Domethënë marrjen e shpalljes së të dërguarit (p.q.m.t.) ai e sheh si një çështje që ka të bëjë me “‘ubūdījjetin” (qenien rob) të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Nga këtu ai arrin në këtë përfundim: “I dërguari, në çështjen e marrjes së shpalljes është më nevojtar se të tërë, ai është mbjellës dhe i dashuruar me të. Madje Allāhu e pyet të dërguarin (p.qm.t.): “Vallë përse e fut veten në një vështirësi kaq të madhe në çështjen marrjes së shpalljes?!”

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona të thella për ndjekjen e programit tonë, krijimin e vazhdueshëm të kontaktit me ne, për drejtimin e pyetjeve dhe për përcjelljen e qortimeve tuaja. Shpresojmë në vazhdimin e kësaj lidhjeje dhe njëjësimin e zemrave. Ashtu siç e dini kemi disa programe që jemi bashkë me të nderuarin mjeshtrin tonë, që po hulumtojmë ‘Ajnu’l-Ḳuḍātin dhe po hetojmë mendimet e tij të filozofisë dhe urtësisë.

Didi kē shodem ‘ashiḳ-ē ru‘jet ‘aher,
Uftade xhujem leb-ē xhujet ‘aher.
Bā in dil-ē teng u dide-jē derjaji,
Men xhān dehem ez ḥasret-ē ru‘jet ‘aher.

E pe se u dashurova me fytyrën tënde në fund,
Më ra udha ime në bregun e një lumi në fund.
Me mallëngjimin e shikimit të këtij deti,
E jap shpirtin me përmallimin e fytyrës tënde në fund.

Larixhānī: Ashtu siç e dini çështja jonë ishte “Mendja dhe Shpallja sipas ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt Hemedānīt”. Me sqarimet mjeshtrit tonë të nderuar në programin e kaluar ne hulumtuam hollësitë dhe urtësitë e lidhjes së mendjes dhe shpalljes. Megjithatë ne këmi dhënë fjalën se në këtë program do të hulumtojmë cilësinë e zbritjes së shpalljes.

Mjeshtër nëse më lejoni dua që të lexoj një paragraf me krye: “Cilësia e Zbritjes së Shpalljes” nga ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti. Ai në lidhje me ājetet ḳur’ānore si: “Innā enzelnā ilejke’l-Kitābe” (Me të vërtetë Ne të kemi zbritur Librin) apo “Nezzele ‘alejke’l-Kitābe” (Ne të kemi zbritur Librin) citon si më poshtë: “Kjo tregon se zbritja e shpalljes ishte e çastit dhe e papritur. Në shtesë ai tregon ājete ḳur’ānore si: “اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ” “Allāhu jexhtebī ilejhi men jeshāu ue jehdī ilejhi men junīb” (Allāhu veçon (zgjedh) për Të atë që do dhe e udhëzon për Të atë që i drejtohet Atij) (Shūrā, 13) ose “إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ” “Inna’ll-llāhe’ṣ-ṣṭafā Ādeme ue Nūḥān ue āle Ibrāhīme ue āle ‘Imrāne ‘ale’l-‘ālemīn” (Me të vërtetë Allāhu e ka zgjedhur Ādemin dhe Nūḥun, familjen e Ibrāhīmit, familjen e ‘Imrānit mbi popujt tjerë të botërave) (‘Āli ‘Imrān 33) që e kanë ftuar të dërguarin tonë të nderuarin Muḥammed (p.q.m.t.) në marrjen e papritur të shpalljes. Këtu bëhet falë për afrimitetin e Allāhut të Lartësuar me të nderuarin Muḥammed (p.q.m.t.) dhe jo afrimitetin e të nderuarit Muḥammed (p.q.m.t.) me Allāhun e Lavdëruar.

Për më tepër ai kumton kështu, nëse më lejoni dua që të lexoj dhe një paragraf tjetër. Ai shpalos kështu në lidhje me cilësinë e zbitjes së shpalljes: “I nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ftohet në horizontin më të lartë: “وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَىٰ” “ue huue bi’l-ufḳi’l-e‘alā” (Dhe ai ishte në horizontin më të lartë) (Nexhm, 7). Më pas ai pohon si vijon: “فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ” “Fekāne ḳābe ḳausejni eu ednā” (Dhe ishte afër sa dy harqe ose edhe më afër) (Nexhm, 9). Duke qenë se paragrafi është i gjatë unë po e përmbledh. Ai arrin në këtë përfundim: “Ai “ufḳi’l-e‘alānë” (horizontin më të lartë) e shqyrton si “ḳurbu’n-neuāfili” (afrimin me adhurime vullnetare me Allāhun), kurse “ḳābe ḳausejnin” (afër sa dy harqe) si “ḳurbu’l-ferāiḍi” (afrimin me adhurime të detyruara me Allāhun).Ndërsa “eu ednānë” (ose edhe më afër) e shtjellon edhe më lart se “ḳurbu’n-neuāfilin” (afrimin me adhurime vullnetare me Allāhun) dhe “ḳurbu’l-ferāiḍin” (afrimin me adhurime të detyruara me Allāhun).

Unë tani dua që ta plotësoj këtë çështje, më tej do të kalojmë në paragrafët e tjerë. Ai “eu ednā” (ose edhe më afër) e studion në kontekstin e “‘ubūdījjetit” (qenies rob) të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Ai shprehet kështu a nuk e dëgjuar me veshë: “فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ” “Fe euḥā ilā ‘abdihi mā euḥā” (Dhe i shpalli robit të Tij atë që ia shpalli) (Nexhm, 10).

Domethënë marrjen e shpalljes së të dërguarit (p.q.m.t.) ai e sheh si një çështje që ka të bëjë me “‘ubūdījjetin” (qenien rob) të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Nga këtu ai arrin në këtë përfundim: “I dërguari, në çështjen e marrjes së shpalljes është më nevojtar se të tërë, ai është mbjellës dhe i dashuruar me të. Madje Allāhu e pyet të dërguarin (p.qm.t.): “Vallë përse e fut veten në një vështirësi kaq të madhe në çështjen marrjes së shpalljes?!”

Epo unë tanimë nuk dua që ta zgjas më tepër fjalën; sepse kemi një mori çështjesh të cilat duhen studiuar.

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Si fillim lërmëni t’iu them se po, në këtë pjesë që sapo lexuat ka disa pika të domosdoshme që duhen trajtuar dhe duhen sqaruar; në veçanti fjalia që lexuat pak më lart e cila shpreh: “Këtu bëhet falë për afrimitetin e Allāhut të Lartësuar me të nderuarin Muḥammed (p.q.m.t.) dhe jo afrimitetin e të nderuarit Muḥammed (p.q.m.t.) me Allāhun e Lavdëruar”.

 

Mbarë urtakët kanë bërë me shenjë tek konceptet e “ḳurbu’n-neuāfilit” (afrimit me adhurime vullnetare me Allāhun) dhe“ḳurbu’l-ferāiḍit” (afrimit me adhurime të detyruara me Allāhun).

Unë nuk do t’i përmend më këto në këtë program.

Por nëse më lejoni këtu dua që të cek një çështje dhe të bëj pakëz më të qartë këtë fjali: “Ajo fjali është fjalia: “Këtu bëhet falë për afrimitetin e Allāhut të Lartësuar me të nderuarin Muḥammed (p.q.m.t.) dhe jo afrimitetin e të nderuarit Muḥammed (p.q.m.t.) me Allāhun e Lavdëruar”. Ashtu siç e dini “khilḳati” (çështja e krijimit) dhe frymëzimi (shpallja) që përhapet nga Allāhu i Madhëruar - domethënë kjo botë, që është një frymëzim i Allāhu të Madhëruar - është shprehur me thënie të larmishme.

Çdo bashkësi ose shoqëri, ka dashur që të krijojë lidhjen mes shumësit dhe njëjësit, apo mes kësaj bote dhe fillimit, duke përdorur thënie si “shfaqja e shumësit nga njëjësi”, “qenia i fiksuar i frymëzimit nga burimi i frymëzimit”, nga “Khāliḳu” (Krijuesi) në “makhlūḳun” (krijesën), “ḳadīmi” (e vjetra) me “ḥadīthin” (të krijuarën), “uāxhibi” (e detyruara) me “mumkinin” (të mundurën).

Apologjetët kanë folur për “Khāliḳun” (Krijuesin) dhe “makhlūḳun” (krijesën), urtakët kanë bërë fjalë për “uāxhibin” (të detyruarën) me “mumkinin” (të mundurën), ndërsa disa të tjerë kanë folur për “ḳadīmin” (të shkuarën) dhe “ḥadīthin” (të krijuarën). Nëse do të kujtoheni ne në programet e shkuara kemi bërë fjalë mbi “Bē çehre-jēxhem’al-ē rubūbījjet, ḥal-ē‘ubūdījjet”(Uni në gjendjen e qenies rob në fytyrën e bukur të qenies Zot). Që të tëra këto janë një thënie më vete dhe çdo urtak sheh nga një këndvështrim.

Ashtu siç e dini urtakët muslimanë, pra ata që janë iluminacionistë, cilësinë e shfaqjes së botës së qenies e kanë kuptuar në gjendjen e një seri hierarkie. Në këtë çështje dhe shpallja është e njëjtë nuk ka dallim, sepse si një krijim i vetë botës së qenies, kurse shpallja vjen nga e njëjta gjë si mbledhje dhe si ligjvënie hyjnore, shfaqen nga i Vërteti i Madhëruar, pra nga e fshehta. Këta urtakë kanë përmbledhur një seri të hierarkisë.

Sipas mendimit të tyre ajo që u shfaq e para ishte mendja. Ju në një program paraardhës keni lexuar ḥadīthin në këtë çështje. Ata kanë përshkruar një hierarki të caktuar. E para është “‘aḳlu’l-kulī” (mendja e plotë), më pas vjen “nefsu’l-kulī” (shpirti, veta e plotë), pas saj vjen “feleḳu” (bota, universi), më tej vjen “xhismi” (trupi) dhe më vonë vijnë një seri shkallësh në formën e “hejūlāsë” (lëndës, qelizës së parë).

Ndërsa urtakët peripatetikë fillonin nga mendja e parë, më pas vazhdonin me mendjen e dytë, vijonin me mendjen e tretë etj., dhe shkonin deri në mendjen e dhjetë. Ata pranonin “nëntë “feleḳë” (botëra)” dhe “dhjetë “khilḳāte” (krijime)”.

Domethënë në në çdo rast ka një ndreqje, renditje. Pra frymëzimi vjen në drejtimin nga lart poshtë dhe ka një renditje në zgjatjen e saj. Sa më shumë ngjitet lart ka një zgjerim dhe qartësi, sa më shumë zbret poshtë ka një ngushtim dhe mbyllje. Derisa të arrihet në botën e lëndës që kjo është bota e “hejūlāsë” (lëndës, qelizës së parë), është një botë e mbyllur, e kufizuar, ku ka trupa dhe ndryshime.

Kjo ishte ecuria e frymëzimit. Edhe vetë Meulānā na lajmëron për këto fjalët e urtakëve:

‘Aḳl-ē euuel rand ber ‘aḳl-i douuom,
Mahi ez ser gonde bashed ne z’dom.

Mendja e parë u ngjit mbi mendjen e dytë,
Peshku qelbet nga koka dhe jo nga bishti.

Këtu ai na lajmëron për hierarkinë në zbritjen e frymëzimit. Në këtë vend ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti citon një gjë të re. Ai citon një gjë të tillë që del kundër të tërë urtakëve. Madje ajo që ai citon, nuk përputhet as me këtë poezinë e Meulānës. Ata thonë se frymëzimi vjen nga lart poshtë, brenda një rendi hierarkik. Ata e përshkruajnë atë në formën e piramidës. Kreu i piramidës është në fomën e pikës, atje është “mekmenu’l-gajbi” (bota e fshehtë), kur zbritet nga ai vend poshtë zgjerohet, që nënkupton se vjen nga “ixhmāli” (përmbledhja, shkurtimi) në “tafṣīl” (hollësi, imtësi).

‘Ajnu’l-Ḳuḍāti thotë kështu: “Kjo nuk është vetëm gabim, por është në shkallën e mohimit”. Ai këtu shpalos një gjë shumë të çuditshme, pra ai thotë se nuk bën kështu. Shumë mirë por ku mbështetet ai këtu kur e thotë këtë?! Ai e thotë këtë duke u mbështetur në ājetin ḳurānor: “وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ”“Ue huue me‘akum ejnemā kuntum” (Dhe Ai është me ju kudo që të jeni).(Ḥadīd, 4)

Ai shprehet se Allāhu është me ju; si rrjedhojë dhe qeniet janë bashkë me Allāhun. Qenia bashkë është e dyanshme. Nëse Allāhu është bashkë me të tëra qeniet, atëherë dhe të tëra qeniet duhet të jeni bashkë me Allāhun. Megjithatë këto dy qenie bashkë janë të ndryshme nga njëra-tjetra.

Ai vijon duke thënë: “Ja pra kjo është arsyeja se kuptimi i kësaj është pakëz i vështirë. Mendja që është e kufizuar me kohën dhe vendin e ka të vështirë konceptimin e kësaj; madje mbase dhe të pamundur”. Ai shton: “Qenia bashkë e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar me mbarë qeniet është e barabartë”.

Pra Ai nuk është më afër me njërën dhe më larg me tjetrën. Raporti i Allāhut me mbarë qeniet, nuk është në formën se është më afër me njërën dhe më larg me tjetrën. Raporti i tij me mbarë qeniet është një “qenie bashkë ḳajjūmī” (e përjetshme) dhe kjo qenie bashkë e përjetshme është e barabartë më të tërë.

Por “me‘aijjeti” pra qenia bashkë me qeniet, nuk është një kusht për të Vërtetin e Madhëruar. Ja pra kuptimi i kësaj pike është pakëz i vështirë. E thënë ndryshe Allāhu është bashkë me çdo qenie por Ai, nuk është nën kushtëzimin e këtij kushti.

Allāhu është bashkë me çdo qenie; Ai është bashkë me gurin, pemën, engjëllin, universin, me të dërguarit (p.q.m.t.), me ata që nuk janë të dërguar, shkurtimisht Ai është bashkë me çdo qenie; por Ai nuk kushtëzohet nga ato. Qenia absolut, i pafund dhe domosdoshmëria e qenies së Tij është e përhershme. Krahas qenies bashkë me gjithçka Ai nuk është i kushtëzuar nga asgjë.

Atëherë qenia bashkë e asaj ane është një qenie bashkë pakushte. Për sa i përket qenies bashkë të kësaj ane... Çdo qenie është me të Vërtetin e Madhëruar. Që nga ‘Arshi (Froni i Allāhut) deri në tokë, që nga universi më i lartë deri në “hejūlānë” (lëndën, qelizën e parë), “kerrūbīnët” (engjëjt më të afërt me Allāhun) deri në qeniet më të vockla, çdo lloj qenie nuk mund të quhet qoftë për një çast i vetëm e ndarë nga qenia bashkë me Allāhun; sepse në çastin që quhet se është ajo fundja nuk është më.

Si rrjedhojë qenia bashkë e të Vërtetit të Madhëruar është një kusht. Pra kjo qenie bashkë fiton një shfaqje. Një milingonë është bashkë me të Vërtetin e Madhëruar, qenia e saj bashkë bën të mundur qenien e saj milingonë, pra milingona ka një shfaqje.

Universi zotëron një shfaqje të universit. Engjëlli zotëron shfaqjen e engjëllit. Xhibrīli zotëron shfaqjen e Xhibrīlit. Kjo përkthehet se kur mbarë qeniet janë në këtë botë, këto të fundit bëhen zotëruese të shfaqjes nga “‘ajānu’th-thābiti” (shfaqja e fiksuar) në këtë botë.

Qoftë e vogël qoftë e madhe, qenia bashkë e çdo qenie me të Vërtetin e Madhëruar është shfaqja e pranishme që ajo vetë zotëron. Atëherë rrëfejmë se në aspektin e qenieve, qenia bashkë me të Vërtetin e Madhëruar është një kusht, në një mënyrë është shfaqja në një formë, në një kallëp, në një pamje dhe në një shfaqje.

Mirëpo i Vërteti i Madhëruar zotëron qenien bashkë me çdo qenie; por nkushti dhe më i vogël në lidhje me ta nuk është i kushtëzuar. Qenia absolut, i pafund dhe domosdoshmëria e qenies së Tij, qenia një dhe i vetëm i Tij është i përhershëm.

Ja pra ky rend i përshkruar nga ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti për qenien, nuk është një rend i hierarkisë vertikale. Allāhu zotëron një qenie bashkë të përjetshme që është e barabartë me të tërë qeniet. Në këtë çështje ai shprehet kështu duke u mbështetur në ājetin ḳurānor: “وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ”“Ue huue me‘akum ejnemā kuntum” (Dhe Ai është me ju kudo që të jeni).(Ḥadīd, 4)

Sipas kësaj dhe zbritja e shpalljes është në të njëjtën mënyrë. Kur vjen shpallja ajo fiton shfaqje; por Ai është bashkë me të dërguarit (p.q.m.t.). Çdo i dërguar është bashkë me Të në masën e aftësisë së tij.

Në këtë anë ka formë, kallëp, pamje dhe shfaqje. Çdo i dërguar është bashkë me të Vërtetin e Madhëruar në masën e tij të “‘ajānu’th-thābitit” (shfaqjes së fiksuar); jo më tepër se kaq. Hem i nderuari Mūsā (p.m.t.) hem i nderuari Īsā (p.m.t.) janë bashkë me Allāhun në masën e tyre të “‘ajānu’th-thābitit” (shfaqjes së fiksuar); kurse i nderuari “Ḥātemu’l-Enbijjā” (Vula e Lajmëtarve) (p.q.m.t.) është bashkë me Allāhun në masën e tij jashtëzakonisht të gjërë të “‘ajānu’th-thābitit” (shfaqjes së fiksuar).

Por i Vërteti i Madhëruar është bashkë me ta në mënyrën absolute. Hem në zbritjen e shpalljes dhe hem në të tërë botën e krijimit. Ja pra ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti me këto thënie bën të qartë ato që ju thatë thatë pak më parë.

Larixhānī: Shumë mirë a mund të themi kështu: “Ai duke bërë fjalë për fushën e “‘ubūdījjetit” (qenies rob) do që të tregojë fushën e pafund të të nderuarit të dërguar (p.qm.t.)?!”

Mjeshtër Dīnānī: Natyrisht se që është ashtu. Nga vendi që i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ka arritur shfaqjen, pohojmë se ajo është një shfaqje e pafund. Shprehemi kështu sepse “‘ajānu’th-thābiti” (shfaqja e fiksuar) e tij, është e ndryshme nga çdo lloj “‘ajānu’th-thābiti” (shfaqje e fiksuar) tjetër. Domethënë ato që kishin për t’u zbritur, kanë zbritur në fushën e qenies së tij të shenjtë.

Sigurisht se kjo zbritje, aq sa është në masën e postit të qenies lajmëtar të të nderuarit “Ḥātemu’l-Enbijjā” (Vula e Lajmëtarve) (p.q.m.t.) është dhe në masën e postit të kujdestarisë.

Unë këtë e kam thënë këtë me dhjetra herë më parë. I ndjeri Aga ‘Alī Muderris Zunuzī ka thënë një fjali, të cilën nëse unë nuk e përmend këtu është me të vërtetë mëkat. “Insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) është “Ḥātemu’l-Enbijjāi” (Vula e Lajmëtarve) (p.q.m.t.) dhe i nderuari “Emīru’l-Muminīni” (Prijësi i Besimtarëve Imām ‘Alīu) (p.m.t.)”.

Zunuzī shton duke rrëfyer kështu: “Mbarë shfaqja e vetës dhe e tërë shfaqja e vetës, është qenia lajmëtar e “Ḥātemu’l-Enbijjāit” (Vulës së Lajmëtarve) (p.q.m.t.) dhe shfaqja e të nderuarit “Emīru’l-Muminīni” (Prijësit të Besimtarëve) (p.m.t.)”.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, atëherë dhe thënia e ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti ka këtë kuptim. Ai vijon duke thënë se fusha e vetme e zotërimit të aftësisë së mundësisë së marrjes së frymëzimit të fshehtë të nderuarit “Rubūbījjet” (qenies Zot) në mbarë shfaqjen e vetës është e vërteta e Muḥammedit (p.q.m.t.). Pas thotë këtë ai hyn në çështjen e “Rubūbījjet” (qenies Zot) dhe “‘ubūdījjetit” (qenies rob) që e kemi hetuar në programin paraardhës.

Ai mundohet që ta vërtetojë plotësisht këtë veçasnërisht në veprën e tij me titull: “Temhīdāt” (Parathëniet). Pra pothuajse ai përgatit terrenin e duhur për ta zënë në gojë këtë çështje.

Kështu që ai kumton kështu: “Ja pra për këtë arsye ofiqi i të dërguarit tonë është “‘Abdullāh” (rob i Allāhut). Në këtë kornizë ne dhe kur jemi në namaz themi: “eshhedu enne Muḥammeden ‘abduhu ue resuluhu” (dëshmoj se me të vërtetë Muḥammedi është robi i Tij dhe i dërguari i Tij). Pra fillimisht ai është “‘abdi” (robi i Allāhut) dhe më pas “resuli” (i dërguari i Tij).

Nga këtu arrijmë në këtë përfundim: “Në ditët e sotme disa njerëz pretendojnë si më kështu: “Ato që zbritën nga fusha e të fshehtës, erdhën dhe u përzien me kuptimin, mendjen, ëndrrën dhe konceptimin e të dërguarit (p.qm.t.). Ato u gërshetuan me njëra-tjetrën, për këtë arsye ato që u bënë të ditura nga i dërguari (p.q.m.t.) nuk përbëjnë një shpallje të kulluar dhe të pastër. Duke qenë se ato u përzien me ato që ishin në mendjen e të dërguarit (p.q.m.t.), ne nuk zotërojmë një fe të pastër”. Këtë e kanë zënë në gojë dhe disa intelektualë.

‘Ajnu’l-Ḳuḍāti një mijë vite më parë, thotë këtë fjalë në mënyrë që në mendjen e askujt të mos vijë një dyshim i tillë: “Fusha e “‘ubūdījjetit” (qenies rob) është përtej mendjes, mendimit, ëndrrës dhe trurit të të nderuarit të dërguar (p.qm.t.)”. Mjeshtër a e pranoni këtë fjaë?!

Mjeshtër Dīnānī: I nderuar Larixhānī si fillim lërmëni që t’iu sqaroj këtë çështje. Unë nuk e di se kush janë këta njerëz që e thonë këtë fjalë, të cilët ju i cilësoni si “disa intelektualë”, unë nuk e di këtë, por kjo fjalë është hem e vërtetë hem një tregues se këta njerëz nuk e njohin çështjen. Kjo është një çështje shumë e qartë.

Fjalët e tyre: “Fjalët që i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) i ka thënë nga mendja dhe ëndrra e tij” nuk janë fjalë të gabuara, sepse shpallja erdhi në mendjen, ëndrrën madje dhe në shqisën e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.).

Shikoni unë po them këtë: “Shpallja erdhi nga fusha e të fshehtës në mendjen, ëndrrën e të dërguarit (p.q.m.t.) - madje dhe në ndjenjat/shqisat që janë poshtë ëndrrës - si rrjedhojë ajo erdhi deri në syrin dhe veshin e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)”.

Deri këtu nuk ka asgjë për t’u thënë dhe askush nuk duhet që ta mohojë këtë.

Por, ja pra se këtu ka një “por” të madh. Ata pandehin se mendja, ëndrra dhe shqisa e të dërguarit (p.qm.t.) janë njerëzore. Megjithatë mendja e të dërguarit (p.q.m.t.) është një mendje hyjnore, ëndrra e tij është një ëndërr hyjnore dhe shqisa e tij është një shqisë hyjnore. Madje shkon përtej kësaj, sepse dora e tij është një dorë hyjnore, syri i tij është syri i Allāhut dhe veshi i tij është veshi i Allāhut.

Unë nuk po se them të tëra këto janë një poezi, figurë letrare apo metaforë. Ne kur i themi këto, disa njerëz pandehin se janë metafora, jo këto nuk janë metafora. Gjuha e tij është gjuha e Allāhut. Pak më parë në programet pararendëse, ne kur ja pra ky është kuptimi i thënies: “Kuntu sem‘āhu ue beṣārahu” (Unë bëhem dëgjimi i tij dhe shikimi i tij) në ḥadīthin për të cilin kemi bërë fjalë, teksa kemi kemi cekur çështjet e “ḳurbu’l-ferāiḍit”(afrimin me adhurime të detyruara me Allāhun) dhe “ḳurbu’n-neuāfilit” (afrimin me adhurime vullnetare me Allāhun).

Gjithashtu dhe në Ḳur’anin Famëlartë kur Allāhu bën të ditur: “وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ”“Ti nuk e hodhe atë kur hodhe, por Allāhu e hodhi” (Enfāl, 17) këtë do të thotë. Pra Allāhu bën të qartë duke thënë: “Unë jam syri yt dhe veshi yt”.

Nëse Allāhu është syri, veshi dhe gjuha e të dërguarit (p.q.m.t.), atëherë përse të mos jetë mendja dhe ëndrra e tij?! Edhe mendja, ëndrra dhe gjuha e të dërguarit (p.q.m.t.) është hyjnore. Këtu hollësia është në në një pikë të vetme. Ata nuk e njohin mirë njeriun dhe ata të cilët nuk e njohin mirë njeriun mund t’i bëjnë këto lloj gabimesh.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Po mjeshtër, çështja erdhi në një vend shumë të bukur. Sipas ‘Ajnu’l-Ḳuḍātit i dërguari (p.q.m.t.) zotëron një fushë të qenies i dërguar dhe emri i kësaj është “‘ubūdījjetit” (qenies rob). Tani kemi dëshirë që ta lexojmë vetë thënien e tij: “Ai duke bërë me shenjë në thënien: “eu ednā” (ose edhe më afër) që kalon në ajetin ḳurānor: “فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ” “Fekāne ḳābe ḳausejni eu ednā” (Dhe ishte afër sa dy harqe ose edhe më afër) (Nexhm, 9) miraton kështu: “Posti: “eu ednā” (ose edhe më afër) është më lart se “ḳurbu’l-ferāiḍi” (afrimi me adhurime të detyruara me Allāhun) dhe “ḳurbu’n-neuāfilt” (afrimi me adhurime vullnetare me Allāhun). Ky post, është fusha e qenies së dërguar i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Në këtë fushë i dërguari (p.q.m.t.) shpëton nga kushti i çdo gjëje madje dhe nga vetja. Kjo fushë është vetë afrimiteti ndaj të Vërtetit të Madhëruar”.

Tani pyetja ime është kjo: “Sipas asaj që kam kuptuar, ai do që këto dy gjëra t’i ndajë nga njëra-tjetra. Pra i dërguari e merr shpalljen me këtë fushë. Mendja, kuptimi, ëndrra etj., e të dërguarit (p.q.m.t.) është ashtu siç sqaruat ju; por ajo që synohet këtu është posti i marrjes së shpalljes”.

Por vallë a është kjo fushë, një gjë e ndryshme nga fusha që kthehet më tej në mendjen, kuptimin dhe ëndrrën e të dërguarit (p.q.m.t.)?! Kështu është sipas ‘Ajnu’l-Ḳuḍātit.

Pra kur i dërguari (p.q.m.t.) merr shpalljen, mendja, mendimi, kuptimi dhe ëndrra e tij janë rishtas të zëna me këtë mesazh dhe ai është më nevojtar se të tërë në këtë çështje. Pra thënia e tij është formuluar kështu.

Mjeshtër Dīnānī: Po natyrisht se po, në çastin e marrjes së shpalljes nga i Vërteti i Madhëruar nuk ka më “unë”. Gjendja e atjeshme është shkrirja.

Larixhānī: Nëse më lejoni dua që të lexoj një paragraf: “Në thelbin e asaj fushe të  “‘ubūdījjeti” (qenies rob) shfaqet “Rubūbījjeti” (qenia Zot). “‘Ubūdījjeti” (qenia rob) në kahasim me “Rubūbījjetin” (qenien Zot) është një “unë” (në kuptimin e njollës së zezë në lëkurë), cilësia e saj nuk mund të futet në thënie.

“‘Ubūdījjeti” (qenia rob) në krahasim me “Rubūbījjetin” (qenien Zot) është “lā ta‘ajjūn” (jo i dukshëm). ‘Ājeti që njofton për postin e “‘ubūdījjetit” (qenies rob) është ‘ājeti: “فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ” “Fe euḥā ilā ‘abdihi mā euḥā” (Dhe i shpalli robit të Tij atë që ia shpalli) (Nexhm, 10). Atëherë përsërisim se shpallja ka zbritur në fushën e “‘ubūdījjetit” (qenies rob) së të dërguarit (p.q.m.t.). Kjo nënkupton se posti i “‘ubūdījjetit” (qenies rob) është përpara “risāletit” (qenies i dërguar). Kështu që dhe ne themi: “eshhedu enne Muḥammeden ‘abduhu ue resuluhu” (dëshmoj se me të vërtetë Muḥammedi është robi i Tij dhe i dërguari i Tij). Në fushën e “‘ubūdījjetit” (qenies rob), i dërguari (p.q.m.t.) nuk është marrës; përkundrazi është vetë qenia i lidhur me zbritjen dhe qenien i nënshtruar ndaj të Vërtetit. Çfarëdo që të ketë në atë post është i Vërteti”.

Kështu që Niḍḥāmī Genxhevī në atë dyvargëshin e bukur pohon pikërisht këtë:

Ez nebī xhoz nefes ne bud anxha,
Hemē Ḥaḳḳ bud o kes ne bud anxha.

Nga lajmëtarët nuk kishte as frymë atje,
Gjithçka ishte i Vërteti askush nuk ishte atje.

Ju e kishit përsëritur këtë poezi.

Mjeshtër Dīnānī: Po, madje ai posti i “ru’jetit” (shikimit) bëhet i vërtetë.

Këtë ai e kumton në një formë të theksuar. Tanimë atje është posti i shkrirjes. Në “‘ubūdījjet” (qenien rob) tanimë nuk ka më gjë tjetër përveç “Rubūbījjetit” (qenies Zot). Ky ḥadīth është jashtë mase i rëndësishëm: “El-‘ubūdiījjetu xheuheretun kunhuhā er-Rubūbījje” (Qenia rob është një thelbi (xhevahiri) i së cilës është qenia Zot). Pra largesa asgjësohet.

Kjo është e njëjtë me thënien e “me‘aijjetit” (qenies bashkë). Pra në mesin e tyre nuk ka më largesë. Mosqenia e largesës dhe qenia e qenies rob dhe qenies Zot, nënkupton qenien e gjithçkaje të Vërtetit. Kjo dukuri është shfaqja e të Vërtetit, zëri i të Vërtetit, tingullimi i të Vërtetit dhe madje dhe marrësi është i Vërteti. Folësi dhe marrësi është i Vërteti, që përkthehet se është zëri dhe veshi i të Vërtetit.

Përkufizmi i lartpërmendur është komentimi i ajetit që lexuat pak mësipër:““Fe euḥā ilā ‘abdihi mā euḥā” (Dhe i shpalli robit të Tij atë që ia shpalli) (Nexhm, 10).

Por çfarë i shpalli?! Ai nuk e sqaron këtë, por thotë: “dhe i shpalli robit të Tij atë që i shpalli”. Me fjalë të tjera ai nuk e tregon se çfarë është, rishtas ishte shpallje; pra sërish ishte i Vërtetë, përsëri nuk ishte një gjë përveç të Vërtetit. Përshkrimi i kësaj është mjaft i vështirë.

Ashtu siç kam paraqitur dhe në programin e kaluar, ne duke qenë se jemi një qenie që jeton në kohë dhe vend, konceptimi ynë mund ta kuptojë çdo gjë brenda perdes së kohës dhe vendit dhe me largesa.

Kur “gajru’l-nāmutenāhīja, nāmutenāhīja” (e pafundjma) vjen në “mutenāhīnë” (të fundmen) atëherë bëhet problem. Kur ajo që është absolute vjen në atë që ështe kushtëzuar, atëherë ajo e humb konceptimin e kohës.  Kur ne e shtrëngojmë dhe shtyjmë jashtë kufinjve, një mendje që është e kushtëzuar dhe e fundme, në kuptimin e asaj që është absolute dhe e pafundme atëherë del në dukje shqetësimi. Ja pra kjo është një dhunti, një e fshehtë e aftësisë, e cila kërkon qenien me dhunti. Qenia me dhunti e të fshehtës është një gjë tejet e vështirë.

Shikoni, unë e mbaj mend se ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti ka thënë kështu në një vend: “Ne gjithmonë jemi mes “ṣirrit” (të fshehtës) dhe “‘alenijjes” (të qartës)”. Pra ka një “ṣirr” (të fshehtë) dhe një “‘alenijje” (të qartë); pra ka një “të fshehtë” dhe një “të qartë”.

Ai thotë se e fshehta është gjithmonë e fshehtë; e qarta është gjithmonë e qartë. “Ṣirri” (e fshehta) është gjithmonë “ṣirr” (e fshehtë), e qarta është gjithmonë e qartë. Shumë mirë por nëse e fshehta është gjithmonë e fshehtë dhe e qarta është gjithmonë e qartë, cila është lidhja e saj?! Themi se kemi të bëjmë me ndryshin e gjendjes.

Domethënë ai i cili duhet të arrijë në postin e “ṣirrit” (të fshehtës) është vetë “sāliku” (udhëtari i përmirësimit të sjelljes). Kjo do të thotë se nëse qëndron në postin e qartësisë ai nuk mund të arrijë kurrë në “ṣirrin” (të fshehtë). Gjithashtu nëse qëndron në postin e “ṣirrit” (të fshehtës) ai nuk mund të arrijë kurrë në të qartën.

Ky është një ndryshim. Kurse ky ndryshim përbëhet nga një hap, i cili përbëhet nga shkronja “ﻡ” (mīm). Ashtu siç ka shprehur dhe urtaku: “Z’ Aḥmed ta Eḥad, jek mīm farḳ est”. Kjo nënkupton se dallimi mes “أحمد‎” “Aḥmedit” (njërit nga emrat e të nderuarit të dërguar) (p.q.m.t.)) dhe “أحد” “Eḥadit” (Një, të Vetmit, njërit nga emrat e Allāhut) është vetëm një dallim që rrjedh nga shkronja “ﻡ” “mīm”. (Me shkronjat e gjuhës arabe nëse hiqet shkronja “mīm” nga shkrimi i emrit “Aḥmed” atëherë ky emër mund të lexohet “Eḥad”: Media e Lirë).

Mbarë bota është mbytur pikërisht në atë shkronjën “mīm”. Nëse e heq shkronjën “mīm” nga mesi i emrit “Aḥmed” atëherë bëhet “Eḥad”, nëse vë shkronjën “mīm” bëhet “Aḥmed”. Ja pra pikërisht kjo shkronja “mīm” është “mīmi” i mundësisë. Nëse e heq “mīmin” e mundësisë atëherë “ṣirri” (e fshehta) dhe “‘alenijje” (e qarta) bëhen një. Sigurisht se përfytyrimi i kësaj është me të vërtetë shumë i vështirë.

‘Ajnu’l-Ḳuḍāti, ishte një njeri që zotëronte “ḥāl” (gjendjen) dhe “shuhūdin” (dëshminë). Falë qenies një njeri i “ḥaluetit” (ëmbëlsisë së qenies në vetmi) dhe i “sulūkut” (udhëtimit të përmirësimit të sjelljes) ka mundur që t’i shprehë në mënyrë shumë të bukur këto çështje. Them kështu sepse mundësia e sqarimit të këtyre çështjeve me gjuhën e filozofisë është mjaft e vështirë. Kjo punë kërkonpakëz “rijāḍījjet” (largpamësi, mbikqyrje, vëzhgim: Media e Lirë).

Ashtu siç gjendet vëzhgimi moral dhe veprues gjendet dhe vëzhgimi mendimor, veçanërisht duhet vëzhgimi mendimor. Nëse njeriu nuk zotëron zgjimin që ka të bëjë me çështjet logjike, nëse nuk zotëron pastërtinë e shpirtit, atëherë konceptimi i tij i këtyre lloj çështjeve është pakëz i vështirë.

Në rast të kundërt ne gjithmonë atë që është e pafundme e kuptojmë si të fundme dhe atë që është absolute e kuptojmë si të kushtëzuar. Kuptimi i mungesës së vendit me vendin, i mungesës së kohës me kohën nxjerr në dritë këto lloj çështjesh. Konceptimi i saj është një punë tejet e vështirë.

Larixhānī: Kjo u bë një sqarim shumë i bukur mjeshtër, në veçanti sqarimi juaj i sendërtuar në formën: “Folësi dhe marrësi është i Vërteti” ishte shumë ineteresant në lidhje me ājetin ḳurānor: “فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ” “Fe euḥā ilā ‘abdihi mā euḥā” (Dhe i shpalli robit të Tij atë që ia shpalli) (Nexhm, 10).

Nëse më lejoni unë dua që të lexoj një paragraf nga ai. Ky i fundit citon kështu: “Njëra nga veçoritë e fushës së qenies rob, është se i dërguari (p.q.m.t.) i përket vetëm fushës së qenies i dërguar”.

Mendja e tij, ëndrra e tij dhe truri i tij nuk kanë ndërhyrje në këtë fushë. Shpallja derdhet nga fusha e saj qiellore dhe nga gjuha e tij e bekuar ashtu siç është. E thënë ndryshe: “Shpallja është fjala e të Vërtetit të Madhëruar dhe derdhet nga gjuha e bekuar e të dërguarit që është i njëjtë me Të. Si rrjedhojë Allāhu i Madhëruar urdhëron ājetin: “وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ” “Ue mā jenṭiḳu ‘ani’l-heuā. In huue ilā uaḥjun jūḥā” (Ai nuk flet nga vetvetja. Ai flet vetëm atë që i shpallet”. (Nexhm, 3-4) për njerëz si ne që jemi njerëz me mbulesë, si dhe nuk është se njerëzit që kanë arritur në urtësinë e të fshehtës e dinë se i dërguari (p.q.m.t.) nuk flet nga vetvetja në atë post. Ai është i mbushur me Allāhun”.

Sipas meje këto fjali u kthejnë përgjigjje dhe pyetjes së drejtuar nga ana e një sërë ndjekësve tanë të nderuar. Më tej ai vazhdon kështu: “Atëherë fusha e shpalljes, është krejtësisht e pavarur nga përftimi i të dërguarit (p.q.m.t.) i Ḳur’ānit. Që ai ḥadīth del në pah si sunneti i lajmëtarit (p.q.m.t.). Që të dy janë tërësisht të ndarë nga njëri-tjetri dhe gjëra që plotësojnë njëra-tjetrën”.

Sa bukur e ka përkufizuar ‘Ajnu’l-Ḳuḍāti!

Mjeshtër Dīnānī: Ai është një njeri që ka punuar shumë në çështjen e qenies lajmëtar. Ai është një njeri që ka përparuar shumë në thellësi. Ashtu siç kam bërë të ditur nëse njeriu nuk ka mundur që të arrijë në urtësinë e “ṣirrit” (të fshehtës), ai nuk mund t’i konceptojë çështjet e “ṣirrit” (të fshehtës). Ai në këtë çështje zotëronte një hollësi dhe aftësi të shpirtit. Për këtë arsye ai mundi që ta shprehte këtë.

Ç’është e vërteta veshi duhet të dëgjojë por veshët janë të shurdhër. Disa njerëz megjithëse kanë veshë, nuk mund t’i dëgjojnë këto zëra, sepse i kanë veshët e shurdhër.

Larixhānī: Kjo ka të bëjë me konceptimin e të vertetave të ājetit: “صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُونَ” “Ṣummun, bukmun,‘umjun fehum lā jerxhiūn” (Ata janë të shurdhër, memecë, të verbër dhe nuk mund të kthehen (në udhën e drejtë)).(Beḳare, 18)

Mjeshtër Dīnānī: Po, pikërisht ashtu. “Ata janë të shurdhër, memecë, të verbër”. Shikoni hollësinë e ājetit. Ai bën fjalë për veshin, gjuhën dhe syrin. Kini kujdes se sa në mënyrë të hollësishme është shprehur lidhja e fuqive të konceptimit me njëra-tjetrën. Mbarë konceptimi e merr fuqinë e tij nga shqisat, pra ai e merr nga veshi, gjuha dhe syri. Më vonë ai bashkohet në shqisën e përbashkët, në ëndërr dhe më në fund në mendje. Pasi bashkohet në mendje ai bashkohet dhe në mendjen që gjendet mbi mendjen.

Ājeti i mësipërm pasi bën fjalë për dëgjimin dhe shikimin ai nuk thotë se ata janë të shurdhër; por thotë: “innehum lā je‘aḳilūn” (me të vërtetë ata nuk mendojnë). Njeriu që nuk mendon është ai njeri që nuk dëgjon; njeriu që nuk ka mendje të themi të vërtetën as nuk dëgjon. Duke qenë se janë “lā je‘aḳilūn” (ata nuk mendojnë) ata janë dhe “lā jesm‘aūn” (ata nuk dëgjojnë). Si pasojë e qenies “lā je‘aḳilūn” (ata nuk mendojnë) ata janë dhe “lā jentaḳūn” (ata nuk flasin) Duke qenë se janë “lā je‘aḳilūn” (ata nuk mendojnë) ata janë dhe “lājubṣirūn” (ata nuk shikojnë). Pra që të tëra këto shiqasa burojnë nga fusha e mendjes dhe fusha e mendjes është e lidhur dhe me një fushë tjetër përtej mendjes.

Larixhānī: Thënia e Ḳur’ānit Fisnik është shumë e bukur. Ashtu siç Imām Sexhxhādi ka thënë në veprën e tij me titull: “Risāletu’l-Ḥuḳūḳi” (Shpallja e të Drejtave): “Nëse një njeri nuk i jep urdhër në mënyrë logjike veshit të tij, gjuhës së tij, syrit të tij, dhe shqisave të tij, ai ka tradhtuar të drejtat e tyre”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, kjo është e vërtetë, nëse veshi nuk është i lidhur me mendjen ai dëgjon gabim. Nëse gjuha nuk është e lidhur me mendjen ajo flet gabim. Nëse syri nuk është i lidhur me mendjen ai shikon gabim. Shikimi nuk është një shikim i saktë. Në këtë mënyrë mendja vjen nga njëjësi në shumës. Nëse kjo lidhje nga shumësi në njëjës shkëputet atëherë dëgjimi, e folura dhe shikimi bëhen të shpërndara.

Njëri nga gabimet e mëdha që ka ndodhur në historinë tonë është ky: “Disa njerëz mendojnë se urtësia bie ndesh me mendjen. Ata e shikojnë urtësinë se nuk është në përputhje me mendjen. Ky është një gabim trashanik i historisë sonë. Por harrojnë se thelbi autentik i mendjes është urtësia e thelbit të kulluar, pastruar të mendjes. Urtësia nuk është kurrë jo në përputhje me mendjen”.

Ne e kemi thënë këtë me dhjetra herë; por tani le ta përsërisim dhe njëherë: “Urtakët disa herë kanë shpalosur sjellje të cilat nuk janë në përputhje me mendjen. Por kjo mendje është një mendje, e cila është robëruar, llogaritëse e zënë dhe e mësuar me punët ditore. Ata dalin kundër kësaj lloj mendjeje. Ne duhet që ta kujtojmë vazhdimisht këtë”.

Nëse ndonjëherë urtakët dalin kundër mendjes, ose dalin kundër racionalistëve, këta janë racionalistët që janë robëruar ndaj ndaj punëve të përditshme logjike. Po ata dalin dhe janë kundër mendjes, e cila anashkalon urtësinë dhe merret me punëra kalimtare, të dorës së dytë.

Pohojmë se mes mendjes që ecën bashkë me dashurinë, së kulluar, së shpëtuar nga kushtet, që është gjithmonë në ngritje dhe urtësisë nuk ka asnjë mospërputhje, ja pra kjo është mendja që është thelbi dhe autentizmi i urtësisë. Kjo është mendja që arrin në ājetin në fjalë: “فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ” “Fe euḥā ilā ‘abdihi mā euḥā” (Dhe i shpalli robit të Tij atë që ia shpalli) (Nexhm, 10).

Larixhānī: Ju e lidhët në një vend shumë të bukur. Atëherë përmbledhim duke thënë se ne nuk duhet t’i shikojmë si të ndarë një udhëtim asket dhe një udhëtim i mençuri nga njëri-tjetri. Sepse në fund të fundit ajo që udhëton dhe që vëzhgon është mendja.

Mjeshtër Dīnānī: Nëse mendja ecën me dashurinë po. Ajo vazhdimisht orvatet që të shpëtojë nga kushtet. “Sulūku” përkthehet si udhëtimi i shpëtimeve nga kushtet, gjë që është e mundur vetëm me mendjen. Pra largimi i vazhdueshëm nga vetja. Pikërisht ashtu siç gjarpri çan lëvozhgën e tij dhe del jashtë. Në të njëjtën mënyrë dhe “sāliku” (udhëtari) sa herë që udhëton dhe ngrihet në një shkallë ai çan dhe hedh tej një lëvozhgë.

Me fjalë të tjera ai lë lëvozhgën e tij dhe lëviz me thelbin e tij. “Sejru’s-sulūki” (udhëtimi i përmirësimit shpirtëror të sjelljes) është shkuarja nga lëvozhga në drejtim të thelbit, nga e dukshmja në të padukshmen, nga e ulëta në të lartën.

Larixhānī: Shumë mirë, mjeshtër kjo u bë një çështje mjaft e bukur, por fatkeqësisht dhe koha e programit tonë mbaroi. Përmbledhim se u shtruan një mori pyetjesh në lidhje me këtë çështje, shpresojmë që të tëra pyetjet të kenë marrë përgjigjje dhe urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Nëse do Allāhu në sajë të thënieve elegante dhe urtake të ‘Ajnu’l-Ḳuḍātit dhe sqarimeve tuaja të bukura, kanë fituar dhe pëlqimin e ndjekësve tanë të nderuar. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak