Ibrāhīmī Dīnānī: Qenia Lajmëtar Dhe Kujdestaria

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Shta. 8, 2020, 12:37 a.m.

Kujdestaria, është shkuarja tek e brendshmja, e fshehta, tek “ṣirru’s-suuejdā”-ja (pika, qendra më e thellë e njeriut), tek bota e pafund. Kurse qenia lajmëtar është një udhëtim i kundërt. Ajo është udhëtimi nga bota e pafund në këtë botë. Nuk ka asnjë lajmëtar që nuk e ka plotësuar kujdestarinë, asnjë i dërguar që nuk ka kujdestari. Çdo i dërguar është lajmëtar në masën e kujdestarisë së tij.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë, në veçanti të krijimit të kontaktit me ne dhe drejtimit të pyetjeve që kanë të bëjnë me përcjelljen tonë. Që këtej e tutje nëse do Allāhu ne do të bëjmë fjalë për pyetjet tuaja në kornizën e programeve tona. Ashtu siç e dini programi ynë ka një rend të caktuar. Kështu që ne do t’ua ngrejmë pyetjet tuaja ndjekësit tanë të dashur në lidhje me çështjet që kemi hetuar, mjeshtrit tonë të madh urtakut të çmuar, të nderuarit të tij hirësisë Dr. Ibrāhīmī Dīnānīt. Nëse do Allāhu në këtë mënyrë me këtë rast do të merrni dhe përgjigjet e pyetjeve tuaja.

Der ḥarf nejajed ashḳ u tabīr çē sūd?!

Bajed ké çeshid veger ne tefsir çē sūd?!

Gofti kē merā be bend giriftār konend,

Divāne dil est u ten be zenxhir çe sūd?!

Nuk vjen tek fjala dashuria, ç’dobi ka thënia?!

Atë duhet ta shijosh, ç’dobi ka komentimi?!

Ti i paske thënë të më robërojnë,

Zemra është e çmendur, ç’dobi ka zinxhiri ndaj lëkurës?!

Ashtu siç po bëhet e qartë me sa po ndiqni çështja e programit tonë është “uexhhullāhu” (drejtimi, fytyra e Allāhut). I barasvlefshmi i “uexhhullāhut” (fytyrës së Allāhut) në botën e jashtme është “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë). Çështja jonë kishte ardhur në këtë pikë: “Allāhu i Lartësuar krijon lidhje me ne, me anë të “insānu’l-kāmilit” (njeriut të plotë). Në këtë çështje u bë fjalë për mendimet e Muḥjiddīn ‘Arabīut dhe Mullah Ṣadrāsë.

Brenda kësaj kornize shumë nga ndjekësit tanë të dashur na kanë shtruar pyetje si “Vallë përse kujdestaria ose “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) duhet të krijojë një lidhje mes nesh dhe Allāhut?!” ose “Cila është lidhja mes mendjes dhe dashurisë?!” Nëse do Allāhu ata do ta marrin përgjigjen e pyetjeve të tyre në këtë program.

Mjeshtër ne iu falenderojmë për pjesëmarrjen tuaj në programet tona. Në shtesë këtu duam që t’iu përcjellim dhe falenderimet e ndjekësve tanë të dashur. Nëse do Allāhu do të vazhdojmë këto programe dhe do të përmbushim dhe pritshmëritë tuaja.

Po në progamin e kaluar ashtu siç bëtë të ditur dhe ju erdhi në rend të ditës një çështje e tillë si “Lidhja e Allāhut me botën e qenies është vetëm nëpërmjet ose “insānu’l-kāmilit” (njeriut të plotë)”. Kjo është një çështje e përfolur si në programin e shkuar dhe në këtë program së cilës duhet t’i kthejmë përgjigje. Ne po flasim pikërisht për këtë çështje: “Në një kohë kur në Ḳur’ānin Famëlartë ka ajete si: “وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ“ue huue me‘akum ejne mā kuntum” (dhe Ai është me ju kudo që të jeni) (Ḥadīd, 4) dhe وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ” (ue naḥnu aḳrabu ilejhi min ḥabli’l-uerīdi) “dhe Ne jemi më afër tij se damari i qafës së tij” (Ḳaf 16), të cilat tregojnë qenien tonë bashkë përjetësisht me Allāhun, vallëpërse të ketë një mjet të quajtur: “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) mes nesh dhe Allāhut!?!

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Si fillim lërmëni t’iu bëj të ditur se ju bëtë të ditur se “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) sqaron kuptimin e qenies sonë së bashku. Domethënë ne duhet që të mendojmë dhe hulumtojmë mbi ajetin ḳurānor: وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ“ue huue me‘akum ejne mā kuntum” (dhe Ai është me ju kudo që të jeni). (Ḥadīd, 4) të të vërtetit të Madhëruar. Por çfarë do të thotë qenia bashkë e të Vërtetit të Madhëruar me ne?!

Allāhu i Lavdëruar si bevojë e gjkimi të përjetshmë ëhthtë me çdo gjë. Qenia bashkë e Tij është një qenie bashkë e përjetshme. Qenia bashkë do të thotë të jesh bashkë, qenien bashkë. Nëse më lejoni le ta analizojmë këtë fjali, le të mos e kalojmë dhe ta lëmë thjesht duke e lexuar. Teksa i Vërteti i Madhëruar citon: “ue huue me‘akum” (dhe Ai është me ju), kumton se Ai nuk është vetëm me, por Ai është me çdo gjë.

Mes të Vërtetit të Madhëruar dhe çdo lloj qenieje nuk ka asnjë largesë ndarëse. Pra nuk ka asnjë largesë. Shprehemi kështu sepse përfytyrimi i largesës, është përfytyrimi i qenies së kufizuar të palëve. Pra nëse mes dy gjërave ka një largësi kuptimi i saj është kjo: “Njëra është deri këtu dhe tjetra është deri atje; por ata nuk kanë mundur të arrijnë tek njëra-tjetra dhe mes tyre ka mbetur largesa. Pra njëra është deri këtu dhe tjetra është deri atje”.

Mirëpo ju nuk mund të përfytyroni nëj kufi për qenien e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Në çastin kur ju caktoni një kufi dhe vendosni një limit e keni kufizuar të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Qenia i kufizuar i të Vërtetit të Madhëruar kërkon që Ai të jetë “mumkin” (i mundur), sepse çdo qenie e kufizuar është e mundur.

Qenia që është e mundur numërohet, qenia që mund të numërohet copëtohet. Një gjë që mund të kufizohet dhe është “mumkin” (e mundur) si pasojë e kësaj nuk zotëron veçorinë e qenies hyjnore, domethënë ajo nuk është hyjnore.

Atëherë ju nuk mund të caktoni një kufi për të Vërtetin e Madhëruar, ju nuk mund të vendosni një limit për Të. Në këtë rast pyetja juaj merr një gjendje më serioze: “Nëse nuk ka kufi atëherë çfarë do të thotë kjo qenie bashkë?! Çfarë do të thotë qenia bashkë e të Vërtetit të Madhëruar me një gjë?!”

Fjala vjen dy njerëz janë bashkë. Ata ecin bashkë, bisedojnë bashkë, martohen, bëjnë marrëveshje tregtare etj. Qenia bashkë apo të jesh bashkë ka lloje të ndryshme. Në mesin e dy gjërave që janë bashkë ka një lidhje të ndërsjellë. Shumë mirë por kush është bashkë me të Vërtetin e Madhëruar?! Pra a janë bashkë dy palë të pavarura?! Një gjë e tillë nuk mund të përfytyrohet kurrë për të Vërtetin e Madhëruar. Kjo gjë është një lloj “shirku” (përshkrimi shok i Allāhut të Madhëruar: Media e Lirë). Askush nuk mund t’i thotë përballë të Vërtetit të Madhëuar: “Ti je Ti, unë jam unë, ne të dy kemi një qenie bashkë”. Qenia bashkë, ose të jesh bashkë e që të dyja palëve kur thonë: “Unë jam unë dhe ne kemi një qenie bashkë”, është një qenie bashkë relative.

Për shembull nëse do të flasim me gjuhën e filozofisë, pamja dhe lënda janë bashkë. Pra trupi përbëhet nga pamja dhe lënda. Pamja me lëndën bëhen bashkë dhe përbëhet gjëja që i themi trup. Krijimi i trupave nga atomet është si krijimi i trupave njerëzorë nga qelizat. Fjala vjen bëhen bashkë brenda një rendi të caktuar dhe kur bëhen bashkë brenda këtij sistemi, ato për shembull përbëjnë trupin e një njeriu ose të një gjallese. Këto janë qeniet bashkë, të jesh bashkë të cilat ne i dimë.

Ndërsa qenia bashkë e Allāhut me njeriun, ose me çdo lloj qenieje tjetër, nuk është ndryshe nga llojet e tjera që ne dimë. Pra nuk është si bashkëpunimi i dy qenieve të ndryshme brenda një sistemi. Çështja më e rëndësishme është çështja e lidhjes së Allāhut me qeniet e tjera përveç Tij. Edhe qenia bashkë është një lloj lidhjeje apo nuk është ashtu?! Nëse qeniet nuk do të kishin asnjë lloj lidhjeje ata nuk do të mund të zotëronin as qenien bashkë.

Qenia bashkë, të jesh bashkë ndodh vetëm në mesin e gjërave që në njëfarë mënyrë kanë një lidhje. Edhe lidhjet kanë ndarje. Lidhjet krijuese, lidhjet relative, lidhjet vepruese dhe pësuese etj. Megjithatë lidhja e Allāhut me qeniet e tjera përveç Tij, nënkupton se nuk është si asnjë nga qeniet bashkë ose lidhjet që ne i dimë.

Urtakët e mëdhenj i kanë vënë një emër kësaj dhe unë duke i ndjekur ata parapëlqej këtë emër. Unë këtë qenie bashkë e shikoj si një “me’aijjetu’l-ḳajjūmījjeti” (qenie bashkë e përjetshme). Shumë mirë por çfarë do të thotë: “me’aijjetu’l-ḳajjūmījjeti” (qenie bashkë e përjetshme)?!

Pohoj se është e vërtetë se tek “me’aijjetu’l-ḳajjūmījjeti” (qenia bashkë e përjetshme) gjenden dy gjëra. Shtoj se është e vërtetë se gjenden Krijuesi dhe i krijuari, pra është e vërtetë se gjenden Allāhu dhe njeriu, pra është e vërtetë se gjenden Allāhu dhe kjo botë. Mirëpo lidhja e Allāhut me botën, ose lidhja e Allāhut me qenien dhe lidhja e Allāhut me njeriun i cili është simboli i botës, është një lidhje e përjetshme. Pra njëri është “muḳauuim” (i përjetshëm) kurse tjetri është “muteḳauuim” (qenie e lidhur me të përjetshmin).

Madje lidhja e këtyre nuk është as lidhja mes gjymtyrës dhe kryesores dhe thelbit, sepse gjymtyra dhe kryesorja kanë lidhje me njëra-tjetrën. Për shembull ngjyra dhe trupi. Themi se ka një lidhje mes ngjyrës dhe trupit. Vallë a mund të jetë ngjyra në vetvete në mungesë të trupit?! Kudo që ka një gjyrë, ka një gjë që e mban atë ngjyrë. Me fjalë të tjera ngjyra është ngjyra e një gjëje. Pa qenë trupi ju nuk mund të zotëroni një ngjyrë, nuk ka një gjë tillë.

Gjithashtu dhe shija është në të njëjtën mënyrë. Një gjë mund të ketë shije, por vetë shija nuk mund të jetë në vetvete. Ne nuk mund ta sqarojmë lidhjen mes Allāhut dhe kësaj bote, siç është lidhja mes gjymtyrës dhe kryesores, thelbit, ashtu siç ndodh në mënyrë të rëndomtë tek shembujt se një ngjyrë i përket një trupi, ose një shije i përket një ushqimi, duke qenë se gjymtyra është e lidhur me tërë qenien e saj pra me kryesoren. Sepse gjymtyra të paktën zotëron një pavarësi konceptive, domethënë ajo zotëron një natyrë të veçantë.

Atëherë më e drejta është që të themi se lidhja mes Allāhut dhe njeriut, ose lidhja mes Allāhut dhe mbarë botës është një lidhje “ḳajjūmī” (e përjetshme), që përkthehet se është “muḳauuimi” (e përjetshme). Por çfarë do të thotë “muḳauuimi” (i përjetshëm)?!E thënë ndryshe, nëse do ta them në një mënyrë më të thjeshtë, unë duhet që ta sqaroj këtë me një shembull. Shprehem kështu sepse fjalët “muḳauuim” (i përjetshëm) dhe “muteḳauuim” (qenie e lidhur me tëpërjetshmin) jenë koncepte të vështira për të mund t’u kuptuar nga disa njerëz. Them këtë sepse nuk mund të përfytyrohet se si është lidhja mes “muḳauuimit” dhe “muteḳauuimit”.

Kjo është arsyeja se më e mira është qa ta qartësoj këtë me një shembull. Kjo lidhje, është si lidhja e Diellit me dritën e Diellit. Në çfarë pjesëtimi është drita e Diellit me vetë Diellin?! Vallë a mund ta mendojmë dritën e Diellit në vetvete duke anashkaluar Diellin?! Ose lejomëni që t’iu jap një shembull tjetër, ka gjasa që këtë shembull ta kem dhënë në njërin nga progamet e mëparshme. Pra këtë po ilustroj thjesht si shembull, sepse shembujt na ndihmojnë që të kuptojmë.

Fjala vjen mendoni për shembullin e njeriut me hijen e tij. Njeriu ka një qenie bashkë me vetë hijen e tij. Vallë a nuk ka një qenie bashkë mes njeriut dhe hijes së tij?! Hija juaj është bashkë me ju. Kudo që të shkoni ju dhe hija juaj është bashkë me ju. Pra ajo ka një qenie bashkë të tillë, pra ajo është me ju; por si është kjo qenie bashkë?! A është hija në një vend të ndryshëm, ju jeni në një vend të ndryshëm dhe më pas që të dy jeni bashkuar?! Jo, kurrë nuk ka ndodhur një gjë e tillë. Pra megjithëse hija është një gjë përveç qenies suaj, ajo as mund të barttë kuptim dhe as mund të jetë pa praninë tuaj. Pra mbarë qenia e hijes, është e lidhur me të zotin e saj; ndonëse hija dhe i zoti i hijes nuk janë e njëjta gjë.

I Vërteti i Madhëruar bën të ditur: وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ“ue huue me‘kaum ejne mā kuntum” (dhe Ai është me ju kudo që të jeni); si rrjedhojë në mungesë të Allāhut nuk mund të ketë asnjë qenie. Përemri lidhor “me‘akum” (me ju) zotëron një qenie bashkë, të jesh bashkë të përhershëm. Shkurt po e them këtë në aspektin e qenies shembull: “Shembulli i këtij bashkimi, qenie bashkë si bashkimi, qenia bashkë e jush me hijen tuaj. Këtë lidhje ne mund ta sqarojmë me këtë shembull.

Atëherë pohoj se i Vërteti i Madhëruar zotëron një bashkim, qenie bashkë me çdo gjë; si përfundim kjo qenie bashkë në njëfarë kuptimi është shfaqja. Trupi, shfaqet me hijen e tij. Hija juaj është shfaqja juaj. Një njeri që iu njeh nga afër, mund t’iu njohë dhe ju nga hija juaj. Kështu që dhe kjo botë është shfaqja e të Vërtetit të Madhëruar. Rishtas dhe njeriu është shfaqja e të Vërtetit të Madhëruar.

Duke filluar që nga atomet deri tek galaksitë, nga kjo botë tek bota engjëllore, nga krijesat tek froni i Allāhut çdo qenie në një këndvështrim është hija ose pasqyra e të Vërtetit të Madhëruar. Por nuk është pamja e plotë e Tij. Çdo qenie tregon një drejtim të Allāhut. Qenia e vetme që tregon të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar në çdo drejtim që tregon “ḳahrin” (shkatërrimin), “luṭfin” (butësinë), “xhelālin” (zemërimin) dhe “xhemālin” (bukurinë), “ezelin” (qenien e përhershme) dhe “ebedin” (qenien e përjetshme) të Tij është “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë).

Ne kur bëjmë fjalë për njeriun ne flasim për “insānu’l-kāmilin” (njeriun e plotë) dhe për aftësitë e njeriut. Ne nuk bëjmë fjalë një për një për njerëzit. Njerëzit e rëndomtë, mund të mos i kenë derdhur mbarë aftësitë dhe mundësitë e tyre në vepra, por kjo nuk është çështja jonë. Ne kur themi njeri, ne flasim për natyrën e krijimit të tij. Sepse ky i fundit ka arritur tek një përsosje që mund të tregojë të tërë hijen e të Vërtetit të Madhëruar. Ja pra “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) është njeriu i cili ka arritur tek një vend i tillë.

Këtu nuk synojmë shumë njerëz që si pasojë e kushteve të krijuara, ose të shkaktuara nga vetë ata, mund të mos e kenë gjetur atë aftësi tek qeniet e tyre. Ata mund të mos kenë arritur tek përsosjet që mund t’i kishin derdhur në vepra, tek aftësitë që mund t’i kishin derdhur në vepra. Madje mund të kenë shkuar plotësisht në udhën e kundërt, por kjo është jashtë çështjes sonë.

Njeriu si natyrë e zotëron këtë fuqi falë natyrës dhe vetës së krijimit të tij. Njeriu në sajë të krijimit të tij mund të tregojë mbarë mbiemrat e zemëruar dhe të bukur, përkatës (eksluzivë) dhe të domosdoshëm të të Vërtetit të Madhëruar. Ai mund të jetë një hije e plotë e të Vërtetit të Madhëruar. Me fjalë të tjera ai është pasqyra që tregon tërësisht qenien e të Vërtetit të Madhëruar.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër. Edhe i ndjeri Fejz (Kāshānī) e ka shqyrtuar qenien bashkë si shfaqje. Ky pohim nënkuptohet dhe nga përemri vetor “kum” (ju) që ceket në fjalinë: وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ“ue huue me‘akum ejne mā kuntum” (dhe Ai është me ju kudo që të jeni) në ajetin e lartpërmendur. Pra ashtu siç kumtuat dhe ju shfaqja është tek mbarë njerëzit; por ajo shfaqet tërësisht vetëm tek një njeri i caktuar. Pra “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) është njeriu në të cilin shfaqja ka arritur tek përsosja. Kjo ishte një çështje e rëndësishme ashtu ju sqaruat në mënyrë shumë të bukur. Kështu që një pyetjeje iu dha përgjigjja.

Mjeshtër Dīnānī: Këtu lërmëni që t’i bëj një shtesë atyre që thatë për sa i përket çështjes së “insānu’l-kāmilit” (njeriut të plotë) dhe “kemālit (përsosjes). Lidhëza dëftore dhe përemri vetor “me‘akum” (me ju) që kalon në ajetin e sipërcituar nuk është e vlefshme vetëm njeriun, por çdo gjë. Pra Allāhu është bashkë me të tëra qeniet. Qenia bashkë me njeriun, është qenia bashkë me gjithçka. Sepse njeriu është gjithçka. Por përse unë e ngrej këtë pretendim të tillë?! Ky pretendimi im nuk është një pretendim broçkull.

Por çfarë do të thotë thënia: “Njeriu është gjithçka?!” Përsosja e kësaj bote është njeriu. Mendojeni këtë botë pa njerëz. Pra kjo botë le të jetë, por njeriu të mos jetë, një botë e tillë është e mangët, mbase do të ishte dhe e pakuptimtë. Pupëza e syrit e qenies është njeriu. Kjo botë është një botë e plotë meqenëse njeriu jeton në këtë botë. Ndërsa një botë ku njeriu nuk është, ajo është e mangët dhe ndoshta e pakuptimtë. Ky është vendi i njeriut tek qenia.

Larixhānī: Po mjeshtër, në këtë pikë çështja që është e rëndësishme dhe e cila sjell në rend të ditës dhe pyetjen vijuese është kjo: “Muḥjiddīn ‘Arabīu, “insānu’l-kāmilin” (njeriun e plotë) e shpreh si “uelī” (kujdestar) në anën e lidhur tek bota e brendshme, e fshehtë dhe e lidh atë me “uelājetin” (kujdestarinë). Kurse anën që ka të bëjë me botën e jashtme, të shfaqjes e shpreh si “nebī” (lajmëtar) dhe atë e lidh me “nubuuuetin” (qenien lajmëtar). Kur bashkë me të vijnë dhe gjykimet politike ai e cilëson atë si “risālet” (dërgesë, shpallje).

Gjithashtu dhe Imām Suhreverdī i jep një vend një thënieje që ka të bëjë me komentimin e ajetit: “فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ“Fes’elū ehle’dh-dhikri in kuntum la te‘alemūn” (Pyesni të zotërit e dhikrit (diturisë, përmendjes) nëse nuk e dini) (Sure Naḥl, 43). Ai e përsërit në shumë vende ajetin e mësipërm. Ky ashtu siç kanë përkufizuar që të dy personalitetet e mëdha, në anën e qenies kujdestari i Allāhut, njeriu është bashkë me Allāhun. Pra ai nuk cakton një kufi mes tij dhe Allāhut.

Mjeshtër në këtë kornizë, vallë a mund ta shohim vendin e kujdestarisë, fushën e kujdestarisë, si një fushë hyjnore?!

Mjeshtër Dīnānī: Ju sollët në rend të ditës një çështje shumë të thellë. Nëse më lejoni unë dua që të bëj një sqarim pakëz më të mëtejshëm në këtë çështje. Pak më parë ju nga Ibn ‘Arabīu përcollët çështjen e qenies së anës së brendshme dhe të jashtme, apo të anës së fshehtë dhe të dukshme, dëshmisë, shikimit, ose anën e kësaj botë dhe të botës engjëllore... Epo që të tëra këto janë thëniet e tjera të njëra-tjetrës.

Unë këtu duhe të bëj një sqarim; sepse këto thënie keqkuptohen shumë rëndë. Fjala vjen kur bëjmë fjalë për të fshehtën dhe dëshminë, apo për të brendshmen dhe të jashtmen, njerëzit i kuptojnë botën e brendshme dhe të jashtme si dy botë të jashtme dhe për shembull pandehin se kur shkohet djathtas arrihet tek bota e të fshehtës dhe kur shkohet majtas arrihet tek bota e dëshmisë. Ata mendojnë se kur shkohet djathtas arrihet tek bota engjëllore dhe kur shkohet majtas arrihet tek kjo botë. Ja pra këtu nis gabimi trashanik. Pra ai njeri shikon aq shumë jashtë, sa kërkon që t’i gjejë jashtë vetvetes si dëshminë dhe të fshehtën.

Që të tëra pyetjet burojnë se njeriu më tepër shikon më tepër jashtë se sa brenda tij. Sigurisht se njeriu duhet të shohë jashtë, unë nuk dua të them se njeriu të mos shohë jashtë. Nëse njeriu nuk sheh jashtë ai është i verbër dhe përjeton shqetësime. Megjithatë shikimin jashtë nuk duhet ta marrë aq seriozisht sa të mund të humbë shikimin e brendshëm. Me fjalë të tjera ai nuk duhet ta flijojë shikimin e brendshëm për shikimin e jashtëm; gjithashtu ai nuk duhet ta flijojë shikimin e jashtmë për shikimin e brendshëm.

Udha më e mirë me qëllimin e mundësisë së kuptimit më të drejtë të të fshehtës dhe të dëshmisë, apo duke përdorur një thënie më të saktë të të brendshems dhe të jashtmes, ose ashtu siç përshkruat kujdetarisë dhe qenies lajmëtar, është drejtimi dhe paraqitja e njeriut tek vetvetja. Domethënë ai duhet ta fusë të jashtmen brenda një kllape dhe duhet t’i drejtohet vetvetes. Shumë mirë por çfarë do të thotë drejtimi i ndaj vetvetes?! Kjo nënkupton konceptimin e qenies së vetvetes për një çast.

Atëherë ai e sheh se ka një drejtim të jashtëm. Ai e sheh Diellin, Hënën, rrugicën, ai ha ushqim, pi ujë, ka bashkëshorte, fëmijë, shokë, etj. Të tëra këto dukuri janë të jashtme. Në të njëjtën kohë ai ka dhe të brendshmen. Ai ka gjendjet dhe mendimet e brendshme, ndoshta gjendjet që nuk ia ka thënë askujt dhe i mban thellë të fshehta në vetvete. Nëse ai i drejtohet anës së tij të brendshme ai mund t’i gjejë këto lloj gjërash.

Nëse njeriu i zotëron këto dy këndvështrime, ai e di se që të dyja këndvështrimet i përkasin atij. Ashtu siç thuhet në ajetin ḳurānor: أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ“Elem nexh‘al lehu ‘ajnejni, ue lisānen ue shefetejni?!” (A nuk i dhamë atij dy sy, një gjuhë dhe dy buzë?!) (Beled, 8, 9)i cili citohet në kuptimin e vërtetë me këto “dy sy” bëhet me shenjë dhe tek syri i fshehtë.

Po miratoj se është e vërtetë se dy sytë e njeriut shohin të jashtmen; por me këto dy sy ju mund të shihni dhe të fshehtën. Mjafton që të shkojnë drejt të brendshmes së njeriut. Ja pra kjo shkuarja drejt të brendshmes së njeriut për disa njerëz është pakëz e vështirë. Shumë mirë por çfarë dua që të them me këtë hyrje?! Ajo që dua të them është se mundësia e kuptimit të njeriut të botës së të fshehtës duhet të kuptojë të brendshmen e tij.

Nëse më lejoni dua që ta thjeshtoj më shumë çështjen. Derisa njerëzit të mos mendojnë se e fshehta është një gjë shumë e çuditshme dhe e habitshme. Shprehem kështu sepse njerëzit mendojnë se e fshehta është një gjë shumë e çuditshme dhe e habitshme. Po pohoj se kjo është hem e çuditshme hem e habitshme, por gjithashtu ajo nuk është shumë e çuditshme dhe habitshme. Unë po e thjeshtoj këtë tani.

Ju mund t’i shihni të tëra organet e trupit tuaj. Ju duke shikuar në pasqyrë mund të shihni dorën tuaj, këmbën tuaj, fytyrën tuaj, syrin tuaj etj. Ju mund ta shihni syrin tuaj por nuk mund të shihni shikimin tuaj. Ju nuk mund ta dëgjoni dëgjimin tuaj; por mua mund të më thonë këtë: “Unë mund të shikoj “maḥsūsātin” (gjërat që mund të ndjehen me shqisa, shqisoret: Media e Lirë). Pra kur unë shoh tek një gjë, unë nuk shoh shikimin tim, por shoh atë që duket. Ja pra kjo është gotë, ky është çaj, kjo është kështu dhe ajo është ashtu etj. Pra shikimi im, shfaqet për mua si një gjë që ndjehet.

Mirëpo nëse do t’iu pyes a mund ta shihni mendjen tuaj?! Vallë a mund ta shihni, a mund ta përftoni dhe a mund ta përfshni mendjen tuaj?! Ju nuk mund ta përfshini mendjen tuaj, ajo iu përfshin ju. Ju nuk mund ta shihni dhe nuk mund ta dëgjoni me veshë atë. Tani mund të pyesni kështu: “Megjithëse unë nuk mund ta shoh shikimin tim, ashtu siç shoh atë që duket, ndonëse nuk e shoh mendjen time, a mund ta shoh atë në “me’aḳūlin” (atë që mendohet)?!

Atëherë unë po iu drejtoj këtë pyetje: “Shumë mirë por ku është “me’aḳūli” juaj (atë që mendoni), vallë a mund ta shihni “me’aḳūlin” tuaj (atë që mendoni)?! Jo, ju nuk mund ta shihni as “me’aḳūlin” tuaj(atë që mendoni). Ashtu siç nuk mund ta shihni mendjen tuaj, nuk mund ta shihni as “me’aḳūlin” tuaj (atë që mendoni). Them kështu sepse një gjë e menduar nuk mund të shihet, vetë mundtë mendohet, vetëm konceptohet me mendje. Atëherëju nuk mundta shihni mendjen tuaj, gjithashtu ju nuk mund të shihni as “me’aḳūlin” tuaj (atë që mendoni); krahas kësaj ju zotëroni si “aḳlin” (mendjen) dhe “me’aḳūlin” (atë që mendohet). Ja pra kjo është e fshehta juaj.

Unë dua që të hedh pakëz më shumë dritë mbi të fshehtën. Pra unë dua t’ua sqaroj pakëz më tepër të fshehtën njerëzve, në mënyrë që njerëzit të mos mendojnë se e fshehta është ashtu një gjë e zëzë, e çuditshme dhe e habitshme. Jo e fshehta juaj është mendja juaj. Por bota e mendjes që është e fshehta juaj, është një botë e paanë dhe e pafund. Për më tepër brenda mendjes suaj që është e fshehta juaj, janë të pranishme kushedi se sa të fshehta.

Kjo luginë është aq e paanë dhe e pafund dhe në këtë luginë ju duhet të përshkoni udhë tek të fshehtat brenda të fshehtave dhe tek perde brenda perdeve. Deri në atë vend sa mendja juaj t’iu thotë: “Unë këtu mbeta e paaaftë dhe nuk mundem më...”

Kjo është udha e të fshehtës. Ju duhet ta kërkoni udhën e të fshehtës brenda vetvetes dhe të mos ta kërkoni atë jashtë. Kur thuhet e fshehta dhe e jashtmja ne nuk duhet të mendojmë nëse duhet shkuar në këtë anë apo në atë duke shikuar sa majtas sa djathtas. Madje dhe nëse hipni në një anije kozmike apo në mjet hapësinor dhe shkoni tek galaksitë rishtas nuk do të mund të arrini tek e fshehta. Ose e kundërta dhe nëse gërrmoni një pus shumë të thellë dhe të shkoni deri në vendin ku të mund të shkoni sërish a do të mund të arrini tek e e fshehta?! Jo, nuk do të mund të arrini kurrë!

Mbase mund të arrini tek çdo gjë, por jo tek e e fshehta. Majtas, djathtas, në çdo lloj ane që të shkoni, shkoni, sipërfaqja qiellore është e njëjtë. Shumë mirë me cilën udhë mund të shkoni tek bota e të fshehtës?! Me “derūnīnë” (anën tuaj të brendshme dhe të thellë). “Derūnī” (ana juaj e brendshme) nuk është një gjë ashtu e çuditshme dhe e habitshme.

Nëse ju shkoni drejtë tek mendja juaj, atëherë do të shkoni drejtë tek e fshehta, sepse mendja juaj është e fshehta juaj. Mendja juaj është dritarja e të fshehtës suaj.

Cila ishte çështja jonë, nga ku filluam?! Cila ishte pyetja juaj?!

Larixhānī: Kujdestaria dhe qenia lajmëtar... E brendshmja...

Mjeshtër Dīnānī: Themi se për të shkuar tek e brendshmja - që dhe ajo është kudestari - ju duhet të shkoni nga “derūnī” (ana juaj e brendshme). Po ju mund të shkoni dhe me mendjen. Ja pra kësaj shkuarjes tek “derūnī” (ana juaj e brendshme) urtakët e quajnë “suūd “ pra ngritje, që do të thotë ngritja tek i Vërteti, e cila është e pafund. Ndërsa për sa i përket kujdestarisë që zë vend kundrejt qenies lajmëtar... Njerëzit nuk e kuptojnë as kuptimin e kujdestarisë.

Kujdestaria, është shkuarja tek e brendshmja, e fshehta, tek “ṣirru’s-suuejdā”-ja (pika, qendra më e thellë e njeriut), tek bota e pafund. Kurse qenia lajmëtar është një udhëtim i kundërt. Ajo është udhëtimi nga bota e pafund në këtë botë. Nuk ka asnjë lajmëtar që nuk e ka plotësuar kujdestarinë, asnjë i dërguar që nuk ka kujdestari. Çdo i dërguar është lajmëtar në masën e kujdestarisë së tij.

E thënë ndryshe deri tek udhëtimi i të fshehtës, pra çdo kujdestar mund të jetë lajmëtar në bazë të masës së etapave që ka përshkuar në udhëtimin e brendshëm dhe tek e fshehta. Për këtë arsye shkallët e të dërguarve nuk janë të njëjta. Shkallët e të dërguarve janë sipas shkallëve tek kujdestaritë e tyre. Ata mund të kthehen pas tek bota e të fshehtës në masën e udhëtimeve dhe ngritjeve të tyre. Ja pra këtij kthimi nga e fshehta tek e dukshmja quhet qenie lajmëtar.

 

I dërguari përparon tek tek “ṣirru’s-suuejdā”-ja (pika, qendra më e thellë e njeriut) dhe vjen në botën e dukshme nga vendi i të fshehtës, ai flet dhe me njerëzit dhe i bën thirrje atyre. I nderuari Nūḥ, i nderuari Mūsā, i nderuari Īsā, i nderuari Ḥātemu’l-Enbijjā (p.q.m.t.) kanë folur me njerëzit dhe ua kanë përcjellur atyre mesazhin që kanë marrë nga vendi i të fshehtës.

 

Atëherë qenia lajmëtar është ardhja tek e dukshmja, ndërsa kujdestaria është shkuarja tek e brendshmja. Shumë mirë por cila qëndron më lart?! Edhe nëse nuk do të pyesni ju do të pyes unë: “Vallë a është më e rëndësishme ardhja tek e dukshmja apo shkuarja tek e brendshmja?!” Që të dyja janë të rëndësishme; mirëpo cila qëndron më lart?! Urtakët qenien lajmëtar, ose shkuarjen tek e dukshmja e shprehin me “jeli’l-khalḳi” (shkuarjen tek krijimi), ndërsa kujdestarinë, ose shkuarjen tek e brendshmja e shprehin me “jeli’r-Rābbi” (shkuarjen tek Zoti), pra shkuarjen drejt të Vërtetit.

Anët e tyre janë të ndryshme; ana e të fshehtës është drejt të Vërtetit; ndërsa ana e udhëtimit të qenies lajmëtar është krijimi. Pra përsërisim se është e vërtetë se vjen nga i Vërteti por në fund arrin tek krijimi. Nënvizojmë se është e vërtetë se kujdestaria vjen nga krijimi por shkon tek i Vërteti. Këto janë dy udhëtime të cilat janë të gërshetuara dhe të ndërthurura me njëra-tjetrën, ato janë dy gjysmëbashkësi. Ja pra këto dy gjysmëbashkësitë e ngritjes dhe uljes përbëjnë bashkësinë ose rrethin e qenies së njeriut.

“Insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) bëhet i plotë me këto dy rrethe. “Insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) është njeriu që i shëtit këto dy rrethe. Pra ai ka bërë një xhiro tek qenia. Pra ai ka shkuar tek e fshehta dhe ka ardhur përsëri tek dëshmia. Nëse njëra nga këto mungon “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë) nuk mund të jetë.

Larixhānī: Ja pra dhe pyetja qëndron pikërisht këtu mjeshtër. Pra puna e tregon vështirësinë e saj këtu. Vëmë theksin se po njeriu i ndjen tek vetja të vërtetat që quhen mendje; por shkuarja drejt kësaj bote është një gjë shumë e vështirë. Edhe Imām Suhreverdi e përmend këtë: “Me fjalë të tjera për një njeri që nuk është njeri i përmendjes nuk është i mundur drejtimi brenda vetvetes. Ja pra kjo është arsyeja se përse udhëtimi ynë i brendshëm i përmirësimit moral dhe shpirtëror është i kufizuar e drejtimin e “pirit” (kryetarit) të njerëzve të përmendjes. Vallë a nuk tregon kjo gjendje postin dhe vendin e “pirit” në udhëtimin e përmirësimit moral dhe shpirtëror?!

Mjeshtër Dīnānī: Po nuk ka dyshim se është ashtu. Ashtu siç përshkrova “piri” është “insānu’l-kāmili” (njeriu i plotë). “Piri” është njeriu që ka shkuar tek ajo udhë. Pra ai i ka shijuar vështirësitë e saj, është përballur me rreziqet e saj, ai e di mënyrën dhe stilin e pikësynimeve të udhës.

Bē mej sexhxhāde rengin kon geret pir-i mugān gujed,
Kē sālik ne buved z’rah-ē resm-ē menzilhā.

Lyeje me pije sexhxhādenë nëse ty të thotë piri,
Sepse udhëtari nuk e di mënyrën dhe stilin e pikësynimeve të saj.

Të dërguarit janë pirët e udhës. Kujdestarët e Allāhut janë pirët e udhës. Sigurisht se njohja e kujdestarit, se si do të njihet është një çështje  veçantë. Megjithatë të dërguarit e Allāhut janë pirë, këtë na e kanë treguar librat qiellorë. Bëmat e të dërguarve janë përpara syve tanë. Rishtas janë dhe kujdestarët, janë dhe të mëdhenjtë e ṭarīḳāteve, sa mirë që ne veprat e tyre i kemi në duart tona. Këta të fundit e dinin mënyrën dhe stilin e udhës dhe kishin kaluar tek këto udhë. Nëse ne i dimë fjalët e tyre dhe u bindemi atyre dhe ne do të shkojmë tek ajo udhë.

Mirëpo kushti i këtyre, si fillim është arritja tek ndërgjegjja jonë.Ashtu siç përkufizova dhe më parënëse ne nuk e njohim vetveten, ne nuk mund ta dimë se udha e brendshme është brenda vetvetes. Ashtu siç bëra të ditur dhe më parë ne e kërkojmë jashtë udhën tonë të brendshme. Por udha e brendshme nuk është jashtë. Unë dua që të lexoj një dyvargësh tjetër të  Ḥāfiḍḥit. Allāhu e mëshiroftë Ḥāfiḍḥin, me të vërtetë ai është një njeri i mrekullueshëm. Ai citon si më poshtë:

Ḥuḍūr-ē ger hemē khāḥi z’u gāfil me shov Ḥāfiḍḥ,
Metā mā telḳā men teḥua dae’d-dunjā ue eḥmilhā.

Ḥāfiḍḥi kumton si vijon: “Nëse do që të arrish tek qetësia e përhershme, nëse do që të bashkohesh me të dashurin tënd, mos u huto nga Ai, por si rrjedhojë nga vetvetja”. Domethënë:“Men ‘arefe nefsehu ḳad ‘arefe Rabbehu” (Ai që njeh vetveten me të vërtetë ka njohur dhe Zotin e tij).

Kur arrin tek i dashuri, tanimë largohu nga kjo botë, lëre botën.

Nëse do qetësinë shko drejt vetvetes, sepse qetësinë duhet ta gjesh tek vetvetja. Kjo është shumë e rëndësishme. Edhe Imām Suhreverdī e thotë këtë. Sipas kësaj Ḥāfiḍḥi e ka marrë këtë nga Imām Suhreverdī. Sipas meje Ḥāfiḍḥi e ka lexuar tërësisht Imām Suhreverdīn. Sepse të tëra mesazhet e këtij të fundit janë në drejtim të pranisë, qetësisë së njeriut.

Prania, qetësia është e brendshmja e njeriut. Kjo është një gjë që bota e ditëve të sotme nuk do t’i vërë veshin. Në ditët tona kur ne bëjmë fjalë për të brendshmen, ata që janë zhytur deri në grykë me të jashtmen, nuk duan që të tregojnë në asnjë mënyrë kujdes ndaj të brendshmes. Kur ju bëni fjalë për të brendshmen, organet e tyre të brendshme e kuptojnë këtë. Organet nuk janë e brendshmja e njeriut, ne për të mund të gjetur të brendshmen tonë, ne duhet të drejtohemi tek ana jonë e brendshme, tek “ṣirru’s-suuejdā”-ja (pika, qendra më e thellë e njeriut), në “derūnīnë” (anën tonë të brendshme). Vetëm kur të marrim këtë drejtim dhe këtë kujdes, ne mund t’i kuptojmë me të drejtë fjalët e të mëdhenjve në lidhje me të brendshmen.

Shikoni poezitë e Meulānës mund t’i lexojë çdo njeri; mirëpo jo çdo njeri e kupton drejtë përmbajtjen e tyre. Dhe disa komentime që janë bërë në këtë çast i komenton ato nga jashtë. Vetëm me të jashtmen nuk mund të arrihet askund. Ashtu janë dhe poezitë e Ḥāfiḍḥit.

Këto poezi marrin kuptim në bazë të atij që e lexon. Kur lexojmë vargun: “Nëse do që të arrish tek qetësia e përhershme, nëse do që të bashkohesh me të dashurin tënd, mos u huto nga Ai, por si rrjedhojë nga vetvetja” vallë çfarë lloj kuptimi i jep njëri nga njerëzit e të jashtmes qetësisë këtu?! Ai thotë se qetësia nuk është mbledhja dhe ulja e disa njerëzve në një vend, folja, qeshja dhe argëtimi i tyre i ndërsjellë. Kjo nuk është qetësi.

Shikoni veshi i botës sot nuk është shumë i hapur ndaj të brendshmes. Ajo e dëgjon shumë pak të brendshmen, ndoshta kështu ka qenë gjithmonë. Ne gjithmonë duhet të kemi dy sy. Ne duhet të zotërojmë hem syrin e të brendshmes hem syrin e të jashtmes. Nëse nuk i përdorim këto dy sy, do të pengohemi dhe qëndrojmë në vend. Vetëm qëndrimi tek e brendshmja dhe hutimi nga e jashtmja është i rrezikshëm. Dhe mbytja në të jashtmen dhe hutimi nga e brendshmja është sërish e rrezikshme.

Larixhānī: Shumë mirë, kjo u bë një çështje mjaft e nxehtë, por fatkeqësisht dhe koha e programit tonë mbaroi. Nëse do Allāhu dhe çështjet e tjera do t’i studiojmë në programet në vijim. Urojmëqë ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë.Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak