Shumë mirë por si e shikon Ai veten e Tij?! Pra a ka Ai një përfytyrim që i përket Atij?! Pra a përfytyron i Vërteti i Madhëruar veten e Tij?! Përfytyrimi i një gjëje është jashtë asaj gjësë. Përfytyrimi i diçkaje është jashtë është i ndryshëm nga ajo gjë. Shikimi i të Vërtetit të Madhëruar të vetes së Tij, do të thotë vetë prania në vetvete. Kurse kjo është baza e pranisë. Shikuesi, i shikuari dhe shikimi është gjithmonë Ai.

Ismā‘īl Menṣūri Larixhāni: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ashtu siç e dini çështja e re që filluam bashkë me mjeshtrin tonë të nderuar Ibrāhīmi Dināni, ishte përdorimi i mendjes dhe i dashurisë në fushën e ontologjisë. Shkurtimisht rikujtojmë së çështjet që hetuam në programin e kaluar ishin këto: “Çdo sistem mendimor dhe filozofik është i mbështetur në bazën e “bedīhīt” (është shumë i qartë sa nuk ka nevojë për të bërë një provë). Kjo bazë është “bedīhī” (shumë e qartë) sipas Mullah Ṣadrāsë ishte qenia. Mjeshtër Dināni e bëri të qartë shumë bukur konceptin e qenies dhe “bedāhetin” (qenien shumë të qartë) të qenies.

Më pas arritëm në këtë pikë: “Prejardhja e “‘ilmu’l-ḥuḍūrit” (diturisë, shkencës së pranisë) sonë është qenia e shenjtë e të Vërtetit të Madhëruar. “‘Ilmu’l-ḥuḍūri” (dituria, shkenca e pranisë) sonë lidhur me të Vërtetin e Madhëruar vjen përpara çdo gjëje. Mjeshtër tani nga këtu le të kalojmë në komentimin e ajetit ḳur’ānor: “Shehide” (Dëshmoi...)

Që të tëra çështjet për të cilat kemi bërë fjalë në programin e shkuar me të tëra hollësitë e tyre ceken në këtë ajet: “شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ”“Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe, ue’l-melāiketu ue ulu’l-‘ilmi ḳāimen bi’l-ḳisṭi, lā ilāhe ilā hūe’l-‘azīzu’l-ḥakīm” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij, e dëshmuan dhe engjëjt e dijetarët dhe se Ai është Zbatuesi drejtësisë. Nuk ka zot përveç Tij, Fuqiplotit e të Urtit) (Āli ‘Imrān: 18). Nëse do të fillojmë nga ky ajet vallë a është synuar “bedāheti” (qenia shumë i qartë) nga thënia “shehide” (dëshmoi)?!

MjeshtërDināni: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Si fillim lërmëni t’iu bëj të ditur se ju bëtë të ditur se po me ato sqarimet tona ne mund ta kuptojmë më mirë thënien: “shehide” (dëshmoi). Tani në ajetin që sapo lexuat Allāhu citon: “Shehide Allāhu” (Allāhu dëshmoi) domethënë vetë Allāhu është dëshmitar. Kryefjala apo vepruesi i foljes “shehide” (dëshmoi) është vetë i Vërteti i Madhëruar. “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij). Me foljen e këtushme: “shehide” (dëshmoi) ka kuptimin shikoi, shikon. Shumë mirë por çfarë shikon?! Ai shikon se është Një. Pra Ai shikon veten e Tij. “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij).

Larixhāni: “Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij, e dëshmuan dhe engjëjt e dijetarët dhe se Ai është Zbatuesi drejtësisë. Nuk ka zot përveç Tij, Fuqiplotit e të Urtit”.

MjeshtërDināni: Vazhdimi i ajetit i bindet foljes “shehide” (dëshmoi). Pra me shfaqjen e foljes “shehide” (dëshmoi) bart kuptim dhe thënia: “e dëshmuan dhe engjëjt e dijetarët”. Pra nëse folja “shehide” (dëshmoi) nuk do të ishte, atëherë as dituia e engjëjve dhe as dituria e dijetarëve nuk do të kishte kuptim. Pra gjithçka fillon me foljen “shehide” (dëshmoi).

“Shehide Allāhu” (Allāhu dëshmoi) do të thotë se “Allāhu shikoi”. Por Ai gjithmonë shikon, pra jo vetëm në kohën e shkuar. Që të tëra foljet që i adresohen të Vërtetit të Madhëruar janë të pavarura nga koha. Kumtojmë kështu sepse në aspektin e gramatikës folja është e lidhur, varur nga njëra nga tri kohët. Çdo folje ose ka ndodhur në të shkuarën, ose po ndodh tani, ose do të ndodhë në të ardhmen. Megjithatë kur folja i drejtohet Allāhut ajo është e pavarur nga koha.

Si rredhojë shprehemi se folja “shehide” (dëshmoi, shikoi) në ajetin e lartpërmendur ka kuptimin se Ai shikoi, shikon dhe do të shikojë. I Vërteti i Madhëruar gjithmonë shikon. Shumë mirë por çfarë shikon?! Ai shikon veten e Tij. Ai shikon se është Një. Ky nuk është një shikim trupor, nuk është një shikimi i ndërmjetëm. Allāhu shikon njëjësin e Tij. Njëjësi i Tij është vetë qenia.

Shumë mirë por si e shikon Ai veten e Tij?! Pra a ka Ai një përfytyrim që i përket Atij?! Pra a përfytyron i Vërteti i Madhëruar veten e Tij?! Përfytyrimi i një gjëje është jashtë asaj gjësë. Përfytyrimi i diçkaje është jashtë është i ndryshëm nga ajo gjë. Shikimi i të Vërtetit të Madhëruar të vetes së Tij, do të thotë vetë prania në vetvete. Kurse kjo është baza e pranisë. Shikuesi, i shikuari dhe shikimi është gjithmonë Ai.

Tani le të rikthehemi tek çështja që bëtë fjalë dhe që e cekët në programin e mëparshëm. Si konceptohet “ḥuḍūri” (prania, përgatitja, qetësia)?! Në këtë rast le t’i rikthehemi çështjes paraardhëse e cila ishte kështu: “Konceptimi i “ḥuḍūrit” (pranisë) nuk mund të ndodhë me “ḥuṣūlin” (dukurinë). Ne nuk mund ta fusim “ḥuḍūrin” (praninë) tek “ḥuṣūli” (dukuria). E thënë ndryshe ne nuk mund të bëjmë një përshkrim që ka të bëjë me “ḥuḍūrin” (praninë); mirëpo ne mund të arrijmë në “‘alemu’l-ḥuḍūrin” (botën e pranisë) dhe vetëm ne mund të bëhemi vetë “ḥuḍūr” (prani, qetësi). Tek “ḥuḍūri” (prania) nuk ka dyjëzim.

Ajeti i sipërcituar që lexuat është një ajet shumë i rëndësishëm. Ai me të vërtetë është një simbol, një bazë, një themel, urtësia e plotë. Madje është dituria e plotë e Ḳur’ānit Famëlartë: “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij). Pohojmë se dëshmitari, shikuesi i këtushëm është i Vërteti i Madhëruar. Shumë mirë por kush është “meshhūdi” (i dëshmuari, i shikuari)?! Rishtas vetë Ai. Shumë mirë por çfarë do të thotë të shikosh vetveten?!

Vallë a janë “shāhidi” (dëshmitari, shikuesi) dhe “meshhūdi” (i dëshmuari, i shikuari) një gjë apo dy gjëra?! Nëse do të shikojmë nga ana e jashtme ata janë dy gjëra. Unë kur e shikoj këtë tryezë unë bëhem “shāhid” (dëshmitar, shikues), ndërsa kjo tryezë bëhet “meshhūde” (e dëshmuar, e shikuar). Shumë mirë por kur dëshmitari, shikuesi shikon veten e tij?! Kur thuhet “Shehide Allāhu” (Allāhu dëshmoi, shikoi veten Tij). Pra Ai është hem dëshmitar, shikues hem i dëshmuar, i shikuar.

Shikuesi, i shikuari dhe shikimi është gjithmonë Ai. Këtu gjenden tri gjëra: “Një shikues, një i shikuar dhe shikimi. Me fjalë të tjera “shāhidi”, “meshhūdi” dhe “shuhūdi”. Pra këtu që tria janë vetë i Vërteti i Madhëruar. Këtu kemi tri gjëra të ndryshme por që të tria këto gjëra nuk janë të ndara nga njëra-tjetra. Këto të tria nuk mund t’i ndani nga njëra-tjetra, ndarja e këtyre është “shirk” (përshkrim shok i Allāhut). Në vetën e shenjtë dhe sublime të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar nuk ka “tekaththur” (shumës). Shikuesi, i shikuari dhe shikimi këtu janë një gjë e vetme. Ja pra ky është vendi i “ḥuḍūrit” (pranisë).

Kjo është kështu për të Vërtetin e Madhëruar. Krahas kësaj shtoj se gjendet një çështje më e madhe se kjo, e cila ashtu siç e kam dhënë shembull në programin e kaluar, me shembullin e “insānu’l-mu‘alaḳit” (njeriut të hapësirës) të Ibn Sīnāsë, ajo kërkon që të flasë pikërisht për këtë çështje. Njeriu është hija e të Vërtetit të Madhëruar, sepse dhe njeriu e shikon veten. Por a e shikon apo e gjen njeriu veten?! Nëse e shikon veten atëherë çfarë shikon? Ai shikon dorën  tij, këmbën e tij.

Kur unë shikoj dorën time, a jam unë dorë, apo dora është unë?! Kur unë shikoj dorën time, unë nuk shikoj veten, por shikoj dorën time. Kur unë shikoj këmbën time, unë nuk shikoj veten, por shikoj këmbën time. Gjithashtu kur unë shikoj fytyrën time, për më tepër unë nuk mund ta shikoj drejtpërdrejtë fytyrën time, për këtë unë kam nevojë për një mjet, unë kam nevojë për një pasyrë. Syri im nuk mund ta shikojë veten. Unë mund ta shikoj atë vetëm me anë të një mjeti, pra me anë të një pasqyre. Shumë mirë por a është fytyra ime vetë unë?! Kush është vetvetja?!

Syri im është syri im, veshi im është veshi im, dora ime është dora ime, këmba ime është këmba ime, trupi im është trupi im; madje lërmëni që t’iu rrëfehem duke shkuar më larg dhe përtej kësaj shpirti im është shpirti im. Kur them se është shpirti im mbiemri pronor “im” tregon se shpirti më përket mua.

Dora më përket mua, këmba më përket mua, trupi më përket mua, shpirti më përket mua etj. Shumë mirë por kush jam unë që më përkasin të tëra këto?! Ai “unë” nuk mund të konceptohet jashtë vendit të pranisë. Ai “uni” tek unë është në zotërim të “ḥuḍūrit” (pranisë, pra se unë jam gati).

Në këtë çast më duhet të lexoj një poezi të Meulānës, i cili në atë poezinë e njohur vjershëron si më poshtë:

Z’in do hezaran men u ma ej exhāba men çē menem?!

Gush be beneh erbede ra dest meneh ber dehenem.

Vallë cili unë jam unë brenda mijëra unëve?!

Vëri veshin klithmës jepma dorën tënde mos ma mbyll gojën time.

Çun kē men ez dest shodem der reḥ-ē men shishe menēh,

Ver benehi pa benehem her çē bējābem shikenem.

Kur humb unë mos më vër qelqe në udhën time,

Nëse vë do të hedh këmbët dhe do të thyej çfarë të gjej.

Pra unë do të thyej çdo gjë përveç pranisë sime, në fakt thyerja është e mundur. Ajo që nuk mund të thyhet është “uni” autentik, fillestar. “Uni” që është i pranishëm nuk është një gjë që mund të thyhet. “Uni” i “unë-ve” që është i shfaqjeve, unë i vë emrin “unët e shtuar”. Sepse në çdo çast ne zotërojmë një “unë” dhe një shfaqje. Po pohoj se këto janë gjëra që mund të thyhen, them se thyerja e këtyre dhe gjetja e një “uni” tjetër është e mundur. Unë e thyej gjendjen ku ndodhem në këtë çast dhe mund të gjej një gjendje të re. Unë e thyej këtë koncept dhe mund të gjej një koncept tjetër. Këto janë qelqet për të cilët Meulānā ka thënë se i thyej. Ai thotë se unë i thyej këto qelqe, sepse me të vërtetë këto janë gjëra që mund të thyhen.

“Uni” fillestar është prani dhe dhe përbën “unë-t” e tjerë. Ato “unë-t” e tjera në numër të madh janë shfaqjet e “uni-t” fillestar. Ai “uni” fillestar nuk mund të thyhet kurrë. Ai është vendi i pranisë, kur njeriu arrin tek ai vend, ai e koncepton më mirë kuptimin: “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij).

Larixhāni: Mjeshtër, nëse në ajetin e mësipëm synohet shikimi atëherë përse nuk janë përdorur fjalët: “nāḍḥir” (shikuesi), “manḍḥūri” (i shikuari) dhe “naḍḥari” (shikimi)?! Ose nëse është synuar “gjetja/konceptimi” përse nuk janë përdorur fjalët: “uexhede” (gjetja) dhe “uāxhid” (gjetës)?!

MjeshtërDināni: Ndodh këhtu sepse kuptimi që ka fjala shuhud” nuk e ka fjala “naḍḥar”. Në arabisht kuptimet e “naḍḥara” (shikoi), “jenḍḥuru” (shikon), “nāḍḥir” (shikuesi), “manḍḥūri” (i shikuari) dhe “naḍḥari” (shikimi), njeri me mendim, këndvështrim, pamje shprehin hem shikimin e jashtëm hem mendimin. Qenia e një njeriu me mendim, këndvështrim, pamje, nënkupton “një njeri që ka mendim dhe largpamësi” dhe “qenien dëshmi”.

Larixhāni:

Naḍḥar-ē ruj-ē to ṣāḥib naḍḥaranend ari,

Ser-ē gisu-jē to der hiç seri nist kē nist.

Shikuesit e fytyrës tënde janë njerëz me këndvështrim po,

Floku në kokën tënde nuk gjendet në asnjë kokë tjetër.

MjeshtërDināni: Po është e vërtetë se poeti në këtë dyvargësh e ka përdorur fjalën në që të dy kuptimet në mënyrë shumë të imtësishme. Kur ai thotë: “Naḍḥar-ē ruj-ē to” (shikuesit e fytyrës tënde) me këtë do të thotë ata që e shikojnë, shohin fytyrën tënde. Ndërsa kur ai thotë: “ṣāḥib naḍḥaranend” (janë njerëz me kënvdështrim) nënkupton ata që kanë mendim, këndvështrim. Pra ai e përdor fjalën “naḍḥari” (shikimi) hem në kuptimin e jashtëm, pra shikimin me sy hem në kuptimin e njeriut me mendim, këndvështrim. Si rrjedhojë themi se fjala “naḍḥari” (shikimi) merr dhe këto dy kuptime.

Por “shuhūdi” (dëshmia, shikimi) është qenia dëshmitar shumë i qartë, në mes nuk ka asnjë mjet, nuk ka mendim. Në të nuk ka kohë, afat, etj., “shuhūdi” (dëshmia, shikimi) nëkupton shikimin e dëlirë dhe të pastër. Si rrjedhojë fola “shehide” (dëshmoi, shikoi) është më e fuqishme se folja “naḍḥare” (shikoi). Madje është dhe më e fuqishme se folja “uexhede” (gjeti).

Çdo gjë bëhet e dukshme në dritën e të Vërtetit të Madhëruar. Edhe vetë prania ime vihet në dukje në dritën e të Vërtetit të Madhëruar. Madje dhe “‘alemu’l-ḥuṣūlit” (bota e dukurisë) pra dituria ime gjithashtu del në pah me dritën e të Vërtetit të Madhëruar. Pra një njeri që nuk njeh veten nuk ka as dituri. Ai që nuk zotëron të vërtetën nuk zotëron as veten e tij.

Nëse unë nuk zotëroj “‘ilmu’l-huḍūrin” (diturinë, shkencën e pranisë), nuk mund të zotëroj as “‘ilmu’l-ḥuṣūlin” (diturinë, shkencën e dukurisë). Nuk ka rëndësi se në cilën shkallë apo vend që jam, kur zotëroj “‘ilmu’l-ḥuṣūlin” (diturinë e dukurisë, e përftuar) me gjëra të tjera jam në veten time, pra nëse unë nuk zotëroj praninë në veten time atëherë nuk mund t’i di gjërat që janë jashtë meje.

Atëherë të tëra dituritë e dukurisë që ka njeriu, janë me dritën e pranisë së tij. Sepse njeriu duke qenë se ka praninë në veten e tij mund të zotërojë dituri në lidhje me gjëra e tjera jashtë tij. Nëse ai nuk do të ishte prani tek vetja e tij nuk mund t’i dinte gjërat e tjera. Atëherë përmbledhim duke thënë se lidhja, dituria që njeriu ka me gjërat e tjera jashtë tij janë me dritën e pranisë së tij. Prania e vetes tek vetja e tij ndodh me dritën e të Vërtetit të Madhëruar dhe jo me dritën e përfytyrimit të të Vërtetit të Madhëruar.

Ja pra ky është dhe kuptimi i kësaj fjale të njohur të përcjellur si një ḥadīth i shenjtë. Kjo fjalë qoftë apo nuk qoftë ḥadīth është një fjalë e shenjtë. Kjo fjalë është ajo fjala: “Men ‘arefte nefsehu kad ‘arefe Rabbehu” (Ai që njeh veten e tij me të vërtetë ka njohur dhe Zotin e tij). Domethënë nëse nuk është prania e të Vërtetit të Madhëruar nuk mund të jetë asgjë. Drita e pranisë së të Vërtetit është çdo gjë dhe çdo dituri shfaqet me dritën e pranisë së të Vërtetit.

Larixhāni: Kur të dërguarit të Allāhut i kanë drejtuar pyetjen: “Bi mā ‘arefte Allāh?!” Pra “Me çfarë e njohe Allāhun?!” Ai ka dhënë këtë përgjigjje: “‘Araftu eshjā bi’l-lāhi” (Unë njoha gjithçka me Allāhun). Kjo përgjigjje na jep kuptimin e ajetit: “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij). Shumë mirë mjeshtër por përse ajeti në fjalë: “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij)është kufizuar vetëm me Allāhun, engjëjt dhe dijetarët?! Përse nuk është gjithëpërfshirës.

MjeshtërDināni: Dijetarët janë gjithëpërfshirës.

Larixhāni: A nuk janë dijetarët kujdestarët eAllāhut?!

MjeshtërDināni: “El-‘ilm” (dituria) është gjithëpërfshirëse. Kurse kur themi “ulu’l-‘ilmi” (dijetarët, njerëzit e diturisë) këtu “el-‘ilm” (dituria) është “istigrāḳ” (kërkimi i mbytjes në të). Sigurisht se këtu duhet të përkufizoni, përshkruani diturinë. Sigurisht se baza është “‘ilmu’l-ḥuḍūri” (dituria e pranisë) por ne nuk duhet që të mohojmë dhe këto dituritë e tjera. Çdo dituri është dituri, disa dituri janë të shkruara, janë dituri të dukurisë (të përfutara), disa janë dituri pozitive, disa janë historike etj. Që të tëra këto janë dituri dhe zotërojnë autoritet. Por thelbi i diturisë është “‘ilmu’l-ḥuḍūri” (dituria e pranisë). Pra “‘ilmu’l-ḥuṣūli” (dituria e dukurisë, e përftuar) vjen nga prania, nëse “‘ilmu’l-ḥuḍūri” (dituria e pranisë) mungon as autoriteti dhe as vendi i të tjerave nuk është.

Si rrjedhojë të bindurit e diturisë së pranisë së të Vërtetit të Madhëruar janë engjëjt, sepse engjëjt gjithmonë janë në gjendje lidhjeje me Allāhun dhe engjëjt janë nga shfaqja e Allāhut, gjithashtu kështu janë dhe dijetarët. Ti nuk duhet të qëndrosh në diturinë e përftuar. Nëse qëndron tek përftimi nuk do të mund ta gjesh udhën tek prania, por për sa kohë që nuk vë perde mes diturisë së pranisë dhe vetes, vetëm atëherë mund të arrish nga përftimi tek prania.

Larixhāni: Përfundimi që mund të nxirret nga ky ajet është ky: “Prania e Allāhut, bëhet burimi i njohjes së të tjerëve përveç Tij. Por cila është puna e mendjes dhe dashurisë këtu?! Sipas mendimit tim Shejkh Maḥmūd Shebusterīu e ka prekur shumë bukur këtë çështje:

Der an movze kē nūr-ē Ḥaḳḳ delil est,

Çē xhaj-ē goftegu-jē Xhibrīl est?!

Ferēshte gerçi dared ḳorb-ē dergāh

Ne gonxhed der maḳam-ē “li mā’Allāh”

Çu nūr-ē u, melek ra per bē suzed

Ḥired ra xhumle pa vu ser bē suzed.

Në atë post ku drita e të Vërtetit është dëshmi,

Çfarë nevoje ke që të flasësh me Xhibrīlin?!

Ndonëse engjëlli është afër shoqatës hyjnore,

Ai nuk mund të arrijë në postin e qenies “bashkë me Allāhun”.

Duke qenë se drita e Tij do të djegë flatrën e engjëllit,

Edhe mendjen e djeg nga koka tek këmbët.

MjeshtërDināni: Po pikërisht ashtu. Ashtu siç paraqita dhe më parë madje dhe dituria e engjëjve është në dritën e diturisë së njeriut. Pavarësisht të tëra atyre posteve që zotërojnë, rishtas ata nuk mund të arrijnë tek posti “lī mā’Allāh” (qenia me Allāhun). Pra qenia më e afërt e të Vërtetit të Madhëruar dhe qenia më e afërt e diturisë së pafund e të Vërtetit të Madhëruar është dituria e “insānu’l-kāmilit” (njeriut të përsosur, të plotë).

“Insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur) është i nderuari i dëguar (p.q.m.t.), të dërguarit e tjerë dhe kujdestarët e Allāhut. Në një ḥadīth fisnik thuhet kështu: “Lī ma’Allāhi uaḳtu lājeseūnī fīhi melekun muḳarreb ue lā nebijjun murselun” (Gjendet një kohë e tillë mes meje dhe Allāhut, që në atë kohë mua nuk mund të më afrohet asnjë engjëll i afërt dhe asnjë lajmëtar i dërguar”. Kjo është një gjendje e tillë dhe një prani e tillë që në atë prani as engjëjt e afërt dhe as të lajmëtarët e dërgurar nuk mund të jenë. Në atë vend Xhibrīli është një dritë e “nūrit” (dritës) së të dërguarit (p.q.m.t.), vetë Xhibrīli është një shfaqje e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). tanimë Xhibrīli nuk i mëson më dituri të dërguarit tonë (p.q.m.t.).

Ashtu siç kalon në ajetin ḳurānor: “عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَىٰ” “Alemehu shedīdu’l-ḳuuā”. (Atë ia mësoi Ai që ka fuqi shumë të forta) (Nexhm, 5).Disa komentues “Shedīdu’l-ḳuuā”-në (Ai që ka fuqi shumë të forta) e kanë komentuar si Xhibrīlin. Por vallë a i ka mësuar Xhibrīli dituri të dërguarit (p.q.m.t.), apo Xhibrīli është një shfaqje e dritës së të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.)?! Vetë Xhibrīli është një shfaqje e dritës së tij. “Shedīdu’l-ḳuuā”-ja (Ai që ka fuqi shumë të forta) është i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar.

Larixhāni: Kjo është një sofër dhe Ai e ka sjellë këtë si dhuratë.

MjeshtërDināni: Po, Ai e ka sjellë këtë si dhuratë. Kjo është dhe poezia që ju e lexuat nga Shejkh Shebusterīu. Unë doja që të flisja për diçka tjetër por në poezinë që recituat preket thënia: “lī mā’Allāhi” (bashkë me Allāhun), pra askush nuk mund ta arrijë Atë. Thënia: “lī mā’Allāhi” (bashkë me Allāhun) është një thënie që i përket vetëm të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Ndërsa thënia: “ lājeseūnī”, pra askush tjetër nuk mund t’i afrohet atij. Ai është mbi gjithçka. Ky është një post shumë i lartë dhe nuk mund të përfytyrohet asnjë post tjetër mbi të.

Larixhāni: Mjeshtërme lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Pomjeshtër, ju cekët disa pika shumë të holla që kanë të bëjnë me ajetin: “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij)dhe me engjëjt, si dhe me postin e “ḳisṭit” (drejtësisë) të dijetarëve që e mbajnë në këmbë dhe zbatojnë drejtësinë. Komentuesit e Ḳur’ānit Fisnik kanë shpalosur mendime të ndryshme lidhur me fjalën: “ḳisṭ” (drejtësi). Madje ata kanë shprehur se ajo fjalë nuk mund të përdoret në kuptimin zakonor. Në përgjithësi ne e përdorim fjalën: “ḳisṭ” si një sinonim i fjalës “drejtësi”. Mirëpo një numër i madh urtakësh dhe veçanërisht autori i veprës me titull: “Bejānu’s-Se‘adeti” (Sqarimi i Lumturisë) citon se çdo njeri arrin tek ajo në masën e mendjes dhe dashurisë së tij. Arkitekti i qenies së tij është mendja. Në këtë pikë ne duam që të mësojmë mendimin tuaj në lidhje me ajetin: “ḳāimen bi’l-ḳisṭi” (zbatimi i drejtësisë) mjeshtër.

Mjeshtër Dināni: Ne filluam nga çështja e “ḥuḍūrit” (pranisë, qetësisë) dhe arritëm tek çështja e “ḥuṣūlit” (dukurisë, përftimit). Nëse dituria me të vërtetë është dituri dhe nëse përfundon me “ḥuḍūrin” (praninë) brenda saj është dhe “ḳisṭi” (drejtësia). “Ḳisṭi” ashtu siç përkufizuat dhe ju është “drejtësia”. Ndërsa drejtësia është “teuāḍu’” (baraspeshë, masë, përulësi). Veçoria e diturisë dhe shkencës është tek “teuāḍu’”-ja (masa, përulësia) jote.

Larixhāni: Tek përulësia e fuqive epshore?!

MjeshtërDināni: Jo tek masa e qenies. Masa jote nis tek qenia. Gjithashtu dhe njeriu është një pamje e qenies, një shfaqje e qenies. Ti ke masë tek vetë qenia, ti ke masë tek shfaqjet e qenies. Ti ke masë në mbarë botën, në botën e sendeve, trupave, në botën engjëllore dhe në universin. Pra çdo gjë është në vendin e saj. Nuk ka as grimca përulësi ose lartësi, pakicë ose shumicë, ose ndonjë gabim. Nuk ka gabim as sa pika, gjithçka është në masë dhe përulësi.

Ashtu siç ka masë në të tërë botën engjëllore ka masë dhe në univers. Ne jemi ata që herë-herë ndjekim shejṭānin dhe e prishim baraspeshën. Ashtu siç ka drejtime të “Rraḥmānit” (Gjithëmëshirshmit) tek njeriu ka dhe drejtime të shejṭānit të mallkuar. Si rrjedhojë “ḳāimen bi’l-ḳisṭi” (mbajtjen në këmbë dhe zbatimi i drejtësisë) nis me diturinë, ndërgjegjjen dhe praninë. Ti ke masë dhe tek “ḥuḍūri” (prania), sepse tek prania nuk ka gabime. Gabimi është vetëm tek “ḥuṣūli” (përftimi).

Unë mund të kem gabime tek “‘ilmu’l-ḥuṣūli” (dituria e përftimit). Unë mund të kem keqkuptuar ndonjë gjë. Unë mund të kem bërë gabime tek përfytyrimet e mia, tek vërtetime e mia. Unë mund të jap një gjykim të gabuar. Që të tëra këto janë gjëra që ndodhin gjithmonë tek njeriu. Sigurisht se ne nuk mund ta përfytyrojmë praninë, ne vetëm mund të zgjohemi nga gjumi. Por si do që të jetë tek prania nuk ka gabime.

Ashtu siç tek ne gjendet prania e “Rraḥmānit” (të Gjithëmëshirshmit) fatkeqësisht gjendet dhe prania e “iblīsit” (shejṭānit të parë). Në fakt unë nuk duhet të them fjalën: “fatkeqësisht” sepse ajo është se duhet të jetë. Ja pra kjo është ruajtja e masës. Madhështia e njeriut është pikërisht tek kjo masë.

Nëse tek ne nuk do të ishte drejtimi i “iblīsit” (shejṭānit të parë) dhe nëse do të ishim të detyruar që të bënim gjë që urdhërohemi, atëherë këtu nuk do të ndodhte përsosja. Përsosja është përfundimi i kësaj përplasjeje. Nëse kjo masë ruhet deri në fund atje del përgjegjësia. Ja pra këtu shfaqet roli i vullnetit dhe i zgjedhjes. Madhështia është në rolin e vullnetit të njeriut.

Qeniet e tjera janë në fromën që është. Një pemë, çdo lloj peme që të jetë është një pemë. Nëse është peme mollë ëshët peme molle, nëse është pemë dardhe është pemë dardhe, nëse është vresht rrushi është vresh rrushi. Një ujku është ujk, një dhelpër është një dhelpër. Por brenda njeriut ka një masë që është e mundur që të prishet.

Atëherë themi se njeriu mund të bëhet hem ujk, hem çakall, hem dhelpër, hem luan dhe hem engjëll. Por nëse ai e ruan këtë baraspeshë deri në fund ja pra atëherë ai bëhet më i lartë se të tërë madje dhe më i lartë se engjëlli. Shumë mirë por me çfarë mund të ruhet dhe të arrijë tek përsosmëria kjo masë?! Me vullnetin...

Ja pra në këtë pikë del në dukje roli shumë i rëndësishëm i vullnetit. Domethënë “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur) mund të dalë në pah me vullnetin dhe zgjedhjet e tij. Vullneti është i dhënësi i formës së arkitektit të qenies. Nëse kjo masë ruhet deri në fund atëherë ja pra pikërisht atje qëndron dhe vendi “lī mā’Allāh” (qenia bashkë me Allāhun). Ai vend është aq i lartë sa askush nuk mund ta arrijë. Ja pra në atë kohë arrihet në vendin: “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij).

Larixhāni: Një fjali e thënë nga ana e të ndjerit‘Alāme Tabatabai' në lidhe me komentimin e këtij ajeti është shumë paralele me sqarimet tuaja. Ai thotë skështu: “Nëse ajo masë bëhet e dëshmuar nga Allāhu, engjëjt dhe dijetarët bëhet e dukshme, pra nëse bëhet “ḳāimen bi’l-ḳisṭi” (mbajtja në këmbë dhe zbatimi i drejtësisë), atëherë ajo qenia dëshmitare e njeriut do të vijojë gjithmonë që ta shijojë atë. E thënë ndryshe nëse ajo masë prishet shkëputet dhe kjo qenie dëshmitar. Atëherë kjo tregon se drejtësia është një themel i urtësisë dhe moralit.

MjeshtërDināni: Natyrisht se drejtësia është baza e qenies dhe roli dhe shfaqja e drejtësisë tek njeriu, është më tepër se çdo gjë tjetër. Nëse drejtësia shfaqet tek njeriu atëherë njeriu bëhet indeksi dhe mostra e botës së qenies.

Larixhāni: Atëherë ne mund të themi se “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur) është ai njeri në të cilin ka zënë vend drejtësia dhe gjendet masa. Rishtas duke ecur nga këtu mund të themi se detyra e “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur) është përhapja e drejtësisë. Pra ne nuk mund ta ndajmë diturinë, njohurinë dhe urtësinë nga jeta e tij.

MjeshtërDināni: Jo ato nuk janë të ndara. Masa e përsosur ndodh tek “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur), sepse masa e përsosur është përfundim i diturisë së përsosur. Në mungesë të diturisë së përsosur nuk mund të ndodhë as masa e përsosur.

Larixhāni: Ja pra për këtë arsye duhet të jetë se të dërguarit dhe imāmët (p.q.m.t.) e kanë ndjerë përgjegjësinë e ndërtimit të drejtësisë.

MjeshtërDināni: Kjo tekefundit është përcaktuar në Ḳur’ānin Kerīm. Le të përdorim dhe një koncept tjetër që përmban masën. Ajo është peshorja. Ashtu siç është rrëfyer dhe përshkruar në ajetin si vijon: “لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ”“Leḳad erselna rusulenā bi’l-bejjināti ue enzelnā me‘ahumu’l-Kitābe ue’l-Mīzāne lijeḳūme e’n-nāsu bi’l-ḳisṭi, ue enzelnā ḥadīde fīhi be’sun shedīdun ue menāfi‘u li’n-nāsi ue lije‘aleme Allāhu men jenṣuruhu ue rusulehu bi’l-gajbi, inne Allāhe Ḳauijjun ‘Azīzun” (Ne i dërguam të dërguarit Tanë me dëshmi të qarta dhe Ne zbritëm me ata Librin dhe Peshoren (Masën) që të zbatojnë njerëzit të së drejtës. Ne e kemi zbritur edhe hekurin që në të ka fuqi të fortë dhe dobi për njerëz, dhe për t’u ditur tek Allāhu se kush ndihmon Atë (udhën e Tij) dhe të dërguarit e Tij duke i besuar të fshehtës. Nuk ka dyshim se Allāhu është i Plotfuqishëm, Mbizotërues). (Ḥadīd, 25)

Pra Allāhu e ka quajtur Ḳur’ānin Famëlartë të barasvlefshëm me “mīzānin”. Por çfarë është “mīzāni”?! “Mīzāni” (peshorja) është “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur). Por përse është “mīzān” (peshore)?! Sepse ai zotëron baraspeshën dhe diturinë e përsosur. Dituria e përsosur është masa e përsosur; masa e përsosur është pershorja e përsosur dhe peshorja e përsosur është “insānu’l-kāmili” (njeriu i përsosur). Të dërguarit janë peshore, çdo gjë e tyrja është peshore, që nënkupton se gjithçka matet me ta.

Larixhāni: Hirësia juaj në veprën tuaj me titull: “Defteru’l-‘Aḳli ue Ajetu’l-‘Ashḳi” (Fletorja e Mendjes dhe Ajeti i Dashurisë) e keni sqaruar shumë bukur çështjen e punës së mendjes dhe dashurisë tek qenia. Sa më tepër që njeriu përafrohet tek Allāhu aq më tepër shtohet dhe tërheqja e qenies dëshmitari i Tij, aq më tepër i shtohet nevoja që ka për Allāhun. Si rrjedhojë mendja është një arkitekte e cila ka nevojë për këtë. Ja pra kjo është arsye se jo vetëm që vëmë theksin se mendja dhe dashuria nuk janë gjëra që përplasen me njëra-tjetrën, por përkundrazi janë dy gjëra që kuptohen dhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën.

MjeshtërDināni: Shpresoj se njerëzit e kuptojnë drejtë luftën e parë të përfytyruar mes mendjes dhe dashurisë. Sigurisht se në fillim në mesin e tyre mbase mund të ketë ndodhur dhe një përplasje, por njerëzit duhet ta dinë se këto të dyja në fund të fundit janë shoqe dhe do të bëhen një. Këto të dyja më shumë se përplasen me njëra-tjetrën, janë shoqe dhe kuptohen me njëra-tjetrën.

Po dashuria e ndihmon mendjen, ajo e shpëton atë nga mefshtësia, letargjia, përtacia. Shprehemi kështu sepse kur vjen dashuria zgjohet mendja. Kur mendja dhe dashuria bëhen bashkë, syri shikon më mirë dhe e diagnostifikon më mirë udhën. Syri që shikon është mendja, motori që kalon në lëvizje është dashuria. Këto të dyja kanë nevojë për njëra-tjetrën. Në fakt thelbi, xhevāhiri i të dyjave është një, këto janë dy shfaqje të cilat ndihmojnë njëra-tjetrën. Nëse njëra nga këto privohet nga tjetra do të thotë se kemi të bëjmë me një problem.

Larixhāni: Sërish ju keni shkruar kështu: “Zënka që thuhet se është mes mendjes dhe dashurisë nuk është e vërtëtë. Kjo rrjedh nga disa skajshmëri filozofike”.

MjeshtërDināni: Në etapën e parë ka ndodhur vërtetësia, mund të ketë ndaluar tek një etapë. Pra ky është përfundimi i këtij ndalimi. Një filozof ose një urtak qëndron dhe ndalon tek një etapë shikon kontradiktë, përplasje mes të dyjave. Pra ata të cilët qëndrojnë dhe ndalojnë shikojnë konradiktë, përplasje, ndërsa njerëzit që nuk ndalen nuk shikojnë përplasje. Të tëra problemet burojnë nga qëndrimi. Ndalimi në udhëtimin e përmirësimit të sjelljes morale dhe shpirtërore është i rrezikshëm. Njeriu i ndërgjegjshëm si natyrë është udhëtar dhe nëse ky njeri ndalon përfundon dhe udhëtimi i saj.

Larixhāni: Edhe Meulānā thotë një gjë shumë të bukur në këtë çështje:

‘An çe Ḥakḳḳ est aḳreb ez ḥablu’l-uerīd,

To fikende tir-ē fikret rā ba‘īd.

Ey keman ve tirha ber saḥte,

Ṣajd nezdik ve to dur endaḥte.

Ndonëse të Vërtetin e Madhëruar e ke më afër se damarin e qafës tënde,

Ti shigjetë e mendimit e hodhe larg.

O ti bërës i harkut dhe i shigjetave,

Gjahu ishte afër ti e hodhe shigjetën larg.

MjeshtërDināni: Pra nuk kishe peshore, gjahu ishte afër, por ti shkove dhe e hodhe shigjetën tënde 100 metra tutje. Madje as nuk kishe nevojë as për shigjetën.

Larixhāni:

Xhāhedū fīnāgogt an shehrijār,

Xhāhedū‘annā ne goft ej bi ḳarar.

Xhāhedū fī-nā dedi o sulṭān (E atatë cilët luftuan për hirin Tonë, Ne me siguri do t’i drejtojmë tekudha për tek Ne, e nuk ka dyshim se Allāhu është në anën e bamirësve).(‘Ankebūt, 69)

Nuk tha: “Xhāhedū‘annā” o njeri i pavendosur.

Po tek ajeti i lartpërmendur thuhet: “وَالَّذِينَجَاهَدُوافِينَالَنَهْدِيَنَّهُمْسُبُلَنَا ۚ وَإِنَّاللَّهَلَمَعَالْمُحْسِنِينَ” “Ue’l-ledhīne xhāhedū fīnā lenehdijennehum subulenā, ue inne Allāhe leme‘a’l-muḥsinīn” (E ata të cilët luftuan për hirin Tonë, Ne me siguri do t’i drejtojmë tek udha për tek Ne, e nuk ka dyshim se Allāhu është në anën e bamirësve). (‘Ankebūt, 69) dhe nuk thuhet “‘annā”. A mund të na e sqaroni “fīnā” dhe “‘annā”-në e këtushme?!

MjeshtërDināni: Shumë mirë fjala “‘annā” ka kuptimin largohet nga ne, ndërsa fjala “fīnā” ka kuptimin afrohet tek ne. Ja pra për këtë arsye ne na duhet ndërgjegjja. Ja pra këtu shfaqet dhe roli i mendjes. Roli i mendjes është gjithmonë dhënia e ndërgjegjjes. Mendja na jep gjithmonë ndërgjegjjen.

Larixhāni: Pra qëllimi i kësaj është qenia shumë e afërt e Allāhut tek ne.

MjeshtërDināni: Ne duhet ta ndjejmë atë afrimitet. “Fīnā” pra ka kuptimin se ne duhet ta konceptojmë këtë afrimiet. Pra ky afrimitet nuk është një afrimitet që mund ta përftojmë, Ai nuk është i fshehtë që ne të mund ta përftojmë Atë. “Xhāhedū fīnā” është “konceptimi i afrimitetit”, jo “përftimi i afrimitetit”. Ne pandehim se jemi larg Atij dhe mund ta përftojmë Atë duke u përafruar. Kjo është gabim.

Ne duhet që të fitojmë ndërgjegjjen e këtij afrimiteti. Ne nuk shtimë në dorë afrimitetin tek i Vërteti, duke fituar ndërgjegjjeneafrimitetit tek i Vërteti, ne kuptojmë se jemi afër Tij. Shtimi im në dorëi diçkaje me arritjen time tek ndërgjegjja e një gjëje që është që nuk ishte tek ndërgjegjja ime, janë dy gjëra të ndryshme nga njëra-tjetra.

“وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ”“Ue leḳad khaleḳā’l-insāne ue ne‘alemu ma tuuesuisu bihi nefseh, ue naḥnu aḳrabu ilejhi min ḥabli-l-uerīdi” (Ne e kemi krijuar njeriun dhe dimë se ç’pëshpërit ai në vetvete dhe Ne jemi më afër tij se damari i qafës së tij). (Ḳaf, 16) Miku, është më afër meje se mua. Ana e çuditshme e punës është se unë jam larg. Pra duke qenë se unë jam larg paragjykimi im duhet të asgjësohet. Unë në mënyrë të pakuptimtë e shikoj vetveten larg, si pasojë e pandërgjegjshmërisë unë e shikoj vetveten larg. Kur i heq pengesat do ta shikoj se sa afër që jam.

Ai është gjithmonë afër nesh. Ne jemi ata që jemi larg Tij sepse ne jemi të pandërgjegjshëm. Pasoja e pandërgjegjshmërisë sonë është largimi ynë i mëtejshëm nga Ai.

Kej refti z’dil kē temennā konem torā?!

Kej budēi neḥoftē kē pejdā konem torā?!

Gajbet ne kerdeikē shevem tālib-ē huḍūr,

Pinhan ne geshtēi kē huuejdā konem torā.

Ba sed heḍḥār xhilve bīrūn‘amedi kē men,

Ba sed heḍḥār dide temashā konem torā.

Kur shkove nga zemra që të të kërkoj ty?!

Kur u fshehe që të të gjej ty?!

Ti nuk humbe që të të kërkoj që të jesh,

Ti u fshehe që të të nxjerr në dritë.

Ti u shfaqe me qindra pamje që unë,

Me qindra sy të të sodisja me dashuri.

Larixhāni: Hirësia e tij Ḥāfiḍḥi citon kështu:

Xhemāl-ē jār ne dared niḳāb ve perde veli,

Gobar-ē reḥ benshān ta neḍḥer tevani kerd.

Bukuria e të dashurit tënd nuk ka niḳāb dhe perde por,

Fshije pluhurin nga udha jote që të mund ta shikosh Atë.

MjeshtërDināni: Ja pra e tërë çështja qëndron në fshirjen dhe shkundjen e pluhurave të udhës. Ai pluhuri i ngritur ka errësuar dhe e ka bërë të paqartë mendimin, prandaj ai pluhur duhet pastruar.

Larixhāni: Atëherë nga sqarimet e hirësisë suaj në lidhje me ajetin: “Shehide Allāhu ennehu lā ilāhe ilā hūe” (Allāhu dëshmoi se me të vërtetë nuk ka zot tjetër përveç Tij) mund të nxjerrim këtë përfundim: “Shkronja “ا‎”(elif) dhe “ل” (lām) tek fjala “علم” (el-‘ilm, dituria) janë të përgjithshme dhe këtë nuk mund ta shikojmë të kufizuar vetëm me lajmëtarët dhe kujdestarët. Nga kjo mund të nxjerrim përfundimin se është synuar pasqyra e natyrës së pastër që gjendet tek çdo njeri.

Mjeshtër Dināni: Po por kur vjen nga prania tek përftimi kjo përgjithësohet. Nëse ajo lidhje e pranisë shkëputet atëherë nuk është më hyjnore. Pra “ا‎” (elifi) dhe “ل” (lāmi) nuk bëhen gjithëpërfshirëse. Por nëse vjen nga prania tek përftimi atëherë ato bëhen gjithëpërfshirëse për gjithçka. Nëse ai mund ta shkundë atë pluhur atëherë nuk ka më nevojë që të pyesë. Ai pyet meqënëse ka pluhur dhe nuk mund ta pastrojë atë pluhur. Por kur ai të mund t’i pastrojë ato pluhura tanimë nuk ka më nevojë që të pyesë një tjetër.

Larixhāni: Shumë mirë, kjo u bë një çështje shumë e bukur. Nëse do Allāhu dhe ndjekësit tanë të dashur kanë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Programi ynë i ditës së sotme mori fund, me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak