’ūṭi. Në këtë formë është përbërja e tij e përgjithshme dhe pikëpamja e tij ndaj rrëfimeve.

Unë do të them një gjë të re. Kjo veçori apo ky zbatim është njëra nga sjelljet e veçanta të khārixhītëve dhe njerëzve të shpikjes së risisë. E thënë ndryshe veçoria e mundimit të zbrazjes së zinxhirit të përcjelljes ose zhvlerësimi si kriter i tekstit të përcjelljes kur hetojnë sunnetin e vërtetë është cilësia dhe mbiemri i khārixhītëve. Pika që është interesante është se ai vetë shpalos sjelljen e njëjtë duke harruar këtë rregull që ka themeluar vetë. Mllefi që ai ndjen dhe urrejtja që ai ushqen kundrejt Imām ‘Alīut (p.m.t.) është shkak për shpalosjen e kësaj sjelljeje.

Në veprën e tij me titull: “Mexhmū‘atu’l-Fetāuā” (Përmbledhja E Miratimeve) ai përkufizon si më poshtë: “Përveç khārixhītëve edhe njerëzve të shpikjes së risisë në përgjithësi nuk iu binden të vërtetës, por iu binden khārixhītëve në këtë çështje.Ata herë-herë akuzojnë zinxhirin e përcjelljes dhe herë-herë akuzojnë tekstin e tij”.(16)

Fragmenti i mësipërm hulumton khārixhītët dhe njerëzit e shpikjes së risisë. Ibn Tejmijje thotë se palët e tjera të shpikjes së risisë nuk iu binden të vërtetës së Ḳur’ānit dhe sunnetit por iu binden khārixhītëve.

I nderuar zotëri! Ne shikojmë se ti je duke shpalosur sjelljet e njëjta për sa i përket ḥadītheve që nuk bartin asnjë dyshim në tekstin ose në zinxhirin e përcjelljes së tyre!

O ju muslimanët e botës, ejani dhe le të shohim se çfarë lloj vlerësimi ka kryer Ibn Tejmijje rreth ḥadīthit: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdheunë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim”.

Në veprën e tij me titull: “Minhāxhu’s-Sunneti” (Mënyra E Sunnetit) ai përshkruan si vijon: “Ka me dhjetra përcjellje të rreme në të. Gjithashtu dhe ḥadīthet: “‘O ‘Alī! Çfarëdo që kam kërkuar nga Allāhu i Lartësuar të njëjtën kam kërkuar dhe për ty”, “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdheunë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim” janë nga përcjelljet e rreme”. (17)

Betohem në Allāhun e Lavdëruar se nëse Ibn Tejmijje do të kishte gjetur mundësinë e luajtjes dhe ndryshimit të tekstit ai do të kishte luajtur dhe me tekstin. Mirëpo kur vuri se teksti i ḥadīthit është i fiksuar, atëherë ai mbeti i detyruar të thoshte se zinxhiri i përcjelljes së ḥadīthit është i rremë.

Kurse në vazhdim ai shprehet si më poshtë: “Në veprën e tij me titull: “Shi‘āru’D-Dīni” (Sllogani I Fesë) Khaṭṭābī thotë kështu: “Ḥadīthi: “‘Alīu(p.m.t.)ështëngaunëdheunë jam nga ‘Alīu. Unë dhe ‘Alīu çojmë në vend fjalët që janë dhënë në emrin tim” i përket Zejd Ibn Jusbes që është nga banorët e Kūfes dhe ky është një njeri i cili është akuzuar me qenien rāfiḍī”. (18)

Me fjalë të tjera dijetarët sunnitë si Ibn Māxhe, Imām Tirmidhīu, Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli, nga të cilët kemi përcjellur këtë ḥadīth i bie që të jenë të tërë janë rāfiḍītë dhe na qenkan akuzuar si gënjeshtarë.

Tani po ilustrojmë një shembull të qasjes së teksttit të Ibn tejmijjes. Ky i fundit në veprën tij me titull: “Minhāxhu’s-Sunneti” (Mënyra E Sunnetit) ai miraton kështu si interpretim: “Edhe nëse do të pranojmë se ḥadīthi është i vërtetë, përsëri themi se arsyetimi i çuarjes së të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) të ‘Alīut (p.m.t.) pas Ebū Bekrit, ishte prania e një zakoni të epokës së xhāhilījjes (paditurisë) lidhur me çështjen dhe ndjekja e tij e këtij zakonit të paditurisë. Sepseishte një zakon i tillë në gjirin e ‘arabëve të paditur. Kur njeriu kryente një akt (marrëveshjeje) ose një zotim ai mund të caktonte vetëm një njeri nga Ehli Bejti i tij ose të afërmit e tij në çuarjen nëvend të këtij zotimi.Kështu që dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) punoi me këtë sunne dhe nukështëse ka ardhur një shpallje e sendërtuar:“Këtë mund ta zbatosh vetëm ti ose dikush nga ti”.

Ndërsa në vijim ai pohon si vijon: “Por për sa i përket çuarjes së të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) për përcjelljen e aktit (të marrëveshjes) me idhujtarët, them se kjo mbështetet në njërën nga zakonet e epokës së paditurisë. Kështu që një akt (marrëveshjeje) që ishte kryer ose do të zgjidhej, mund të zbatohej vetëm nga ana e një njerit të cilit iu bindej ose ishte nga Ehli Bejti i tij. Sepse ‘arabët e paditur nuk e pranonin këtë nga një njeri i rëndomtë”. (19)

Tani më duhet të kërkoj shumë ndjesë nga ndjekësit tanë të nderuar. Vallë ai ishte i dërguari i  Allāhut (p.q.m.t.) një njeri që jetonte në ishullin e Madagaskarit larg Medīnes së Ndriçuar?! Vallë a nuk i dinte ai zakonet e epokës së paditurisë?! Pra atij i kishte ardhur drejtpërdrejtë shpallja duke qenë se ai kishte shfaqur një sjellje që binte ndesh me zakonet e tyre dhe përse e paralajmëron atë (p.q.m.t.) duke thënë se ai (p.q.m.t.) sillej në kundërshtim me zakonet e tyre të epokës së paditurisë! Ja pra kjo është qa sja e Ibn Tejmijjes dhe e të ngjashmëve me të! Qasja e atyre të cilët bërtasin dhe ulërasin lart e poshtë duke thënë: “Ne tregojmë respekt ndaj të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.)!” Nuk ka dyshim se kjo sjellje është një mosrespektim i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.)!

Prezantuesi: Unë kam një pyetje. Ne kemi bërë të qartë se sunneti i lajmëtarit (p.q.m.t.) është në një shkallë të barasvlefshme në Ḳur’ānin Famëlartë dhe se kemi paraqitur disa prova.Vallë a kemi në duart tona prova të tjera që e shprehin këtë?!

Imzot Sejjid Kemāl Ḥajdari:Po pohojmë se në duart tona kemi burimin tonë të parë komentimin me titull: “Eduāu’l-Bejāni” (Lutjet E Sqarimit) e ‘Alāme Shenḳiṭīut.Ky i fundit shkruan kështu në veprën e tij:“Ngaky ājet“يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا” “Jā ejjuhā’l-ledhīne āmenū eṭī‘ū Allāhe ue resūle ue ūli’l-emri minkum fein tenāza‘tum fī shej’in feruddūhu ilā’ll-llāhi ue’r-resūli in kuntum tu’minūne bi’l-lāhi ue’l-jeumi’l-ākhiri dhālike khajrun ue aḥsenu te’uīlān” (O ju që keni besuar, binduni Allāhut dhe të dërguarit dhe autoritetit madhor shtetëror!Nëse keni kundërshtime mbi ndonjë çështje,drejtohuni (kthehuni, paraqiteni) Allāhut dhe të dërguarit nëse i besoni Allāhut dhe ditës së fundit. Kjo është më e mirë dhe përfundimi (interpretimi) më i bukur për ju). (Sūre Nisā’, 59)kuptohet se kur njerëzit kanë kundërshtime në të tëra gjërat në çështjen e mënyrës dhe themelit tëfesë osedegës së fesë, atëherëata duhet t’iu drejtohen atij (të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.))”.(20)

Burimi ynë i dytë është vepra me titull: “Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-Kerīmi” (Komentimi I Ḳur’ānit Kerīm) e dijetarit bashkëkohor uehhābist ‘Alāme ‘Uthejminit. Ky i fundit rrëfen kështu lidhur me komentimin e ājetit 59 të sūres Nisā’: “Kundërshtimi i mohuesit të sunnetit...“Ne pranojmë vetëm atë që ka sjellë Ḳur’āni Kerīm. Sepse i Allāhu i Madhëruar ka urdhëruar në mënyrë të pavarur bindjen ndaj të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.)”. Atatë cilëtjanë të këtij mendimi, në të vërtetë nuk iu janë bindur parimeve që kasjellë Ḳur’āni Kerīm. SepseḲur’āni kaurdhëruar bindjen ndaj tëdërguarit të Allāhut (p.q.m.t.)... Nuk ka thënë binduni atij nëse gjeni një parim lidhur me këtënë Ḳur’ān”.(21)

Pra ‘Alāme ‘Uthejmini e percepton si një mohim ndaj sunnetit, këtë sjelljen e atij njeriu të cilit megjithëse iu është lexuar një rrëfim, ai nuk e pranon këtë dhe bërtet duke thënë: “Sillmëni një ājet nga Ḳur’āni!”

Si përfundim burimi ynë i tretëështëvepra me titull: “‘Aḳīdetu Ehli’s-Sunneti ue’l-Xhemā‘āti” (Kredoja E Ehli Sunneti Dhe Xhemā‘atit) e Doktor Muḥammed Ibn Ibrāhīm Ḥamedit. Shkrimtari shkruan si vijon: “Lënia endarjes së Librit me sunnetin nga njëri-tjetri...Që të dy janë zbritur nga ana e Allāhut. Që të dy duhet të pranohen në shkallë të barabartë. Duhet të lihet shkuarja pas ndarjes mes ḥadīthit muteuātir (të pashkëputur) dhe khaberu’l-uāḥidit (lajmit të vetëm). Nuk ka dallim mes diturisë së sjellë nga sunneti qoftë ajo rreth gjykimeve dhe qoftë ajo rreth kredove”. (22)

Sipas fragmentit theksojmë se lajmi, qoftë ai ḥadīth i pashkëputur qoftë ai lajm i vetëm rishtas duhet të pranohet. Sërish fragmenti mbështet mendimin tonë të sendërtuar se dituria që ka vënë në dukje sunneti i lajmëtarit (p.q.m.t.), është si dituria që ka vënë në pah argumenti hyjnor i Ḳur’ānit.

Prezantuesi: Allāhu ua shpërbleftë me të mira. Ne iu falenderojmë Imzot Sejjid Ājetullāh Kemāl Ḥajdari. Ne iu falenderojmë dhe ju ndjekës të nderuar. Ne po iu lëmë në mbrojtjen e Allāhut. Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qofshin mbi ju.

Burimet e Referuara Për Këtë Artikull:

1- Ebū Thenā Shihābuddīn Maḥmūd Ālūsīu, “Rūḥu’l-Me‘ānī fi’t-Tefsīri’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi ue’s-Seb‘i’l-Methānī” (Shpirti I Kuptimeve Të Ḳur’ānit Të Madh Dhe Shtatëshja Dyshe), vëll. 2, fq. 96, Vërtetimi Nga Māhir Ḥabūshi, (viti i botimit 1431 sipas mërgimit islām / viti 2009 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Muessetu’r-Risāleti” (Instituti i Dërgesës), Botimi i Parë.

2- Ebū Thenā Shihābuddīn Maḥmūd Ālūsīu, “Rūḥu’l-Me‘ānī fi’t-Tefsīri’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi ue’s-Seb‘i’l-Methānī” (Shpirti I Kuptimeve Të Ḳur’ānit Të Madh Dhe Shtatëshja Dyshe), vëll. 21, fq. 321, Vërtetimi Nga Māhir Ḥabūshi, (viti i botimit 1431 sipas mërgimit islām / viti 2009 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Muessetu’r-Risāleti” (Instituti i Dërgesës), Botimi i Parë.

3- Ebū Thenā Shihābuddīn Maḥmūd Ālūsīu, “Rūḥu’l-Me‘ānī fi’t-Tefsīri’l-Ḳur’āni’l-‘Aḍḥīmi ue’s-Seb‘i’l-Methānī” (Shpirti I Kuptimeve Të Ḳur’ānit Të Madh Dhe Shtatëshja Dyshe), vëll. 15, Vërtetimi Nga Māhir Ḥabūshi, (viti i botimit 1431 sipas mërgimit islām / viti 2009 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Muessetu’r-Risāleti” (Instituti i Dërgesës), Botimi i Parë.

4- ‘AlāmeMuḥammed ḤusejnṬabāṭabā’iu,“Mīzān fī Tefsīri’l-Ḳur’āni” (Peshorja Në Komentimin E Ḳur’ānit),vëll. 14, fq. 147, Shtëpia Botuese: “Muessesetu’l-‘Ālemijje” (Instituti Botëror).

5- ‘AlāmeMuḥammed ḤusejnṬabāṭabā’iu,“Mīzān fī Tefsīri’l-Ḳur’āni” (Peshorja Në Komentimin E Ḳur’ānit),vëll. 14, fq. 160,Shtëpia Botuese: “Muessesetu’l-‘Ālemijje” (Instituti Botëror).

6- Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli, “Musnedu’l-Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli” (Zinxhiri I Përcjelljes Së Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit), vëll. 3, fq. 331, Ḥadīthi Nr: 3602, Vërtetimi Nga Aḥmed Muḥammed Shākiri, Shtëpia Botuese: Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Ḥadīthi” (Ḥadīthi),Ḳāhire Miṣr (Kajro, Egjipt).

7- Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli, “Feḍāilu’ṣ-Ṣaḥābe” (Virtytet E Bashkëkohësve), vëll. 2, fq. 694, Ḥadīthi Nr: 946, Vërtetimi Nga Uāsi‘ullāh Ibn Muḥammed ‘Abbāsi, Shtëpia Botuese: “Dāru Ibn Xheuzi” (Ibn Xheuziu).

8- Ebu Ja’lāMeuṣilīu,“Musnedu’l-Ebī Ja’lā Meuṣilī” (Zinxhiri I Përcjelljes Së Ebū Ja’lā Meuṣilīut),vëll. 5, fq. 412,Ḥadīthi Nr: 3905, Vërtetimi Nga Ḥusejn SelīmEsedi, Shtëpia Botuese: “Mektebetu’r-Rushdi” (Instituti i Maturisë).

9- Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli, “Musnedu’l-Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli” (Zinxhiri I Përcjelljes Së Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit), vëll. 2,Vërtetimi Nga Dijetari Shqiptar ‘Alāme Shu‘ajb Arna’ūṭi, Shtëpia Botuese: Shtëpia Botuese: “Muessesetu’r-Risāleti’l-‘Ālemijje” (Instituti i Dërgesës Botërore), Ḳāhire Miṣr (Kajro, Egjipt).

10- Imām Ibn Ebī ‘Āṣimi,“Sunnet” (Sunneti), vëll. 2, fq. 885, Ḥadīthi Nr: 1355, Vërtetimi Nga Doktor Xheuābire, Shtëpia Botuese: “Dāru Sumejje” (Sumejja).

11- Ibn Māxhe “Ṣaḥīḥu’s-Suneni Ibn Māxhe” (Ḥadīthet E Vërteta Në Sunnetet E Ibn Māxhes),vëll. 1, fq. 98, Ḥadīthi Nr: 97,Vërtetimi Nga Dijetari Shqiptar Shejkh Albānī.

12- Imām Tirmidhīu, “Ṣaḥīḥu’s-Suneni Tirmidhī” (Ḥadīthet E Vërteta Në Sunnetet E Tirmidhīut), vëll. 3, fq. 522, Ḥadīthi Nr: 3719, Vërtetimi Nga Dijetari Shqiptar Shejkh Albānī, Shtëpia Botuese: “Mektebetu’l-Me‘arifi” (Instituti i Diturisë), Rijjāḍ, ‘Arabijje Sa‘ūdijje (Rijjāḍ, ‘Arabia Sa‘ūdite).

13- ‘AlāmeEbū‘Abdurraḥmān Muḳbil Ibn Hādi Uāḍi‘īu (v.v. 1422 m.i.), “Xhāmiu’ṣ-Ṣaḥīḥi Mimmā Lejse fī Ṣaḥīḥajni” (Përmbledhësi I Ḥadītheve Të Vërteta Që Nuk Janë Në Dy Përmbledhjet e Ḥadītheve Të Vërteta të Imām Bukhārīut dhe Muslimit), vëll. 1, fq. 168, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Athāri” (Lajmet).

14- Muṣṭafā ‘Adeuīu, “Ṣaḥīḥu’l-Musnedi Min Feḍāili’ṣ-Ṣaḥābe” (Zinxhirët E Vërtetë Të Përcjelljes Nga Virtytet e Bashkëkohësve), fq. 120, Shtëpia Botuese: “Dāru Ibn ‘Affāni” (Ibn ‘Affāni).

15- Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli, “Musnedu’l-Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli” (Zinxhiri I Përcjelljes Së Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit), vëll. 29,fq. 17505, Vërtetimi Nga Dijetari Shqiptar ‘Alāme Shu‘ajb Arna’ūṭi, Shtëpia Botuese: Shtëpia Botuese: “Muessesetu’r-Risāleti’l-‘Ālemijje” (Instituti i Dërgesës Botërore), Ḳāhire Miṣr (Kajro, Egjipt).

16- Shejkh Islām Ibn Tejmijje,“Mexhmū‘atu’l-Fetāuā Ibn Tejmijje” (Përmbledhja E Miratimeve Të Ibn Tejmijjes), vëll. 19, fq. 73, Vërtetimi Nga ‘AbdurraḥmānIbn Ḳāsimi.

17- Shejkh Ibn Tejmijje, “Minhāxhu’s-Sunneti’n-Nebeuijje” (Mënyra E Sunnetit Të Lajmëtarit), vëll. 3,fq. 283, Vërtetimi Nga Doktor Muḥammed Reshād Sālimi, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Faḍīleti” (Vendi i Virtytit).

18- Shejkh Ibn Tejmijje, “Minhāxhu’s-Sunneti’n-Nebeuijje” (Mënyra E Sunnetit Të Lajmëtarit), vëll. 3,fq. 283, Vërtetimi Nga Doktor Muḥammed Reshād Sālimi, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Faḍīleti” (Vendi i Virtytit).

19- Shejkh Ibn Tejmijje, “Minhāxhu’s-Sunneti’n-Nebeuijje” (Mënyra E Sunnetit Të Lajmëtarit), vëll. 4,fq. 551,Vërtetimi Nga Doktor Muḥammed Reshād Sālimi, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Faḍīleti” (Vendi i Virtytit).

20- ‘Alāme Muḥammed EmīnShenḳiṭīu,“Eduāu’l-Bejāni fī Iḍaḥi’l-Ḳur’āni bi’l-Ḳur’āni” (Lutjet E Shpjegimit Në Sqarimin E Ḳur’ānit Me Ḳur’ān), vëll. 1, fq. 392, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-‘Ālemi’l-Feuāidi” (Bota e Dobive).

21- ‘Alāme Muḥammed Ṣāliḥ ‘Uthejmini, “Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-Kerīmi” (Komentimi I Ḳur’ānit Kerīm), vëll. 1, fq. 450.

22- Doktor Muḥammed Ibn Ibrāhīm Ḥamedi,“‘Aḳīdetu Ehli’s-Sunneti ue’l-Xhemā‘āti” (Kredoja E Ehli Sunneti Dhe Xhemā‘atit).

Burimi : Medya Şafak