Kur njeriu arrin në ndërgjegjje ai bëhet njësh me të vërtetën e ndërgjegjjes. Shikoni ka një kleçkë, njerëzit besojnë se ndërgjegjja është pjesë e njeriut, pikërisht si ngjyra dhe mendojnë se kjo merr fund kur vdesin. Fundja dhe trupi bëhet dhé. Ky është një gabim i madh. Vallë a është ndërgjegjja një mbiemër që mund të asgjësohet?! Ndërgjegjja nuk është një mbiemër që është pjesë e njeriut, ndërgjegjja është në një gjendje të njëjësuar me shpirtin e njeriut.

Ismail Mensuri Larixhani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne jemi në praninë e të nderuar Dr. Ibrahim Dinanit. Ashtu siç e dini ne po flasim për çështjen se: “Çfarë është vdekja?!”

 

Dil-é birjān şodeém hāsil-é irfan-é men est,

Armagan est ki ez xhānib-é xhānān-i men est.

Bes ké der kore-jé éshḳeş be féḳan āmedeém,

Mosht-é men, sīne-jé men çekkosh u sendan-é men est.

Përvëlimi i zemrës sime është një përfundim i urtësisë sime,

Kjo është një dhuratë nga ana e të dashurës sime.

Mjafton që rënkova në furrën e dashurisë tënde,

Grushti im dhe gjoksi im janë çekiçi dhe kudhra ime.

Një numër i madh i shikuesve tanë na kanë drejtuar një mori pyetjesh në kornizën e çështjes së vdekjes. Mjeshtër pyetja se: “Çfarë është vdekja?!” është një pyetje që gëlon në mendjen e çdo njeriu. Citoj se janë drejtuar një numër i madh pyetjesh që kanë të bëjnë me programin tonë të kaluar. Ky është një tregues se ashtu siç ka ndodhur në mbarë njerëzit në botë edhe në mendjen e ndjekësve tanë të nderuar çështja e vdekjes zë një vend shumë serioz. Kumtoj se u pyetën mjaft tepër pyetje, të cilat unë do t’ua ngrej brenda rrjedhës së këtij programi.

Përmbledhja e programit tonë të shkuar ishte ky: “Eledhi khaleka’l-meute ue’l-hajjāte lijebluuekum ejjuhum aḥsenu’l-ạmelā”  (Ai i Cili krijoi vdekjen dhe jetën me qëllim që t’iu provojë se cili nga ju do të bëjë punën më të bukur) (Mulk,2). Domethënë Allahu (f.m.t.) krijoi vdekjen dhe jetën me synim që të plotësojë shkallën e përsosmërisë së vërtetë njerëzore. Kështu që në njëfarë kuptimi krijimi mbështetet mbi “përsosmërinë e vërtetë”.

Më pas ne e plotësuam këtë çështje me thëniet e urtak Umer Hajjamit. Njëri nga ndjekësit tanë na ka përcjellur njërën nga rubairat e urtak Umer Hajjamit - që dhe mua m’u duk shumë e çuditshme. Prandaj dhe ne po e fillojmë çështjen tonë me atë rubairë:

Xhamist ké eḳl āferin mi zenedesh,

Sed buse z mehr ber xhebīn mi zenedesh.

Īn kuzeger-é dehr çunīn xhām-é latīf,

Mi sāzed u bāz ber zemin mi zenedesh!

Ajo është një kade e tillë që mendja i thotë: “të lumtë”,

Ajo vë njëqind puthje me dhembshuri në ballë.

Ky shtambëbartës i universit është një kade kaq elegante,

E bën dhe sërish e përplas në tokë!

Ai arrin në këtë përfundim: “Urtak Umer Hajjami ka një vështrim mohues në çështjen e marrjes fund të jetës së dukurive. Si rrjedhojë ai shtron pyetjen: “Vallë si mund të jetë kjo gjendje në përputhje me marrjen tuaj si të mirëqenë në çështjen e përsosmërisë së vërtetë të krijimit tuaj?!”

Mjeshtër Dinani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Jo, Umer Hajjami nuk sheh në mënyrën mohuese. Mbase nga jashtë Umer Hajjami mund të duket se ka një këndvështrim mohues. Megjithatë bëj të ditur se ç’është e vërteta ai nuk zotëron një pikëpamje mohuese.

Sigurisht se vdekja është vështirë dhe secili ka frikë nga vdekja. Në fund të fundit dhe ju nënvizuat se një mori njerëzish kishte bërë këtë pyetje. Shprehem kështu sepse vdekja është çështja thelbësore e njeriut. Ja pra kjo është arsyeja që ajo pyetet. Ashtu siç dihet mendimtarët, filozofët, kanë thënë një sërë gjërash në çështjen e vdekjes dhe kanë bërë shumë fjalë për të vërtetën e vdekjes.

Lejomëni t’iu lexoj një përcjellje nga imamët e pafajshëm (p.m.t.) që përsëritet me dhjetra herë përpara se të cek ajetet e Kur’ānit Famëlartë, shikoni se sa i thellë është! Thuhet se: “kefa bi’l meuti uaidan”, që do të thotë: “të mjafton vdekja si këshillë”, pra “asnjë këshillë, asnjë fjalë e urtë, nuk është shembull për t’u dhënë sa vdekja”.

Çështja e vdekjes me të vërtetë është një çështje shumë e rëndësishme. Unë bëra fjalë për këtë në programin e mëparshëm. Njeriu mendon për vdekjen si natyrë. Njeriu është qenia e vetme që mendon mbi vdekjen në botën e qenies. Ashtu siç kam pohuar dhe më herët të tëra gjallesat vdesin (ngordhin) mirëpo ato nuk endojnë mbi vdekjen.

Si rrjedhojë vdekja është e rëndësishme dhe Umer Hajjami ishte një njeri që mendonte mbi vdekjen. Kur shikojmë shumë nga rubairat e tij, vëmë re se ai ka bërë fjalë për zhveshjen nga vlerat, qenien gënjeshtare dhe mashtruese të botës dhe vdekjen.

Der kārgehi kuzegeri reftem dūsh,

Dīdem do hezār kūze guja ve hamūsh.

Nāgāh jeki kūze ber avord hurūsh,

Ku kūzeger u kūzeher u kūzefurūsh!

Dje natën shkova në një punishte shtambash,

Pashë se dymijë shtamba ose po flisnin ose po heshtnin.

Befas njëra nga shtambat bërtiti,

Ku është shtambëbërësi, shtambëmarrësi dhe shtambëshitësi!

E thënë ndryshe ai shkon në një punishte shtambash. Qëmoti ka patur shumë vende ku bëheshin shtamba dhe nga ato vende kishte dhe në qytetin e Nishaburit. Kur ai shkon në atë vendin ku bëheshin shtambat, veshi i tij i zemrës e dëgjon zërin e shtambave. Në këtë rubairë shtambat pëshpërisin. Ndoshta askush nuk e dëgjon zërin e tyre, por veshi i zemrës së Umer Hajjamit i dëgjon ato. Veshi i tij i zemrës e dëgjon zërin e shtambave të bëra nga argjila dhe këto të fundit me gjuhën e gjendjes ankohen duke thënë: “Ku është shtambëbërësi, shtambëmarrësi dhe shtambëshitësi!”

Bota është ndërtuar mbi këtë themel. Unë e shikoj këtë si një lloj dialektike. Duke recituar këtu thënien e Meulanës:

Hikmet īn ezdād ra ba hem bébest,

Ej ḳassāb īn gerdrān bā gerden est.

Urtësia këto të kundërta i bashkoi me njëra-tjetrën,

O kasap ky mish kofshe është bashkë me nofullën/qafën.

Më herët kasapët kur shisnin mish, bashkë me mishin e kofshës që blerësi e dëshironte më shumë, ua shisnin duke iu vënë në peshore dhe mishin e qafës së deles i cili kishte më shumë kocka. Pra ata nuk ua shisnin mishin e kofshës një njeriu, ndërsa mishin e qafës t’ua shisnin një tjetër njeriu.

Urtësia hyjnore kërkon që të kundërtat të jenë së bashku!

Domethënë dhe vdekja dhe jeta janë bashkë. Kjo është e ndërthurur me rrjedhën e jetës, veçanërisht natyra është e lidhur mbi vdekjen dhe jetën. Çdo gjë vdes (ngordh, kalbet) dhe më tej rritet sërish. Vini re, nëse gjethet nuk do të binin nga pemët në vjeshtë, nuk do të ishin të reja dhe të freskëta në pranverë. Për rritjen e gjetheve të freskëta ato duhet të thahen dhe të bien.

Kjo është puna e botës, bota është në një gjendje lëvizjeje. Kjo është dhe nevoja e lëvizjes. Nëse do të hapnim një temë filozofike ne mund të përshkruajmë si më poshtë: “Bota është në gjendje lëvizjeje. Themeli i botës mbështetet në lëvizje. Ose nuk ka botë të palëvizshme, ose nëse ka nuk është kjo botë!”

Lëvizja është ndryshim por ky ndryshim është i përshkallëzuar. Ndonjëherë ndodhin dhe ndryshime, revolucione, kërcime, ngritje-ulje, por kjo është një çështje e veçantë. Krahas kësaj lëvizja e qenies është shkallë-shkallë pra ajo ripërtërihet në çdo çast. Njeriu që jeton në këtë botë, ka ardhur në këtë botë, është krijuar në këtë botë dhe zë vend brenda ndryshimit të përshkallëzuar në këtë botë.

Tekefundit dhe ardhja e njeriut në këtë botë htë një lëvizje. Nëse nuk do të ishte lëvizje ai nuk do të mund të vinte në këtë botë. Ardhja e njeriut në këtë botë ndodhi me ndikimin e një lëvizjeje apo nuk është ashtu?! Ka gjasa që nëse kjo lëvizje nuk do të ishte njeriu nuk do të mund të vinte në këtë botë. Njeriu ka ardhur në këtë botë nga një udhë e gjatë. Ardhja e njeriut në këtë botë është si përfundim i një udhe të gjatë. Trup i pajetë, bimë, gjallesë, kafshë etj... secila ka përpara ka një udhë tepër të gjatë.

Duke përmendur këtu thënien e Hafidhit:

Rehrov-é menzil-é eshḳīm o, z serhadd-é ādem,

Tā bé iḳlim-é vuxhud īn hemé rāh amedīm.

Ne jemi udhëtarët e udhës së dashurisë dhe kufirit të trupit të “ādemit” (asgjësë),

Ne kemi përshkuar kaq shumë udhë deri në këtë klimën e qenies.

Udha për të cilën hafidhi thotë: “Ne kemi përshkuar kaq shumë udhë” është një udhë shumë e gjatë. Ne erdhëm në këtë botë duke kaluar nga ajo udhë e gjatë. Në poezinë e hafidhit preket një çështje shumë e rëndësishme. Ai nuk thotë se ne erdhëm nga “ādemi” (asgjëja). Ai thotë se ne erdhëm nga kufiri i trupit të “ādemit” (asgjësë). Si fillim ai thotë: “Ne jemi udhetarët e udhës së dashurisë”. Vetë dashuria më vete është një lëvizje dhe ai thotë: “Ne erdhëm nga kufiri i trupit të “ādemit” (asgjësë)”.

Asgjë nuk mund të jetë (krijohet) nga “ādemi” pra nga asgjëja. Ne nuk erdhëm nga “ādemi” (asgjëja) por erdhëm nga kufiri i trupit të “ādemit” (asgjësë). Shumë mirë por çfarë është kufiri i trupit të asgjësë?! Nëse më lejoni unë dua që këtë çështje ta sqaroj në një program tjetër. Vallë përse Hafidh Shirazi thotë: “Ne erdhëm nga kufiri i trupit të asgjësë?!” Ku është “kufiri i trupit të asgjësë?!” Ku është kufiri i trupit të qenies së asgjësë?! Nga ana tjetër ku është kufiri (limiti) i qenies së asgjësë?! Këto janë tema të rëndësishme të cilat duhen shqyrtuar. Nëse do Allahu (k.m.t.) nëse do të na jipet rasti unë dua që të bëj fjalë për këto tema në programet vijuese.

Lërmëni t’iu them se erdhëm nga një udhë e gjatë dhe të tëra etapat në këtë udhë ishin brenda kornizës së vdekjes dhe jetës. Pra e thënë ndryshe vdekja është kalimi nga një etapë dhe shkuarja në etapën tjetër. Rishtas dhe në këtë çast erdhëm në këtë pikë dhe jemi sërish në në njëjtat etapa. Ne pandehim se jemi të fiksuar, megjithatë ne jemi duke lëvizur në çdo çast. Ne në çdo çast kalojmë në një fazë dhe arrijmë në një fazë tjetër.

Përsëri dhe koha në të cilën ndodhemi brenda në këtë çast përbëhet nga sekondat. Natyrisht dhe sigurisht se koha ndahet në sekonda në mendje, sepse dhe koha nuk është gjë tjetër përveç se një “mutederrixhu’l-uuxhūdi” e cila përkthehet si një qenie e përshkallëzuar. Mirëpo ne në mendjen tonë e ndajmë atë në sekonda, minuta, orë, ditë, javë, vite dhe shekuj.

Ne lëmë pas një sekondë dhe kalojmë në një sekondë tjetër, e njëjta gjë ndodh dhe në trupin tonë në mënyrë fiziologjike. Qelizat ndryshojnë. Trupi ynë është si pothuajse si një det me valë dhe çdo sekondë është në gjendje lëvizjeje dhe ndryshon. Mirëpo ne nuk jemi në dijeni të ndryshimeve që ndodhin në trupin tonë.

Mbase jo secili mund t’i dijë shumë mirë ndryshimet që ndodhin në trupin tonë, por mjeku i di shumë mirë ndryshimet që trupi ynë përjeton në çdo çast. Për më tepër në shpirtin e njeriut, ndodhin ndryshime të shumëfishta të cilat as që mund të krahasohen me ato të trupit. Shpirti i njeriu është në çdo çast në ndryshim.

Shpirti i njeriut nuk është i fiksuar. Ne në çdo sekondë jemi brenda një gjendjeje. Zemra jonë ndryshon në çdo sekondë. Fundja ky është kuptimi i fjalës “kalb” (zemër). Nëse më lejoni unë dua që të bëj hetimin në këndvështrimin etimologjik të fjalës “kalb” (zemër). Qendra e qenies së njeriut është zemra. Kur themi zemër kuptohet “organi pompues i gjakut” dhe “e vërteta e qenies së njeriut dhe “nefsu’n-nātiki” (shpirti folës). Shumë mirë por përse zemrës iu është thënë zemër?!

Kuptimi i fjalës “kalb” (zemër) është ndryshimi. Kjo fjalë e cila në arabisht zgjedhohet në formën: “kalebe, jukalibu, takliben” do të thotë: “ndryshoi, ndryshon, ndryshim (forme)”. Kurse me fjalën “inkilab” kuptojmë kalimin nga një gjendje në tjetrën (revolucion), kurse me fjalën “munkalib” iu është ndryshuar thelbi. (Arsyeja e thënies në turqisht “kalp para” të parave të rreme dhe “kalpazan” të njeriut që shtyp para të rreme, ka të bëjë drejtpërdrejtë me kuptimin e fjalorit të fjalës “kalb” (zemër) Media e Lirë).

Zemra e njeriut kalon një ndryshim në çdo sekondë. Madje dhe zemra që është organi ynë fiziologjik bën të njëjtën gjë. Zemra që e njohim me rrahjet e saj dhe duke pompuar gjakun, bën të mundur qarkullimin e gjakut në të tëra organet e trupit deri në qeliza. Nëse zemra duke pompuar gjakun nuk do të mund të bëjë qarkullimin e gjakut në çdo pikë të trupit, atëherë qelizat në të cilat gjaku nuk mund të shkojë do të vdesin.

Zemra është gjithmonë në gjendje goditjeje, lëvizjeje dhe rrahjeje. Me fjalë të tjera ajo është vazhdimisht “munkalib” domethënë ajo gjithmonë pëson ndryshim. Kjo gjendje ndodh dhe në zemrën shpirtërore të njeriut. Por çfarë është gjëja që i them zemër shpirtërore?! Zemra shpirtërore është e vërteta e “nefsu’n-nātikit” (shpirtit folës). Ky i fundit i njeriut nuk është i qetë dhe i palëvizshëm. Pra çdo çast është një mendim i ri.

Mendimet janë pikërisht si vagonat e rregullt të një treni që vijnë njëra pas tjetrës. Ato gjenden në gjendje bashkëveprimi si me botën e jashtme dhe me botën e brendshme. Njeriu ka lidhje me botën e jashtme dhe sa herë që sheh jashtë, brenda tij ndodh ndryshimi. Ai shikon rishtas jashtë me ndryshimin brenda tij, ai përjeton përsëri një ndryshim brenda vështrimit jashtë. Ana e jashtme dhe e brendshme e njeriut është në një gjendje të përhershme lidhjeje madje dhe në gjumë dhe bëhet shkak për këtë ndryshim.

Njeriu në një farë kuptimi zë vend në qendër të botës. Unë nuk e them qendërzimin në kuptimin gjeografik. Megjithatë njeriu zë vend në qendër të botës. Ky dallim, ndryshim dhe përshkallëzim në jetën e njeriut, në një kuptim është vdekja dhe jeta. Me fjalë të tjera ai humb disa gjëra dhe përfton disa gjëra të tjera.

Gjëra  e humbura komentohen në dy lloj. Në çështjen e humbjes së disa gjërave dhe shtënies në dorë të gjërave të tjera më shumë gjendet një komentim i përdorur nga apologjetët esharitë. Sipas tyre gjithçka asgjësohet në çdo sekondë dhe krijohet në çdo sekondë. Një sekondë shkon dhe një sekondë tjetër zë vendin e saj. Kjo quhet “ixhad” (gjendje, shpikje) dhe “idam” (asgjësim, mosqenie) ose “indidam” dhe “inuixhad”. Pra qenia dhe mosqenia janë të ndërthurura me njëra-tjetrën. Kjo është një mënyrë mendimi.

Një mendim tjetër është dhe mendimi i urtakëve dhe mendimi filozofik i Sadru’l-Muteelihini. Edhe sipas këtij mendimi ka një ndryshim por ky ndryshim nuk nënkupton “madūmin” (të mosqenësishmen) pra “mosqenien”. Sepse lëvizja nuk është “bashkimi apo ndërthurja e qenies dhe mosqenies”. E thënë ndryshe nuk është bashkimi i qenies memosqenien.

Sipas mendimit të disave qoftë lëvizja e milingonës, qoftë lëvizja e automjetit në çdo lloj lëvizjeje agjësohet në çdo sekondë dhe krijohet në çdo sekondë. Në çdo sekondë shkon një gjë dhe vjen një gjë e re. Në fakt kur themi një gjë të tillë në thelb kemi hedhur poshtë qenien e lëvizjes.

“Ixhadi” (gjendja, shpikja) dhe idami (asgjësimi, mosqenia) janë kundërshtimi i lëvizjes. Agjësimi i një gjëje dhe krujimi i një gjëje tjetër nuk është lëvizje. Brenda lëvizjes - dhe nëse i vëmë emrin vdekje në një drejtim - nuk ka agjësim. Ne e kemi cekur këtë dhe më parë. Sadru’l-Muteelihini lëvizjen njeriut ose lëvizjen e qenies në këtë botë e shikon si një proçes që ndodh njëra pas tjetrës. Pra ai nuk e shikon këtë si humbjen e një gjëje dhe përftimit të një gjëje tjetër.

Humbja e një gjëje kundrejt një gjëje që vjen nuk është asgjësim. Vetëm se ajo humb pamjen si lloj. Pra ajo fiton një gjendje “hejūlanī” (fillestare) me qëllim që të mund të fitojë një pamje. Pra ajo në këtë mënyrë ndryshon vazhdimisht pamjet (teuarudu’s-suueri).

“Sureti” (pamja) në filozofinë e Mullah Sadrasë është “fiilījjet” (veprimtari). Lëvizja në këtë gjendje është vazhdimisht një “fiilījjet” (veprimtari) pas një “fiilījjeti”. Ja pra kësaj ardhjes (teuarudit) së njëpasnjëshme të këtij “fiilījjeti” ne u vëmë emrin “jetë dhe vdekje”. Si rrjedhojë vdekja nuk është asgjësim, por ajo është përgatitja për një jetë të re. Domethënë ajo fiton në gjendje me synim që të mund të pranojë “hejūlānīn” (fillestaren), ose duke përdorur një thënie më të thjeshtë është bërja e përgatitjes për veshjen e një veshjeje të re. Natyrisht se këto ndodhin nga çast në çast, që nënkupton se ne ndryshojmë një veshje të re në çdo çast.

Si rrjedhojë ky është vështrimi i ri në çështjen e jetës dhe vdekjes. Edhe Umer Hajjami e shprehte këtë në poezinë që ju lexuat. Sipas meje ne duhet ta komentojmë kështu Umer Hajjamin, sepse ai është një filozof dhe mendimtar dhe ai mendonte kështu.

Ai thotë kështu: “Ajo është një kade e tillë që mendja i thotë: “të lumtë”. Po njeriu është një kade. Njeriu është një kade ari, qelqi, e vyer. Deri në atë masë sa mendja i thotë: “të lumtë”. Pra ai është bërë aq bukur sa madje dhe mendja i thotë atij: “të lumtë, bravo”.

“Ajo vë njëqind puthje me dhembshuri në ballë. Ajo e puth atë dhe e do. Ajo është shumë e bukur. “Ky shtambëbartës i universit është një kade kaq elegante, e bën dhe sërish e përplas në tokë! Njeriu mund të hidhërohet se “përse e përplasi në tokë dhe e hodhi këtë kade të artë, të qelqtë dhe të vyer”. Por kjo thyerje,ështëpërbërjen enjë kadeje të re.Pra ajo fiton një gjendje “hejūlānī” (fillestare) me qëllim që të mund të bëjë një kade të re. Kjo nuk përkthehet në një thyerje dhe asgjësim të përjetshëm. Ja pra kjo është vetë lëvizja e përsosur dhe Umer Hajjami e shikon këtë.

Si përfundim Umer Hajjami i shikon këto që ndodhin me syrin e zemrës dhe nuk është i shkujdesur ndaj kësaj. Njeriu ndonjëherë është i shkujdesur dhe nuk i shikon ato që ndodhin në botën e brendshme. Ai nuk e shikon lëvizjen në këtë botë dhe pandeh se kjo botë është e qetë dhe e ndalur duke shikuar vetëm pamjen e jatshme të saj. Ndërsa Umer Hajjami nuk shikon qetësi, ai shikon lëvizje në këtë botë dhe në strukturën e qenies.

Kur një kade përplaset në tokë ajo menjëherë stoliset me një kade të re. Më pas dhe ajo kade përplaset rishtas në tokë dhe vjen një kade e re e cila i zë vendin dhe kështu vazhdon rrjedha.

Larixhani: Mullah Sadra e shëmbëllen këtë kade me pjesën. Sipas tij ata ndryshojnë vend, mirëpo thelbi i asaj gjëje, është gjithmonë në lëvizje drejt përhershmërisë dhe përjetësisë së asaj gjëje. Kurse Meulana e sqaron këtë me “pamjen dhe kuptimin”.

Edhe për sa kohë do t’i vihesh pas pamjes o i varur pas pamjes,

A nuk shpëtoi shpirti i pakuptimtë ende nga pamja?!

Nëse njeriu do të ishte krijuar vetëm nga pamja,

Atëherë Ahmedi dhe Ebu Xhehli do të ishin të njëjtë.

Kështu që ne mund të themi si përgjigjje ndaj pyetjes së drejtuar nga ana e ndjekësve të nderuar, se ajo gjëja që thyhet tek kadeja është pamja e kades. Pra pamja e saj thyhet për një kade më të mirë, ose ashtu siç shprehët dhe ju për një veshje të re dhe më të bukur. Pra nëse pjatat e vjetra që ishin dikur nuk do të thyheshin kurrë, ne tani nuk do të kishim këto pjatat e reja dhe më të bukura.

Mjeshtër Dinani: Nëse më lejoni unë dua që të bëj një shtesë në lidhje me thënen tuaj që Sadru’l-Muteelihini e shikon ndryshimin tek pjesa. Sigurisht se ka ndryshim tek pjesa dhe se nuk ka dyshim për këtë. Këtë e kemi cekur dhe më parë. Apologjetët tanë esharitë e shikojnë ndryshimin tek pjesa. Pra sipas tyre pjesët ndryshojnë por thelbi mbetet i njëjtë.

Sadru’l-Muteelihini shkon në një shkallë përtej kësaj. Ai thotë se ndryshimi nuk ndodh vetëm tek pjesa por dhe tek thelbi. Në fund të fundit kjo është dhe njëra nga dëshmitë e qarta dhe konkrete të “hareketu’l-xheuherit” (lëvizjes së thelbit). Sigurisht se janë shpalosur një numër i madh i dëshmive rreth argumentitmit të “hareketu’l-xheuherit” (lëvizjes së thelbit), por kjo është njëra nga dëshmitë më të qarta dhe më konkrete.

Duke u mbështetur në këtë kur pjesët e njeriut ndryshojnë (fjala vjen ngjyra e lëkurës së njeriut, cilësitë dhe sasitë) - duke qenë se pjesa dhe thelbi janë të bashkëngjitura - nuk është e mundur që thelbi të qëndrojë i fiksuar. Ky është një argument më vete. Këto kanë një lidhje të qenësishme, sepse këto janë të lidhura me njëra-tjetrën në qenie. Si rrjedhojë një ndryshim tek pjesa kërkon dhe ndryshimin e thelbit.

Pra në këtë proçes nuk ndryshojnë vetë pamjet e pjesës, por ndryshojnë dhe pamjet e thelbit duke ruajtur thelbin. Si rrjedhojë pohojmë se madje ndryshojnë dhe pamjet në thelb. Pra përsërisim se ndodh një ndryshim dhe në thelbin e njeriut. Por ashtu siç thashë dhe në fillim të fjalimit tim çdo pamje e thelbit që është vepruese fiton një gjendje “hejūlānī” (fillestare) me qëllim që të mund të pranojë një pamje tjetër në çastin pasardhës.

Kur themi lëndë këtu nuk kemi për synim lëndën në kuptimin shkencor por “hejūlën” (lëndën e parë) në kuptimin filozofik. Them kështu sepse lënda në kuptimin shkencor është pakëz më e ndryshme nga lënda për të cilën bën fjalë filozofia. Lënda për të cilën shkencëtarët bëjnë fjalë në laborator ka një kuptim tjetër, ndërsa lënda për të cilën bëjnë fjalë filozofët ka një kuptim tjetër.

Filozofia veçanërisht termi që përdor Sadru’l-Muteelihini për të do të thotë se lënda është gjëja që është e gatshme që të pranojë pamjen. Ajo lëndë dhe pamje kur fiton pamjen, bëhet lëndë dhe bëhet e gatshme që të fitojë një pamje tjetër dhe kështu vazhdon kjo gjendje.

Larixhani: Domethënë ajo e ruan atë pamjen e përsosur.

Mjeshtër Dinani: Po ajo e ruan përgjithmonë... Por në sekondën tjetër kjo lëndë dhe pamje që gjendet në shkallën e përsosmërisë në këtë çast fiton një gjendje “hejūlānī” pra lëndore. Ajo bëhet lëndë kështu shtie në dorë gjendjen e pranimit të një pamjeje tjetër. Këto lloj stile pranimi janë shumë të rëndësishme për njeriun. Nëse ky pranim nuk do të ishte në këtë botë atëherë nuk do të kishte përsosmëri në të.

Ne pandehim se pranimi është një gjendje pësimi dhe nuk i kushtojmë rëndësi pranimit. Pranimi është si në trup edhe në botën e lëndës. Çdo qenie zotëron përgatitjen për një pamje të re. Madje dhe trupat e pajetë, bimët dhe gjallesat... Ky pranim është në “nefsu’n-nātiki (shpirtin folës). Tekefundit veçoria e “nefsu’n-nātikit” (shpirtit folës) është pranimi.

Shikoni, ju në këtë çast zotëroni një seri diturie, njohurie, konceptimi dhe ndërgjegjje dhe këto të fundit janë “fiilījjet” (veprimtari) për të tërë. Ajo dituri, njohuri dhe ndërgjegjje që njeriu zotëron përbëjnë “fiilījjetin”(veprimtarinë) e tij. Por kjo nuk është e ngrirë. Kjo dituri dhe konceptim është vazhdimisht e gatshme në pranimin e një diturie të re. Këto dituritë e sapoardhura vijnë mbi dituritë e mëparshme.

Ndonjëherë pamja e diturisë së sapoardhur mund ta ndryshojë diturinë mbi të cilën vjen, mund të krijojë një ndryshim në të. Njeriu në çdo çast duhet të jetë i gatshëm që të pranojë një pamje të re të ndërgjegjjes njerëzore dhe shpirtërore. Nëse ai nuk e ka këtë përgatitje ai ngrin, bëhet i pajetë dhe nuk mund të fitojë asnjë përsosmëri.

Si rrjedhojë ky koncepti i “qenies gati” ose i “zotërimit të gjendjes së hejūlānīt” është si në botën e trupit dhe lëndës ashtu dhe në “nefsu’n-nātiki” (shpirtin folës). Ne kemi dhe “nefsu’l-hejūlānī” (shpirtin fillestar). Ana “hejūlānī” e shpirtit është gjendja e pranimit të pamjeve në të ardhmen. Në këtë mënyrë vazhdon rrjedhja e botës. Vdekja dhe jeta janë kështu në mënyrë dialektike.

Larixhani: Megjithatë duhet të ketë një përputhje mes këtij stili dhënie dhe pranimi.

Mjeshtër Dinani: Po theksoj se ka një stil dhënie dhe pranimi. Ashtu siç kanë përkufizuar esharitët humbjet nuk janë asgjësim. Një “fiilījjet” e nxjerr jashtë një “fiilījjet” tjetër. Një “fiilījjet” e dëbon e thënë ndryshe e nxjerr jashtë “fiilījjetin” përballë tij. Por ai përgatitet për pranimin e atij që është më i lartë se ai. Një “fiilījjet” e dëbon një “fiilījjet” tjetër, këtu shfaqet dhe e kundërta dhe kundërshtimi. Mirëpo çdo“fiilījjet”është në një gjendje gatishmërie për të pranuar një “fiilījjet” më të lartë se ai.

Ne duhet ta sqarojmë këtë gjendje në këndvështrimin dialektik. Madje citoj se është e mundur që të sqarojmë dhe “hareketu’l-xheuherin” (lëvizjen e thelbit) të Mulla Sadrasë në këndvështrimin dialektik. Natyrisht se dalektika ka disa komentime. Shtojmë se gjendet një dialektikë materialiste, hegeliste dhe hyjnore.

Si rrjedhojë vdekja dhe jeta, janë dy gjendje të rrjedhës-rrymës për natyrën njerëzore. Si rrjedhojë ne duhet ta shikojmë vdekjen si agjësim. Gjithashtu as Umer Hajjami nuk e perceptonte vdekjen si asgjësim. Kuptimi i vdekjes në mënyrën e asgjësimit buron nga komentimi i gabuar i Umer Hajjamit. Shumë mirë por përse ne e komentojmë kështu Umer Hajjamin?! Sepse ne i njohim mendimet e tij duke u nisur nga librat e tij filozofikë.

Ata të cilët e komentojnë gabim dhe e cilësojnën Umer Hajjmin si një pesimist nuk e njohin aspak atë. Pra ata nuk i kanë lexuar librat e tij filozofikë të atij filozofi të madh. Ata lexojnë vetëm disa nga rubairat e tij dhe e krahasojnë Umer Hajjamin me Ebu Ala Maarrin.

Sipas meje Ebu Ala Maarri ishte një filozof i cili njihej si poet dhe me poezitë e tij. Përsëri sipas meje ai ishte një filozof që kishte mendime të thella filozofike. Po kumtoj se është e mundur që të themi se Ebu Ala Maarri ishte pesimist. Ai me të vërtetë ishte pesimist por Umer Hajjami është i ndryshëm nga Ebu Ala Maarri.

Në filozofi filozofëve të cilët janë pesimistë ndaj botës dhe njerëzimit u thuhet “filozofë që qajnë”, kurse atyre të cilët e shikojnë botën me sy të mirë u thuhet “filozofë që qeshin”. Disa e kanë quajtur Umer Hajjamin me Ebu Ala Maarrin në mesin e “filozofëve që qajnë” dhe kanë shtuar si më poshtë: “Ndryshimi mes Umer Hajjamit dhe Ebu Ala Maarrit është ky: “Ebu Ala Maarri ankohet duke thënë: “Përse ne erdhëm në këtë botë?! Sikur të mos kishim ardhur. Nëse nuk do të kishim ardhur në këtë botë do të ishte më mirë. Mosqenia është më e mirë se sa qenia”, ndërsa Umer Hajjami ankohet duke thënë: “Meqë erdhëm në këtë botë, shumë mirë por përse duhet të shkojmë?!”

Sipas mendimit të tyre ky është ndyshimi mes Umer Hajjamit dhe Ebu Ala Maarrit. Por sipas meje ky krahasim nuk është i drejtë. Umer Hajjami nuk thotë: “Por përse nuk duhet të  shkojmë?!”, sepse ai e di se ne duhet të shkojmë. Umer Hajjami mendon mbi vdekjen. Ai është plotësisht i ndërgjegjshëm në këtë çështjen e këtij stili shkuarje dhe ndryshimi. Ai e ka treguar këtë në rubairat e tij.

Larixhani: Gjithashtu dhe Meulana jep si shembull një kokërr guri duke e zgjeruar drejt botës së të krijuarave. Për shembull mendoni një kokërr gruri. Bujku e korr atë më draprin e tij, më as ai ndan kokrën e grurit dhe kashtën nga njëra-tjetra. Më tej kokrrat e grurit çohen në mulli, atje mullixhiu i shtyp me gurin e mullirit dhe i bën miell. Pas kësaj bukëpjekësi e pjek miellin në nxehtësinë përvëluese të furrës dhe bën bukë. Më tej njeriu e përtyp atë bukë në mesin e dhëmbëve të tij.

Kokrra e grurit i kalon të tëra këto etapa, pra ajo i përshkon këto etapa në shkallët e përsosmërisë. Pra durimi ndaj këtyre flijimeve dhe shqetësimeve bëhet shkak i përsosmërië së kokrrës së grurit.

Në këtë pikë le të përkujtojmë Pervin Itisamin. Ai në një poezi të tij ilustron një shembull të bukur të krimbit mëndafshit dhe kërmillit duke përshkruar si vijon:

Dëgjova (me veshë) se kërmilli paska qortuar krimbin e mëndafshit,

Të punosh falas dhe të shpenzosh jetën tënde kot.

O i paditur përse përpiqesh kaq shumë për shkatërrimin tënd?!

Gjëja që ende do të bëhet qefini yt në fund.

Për këtë krimbi i mëndafshit i kthen këtë përgjigje:

Një ditë e nxehin dhe e ziejnë në kazanin e ngjarjes,

Edhe nëse lëvozhga është qefini dhe varri im në ditën kur do të vdes.

Për tërë ditën që jetova ishte foleja ime dhe këmisha ime,

Flijimi dhe vuajtja është zakoni ynë,

Ai i cili ka një mëndafsh ngjyrë trëndafili mbi të, është zakoni i tij është flijimi dhe përpjekja papushim.

Mjeshtër Dinani: Po, Allahu (l.m.t.) e mëshiroftë Pervinin. Ajo ishte një poete krenaria e shtetit tonë. Ashtu siç ka ndodhur në shumë poezi të saj dhe në këtë poezi ka mendime të thella. Me të vërtetë poezitë e saj mbështeten në mendime. Po, ashtu siç ceket dhe në të poezinë që ju lexuat lëvozhga, ndonëse është qefini dhe varri i atij krimbi mëndafshi, sërish ajo prodhon mëndafsh.

Pika themelore që duhet shënjuar këtu është kjo: “Të tëra lëvizjet kanë një drejtim. Çfarë do të thotë drejtim?! Pra drejtim do të thotë se të tëra lëvizjet kanë një qëllim dhe një vend ku marrin fund. Ju sollët shembullin e kokrrës së grurit nga poezia e Meulanës. Nëse ju do ta pyesni kokrrën e grurit ajo nuk do t’iu kthejë përgjigjje por gjendja e gjuhës së saj është përgjigjja juaj. Nëse ju zotëroni veshin e zemrës, atëherë do ta dëgjoni zërin e brendshëm të kokrrës së gurit”.

Nga një kokërr gruri del shumë grurë. Kur gruri bëhet gati ai shkon në mulli dhe atje duke u bluajtur bëhet miell. Mielli bëhet brumë, brumi futet në furrë, ai duron zjarrin djegës dhe piqet, ai bëhet bukë dhe vjen në tryezë. Të tëra këto proçese ndodhin që njeriu ta hajë atë... Atëherë përmbledhim se synimi i grurit në të tëra këto shkallë është jetesa e njeriut.

Pra ajo kokërr gruri pas tërë këtyre etapave vjen dhe bashkohet me trupin e njeriut. Ajo bashkohet me lëkurën dhe shpirtin e njeriut. Shumë mirë por çfarë është shpirti i njeriut?!Shpirti i njeriut është ndërgjegjja. Me fjalë të tjera kokrra e grurit përpara kësaj udhe të gjatë kishte përshkuar një udhë shumë të gjatë për të mund t’u bërë grurë. Më pas ajo e kaloi këtë udhë të gjatë për të arritur tek njeriu. Si fillim për të arritur në trupin e njeriut dhe më tej në shpirtin e njeriut. Si përfundim dhe shpirti i njeriut është ndërgjegjje.

Ndërgjegjja e njeriut është çdo gjë në botë. Gjithçka është për të arritur në ndërgjegjje. Sërish dhe përsosmëria e njeriut është arritja në ndërgjegjje. Ndërgjegjja absolute është përsosmëria absolute. Tani nëse do të nxirrnim një përfundim cili është përfundimi i kësaj fjale?! Kuptimi i kësaj fjale është ky: “Të tëra këto gjëra të fiksuara dhe të lëvizshme janë gjërat e larta dhe të ulëta të kësaj bote, janë për të arritur në njeriun. Të tëra këto janë për njeriun”.

Ebr u bād u meh u hurshid u felek der kārend,

Ta to nāni be kef ari ve bé gaflet ne hori.

Reja, era, hëna, dielli, universi të tërë punojnë,

Derisa ti të mund të marrësh bukën në dorën tënde dhe të mos jesh i shkujdesur.

Pra të tëra këto proçese ndodhin që ti të mund të hash bukë dhe mund të mbijetosh. Shikoni se çfarë thotë Sadiu në fund: “të mos jesh i shkujdesur”. Shumë mirë por çfarë do të thotë të mos jesh i shkujdesur?! Le të mos kalojmë lehtësisht këtë. Pra ai do të thotë se ajo duhet të shndërrohet në ndërgjegjje. Shkujdesja është mosqenia e ndërgjegjjes. Të tëra këto duhet të shndërohen në ndërgjegjje.

Ne shpesh herë bëjmë fjalë për përsosmërinë dhe përosmërinë e njeriut. Mbase ndjekësit tanë do të pyesin: “Çfarë synoni kur thoni përsomëri?! Çfarë do të thotë përsosmëri?!” Përsosmëri do të thotë ndërgjegjje. Në mungesë të ndërgjegjjes nuk mund të bëhet fjalë për përsosmëri. Në atë vend ku nuk ka ndërgjegjje nuk ka as përsosmëri.

Përsosmëria është arritja në ndërgjegjje, në ndërgjegjjen e qenies dhe që nga atje për të arritur në Ndërgjegjjen Absolute. Kur njeriu koncepton kuptimin e jetës ka kuptuar dhe vdekjen. Kur njeriut në këtë gjendje i ndërpritet fryma, kur shpëton nga jeta kafshërore, pra kur i vjen vdekja ai arrin në përfundimin se nuk do të humbë ndërgjegjjen. Domethënë kur njeriu arrin në ndërgjegjje ai bëhet njësh me të vërtetën e ndërgjegjjes. Shikoni ka një kleçkë, njerëzit besojnë se ndërgjegjja është pjesë e njeriut, pikërisht si ngjyra dhe mendojnë se kjo merr fund kur vdesin. Fundja dhe trupi bëhet dhé. Ky është një gabim i madh. Vallë a është ndërgjegjja një mbiemër që mund të asgjësohet?! Ndërgjegjja nuk është një mbiemër që është pjesë e njeriut, ndërgjegjja është në një gjendje të njëjësuar me shpirtin e njeriut.

Ndërgjegjja nuk është një mbiemër që është pjesë e njeriut, ndërgjegjja është në gjendje njëjësimi me shpirtin e njeriut. Ky është “ittihādu’l-ākli ue makūli” (njëjësimi i qenësishëm i të diturit dhe i të diturës) i përmendur nga filozofi ynë Mullah Sadra dhe filozofët tonë përpara dhe pas tij, madje dhe pjesërisht në epokën e Platonit... Nëse ne do të arrijmë në njëjësimin e qenësishëm të konceptuarit dhe i të konceptuarës, si dhe në përfundimin se shpirti i njeriut është vetë ndërgjegjja, atëherë mund të përftojmë dhe përfundimin se ndërgjegjja nuk asgjësohet. Mendimi nuk asgjësohet kurrë.

Kjo është kështu dhe në jetën tonë; edhe mendimet që kanë marrë formë në një kohë dhe pretenduar në shoqëri nuk asgjësohen plotësisht. Ndonjëherë mund të qëndrojnë në hije por nuk asgjësohen tërësisht, sepse mendimi nuk është “hejūlānī” (fillestare), nuk është lëndor. Ndërgjegjja në vetvete është “muxherred” (abstrakt), ndërsa ajo që është abstrakt nuk asgjësohet. Ja pra ajo që vdes këtu është lëkura dhe jo shpirti. Në ndërgjegjje nuk ka vdekje. Ja pra kur njeriu e kupton këtu se jeta ka arritur në ndërgjegjje, ka kuptuar dhe se vdekja është vdekja e lëkurës. Ai duke kuptuar kuptimin e jetës ka kuptuar dhe kuptimin e vdekjes.

Njeriu nuk është pa synime. Ai është largpamës, gjallesat nuk ka largpamësi. Me afrimin e largpamësisë një gjë iu hapet përpara syve. Kjo largpamësi është largpamësia e mendimit. Megjithatë ky udhëtim i largpamësisë i cili përcakton synimin e njeriut, ndonëse zotëron synime relative ka dhe një synim përfundimtar. Këto synime relativemarrin kuptim në dritën e Fundit. Ata atë cilët e quajë çdo gjë si relative le ta dinë se nëse gjithçka do të ishte kështu atëherë relativja do të bëhej absolute. Relativja merr kuptim vetëm në dritën e Absolutes.

Synimi është dituri. Gjithashtu dhe ndërgjegjja gjithmonë është dituria e çdo gjëje, ajo është e drejtuar në të. Madje kjo vlen dhe për gjendjen e shikimit, nëse ju nuk e dini se çfarë po shikoni atëherë nuk keni shikuar gjë. Kjo është ajo gjë për të cilën filozofët tanë kanë thënë: “Natyra e diturisë është cilësuese. Madje dhe perëndimorët e kanë kuptuar këtë sot, sepse ata thonë: “Dituria është e qëllimshme (intentional). Ndërgjegjja e njeriut gjithmonë është ndërgjegjja e një gjëje dhe kur arrin në të, ajo thotë se kjo është pak, kërkon një gjë të re dhe kalon në lëvizje. Kjo është dashuri. Lëvizja nuk ka fund.

Larixhani: Duke përdorur thënien e Nāsir Husrevit “edhe Xhenneti është ndërgjegjje”.

Mjeshtër Dinani: Po edhe Xhenneti është ndërgjegjje. Pa patur ndërgjegjje asgjë nuk ka kuptim. Një mendimtar emrin e të cilit nuk mund ta kujtoj tani thotë një gjë shumë të rëndësishme: “Çdo gjë që kemi thënë mbi njeriun është shumë e gjatë dhe e hollësishme. Janë shkruar libra dhe janë thënë gjëra shumë të gjata”. Mbarëlibrat e shkruar nga dijetarët, urtakët, të diturit dhefilozofët janë të lidhura me fijen e flokut.Çfarë është ajo fije floku?! Fija e flokut përmblidhet me një fjalë: “Ajo është ndërgjegjja”. Të tëra këto janë një parathënie për ndërgjegjjen. Ne nuk duhet ta nënvlerësojmë ndërgjegjjen. Unë nuk e di se çfarë do të ndodhte dhe çfarë mund të thuhej nëse nuk do të ishte ndërgjegjja.

Me të vërtetë për çfarë mund të bëhet fjalë nëse nuk do të ishte ndërgjegjja i nderuar Larixhani?! Atëherë pohojmë se të tëra këto janë një parathënie për ndërgjegjjen dhe si përfundim njeriu është lulja e universit. “Njeriu është “eshrefu’l-makhlūḳati” (krijesa më e nderuar). Biologët e ditëve të sotme thonë se njeriu nuk është krijesa më e nderuar dhe tregojnë një ndjeshmëri të madhe në këtë çështje.

Për më tepër shikoni librat e Maurice Maeterlinckut të cilat dikur lexoheshin shumë ndërsa tani i lexojnë vetëm disa. Ai ka shkruar për jetën e milingonave dhe bletëve të mjaltit. Me të vërtetë librat e tij janë shumë të kujdesshme dhe të bukura. Në njërën nga ato libra ai përshkruan se milingonat janë më të rregullta se njeriu dhe se nuk ka rëndësi se çfarë bën njeriu sepse rishtas ai nuk mund të jetojë një jetë të rregullt sa ajo e milingonave.

Kurse në qytetërimin e ditëve tona të ndërtuar nga njeriu pas qindra shekujve, njerëzit vrasin njëri-tjetin, bëhen luftra dhe derdhet gjak. Mirëpo shikoni një zgjua blete, çdo bletë bën punën e saj, aty ka një sistem shumë të rregullt dhe nuk përjetohet as mangësia më e vogël. Ai duke cekur këtë dukuri do të thotë se milingonat dhe bletët e mjaltit nuk kanë më pak autoritet se njeriu.

Gjithashtu dhe disa shkencëtarë darvinistë këmbëngulin se dhe njeriu është si gjallesat e tjera, vetëm se ka kaluar evolucionin dhe thonë se madje shumë kafshë nuk kanë anë që mbeten pas njeriut.

Unë nuk pajtohem me këto mendime. Nuk ka rëndësi se sa e regullt është një gjallesë, për shembull bletët, milingonat kanë një rregull, luani ka aftësinë e gjuetisë dhe qeni atë të besnikërisë. Unë nuk i mohoj këto, po këto janë të vërteta. Por njeriu është një gjë tjetër, ai kur derdh gjak bëhet dhunues, kjo është e vërtetë.

Kur Allahu i Lartësuar në Kur’ānin Famëlartë u tha engjëjve se do të krijonte njeriun, engjëjt u ankuan duke thënë: “A do të krijosh njeriun do të derdhë gjak dhe do të shkaktojë trazir?!” Por Allahu i Lavdëruar u tha: “Unë di atë që ju nuk dini”. Tek njeriu gjendet një gjë që nuk gjendet tek asnjë qenie tjetër dhe për këtë arsye njeriu është më lart se gjallesat e tjera. Duke qenë se njeriu është i lartë dhe gjallesat e tjera duan që të arrijnë tek njeriu brenda proçeseve të evolucionit.

Si rrjedhojë ne nuk kemi thënë ndonjë broçkull kur themi: “Njeriu është “eshrefu’l-makhlūḳati” (krijesa më e nderuar).

Thuhet se filozofët e vjetër duke qenë se nuk e dinin astronominë pandehnin se toka është në qendër të universit. Unë nuk e sqaroj këtë kështu. Pandehja e filozofëve të vjetër se rruzulli tokësor është në qendër të universit nuk buronte nga padituria sepse dhe ata e dinin se rruzulli tokësor është njëri nga miliona planete. Por meqenëse njeriu jetonte këtu ata shprehnin se rruzulli tokësor është në qendër të universit. Kudo që të jetë njeriu atje është dhe qendra e universit. Unë i komentoj kështu fjalët e filozofëve të vjetër në këtë drejtim.

Larixhani: Mjeshtërkoha e programit tonë mbaroi. Ne do t’i vazhdojmë këto lloj çështjesh në programet vijuese. Nëse do Allahu i Madhëruar dhe ndjekësit tanë që kanë drejtuar pyetje e kanë marrë përgjigjjen e pyetjes.

Atëherë përmbledhim se nëse një “nān” (bukë) derdh kaq shumë mund për të arritur tek “xhāni” (i dashuri, shpirti) edhe “xhāni” duhet të derdhë mund për të arritur tek “xhānāni” (e dashura, shpirtrat).

“Vdekja” është emri i gjësë që na përcjell në udhën tonë në proçesin e vdekjes dhe jetës. Ajo fiton një pamje të re dhe na përcjell në një etapë më të përsosur. Gjithashtu sipas urtak Umer Hajjamit nëse këtë kade e thyen koha, atëherë ajo e thyen këtë për të vënë një më mirë në vendin e saj.

Ju falenderojmë shumë mjeshtër. Nëse më lejoni dua që ta mbyllim programin tonë përsëri me një rubairë nga Umer Hajjami.

Āmed seheri nida z mejhāne-jé mā,

K’ej pīr-é harabatī-jé divane-jé mā.

Berhiz ké por konīm pejmāne z mej,

Z an pish ké por konend pejmane-jé mā.

Në mëngjes erdhi një zë nga pijetorja jonë,

Që o prijësi i shkatërrimit të mbledhjes sonë.

Ngrije gotën ta mbushim me pije,

Përpara se ata të mbushin kadenë tonë.

Me dëshirën se do të takohemi në një program tjetër, iu themi të tërëve mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak