Dashuria e çdo të dashuruari është në masën e urtësisë. Ju nëse doni të masni dashurinë e të dashuruarit pra se sa i dashuruar është shikoni se sa është urtësia e tij. Dashuria është e gërshetuar me urtësinë; është e gërshetuar me bukurinë. Pra dashuria, bukuria dhe urtësia janë një trekëndësh; ato janë tri anët e një të vërtete.

Ismail Mensuri Larixhani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit.

Beharet ger hosh u shur aferin est,
Behar-é husn-é to zibaterin est.
Bija bolbol tora erzani in gol,
Ma ra ruj-é xhanan bihterin est.

Vera jote në fakt është e këndshme dhe emocionuese,
Vera e bukurisë tënde është vera më e bukur.
Eja bilbil ky trëndafil është i lirë për ty,
Për ne fytyra e të dashurës është fytyra më e mirë.

Përshëndetje shikues të dashur, miq dhe ndjekës të programit të urtësisë. Ashtu siç e dini bashkë me mjeshtrin tonë të nderuar kemi disa programe që po bëjmë fjalë për çështjet estetike dhe hollësitë e urtësisë në veprën me titull: “Seuanihu’l-Ushshaki” (Gjendjet e të Dashuruarve) e Ahmed Gazzaliut. Ndërsa po bënim fjalë për çështjen e dashurisë dhe bukurisë nga ju ndjekësit tanë të nderuar na erdhën pyetje në formën: “Vallë cila është kryesorja dashuria apo bukuria?!” E thënë ndryshe: “Vallë a e lind bukuria dashurinë apo e lind dashuria bukurinë?!”

Po mjeshtër, kjo është një pyetje shumë e bukur, nëse më lejoni lërmëni ta hap çështjen me këtë pyetje.

Mjeshtër Dinani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po kjo është një pyetje shumë e bukur; megjithatë nuk duhet të kryhet një gabim i cili ka të bëjë me çështjen e “qenies thelbësore-themelore”. Kur pyetet se çfarë është thelbësorja në mendjen e njeriut vjen pyetja: “A është thelbësore qenia apo natyra?!” Bukuria dhe dashuria nuk janë si  “uxhudi” (qenia) dhe natyra, si rrjedhojë ne nuk mund të themi ndonjë gjë për bukurinë dhe dashurinë si “qenia është thelbësore, natyra është relative” ose “natyra është thelbësore, qenia është relative”.

Dashuria dhe bukuria janë gjithmonë bashkë. Atje ku është dashuria atje është dhe bukuria, gjithashtu atje ku është bukuria atje është dhe dashuria. I dashuruari nuk shikon gjë tjetër përveç bukurisë tek e dashura. Në mungesë të bukurisë është e pamundur që të jetë i dashuri. I dashuri shukon vetëm bukurinë tek e dashura e tij. Ne nuk duhet ta mendojmë bukurinë si një gjë pa ndikim. Kudo që të jetë bukuria, ajo bukuri është aq joshëse sa sjell me vete dashurinë. Pra si ka mundësi që të jetë bukuria por nuk mund të jetë dashuria?

Nuk ka asgjë të keqe të pyesësh se cila është thelbësorja; mirëpo ne nuk duhet të mendojmë se njëra i nënshtrohet tjetrës. Që të dyja këto janë të rëndësishme në të njëjtën shkallë. Pyetja e lartpërmendur i ngjan pyetjes “Cili është mbiemri thelbësor “rrahman” (i gjithëmëshirshmi), mbiemri “hajat” (i jetës, apo mbiemri “ilm” (i diturisë)?!” në lidhje me mbiemrat e Allahut. Ç’është e vërteta Allahu është “hajj” (i gjallë), “alim” (i ditur), “kadir” (fuqishëm), kështu që as qenia i gjallë dhe as qenia i ditur nuk është thelbësore. E thënë ndryshe ne nuk mund të drejtojmë një pyetje si: “Cili nga këta mbiemra i nënshtrohet këtij mbiemri”. Të tërë këta janë të rëndësishëm. Këta janë brenda njëjësimit në një shumicë. Prandaj citoj se mbiemrat e Allahut janë të shumë; por zotërojnë njëjësimin në këndvështrimin e qenies. Si rrjedhojë dashuria dhe bukuria janë gjithmonë të ndërthurura. Për hir të vërtetës Hafidhi shprehet kështu në një poezi:

Der ezel pertov-é hosnet texhelli dem zed,

Ashk pejda shod u atesh hemé alem zed.

Në të përjetshmen u shfaq për një çast drita e bukurisë,

U shfaq dashuria u shfaq dhe ra zjarri në botë.

Domethënë ai citon se bukuria është thelbësore. E thënë ndryshe në fillim ishte bukuria dhe u shfaq dashuria. Megjithatë këtu përpara dhe pas nuk janë kohore. Meqë çështja erdhi këtu nëse më lejoni unë dua që të kumtoj një gjë të re në lidhje me këtë pyetje. Si dashuria dhe bukuria, njëra nga këto është nevoja e tjetrës, gjithmonë janë së bashku, kudo që ka dashuri atje ka dhe bukuri, kudo që ka bukuri atje ka dhe dashuri. Mirëpo këto të dyja janë nëse ka “marifet” (dituri, njohuri). Mendoni për një çast se nuk ka “marifet” (dituri, njohuri), çfarë është “husni” (bukuria) në mungesë të diturisë?! Çfarë kuptimi ka bukuria nëse nuk ka dituri? Gjithashtu çfarë është dashuria nëse nuk ka dituri?!

Unë këtu nuk dua të nis luftën e mendjes dhe dashurisë. Edhe kjo është një çështje e rëndësishme; por unë këtu po bëj fjalë për diturinë. Dashuria e çdo të dashuruari është në masën e urtësisë. Ju nëse doni të masni dashurinë e të dashuruarit pra se sa i dashuruar është shikoni se sa është urtësia e tij. Dashuria është e gërshetuar me urtësinë; është e gërshetuar me bukurinë. Pra dashuria, bukuria dhe urtësia janë një trekëndësh; ato janë tri anët e një të vërtete.

Në dashuri ka urtësi dhe bukuri. Në bukuri ka dashuri dhe urtësi dhe në urtësi janë të pranishme që të dyja. Të tëra këto janë bashkë. Po sipas poezisë së Hafidhit në fillim u shfaq bukuria dhe më pas dashuria.

Larixhani: Sigurisht se Hafidhi dhe në disa vende shprehet se dashuria është thelbësore. Ai thotë: “Bëhu i dashuruar ose një ditë do të mbarojë puna e botës”. Në shtesë ata të cilët thonë se bukuria është thelbësore sjellin dëshmi sipas tyre. Njëra nga këto dëshmi është dhe rrëfimi i të nderuarit Jusuf (p.m.t.). Kur e nderuara Zulejha u turpërua përpara shoqërisë, ajo i mblodhi gratë egjiptiane dhe pasi u dha një thikë dhe fruta në duart e tyre dhe më tej i tha të nderuarit Jusufit që të hyjë brenda. “Kur gratë e panë Jusufin e u mahnitën tej mase nga bukuria e tij dhe prenë duart nga çudia dhe thanë: “Allahu na ruajttë! Betohemi në Allahun se ky nuk është një njeri, por një engjëll fisnik”.

Lërmëni t’iu bëj të ditur se ato gra nuk ishin të dashuruara; megjithatë ato prenë duart e tyre kur panë bukurinë e tij. Atëherë përparësa është në bukuri.

Mjeshtër Dinani: Mrëpo është pakëz e vështirë të cilësosh njërën si thelbësore dhe tjetrën si hollësi. Po pohojmë se dashuria është në vendin ku kështë bukuria dhe se bukuria është në çdo vend ku është dashuria. Unë dua të them se këto janë të njëjësuara. Dashuria është e njëjësuar me bukurinë; por çfarë është bukuria pa dashuri?! Çfarë është bukuria pa dashuri dhe pa urtësi?! Nëse do ta shohim në këtë mënyrë atëherë nënvizojmë se po dashuria vjen në vendin ku është bukuria ashtu siç dihet në përgjithësi. Dashuri është në çdo vend ku është bukuria.

“Husni” (bukuria) është nga punërat e qenies, nga “shuuni” (shfaqjet e saj). Qenia është e bukur; sigurisht se kur themi se qenia ka “shuun” (shfaqje) kjo në të njëjtën kohë bëhet dhe “shuuni” (shfaqja) e të Vërtetit. Sepse i Vërteti është i bukur. I vërteti është bukuria absolute. I Vërteti është mirësia absolute, bukuria absolute, virtyti absolut. Ashtu siç e shohim bukurinë si një “shuun” (shfaqje) e qenies atëherë dhe “muhabbetin” (dashurinë) e shohim si një “shuun” (shfaqje) e qenies. Ne kemi bërë fjalë për ajetin “juhibbhuhum” (Allahu i do ata) dhe “juhibbunellahe” (ata e duan Allahun) e cila përkthehet si “Allahu i do ata dhe ata e duan Allahun).

Allahu është si “muhib” (dashurues) ashtu dhe “mahbub” (i dashuruar). Ky i fundit është njëri nga mbiemrat e Allahut. Sërish dhe të dërguarit e Allahut si për shembull Ademi (p.m.t.) është “Safijullah” (I Çiltri i Allahut), Nuhu (p.m.t.) është “Nexhijullah” (I Shpëtuari i Allahut), Ibrahimi (p.m.t.) është “Halilullah” (Miku i Allahut), Musai (p.m.t.) është “Kelimullah” (Fjala e Allahut), Isai (p.m.t.) është “Ruhullah” (Shpirti i Allahut), kurse i nderuari “Hatemu’l-Enbijja” (Vula e Lajmëtarëve) është “Habibullah” (I Dashuri i Allahut).

Sureja Jusuf, është sureja e dashurisë, në të njëjtën kohë është dhe sureja e bukurisë. Rishtas ajo është si shfaqja e bukurisë ashtu dhe në të është rrëfyer rrëfimi i dashurisë. “Nahnu nekussu alejke ahsene’l-kasasi.” (Ne po të rrëfejmë më të bukurin rrëfim) (Jusuf, 3) Por përse ky rrëfim është rrëfimi më i bukur, sepse është rrëfyer në formën më të bukur. Por përse është më i bukuri?! Epo sepse janë bërë komntime të larmishme në këtë çështje. Sipas një pale thuhet se ka bukuri në këtë rrëfim, sipas një pale të dytë thuhet se ka gjuhë të bukur, të pastër dhe të rrjedhshme dhe sipas një palë të tretë thuhet se Jusufi (p.m.t.) ishte shumë i bukur etj. Por me sa duket sipas gjasave e cila është më fuqishme se të tëra këto është se në të gjendet rrëfimi i një historie dashurie, e cila nënkupton se “ahsenu’l-kasasi” (më i bukuri rrëfim) është një histori dashurie.

Dashuria jo vetëm që është “ahsenu’l-kasasi” (rrëfimi më i bukur) por në të gjendet dhe bukuria. Përsëri këtu bëhet fjalë dhe për bukurinë e Jusufit (p.m.t.). Për më tepër në këtë sure janë të pranishme imtësi dhe urtësi të mrekullueshme. Ashtu siç ceket dhe ju kur Zulejhaja pësoi qortimin e grave të qytetit ajo tha: “mos më qortoni aq shumë” dhe ashtu siç rrëfehet në sure ajo i thirri të tëra dhe u vuri fruta përpara tyre. Kur ato e panë bukurinë e Jusufit (p.m.t.) prenë duart e tyre ndërsa e shihnin atë me çudi. Ato u shkatërruan nga bukuria e Jusufit (p.m.t.).

Çasti kur Zulejhaja qëndroi e vetme me Jusufin (p.m.t.) rrëfehet si më poshtë në Kur’anin Famëlartë: “ue galekati’l-ebuabe ue kalet hejte leki” (ajo mbylli dyert dhe tha: “eja tek unë” (Jusuf, 23). Komentuesit kanë thënë gjëra të ndryshme në këtë çështje. Duke u mbështetur në pamjen e jashtme të ajetit, ata kanë shprehur se ajo pasi mbylli dyert, deshi që t’i tregojë dashurinë e saj të dashurit të saj Jusufit, kështu që ajo i tha: “hejte leki” (eja tek unë), çdo gjë është gati.

Disa komentues urtakë citojnë se thënia: “ue galekati’l-ebuabe” (ajo mbylli dyert) ka kuptimin e “ajo mbylli dyert e epshores”. Sipas mendimit të tyre Zulejhaja kishte epshe dhe ndjenja; mirëpo ajo i mbylli të tëra dyert e epshores. Shumë mirë por çfarë ndodh kur mbyllen të tëra dyert e epshit, atëherë ndodh pastërtia (liria, çiltërsia, pastërtia, sinqeriteti) në kuptimin e plotë të fjalës, pra dhe thënia: “hejte leki” (eja tek unë) është një pastërti hyjnore.

Me të vërtetë në rrëfimin e Jusufit (p.m.t.) ka si dashuri dhe bukuri. Një tjetër element i rëndësishëm i njeriut është se e vërteta e njeriut, bëhet e dukshme në dashuri, dhe në bukuri. Çdo njeri ka aftësinë e dashurisë. Por për shkak se ndjek epshin dhe joshjen kjo dashuri nuk mund të dalë në dritë.

Allahu ia ka dhënë këtë aftësi njeriut. Pra si perceptimin e bukurisë ashtu dhe qenien i dashuruar. Qenia i dashuruar nënkupton ushqimin e dashurisë, i cili përkthehet ndjenja e dashurisë ndaj çdo gjëje dhe çdo njeriu. Tek njeriu bëhet e fuqishme ndjenja e dashurisë ndaj të Vërtetit të Madhëruar dhe krijesave të Tij dhe sa e bukur bëhet bota nëse njeriu e zhvillon këtë aftësi! Ne sa më shumë ta duam botën aq më shumë do të bëhet e bukur kjo e fundit. Ndjenja e dashurisë të zbukuron.

Larixhani: Haxhe, e prek këtë çështje dhe kumton se “përse unë e pranoj dashurinë si thelbësore” dhe thotë gjënë që e thatë ju. Kjo mbase mund të jetë e vlefshme për një dashuri metaforike. Një njeri ndonëse mund të jetë shumë i bukur; mund të mos e dijë se çfarë bukurie bart. Por kur njeriu tjetër e shikon atë, ai dashurohet me bukurinë e tij. Edhe këtu ai thotë se dashuria është ajo e cila gjuan bukurinë, kur njeriu nuk dashurohet ai nuk e njeh as bukurinë.

Mjeshtër Dinani: Në fund të fundit vështrimi me dashuri është vështrimi i shikimit të bukurisë. Kur një njeri sheh me dashuri ai sheh mirë. Ka dhe një shembull rreth kësaj: “Një njeri i cili sheh me dashuri, nuk i sheh mangësitë. Përcillet një histori nga Dhunnun Misriu i cili është njëri nga urtakët e mëdhenj. Dhunnun Misriu hyn në një mbledhje, në të cilën një i ri nuk e pëlqen veten dhe e sheh me përçmim. Ai thotë me vete se sa i shëmtuar është, sa të holla i ka shalët, sa të zezë e ka ngjyrën e tij. Ai mendon gjëra të tilla të këqija për veten.

Dhunnun Misriu lexon se çfarë përjeton ai i riu dhe ia shpalos atij se çfarë po përjeton brenda vetes. Pas kësaj ai i riu vjen në vete, pendohet nga ato mendimet e këqija dhe kërkon falje ga Allahu, duke thënë me vete se ai lexoi se çfarë përjetova dhe e diti se çfarë po mendoja. Më tej Dhunnun Misriu i shprehet se nuk do të shohësh më keq duke qenë se tanimë je penduar. Më vonë Dhunnun Misriu filloi që ta shikojë atë të pashëm si një pjesë hëne, i cili pak çaste më herët e kishte parë atë të ri si të shëmtuar Ai nisi të shikojë bukurinë e tij në vend të shëmtirës së cilën e kishte parë pak çaste më parë. Ndryshimi i vështrimit të tij, solli bukuritë. Vështrimi i tij ishte i keq dhe shikonte keq, tani kur ndryshoi vështrimin e tij zuri fill që të shikonte bukurinë. Kjo dukuri vërteton atë fjalë se njeriu nuk i sheh mangësitë e atij që do. Nëse njeriu ndjen dashuri ndaj krijesave të Allahut dhe sheh me dashuri ai do të shikojë gjithmonë bukuri. Bukuria sjell dashurinë edhe dashuria sjell bukurinë.

Larixhani: Ky ishte një sqarim i bukur. Një thënie e tillë e ka përdorur dhe Meulana. Prijësi e thërret Lejlanë me qëllim që të mësojë se si është kjo grua e cila e bërë kaq të çmendur dhe të marrë Mexhnunin. Kur e sheh atë pohon se ajo nuk ka ndonjë epërsi nga të bukurat e tjera. Ndërsa ajo ia kthen: “Hesht sepse ti nuk je Mexhnuni”. Gjithashtu Feriddun Attari thotë: “Nëse shikon me syrin e Mexhnunit atëherë nuk do të shikosh gjë tjetër tek Lejlaja përveç bukurisë”.

Në këtë pikë dhe Haxhe bën me shenjë dhe ana interesante e punës është se megjithëse vepra me titull: “Munisu’l-Ushshaki” (I Afruari i të Dashuruarve) e Suhreverdit është e mbushur me dashuri e zjarrtë, emocion dhe zierje dashurie sërish ai atje thotë: “Mendja është ajo që percepton bukurinë”. Pikërisht ashtu siç kumtuat dhe ju ai i sheh që të dyja bashkë. Domethënë mbaron puna kur thuhet se mendja është ajo që diagostifikon bukurinë. Pra tanimë ne nuk mund të themi se ajo që është thelbësore është dashuria ose ajo që është thelbësore është bukuria.

Mjeshtër Dinani: Po, çdo gjë zgjidhet kur vjen urtësia. Epo gjendet një fjali tepër interesante e cila zë vend në veprën me titull: “Temhidat” (Perlat)  e Ajnu’l-Kudadit. Ky i fundit citon se nëse do të vizatonin urtësinë mendjes në mur, askush nuk do të mund ta shihte atë pa vdekur, si pasojë e fuqisë së “xhemalit” bukurisë së saj. Po theksojmë se çdo gjë është e lidhur me urtësinë.

Larixhani: Po mjeshtër, kjo ishte shumë e bukur. Nëse më lejoni do të vazhdojmë pas një pushimi të shkurtër.

***

Larixhani: Po, mjeshtër kur bëhet fjalë për çështjen se cila është thelbësore dashuria apo bukuria, disa janë në anën e dashurisë dhe disa të tjerë janë në anën e bukurisë. Megjithatë ana interesante e punës është se Suhreverdi beson se mendja është ajo e cila i percepton që të dyja. Kjo dëshmon njëshmërinë e mendjes, dashurisë dhe bukurisë, e cila nënkupton se njeriu e sheh bukurinë me mendje dhe bëhet i dashuruar me të njëjtën mendje.

Mjeshtër Dinani: Po pikërisht ashtu, ai bëhet i dashuruar kur e percepton atë. Ai nuk mund të jetë i  dashuruar nëse nuk mund ta perceptojë. Të jesh i dashuruar është në masën e diturisë-urtësisë. Ne këtu po përdorim fjalën urtësi. Sigurisht se dhe perceptimi i urtësisë bëhet me udhën e mendjes. Fjala mendje nuk është përdorur për Allahun. Përgjatë historisë ka shpërthyer grindja mes koncepteve të “aklit” (mendjes) dhe “ashkit” (dashurisë). Megjithatë sipas meje kjo është një luftë pa kuptim. Kjo luftë nuk duhet të jetë, sepse mendja dhe dashuria nuk janë armiqtë e njëri-tjetrit. Por disa kanë shpikur një luftë dhe kanë menduar se ka luftë në mesin e tyre.

Larixhani: Kjo luftë ka ndodhur më shumë në letërsi. Në tekstet kryesore kjo luftë nuk duket shumë.

Mjeshtër Dinani: Po kjo është e vërtetë sepse urtakët nuk e kanë sjellur në rend të ditës një gjë të tillë. Por letrarët kanë vënë theksin në një luftë të tillë të pakuptimë dhe të pafund. Shkakun e kësaj duhet ta  kërkojmë pakëz në fjalën “akl” (mendje). Fjala “akl” (mendja) vjen nga fjala “ikal”. Kjo fjalë nuk është përdorur për Allahun. Pra askush nuk ka thënë për Allahun: “Ja Akil” (O Zotëruesi i Mendjes). Madje as në ajete dhe as në hadithe nuk ka një përdorim të tillë. Ka “Ja alim” (O i ditur); por nuk ka “akil” (i mençur), më tepër është përdorur “alim” (i ditur).

Sipas disave shkaku i kësaj është lidhja me fjalën “ikal”. Fjala “ikal” do të thotë lidhëse këmbësh. “Ikal” i thuhet asaj gjësë me të cilën lidhen këmbët e deveve. Sipas disave nuk ka asgjë të keqe edhepse mund të jetë fjala “ikal”, sepse ky është “ikali” (lidhja) e epshores, e cila përkthehet si lidhja e këmbëve të epshores. Pra nëse njeriu i lidh egon dhe epshet e tij urtësia e tij fiton maturi. Sidoqoftë urtësia është thelbësore. Sepse kur nuk është urtësia, “husni” (bukuria) nuk mund të perceptohet. Edhe dashuria ka kuptim në masën e urtësisë së dashuruarit.

Në mendjen e të dashuruarit është flijimi, sepse i dashuruari nuk sheh asgjë tjetër përveç të dashurës së tij, ai heq dorë nga çdo gjë. Deri këtu është e vërtetë se janë flijimi, njëjësimi, flijimi i çdo gjëje për të dashurën e tij, vetëmohimi etj. Megjjthatë ai është në zotërim të një dashure sa është urtësia. Pra ne duhet të shohim se kush është e dashura e tij. Kush, është i dashuruar me cilën të dashur?! Ku e kuptojmë ne se sa e rëndësishme është e dashura?! Ne shikojmë urtësinë e të dashuruarit. Dashuria e secilit është sa ndërgjegjia dhe urtësia e tij. Sa më e ulët që të jetë ajo, aq e ulët është dhe tjetra, sa më e lartë që të jetë ajo, aq më e lartë është dhe tjetra. Si rrjedhojë dashuria, bukuria dhe urtësia janë të nyjëzuara me njëra-tjetrën si një trekëndësh për të cilin folëm. Pra këto janë të ndërthurura me njëra-tjetrën dhe janë gjithmonë bashkë. Ku ka urtësi ka dhe dashuri, ku ka dashuri ka dhe bukuri...

Larixhani: Shumë mirë, por a mund të themi se mendja është kufiri i urtësisë?!

Mjeshtër Dinani: Po natyrisht se mendja është kufiri i urtësisë. Ne e kemi përpunuar këtë çështje më herët me ju. Nëse mungon dashuria nuk ka as urtësi. Ndoshta dikush mund të flasë për gjëra si “shuhudi” (përjetimi), “mukashefeja” (zbulimi i ndërsjelltë) etj. Mirëpo “shuhudi” (dëshmia) është “batini” (e fshehta) e mendjes. Kur njeriu bën “mushahede” (dëshmi të ndërsjelltë) dhe “mukashefe” (zbulimi të ndërsjelltë), ai bën “mushahede” (dëshmi të ndërsjelltë) dhe “mukashefe” (zbulimi të ndërsjelltë) me të fshehtën e mendjes. Mendja ka shkallë. Ashtu si çdo gjë që ka një të fshehtë dhe mendja ka një të fshehtë. Të tëra këto janë shfaqja e urtësisë. Kjo e fundit nuk mund të jetë pa mendjen, megjithatë mendja ka disa shkallë.

Ashtu siç kemi përcaktuar dhe më parë mendja ka një kuptim të jashtëm në lidhje me jetën e përditshme. Mendja politike, mendja shoqërore, mendja ekonomike, mendja teknike etj. Që të tëra këto janë mendje, por mendja ndryshon vazhdimisht lëvozhgë, ajo zhvillohet dhe ngrihet. Si përfundim në njëfarë kuptimi mendja është e njëjta gjë me urtësinë. Si rrjedhojë këto janë gjithmonë bashkë. Gjithashtu dhe mbiemrat e Allahut janë bashkë. Një njëshmëri brenda shumicës. Mbiemrat e të Vërtetit të Madhëruar janë brenda një njëshmërie, atje nuk ka shumicë. Të tërë mbiemrat si mbiemrat e “dhatit” (vetës) si “Rrahman” (I Gjithëmëshirshëm), “Rrahim” (Mëshirëplotë), “Gaffar” (Falës), “Kadir” (I Plotfuqishëm) dhe “Halik” (Krijues) etj. dhe mbiemrat “fiili” (veprues) janë një gjë e vetme.

Larixhani: Një tjetër çështje e rëndësishme të cilën e kam parë në librin e tij me titull: “Seuanih” (Perlat) është pranimi si kufi i mendjes në mesin e befasisë dhe diturisë. Kjo është shumë interesante. Ai thotë: “Nëse njeriu nuk lodhet në perceptimin e diturisë së mendjes dhe të vërtetave të botës së qenies ai ka rënë në befasi”. Madje ai e shikon këtë si “shirk” (përshkrim shok ndaj Allahut).

Mjeshtër Dinani: Pra ai ka asgjësuar mendjen. Mendja është “faal” (vepruese) në vetvete. Urtakët kur flasin për “aklu’l-faali” (mendjen vepruese) pranojnë një “aklu’l-l-faali” (mendjen vepruese). Në thelb mendja është vepruese në vetvete. Nëse një njeri nuk e përdor mendjen e tij kjo nënkupton se ai po e asgjëson vetveten. Po ajo që ka thënë është shumë e vërtetë.

Larixhani: Shumë mirë, në shtesë ai bën fjalë dhe për rrethin e fluturimit të mendjes në mesin e emrave hyjnorë “xhelal” (madhështor) dhe “xhemal” (i bukur). Ai thotë se mendja është një joshje mes emrave “xhelal” (madhështor) dhe “xhemal” (i bukur). Gjendet një thënie e bukur në një hadith të njohur në të cilin tuhet: “Me të vërtetë zemrat e bijve të Ademit janë mes dy gishtërinjve të “Rrahmanit” (të Gjithëmëshirshmit), Ai i ndryshon (rrotullon) ato si të dojë”.

Më pas ai shton si më poshtë: “I tërë udhëtimi është shikimi i njeriut i vetvetes në mesin e këtyre dy emrave. Ja pranë atëherë mendja e tij do të jetë shëtitësja e botës së qenies. Kështu që dashuria do të shfaqet si vepra e kësaj shëtitjeje”. Ky është një sqarim shumë i bukur.

Mjeshtër Dinani: Po, këto janë fjalë të rëndësishme. Hadithi të cilin cekët ka të bëjë me zemrën: “Zemra e besimtarit është në mesin e dy gishtërinjve të “Rrahmanit” (të Gjithëmërshirshmit). Ky është një shëmbëllim. Këto dy gishtërinj janë komentuar si mbiemrat “xhelal” (madhështor) dhe “xhemal” (i bukur) e të Vërtetit të Madhëruar. Zemra është guri i çmuar i mendjes. Mendja nuk është një gjë e ndarë nga mendja. Zemra është e fshehta e mendjes. Vallë përse zemra është emërtuar si “kalb” (zemër)?! Fjala “kalb” do të thotë “tekalub”, e cila përkthehet si kalimi nga një gjendje në gjendje tjetër. Pra zemra është emërtuar si “kalb” sepse është në tjetërsim e sipër. Ana e çuditshme e punës është se ky ndryshim është si i dukshëm ashtu dhe i fshehtë. Madje zemra është në këtë formë dhe fizikisht. Zemra është organi i cili përcjell gjakun në çdo anë të trupit dhe vazhdimisht është në gjendje rrahjeje. Zemra rreh gjithmonë dhe kjo gjendje e rrahjes është ndryshim. Në këtë mënyrë zemra pompon gjakun duke marrë forma të ndryshme. E njëjta gjë vlen dhe për zemrën shpirtërore. Pra shpirti i njeriut, ana e brendshme e tij, e fshehta e tij, mendja e tij janë vazhdimisht brenda një ndryshimi. Në këtë hadith thuhet se ndryshimi është mes të dy gishtërinjve të Allahut, e cila përkthehet se janë në mesin e mbiemrave “xhelal” (madhështor) dhe “xhemal” (i bukur) të Allahut. “Xhelal” (madhështor) është mbiemri shkatërrues i Allahut, ndërsa mbiemri “xhemal” (i bukur) është mbiemri i mëshirës, dashurisë dhe dhembshurisë së të Vërtetit të Madhëruar.

Jeta e përditshme të cilën e jetojmë nuk është gjithmnë në përputhje me dëshirën tonë. Herë-herë ajo bie ndesh me dëshirat. Ndonjëherë ajo është e mërzitshme, ndonjëherë është e gjërë, ndonjëherë është e mirë dhe ndodnjëherë është e ligë. Herë pas here jemi të gëzuar dhe herë pas here jemi të mërzitur. Të tëra këto ndjenja kanë ndikim mbi zemrën e njeriut. Atëherë pohojmë se zemra e njeriut gjithmonë është me dy etapa. Jeta jonë është gjithmonë mes gëzimit dhe hidhërimit, ditës dhe natës, herë-herë mes besimit dhe mohimit, herë pas here kësaj bote dhe botës tjetër, mes “jeminit” (të djathtës) dhe “jesarit” (të majtës), të lartmes dhe të poshtmes. “Me të vërtetë zemrat e bijve të Ademit janë mes dy gishtërinjve të “Rrahmanit” (të Gjithëmëshirshmit), Ai i ndryshon (rrotullon) ato si të dojë”.

Atëherë njeriu duhet ta dijë si mirësi këtë rast dhe në çdo çast duhet ta shikojë se është në praninë e Allahut. Çdo gjë që vjen, vjen nga ana e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Si mund të bëjë gabim njeriu, nëse e sheh veten në çdo çast është mes dy gishtërinjve të Allahut?! Ashtu siç kemi bërë fjalë në programin e shkuar ai fiton gjendjen e “maijjetit” (njëjësimit). Ja pra kjo udha e “maijjetit” (njësjësimit) është këtu. I Vërteti i Madhëruar është gjithmonë me njeriun, nëse dhe njeriu është bashkë me Allahun atëherë çdo gjë ndreqet.

Larixhani: Më tej ai arrin në këtë përfundim: “Nëse njeriu vazhdimisht kthehet mes “xhelalit” (madhështisë) dhe “xhemalit” (bukurisë) ai është mes dy gishtërinjve të “Rrahmanit” (të Gjithëmëshirshmit). Mirëpo nëse nuk e zotëron këtë gjendje, atëherë është e mundur që të jetë në “xhelalin” (madhështinë) e të tjerëve. Ai nuk është gjithmonë mes gishtërinjve të “Rrahmanit” (të Gjithëmëshirshmit). Meulana citon si më poshtë:

Ej kalem benger ger ixhlalisti,

Ki mijan-i esbain-i kisti.

O laps nëse je tek bukuria shih,

Në mesin e gishtërinjve të cilit je.

Domethënë nëse je gjithmonë në “xhelal” (madhështi), është e qartë se do mund të biesh dhe në gishtërinjtë e të tjerëve. Por për të qenë mes dy gishtërinjve të “Rrahmanit” (të Gjithëmëshirshmit) atëherë duhet të jesh gjithmonë mes “xhelalit” (madhështisë) dhe “xhemalit” (bukurisë).

Mjeshtër Dinani: Sigurisht se duhet të ruhet baraspesha. Baraspesha e “haufit” (frikës) dhe “rexhait” (shpresës) është shumë e rëndësishme. Nuk mund të ketë “hauf” (frikë) absolute sepse shkatërrohet njeriu. Anjë “hauf” (frikë), nuk mund të jetë “rexha” (shpresë) absolute, në mungesë të shqetësimit të përfundimit. Gjithmonë baraspesha e frikës dhe shpresës, “xhelalit” (madhështisë) dhe “xhemalit” (bukurisë) janë të domosdoshme për njeriun udhëtar. Nëse ai shikon këtë baraspeshë ai shkon drejt “siratu’l-mustekimit” (urës së drejtë). Ja pra tekefundit kjo është dhe “siratu’l-mustekimi” (udha e drejtë).

Larixhani: Shumë mirë, u bë një çështje shumë e bukur. Nëse do Allahu dhe ndjekësit tanë të dashur e kanë marrë përgjigjien e pyetjes, se cila është thebësore bukuria apo dashuria. Nuk është thelbësore as bukuria dhe as dashuria, që të dyja këto janë së bashku me njëra-tjetrën. Si dashuria e njeh bukurinë, ashtu dhe bukuria lind dashurinë dhe që të dyja këto janë në shërbimin e mendjes. Fusha e kësaj loje janë “xhelali” (madhështia) dhe “xhemali” (bukuria) hyjnore. Nëse do Allahu ne të tërë kemi fatin e kësaj gjendjeje.

Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak