Njeriu ka një dhimbje dhe përmallim pafundësie. Shumë mirë, por çfarë do të thotë kjo?! Vallë a arrin ai në këtë pafundësi nga kjo dhimbje, apo është pafundësia ajo që krijon këtë dhimbje?! Apo që të dyja?! Nëse njeriu nuk do të kishte brenga dhe nuk do ta përjetonte, provonte aspak këtë, ai nuk do ta kuptonte pafundësinë kurrë. Njeriu erdhi në këtë botë për të përjetuar, provuar dhimbjen.

Pragu I Të Vërtetit Dhe Të Vërtetës Në Mendimin E Ṭūsīut

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit tonë me titull: “Me‘rifet” (Urtësia), me urimin e selāmit (paqes). Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne.

Ashtu siç e kujtoni ne kemi disa mësime të mira, që po shëtisim në kopështin plot me trëndafila të mendimeve të çiltra, gjithëpërfshirëse dhe të thella të ḥakīm Naṣīruddīn Ṭūsīut. Ky i urtë madhështor, kishte treguar një mund jashtëzakonisht të madh që kishte të bënte me zgjidhjen e çështjeve të filozofisë dhe urtësisë së atyre ditëve. Ashtu siç kemi bërë dhe më parë të ditur, Naṣīruddīn Ṭūsīu është një personalitet interesant që ka mendime mjaft të larta në luginën e diturisë, njohurisë dhe urtësisë. Tanimë ashtu siç e dini ne kemi disa programe që po hetojmë mendimet e Naṣīruddīn Ṭūsīut mbi boshtin e librit me titull: “Khāxhe Naṣīruddīn Ṭūsīu Një Filozof I Dialogut” të shkruar nga mjeshtri ynë i fortnderuar Dr. Gulāmḥusejn Ibrāhīmī Dīnānī.

Mjeshtri i nderuar, kishte përcjellur një fjali nga pjesa me titull: “Maḳāmātu’l-‘Ārifīni” (Postet e të Urtëve) që zë vend në veprën me titull: “El’Ishārāt ue’t-Tenbīhāt” (Shenjat dhe Paralajmërimet) e Ibn Sīnās në programin tonë të kaluar dhe i kishim dhënë ndjekësve tanë të nderuar fjalën se do ta sqaronim këtë fjali në programin tonë të ardhshëm. Thënia e përmendur ishte si më poshtë: “Xhel’le xhenābu’l-Ḥaḳḳu en jekūne sherī‘aten li-kul’li uāridin ue en jeṭli‘a ‘alejhi uāḥiden be‘de uāḥid”. Në programin tonë të shkuar ju e kishit sqaruar në një mënyrë shumë të bukur këtë këtë thënie. Kurse në programin e sotëm duam që ju të hapni, zbërtheni thënien “uāḥiden be‘de uāḥid” që ceket në fund të kësaj thënieje. Kështu në dritën e kësaj do të kemi parë se çfarë ka thënë Ṭūsīu lidhur me këtë çështje.

Ky personalitet i madh ka të pranishme një numër të lartë veprash në fusha të larmishme nga njëra-tjetra. Ai ishte dikush që kishte dituri, njohuri dhe largpamësi në fusha shkencore si fejlesufijje (filozofi), kelām (apologjetikë, fjalim), ‘ilmu’n-nuxhūmi (astronomi), manṭiḳ (logjikë), akhlāḳ (moral), ‘irfān (urtësi), taṣaūuf (misticizëm), matematikë dhe ṭibb (mjekësi). Me të vërtetë ai është një personalitet magjepsës. Vepra e tij me titull: “Texhrīdu’l- I‘tiḳādi (Pastrimi i Besimit, Kredos) e ruan rëndësinë e saj në shkencën e apologjetikës si një burim i rëndësishëm drejtimi kryesor, themelor për të tërë për një kohë mjaft të gjatë më shumë se 800 vitesh dhe ashtu siç ka ndodhur në të kaluarën dhe sot vijojnë të shkruhen një numër i madh sqarimesh si nga dijetarët sunnitë dhe shī‘ītë.

Mjeshtër Dīnānī: Po. Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Ne e fillojmë mësimin e kësaj mbrëmjeje, duke miratuar se është pikërisht ashtu siç bëtë të ditur dhe ju, duke miratuar se ato që keni ndjerë në mënyrë intuitive janë shumë të sakta. Unë në këtë libër doja të dëshmoja se Khāxhe (Hoxhë) Naṣīruddīn Ṭūsīu është njëri nga filozofët më të mëdhenj të botës muslimane. Edhe kjo fjali që ju përcollët nga Ibn Sīnā është mjaft çuditëse. Nëse më lejoni para së gjithash le t’u japim fjalëzave që kalojnë në këtë thënie kuptim... Në këtë mënyrë do të kemi kuptuar se çfarë kishte për qëllim Shejkhu’r-Reīsi me këto thënie. Fjalëza “xhel’le” ka kuptimin e “diçkaje që është shumë mbi, përtej”; pra do të thotë “xhelāl”. Këtu është thënë “Xhel’le xhenābu’l-Ḥaḳḳu”. Ndërsa fjalëza “xhenāb” ka kuptime si “prag, përreth, rrotull” dhe nënkupton qenien tejet të lartë dhe të madhe të diçkaje.

Thënia “Xhel’le xhenābu’l-Ḥaḳḳu” përcakton se i Vërteti është aq i lartë dhe i madh sa nuk mund të flitet për Të. Pragu i të Vërtetit është pragu i të vërtetës. Kjo është vendi i hyrjes në të vërtetat. Edhe fjala “sherī‘at” do të thotë “udhë”. Por një udhë ku nuk mund të shkojnë të tërë... Fjala vjen shejṭāni i mallkuar nuk kishte mundur të shkojë nga kjo udhë; gjithashtu as Jezīd Ibn Muā‘uijje.... Banorët e Sixhxhīnit (Xhehennemit) nuk mund të shkojnë kurrë nga kjo udhë. Ky është një vend shumë i lartë dhe një prag i cili nuk mund të kalohet lehtë. Vetëm shumë pak vetë kanë fatin që të mund të hyjnë në postet e Eḥadijjetit dhe Uāḥidijjetit. “Uāḥiden be‘de uāḥid” pra “shumë pak njerëz”... Për këtë janë të pranishme një mori serie dhe shkalle dhe në fund të fundit secili ka një post. Si rrjedhojë askush nuk duhet të mbulohet, përfshihet nga mangësia e shpresës. Shprehem kështu sepse secili përparon në njëfarë masë në udhën e tij dhe arritja në pragun e asaj të vërtete është diçka fatin e së cilës do të mund ta kenë shumë pak njerëz. Shkurt ky është mundi i vetëm atyre njerëzve që kanë përzgjedhshmërinë hyjnore.

Lārīxhānī: Vallë a ishte mi‘rāxhi i të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) një shembull i hyrjes në këtë sherī‘at?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, të mos keni asnjë dyshim për këtë. Kjo ishte hyrja më madhështore. Ai kishte hyrë në xhenābin (pragun, përreth) të Vërtetit dhe e kishte përshkuar këtë prag. Nëse hyjmë në këtë çështje, atëherë natyra e çështjes sonë ndryshon nga rrënja. Deri më tani një mori njerëzish në gjirin tonë nuk kanë mundur që ta kuptojnë mjaftueshëm çështjen dhe mrekullinë e mi‘rāxhit. Ah sikur të qëndrohej më tepër mbi çështjen e mi‘rāxhit... Unë nuk e di arsyen, krahas kësaj janë përpiluar shumë pak libra në këtë çështje... Mi‘rāxhi ka një rrëfim shumë interesant... Pa dyshimin më të vogël, se dhe ky mi‘rāxhi i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) kishte një kuptim. “فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ” “Fekāne ḳābe ḳausejni eu ednā” (Dhe ai ishte afër sa dy harqe (dy kutë) apo edhe më afër). (Sūre Nexhm, 9) Lërmëni t’iu bëj të ditur se këtu pjesa “ḳābe ḳausejni” (afër sa dy harqe) e këtij mi‘rāxhi nuk është dhe aq e rëndësishme...

Shprehem kështu sepse ai ishte në një hyrje të krijuar nga harku i su‘ūdit (ngjitjes) dhe i nuzūlit (uljes). I nderuari i dërguar (p.m.t.) i kishte përshkuar që të dy këta harqe. Domethënë këto janë dy vizat me dy krerë të hyrjes së qenies... Ai kishte arritur kështu në të vërtetën. Megjithatë pjesa deri këtu nuk është dhe aq e rëndësishme. Mirëpo ka dhe një “eu ednā” (apo edhe më afër, ulët)... Kjo është një pjesë tejet interesante dhe është marrë nga ājeti i lartcituar ḳurānor. Kjo pjesë është më e lartë dhe se dy harqet e qenies. Ku është pjesa më e lartë e hyrjes së qenies?! Ajo është një hyrje e ndërtuar nga bashkimi i harkut të ngjitjes dhe uljes si dhe fillimi dhe fundi i saj janë i Vërteti.

Në këtë pikë drejtohet pyetja: “Ku është pjesa, vendi më i lartë i kësaj hyrjeje brenda së cilës gjenden mbarë qenia?!” Në kushte normale ne duhet ta cilësonim si eu e’lā (apo edhe më i larti) këtë vend, apo nuk është kështu?! Por në vend të kësaj përdoret thënia eu ednā që ka kuptimin apo edhe më afër). Pra “më afër se qenia”... Në shtesë që të tëra këto janë shkallët e ḳurbit (afërsisë, afrimitet). Kjo është afërsia e të nderuarit Vulosës së Shkallës (p.q.m.t.) me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Tanimë nuk mund të përfytyrohet më afër se kaq. Madje dhe i nderuari kryeengjëll Xhibrīli (p.m.t.) kishte mundur të përparonte deri në një shkallë të caktuar dhe nuk kishte patur fuqi pas saj. Gjithashtu as të dërguarit të tjerët të Allahut nuk ishin mundur të shkonin. Kështu që nuk mund të mendohet një (vend) afrimitetit mëpërtej eu ednās apo edhe më afër. Që nga e përhershmja deri tek e përjetshmja asnjë e pranishme në botën e qenies nuk ka arritur në atë vend.

I nderuari Mūsā (p.m.t.) kishte thënë: “O Zoti im, tregomë veten” dhe atij iu ishte dhënë përgjigjja: “Len terānī” (Ti nuk do të mund të më shikosh kurrë Mua). Lidhëza e këtushme “len” është një mohim i përhershëm. E thënë ndryshe ajo shpreh një gjë që nuk do të ndodhë kurrë. Sa bukur që e ka thënë poeti i njohur īrānian Nizāmī këtë - Allāhu qoftë i kënaqur nga ai. Sigurisht se ne nuk kemi kohën tonë të mjaftueshme për të hyrë në këtë çështje; mirëpo ai kishte pohuar se kishte arritur në një vend ku i nderuari Vulosës i Shkallës (p.q.m.t.) kishte parë pamjen e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Sipas mendimit të tij vendi i eu ednās (apo edhe më afër) ishte vendi i “pamjes së të Vërtetit”. Pra ai kumton si më poshtë: “Ai e kishte parë të Vërtetin me syrin e kokës dhe jo me një sy tjetër”. Ja pra urdhëroni dhe komentojeni këtë. Ky nuk është një shikim shqisor i një trupi lëndor. Për më tepër kjo thënie nuk ka në mënyrë të prerë kuptimin se Allāhu është lëndor, trupor.

E kundërta, ajo që do të thuhet këtu është se vendi i eu ednās është një vend ku është asgjësuar hapësira mes lëndës (trupit) me shpirtin dhe botës tokësore me atë engjëllore. Ne i klasifikojmë botërat si tokësore, engjëllore, bimore, lëndore, shtazore, shpirtërore, etj. Megjithatë vendi ie, lëndore, shtazore, etj. Megjithatë vendi i eu ednās nuk është një vend ku këto klasifikime janë të vlefshme. Gjithçka këtu është shkrirë, tretur në një njëjësim. Syri i kokës është njëjësuar me syrin e zemrës. Këtu janë asgjësuar të tëra hapësirat mes syrit të kokës dhe syrit të zemrës, pra mes syrit të brendshëm dhe syrit të jashtëm. Këtu thënia “Len terānī” (Ti nuk do të mund të më shikosh kurrë Mua) e të nderuarit Mūsā (p.m.t.) nuk është. Çdo gjë është fundosur, mbytur në një njëjësim mute‘āl (të përtejmë) dhe Eḥadijjet.

Lārīxhānī: Mjeshtër i nderuar, lërmëni t’iu qartësoj se kjo çështja e ḳurbit (afërsisë) është një çështje shumë e rëndësishme hem në fushlën e filozofisë dhe hem në atë të urtësisë. Madje mistiku ynë i madh Meulānā ka hartuar dyvargësh tejet interesantë lidhur me të nderuarin Jūnus (p.m.t.):

I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) ka thënë:

“Mi‘rāxhi im nuk ka asnjë epërsi ndaj mi‘rāxhit të Jūnusit”.

Unë isha në lartësi (në Burāḳ), kurse ai ishte në thellësitë, poshtë (me peshkun),

Ḳurbi (afërsia) nuk është as shkuarja lart e as poshtë.

Afërsia me të vërtetin është jashtë llogarive.

Kjo është një pyetje që khalīfe Me’mūni i ka bërë Imām Riḍāit (p.m.t.). Ai ia kishte ngritur këtij të fundit pyetjen se si i nderuari Jūnus (p.m.t.) ishte lutur në formën “لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ” “Lā ilāhe il’lā Ente subḥāneke innī kuntu mine’ḍḥ-ḍḥālimīne” (Nuk ka zot tjetër përveç Teje, Ti je i lartë dhe lavdëruar, unë isha nga të padrejtët). (Sūre Enbijā’, 87) Kurse imāmi (p.m.t.) i kishte dhënë përgjigjen se ai (p.m.t.) kishte arritur në vendin e inḳiṭa‘s (ndërprerjes, shkëputjes) këtu. Pra se ky është vendi i ḳurbit (afërsisë) me të Vërtetin... Kjo pjesë është me të vërtetë e një rëndësie jetike... Vallë si mund ta shpjegojmë ndryshe këtë vendin e afërsisë, mjeshtër i nderuar?!

Mjeshtër Dīnānī: Ç’është e vërteta kjo është një çështje shumë e rëndë dhe nuk është diçka që mund të kuptohet ashtu lehtë. Mirëpo sipas mendimit tim këta dyvargëshit e sipërpërmendur që i lexuat nga mistiku ynë i madh Meulānā kanë hedhur në mënyrën më të bukur të mundshme dritë mbi këtë çështje. Kur ne bëjmë për afërsinë dhe largësinë fjalë jemi të detyruar që të kemi këtë çështje parasysh:

Njeriu ka më tepër besim ndaj maḥsūsātit (gjërave shqisore) dhe është më i gërshetuar me to. Këndvështrimet dhe qasjet e njerëzve shpeshherë janë sipas tyre. Ata nuk kanë faj në këtë pjesë, sepse ata jetojnë në botën shqisore. Ai që jeton në botën e natyrës, natyrisht se do të mendojë në një mënyrë shqisore dhe do t’u japë shqisave rëndësi. Ne pandehim se me thëniet “afërsi” dhe “largësi” është synuar hapësira, largësia dhe në shumicën e rasteve e shprehim me njësi matëse matematikore këtë. Mirëpo le të shohim se si Meulānā e ka shpjeguar këtë: “Ḳurbi (afërsia nuk është shkuarja lart dhe poshtë”. Për shembull ḳurbi (afërsia) nuk është zbritja deri në fundin e një pusi ose udhëtimi deri në galaksitë më të largëta; kjo është vetëm një largësi dhe vlen për botën e shqisave. Për dikë që shkon, shtrihet deri në të përtejmen nuk ka diçka të quajtur afërsi-largësi. Çfarë thotë në vijim?! “Afërsia me të Vërtetin është kalimi, kapërcimi i kushtit të qenies”.

Shumë mirë, por çfarë janë këto kushte dhe lidhje?! Sa kushte dhe lidhje kam unë?! Një pafundësi. Fjala vjen kushti i kohës... Çfarë të bëj unë që të shpëtoj nga kushti i kohës?! Vendi?! Vallë si mund të dal jashtë vendit?! Lidhja e kërkesave epshore dhe prirjeve mishtore... Dëshirat, shpresat, urimet... Që të tëra këto janë kushte. Mund të merret e mirëqenë se ne nuk do të mund të shpëtojmë nga këto kushte. Domethënë mund të mendohet se kjo ka kuptimin e njëjtë me shpëtimin nga këto kushte dhe asgjësimin e mungesës së kohës dhe vendit. Njerëzit pandehin se ky është asgjësimi. Përse?! Sepse nuk e njohin njeriun... Njeriu ka mundësi që hem të qëndrojë njeri dhe hem t’i kapërcejë këto kushte. Nuk ka gjë më të vështirë se njohja e njeriut. Çfarë do të thotë liri?! Shpëtimi nga këto kushte dhe lidhje. Përderisa ju nuk mund të shpëtoni nga këto kushte dhe lidhje nuk do të jeni kurrë i lirë. Njeriu është si natyrë i lirë.

Megjithatë është sërish ai vetë që e robëron veten ndaj disa gjërave. Ai bëhet rob i dëshirave të tij. Kur këto kërkesa dalin në shesh ato na mbajnë të zëna me to. Shikoni unë kisha rastisur në një thënie shumë interesante të një të urti të madh: “Njeriu është mjet dhe ndarje mes çdo gjëje dhe asgjëje”. Vallë çfarë lloj mjeti ka ndërmjet “çdo gjëje” dhe “asgjëje?!” Ne mund ta kuptojmë mjetin mes gjërave, shumë mirë por si është gjëja që mund të jetë mjeti i “asgjëje?!” Çfarë do t’i themi kësaj?! Cili është ḥaddu’l-uasaṭi (kufiri i mesëm) këtu?! Që të dyja këto.

Njeriu mund të arrijë hem nga “çdo gjë”ja në “gjithçka" dhe nga “gjithçka”ja në “asgjë”. Mbase mund të më drejtohet një kundërshtim i tillë në lidhje me këto thëniet e mia. Unë nuk mund t’iu tregoj “gjithçka” në këtë çast... Vallë a mund të derdh gjithçka në këtë tryezën përpara nesh?! Jo. Megjithëse kam një gjë tjetër që dua t’iu them për sa i përket kësaj: Shikoni, nihilizmi - që ata që janë përfshirë në vorbullën e kësaj rryme që ishin gjithmonë dhe janë dhe tani - thonë këtë: Njeriu është fundosur, zhytur aq shumë në kushte dhe lidhje sa në fund është zvarritur drejt një asgjëje dhe zbrazëtie. Dikush që arrin në asgjë shikon se gjithçka është e përbërë nga asgjëja. Njerëz të tillë kishte gjithmonë në histori dhe këta njerëz kryen vetëvrasje në fund. Dikush i cili arrin në asgjë, tanimë nuk ka mundësi të vijojë jetën. Ata i shikojnë si asgjë fillimin, rikthimin dhe vetveten shkurtimisht gjithçka. Një asgjë që bën vendnumërim brenda asgjësë... Qenia në këtë vorbull është shumë e vështirë. Ka me qindra njerëz që janë, vijnë në këtë etapë. Në fund të fundit njeriu mund të arrijë dhe në këto etapa, apo nuk është kështu?! Këta ishin njerëz melankolikë, pesimistë dhe të pezmatuar. Ata kishin arritur në “asgjë”në.

Arritja e njeriut në “asgjë”në, do të thotë përjetimi i tij i saj. Kjo është ajo që synoj kur them me qenien mes “gjithçkasë” dhe “asgjësë”. Vallë përse mes “gjithçkasë” dhe “asgjësë?!” Sepse njeriu është një qenie që mund të arrijë dhe në “asgjë”në. Pra ai mund të arrijë në “asgjë”në në konceptimin e tij. Si përfundim dhe “asgjëja” është një gjë që mund të arrihet në të... Thënia “asgjë” e njeriut, nënkupton arritjen në asgjënë. Edhe vetë ky njeri që është nihilist është asgjësuar dhe la shkuar. Gjendja e këtij njeriu është e kundërta e gjendjes së një njeriu që ndjek lartësimin. I dyti nga këta duke përshkuar një për një të tëra etapat vijon lartësimin e tij; ja pra është pikërisht ky njeri i cili bëhet gjithçka. Shumë mirë, por çfarë do të thotë “gjithçka?!” Vallë ç’i ndodhi këtij njeriu që mundi të bëhej gjithçka?! Vallë a është e mundur që ky njeri të bëhet gjithçka?! Ne e kuptuam njeriun që është “asgjë”... Shumë mirë, kush është ai që është “gjithçka” dhe si është e mundur që është bërë “gjithçka?!” Nëse dikush arrin në ḳurbin (afërsinë) e të Vërtetit, pra në vendin e ḳurbit (afërsisë) dhe eu ednās (më afër), atëherë kjo përkthehet se ai ka mundur të dalë jashtë nga çadra, mbretërimi i qenies dhe i ka kapërcyer ata kufinj. Për shembull a janë kryeengjëlli Xhibrīl dhe engjëlli Mīkā’īl jashtë këtyre kufinjve?! Jo. I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) e kishte rrethuar në mënyrë absolute qenien. Kjo ishte një përfshirje, rrethim hyjnor; sepse ai kishte arritur tek Zoti.

Lārīxhānī: “Nëse perdet do të hiqeshin, jaḳīni im nuk do të shtohej më tej”.

Mjeshtër Dīnānī: Asnjë qenie nuk është jashtë mbikqyrjes, vëzhgimit të Tij.  Kur themi “qenie”, disa pandehin se kemi “trupin” tonë për synim. Ashtu siç kam përcaktuar dhe më parë, shpirti dhe trupi janë një gjë e vetme në këtë vend. Gjithçka këtu ka arritur në njëjësim. Në pikën e uaḥdetit (njëjësimit)... Dhënia e një shembulli këtu, ndoshta do të mundësojë qenien më të qartë të asaj që do të thuhet: Ju e dini se ç’është viza, apo jo?! Ja pra pikërisht me këtë vizë, ju mund të vizatoni një numër të lartë - madje të pafund - formash gjeometrike. Shumë mirë, por cili është burimi fillimi, burimi i kësaj vize që krijon formën?! Një pikë. Vallë çfarë ju del para, madje përpara se të filloni vizatimin tuaj kur vini majën e lapsit tuaj dhe prekni fletën?! Pika... gjithçka nis me të. Ju mund ta zgjatoni (imtidād) këtë pikë deri në pafundësi. Shumë mirë, por a është i mundur bashkimi në pikë, pra rikthimi në vendin ku kanë zënë fill i mbarë këtyre formave gjeometrike?! Po, ato mund të kthehen në pikë. Vallë a mund të pretendojë, apo nuk mund të pretendojë kjo pikë se i përfshin, përmban të tërë këto vizatime?! Po, ajo mund të pretendojë.

Lārīxhānī: “Unë jam shkronja “b” e Bismi’l-lāhit”.

Mjeshtër Dīnānī: Pika zgjatet deri në pafundësi dhe përfshin mbarë format gjerometrike; mbarë këto të fundit mishërohen, sendërtohen nga ajo. Pra pika jo vetëm i krijon këto, por mund t’i mbledhë dhe brenda saj. Unë desha ta ilustroj këtë shembull me qëllim që çështja të jetë sa më e kuptueshme. Ja pra dhe vendi i eu ednās është “pika e njëjësimit” për të cilën fola pakëz më parë. Gjithçka aty, është kthyer nga ajo, burimi i saj në gjënë, vendin ku është mishëruar, sendërtuar. Ja pra ajo pika e njëjësimit është “gjithçka”.

Biri i njeriut mund të arrijë në gjithçka - madje dhe në etapën ku shikon veten si asgjë - natyrisht këtu në një vend ku mund të “asgjësohet” dhe të bëhet “gjithçka”. “Gjithçkaja” është pika e njëjësimit dhe vendi i ḳurbit (afërsisë) me Allāhun. Arritja në të Vërtetin dhe përfundimi i afërsisë fundoset, mbytet në pikën e njëjësimit. Fundosja në pikën e njëjësimit është “gjithçka” (dhe do të thotë “qenia e gjithçkaje”, kurse nihilizmi është “asgjë”, dhe “qenia e asgjëje”). Sa është hapësira, largësia mes “çdo gjëje” dhe “gjithçkaje?!” Pafund. Ja pra ky është njeriu. Ne nuk e paskemi njohur saktë njeriun se... Kjo është një qenie njerëzore. Çdo gjë është tek njeriu; pikërisht siç është Xhāmu’l-Xhem‘i që kemi folur në një mësimin tonë paraardhës... Njeriu mund të përparojë nga “çdo gjë” në “asgjë” (në qenien asgjë) - që nuk ka nevojë të themi se kush janë nihilistët më pesimistë; nëse ata mund shpëtojnë nga vorbulla e nihilizmit, mund të arrijnë në “gjithçka”.

Lārīxhānī: Mjeshtër i nderuar, ju e sqaruat jashtëzakonisht bukur çështjen me shembujt që keni dhënë. Në pjesën për të cilën po flas, gjenden dhe pika të tjera elegante përveç kësaj. Në poezinë që lexova qëparë nga Meulānā bëhet për dy mi‘rāxhe fjalë: për mi‘rāxhin e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) dhe për atë të nderuarit Jūnus (p.m.t.)... Kontakti kryesor i poezisë është se nuk ka asnjë dallim mes këtyre dy mi‘rāxheve... Sepse qëllimi i që të dyve është Allāhu... Madje megjithëse njeriu është në barkun e peshkut (balenës) ai rishtas është me Zotin e tij dhe ḳurbi (afërsia) e tij është atje. Dhe e kundërta ndonëse është në Ke‘be, përderisa zemra e tij nuk është me Allāhun, ai është larg Tij.

Mirëpo si në ḳābe ḳausejni dhe në eu ednā është e pranishme një e fshehtë. Vallë cila mund të jetë e fshehta e thënies “eu ednā” (apo dhe më afër) në vend të thënies “ḳurbun ile’ll-llāhi” (afërsia me Allāhun) këtu?!

Mjeshtër Dīnānī: Unë kisha bëra të ditur dhe më parë se konceptimi i eu ednās nuk është i lehtë. Mundësia e sqarimit të këtij vendi është shumë e vështirë. Sepse ky vend është dhe përtej ūxhūdit (qenies); madje është një vend ku largësia mes ūxhūdit (qenies) dhe ‘ademit (asgjësë) është asgjësuar. Largësia në mesin është dhe përtej teḳābulit (pranimit) dhe tenāḳuḍit (kundërshtimit). Për çdo e‘lā (më të lartë) ka gjithmonë një ednā (më të ulët) të kundërt. Dyvargëshit që ju lexuat pakëz më parë nga Meulānā ishin shumë të bukur. Po, miratojmë se peshku e kishte gëlltitur, përpirë të nderuarin Jūnus (p.m.t.), kjo është dunuū (qenia më vendin e ulët). Kurse mi‘rāxhi i Vulosësit të Shkallës (p.q.m.t.) ishte lart. Ai kishte shkuar në një dashuri dhe harmoni të plotë së bashku me Burāḳun në këtë mi‘rāxh. Fjala ‘arabe mi‘rāxh vjen nga fjala ‘urūxh që do të thotë të kacavjerrje, lartësim, ngjitje shkallë-shkallë... Ndërsa i nderuari Jūnus (p.m.t.) ka udhëtuar drejt thellësive në zemrën e peshkut. Këto dy mi‘rāxhe nuk kanë ndryshim nga njëri-tjetri. Këtu vendi “e‘lā” (më i lartë) është njëjësuar me atë “ednā’ (më i ulët); pikërisht siç është në rastin e asgjësimit të largësisë mes afërsisë dhe largësisë...

Lārīxhānī: Gjithashtu kjo dukuri është si bashkimi i harkut të ngjitjes dhe uljes, apo nuk është kështu?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, domethënë këto nuk janë gjëra që kanë të bëjnë me largësinë. Gjithashtu këto nuk janë as çështje kohore dhe vendore. Këtu nuk po bëjmë për afërsitë dhe largësitë kohore dhe vendore fjalë.

Sërish nëse do të kthehemi tek eu ednā; në këtë vend asgjësohet madje dhe teḳābuli (pranimi) në mesin e ‘ademit (asgjësë) dhe ūxhūdit (qenies). Nëse këto do t'i shqyrtojmë normalisht në filozofi, themi se këto janë kundërshtuese me njëra-tjetrën, që ky është themeli i mbarë mendimeve. Pra nëse do ta asgjësoni parimin e pamundësisë së kundërshtimit nga historia e mendimit, biri i njerëzimit as që do të mendohet... Pamundësia e kundërshtimit përbën themelin e kundërshtimit. Pra diçka hem është dhe hem nuk është; ose është ose nuk është. Mirëpo në eu ednā dilet mbarë këtyre kontrasteve dhe kundërshtimeve jashtë.

Lārīxhānī: Vallë a mund ta quajmë vendi i “khātemijjetit” (qenies vulë) këtë?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, vendi i eu ednās është njëkohësisht dhe vendi i “khātemijjetit” (qenies vulë). Ai është afërsia me vendin e Vetës.

Numri i mbiemrave të përtejmë të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar është mjaft i tepërt, apo nuk është kështu?! A janë, apo nuk janë këto mbiemra në gjendje pranimi me njëri-tjetrin?! Për shembull mbiemrat xhelāl (i fuqishëm) dhe xhemāl (i bukur) janë në gjendje pranimi me njëri-tjetrin, apo nuk është kështu?! Gjithashtu kështu janë dhe konceptet ḳahr (tërbim) dhe raḥmet (mëshirë), dunjā (botë) dhe ākhiret (bota tjetër)... Mirëpo çfarë lloj kuptimi mund të shprehë teḳābuli (pranimi) në vendin e Vetës?! Asgjë... ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt Hemedānī ka përdorur thënien “Ai është nga një dritë e zezë” lidhur me vendin e Vetës.

Lārīxhānī: ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt Hemedānī në të njëjtën kohë e ka emërtuar vendin e eu ednās si “khātemijjetit” (qenie vulë).

Mjeshtër Dīnānī: Po, ai ka shprehur se drita e zezë është vendi i Vetës. Fjala “khātemijjet” (qenie vulë) ka kuptimin e “përfundimit”. Krahas këtij kuptimi, shtojmë se ky është një “përfundim” i veçantë. Ky nuk është një “përfundim” në kuptimin që kuptojmë ju dhe unë. Ja pra është pikërisht ky “përfundim” mbi të cilin nuk ka një vend tjetër. Ne disa herë e kuptojmë si kohor “përfundimin” e këtushëm. Po, pohojmë se i nderuari Vulë e Lajmëtarëve (p.q.m.t.) është i fundit i të dërguarve të Allāhut (p.m.t.) “në kohë” dhe nuk do të vijë asnjë i dërguar tjetër pas tij. Megjithatë kjo çështje nuk mund të kufizohet vetëm me kohën. “Tamamijjeti” (përkryerja, plotësimi) i këtushëm, do të thotë mosqenien e asgjëje mbi të. Gjithashtu dhe vendi i Vetës është mbi mbiemrat dhe këtu janë asgjësuar mbarë pranimet. ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt e ka shprehur si një “dritë e zezë” këtë vend. Një thënie shumë interesante... Vallë a ka mundësi që drita të mund të jetë e zezë?! Vallë a ka mundësi që të ketë një dritë të zezë, ose a mund të jetë drita e zezë?! Jo. Ja pra sqarimi i këtyre thënieve është kaq i vështirë sa ç’të të them... Shumë mirë, por çfarë do të thotë “dritë e zezë?!” Kjo do të thotë se tanimë nuk ka pranime. Ja pra këtu është dhe “gjithçka”. Njeriu mund të arrijë në këtë vend. Kurse nihilisti në thellësitë e asgjëje...

Lārīxhānī: Tekefundit i nderuari i dërguari ynë (p.q.m.t.) ishte xhāmi‘u’l-eḍdādi  (mbledhësi i mbarë cilësive të kundërta, të kundërtave tek vetja).

Mjeshtër Dīnānī: Po, “gjithçka” ishte e pranishme tek ai (p.q.m.t.). Mirëpo të tëra këto bëhen të tëra një në njëjësim. Të kundërtat asgjësohen në njëjësim. Koncepte si e kundërta dhe pranimi u përkasin shumësit. Nga ana tjetër mbarë shumësat ndahen, shkëputen dhe vijnë nga thellësia e njëjësit. Në fakt e tërë çështja është e përbërë nga njëjësi dhe shumësi, i nderuar Lārīxhānī...

Shumë mirë, lërmëni t’iu pyes dhe këtë: “Vallë a e nxirrni njëjësin nga shumësi, apo shumësin nga njëjësi?!”

Lārīxhānī: Ne nxjerrim shumësin nga njëjësi...

Mjeshtër Dīnānī: Po, nëse nuk do të ishte njëjësi, a mund të kishte shumës?! Ka gjasa që ju këtu mund të më drejtoni një kundërshtim në formën: “mirëpo dhe nga ana tjetër nëse shumësi nuk do të ishte, nuk do të ishte as njëjësi”. Nuk ka gjë... Si përfundim cili nga këta është thelbësori?! Njëjësi...

Lārīxhānī: Mjeshtër i nderuar, ju përmendët emrin ‘Ajnu’l-Ḳuḍāt Hemedānīt.  Ai në veprën e tij me titull: “Zubdetu’l-Ḥaḳā‘iḳi” (Thelbi i të Vërtetave) citon si më poshtë: “Kjo botë është vendi i mendimit. Këtu mendoni për eu ednān”. Domethënë ai na lë të kuptojmë që të mos mendojmë për pijen, ushqimin, veshjen, etj., në jetesën tonë, por për këto vende.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ai kërkon që ne të përqendrohemi mbi njëjësin dhe të arrijmë nga shumësi në njëjës.

Lārīxhānī: Pra ai e drejton mendjen në ato botëra të larta.

Mjeshtër Dīnānī: Po. Vallë çfarë kemi ne më të lartë se mendjen tonë?! Vallë a ka ndonjë vend ku nuk mund të shkojë me dja?! Kështu mendja bëhet dhe më delikate. Fatkeqësisht njerëzit nuk e dinë se çfarë është mendja. Kur atyre u thuhet “mendje”, ata pandehin se kjo është mendja e këtij njeriu, ose mendja e vetë tyre, ose e quajnë për mendje, mendjen e një tregtari, ose një politikani. Kurse ajo që synojmë është ‘aḳlu’l-kul’li (mendja e plotë) dhe ne kemi një pjesë nga ajo. Përveç të dërguarve të Allāhut (p.q.m.t.) asnjëri nga ne nuk ka mendje të plotë. Si përfundim ne mund të gabojmë, mund të gabohemi, etj... Pa më thoni se çfarë ka mbi mendjen! Vallë çfarë mund të përfytyrohet më lart se ajo! Nëse mendja do të përfytyrojë një më lart se vetja, këtë duhet ta bëjë përsëri vetë mendja. Për sa i përket vendit të Vetës; atëherë këtu nuk ka as emër e as pikturë; në këtë vend tanimë gjuha vuloset dhe nuk mund të thotë asgjë. Sepse ai është vendi i sukūtit (heshtjes). Për sa kohë që flisni, në të vërtetë është mendja juaj ajo që flet. Themeli i botës dhe qenies është ‘ilmi (dituria). Vallë a është ‘ilmi (dituria) me‘lūli (pasoja) e qenies, apo qenia është pasoja e diturisë?! Vallë a vjen qenia nga dituria, ose dituria nga qenia?!

Lārīxhānī: Qenia vjen nga dituria.

Mjeshtër Dīnānī: Po. Në shtesë kjo është një çështje e rëndësishme.

Lārīxhānī: “Ky univers është mendimi i ‘aḳlu’l-kul’lit (mendjes së plotë)...”

Mjeshtër Dīnānī: Po. Ne e kishim shënjuar shumë herë më parë këtë.

Lārīxhānī: Imām Ḥasan Muxhtebā (p.m.t.) kishte përkufizuar shumë bukur si vijon: “Çuditem me atë njeri i cili mendon për me’kūlin (ushqimin) dhe nuk mendon për me‘ḳūlin (të menduarën)”.

Mjeshtër Dīnānī: Po. Kjo në të njëjtën kohë është dhe thënia e Ḥāxhe ‘Abdullāhut. Madje kjo  thënie kthehet dhe në këto ājete të nderuara ḳurānore: “فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ” “Feljenḍḥuri’l-insānu mimme khuliḳa” (Dhe le të shikojë njeriu nga se është krijuar). (Sūre Ṭāriḳ, 5) dhe “فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ” “Fe’l-jenḍḥuri’l-insānu ilā ṭa‘āmihi” (Dhe le të shikojë njeriu në ushqimin e tij). (Sūre ‘Abese, 24) Nëse njeriu nuk shikon se çfarë ha, ndonjëherë dhe mund të helmohet... Shumë mirë, por a është vetëm ushqimi i dukshëm ai që synohet këtu?! Jo. Vallë a nuk kemi ne njëkohësisht dhe një ushqim të brendshëm?! Njëra nga këta është ushqimi i trupit. Krahas kësaj ne kemi nevojë për një ushqim të shpirtit, të paktën sa kemi nevojë për të. Që të dyja këta kërkojnë ushqimin e tyre. Pra hem ushqimin e maḥsūsit (shqisores) dhe me’kūlit (ngrënshmes)... Shikoni se çfarë mendoni dhe kërkoni dhe ushqimin e mendjes pikërisht ashtu siç kërkoni ushqimin e trupit.

Mendja që synojnë ata që qortojnë mendjen është ‘aḳlu’l-xhuz’i (mendja e pjesshme) dhe mundësia e lartësimit të saj është deri në një vend të caktuar. Sa më shumë lartësohet mendja aq më shumë bëhet delikate, elegante. Mendja nuk është në asnjë mënyrë diçka e ndenjur. Njëri nga gabimet tona më të mëdha është pandehja jonë se mendja është e ndenjur. Kurse mendja përparon gjithmonë. Vallë a ka dikund që mendja ndalet?! Ajo nuk di ndalim e qëndrim. Ne jemi gjithmonë në udhë. Njëri nga mendimtarët e mëdhenj ka një fjalë të urtë: Ne kemi një fillim dhe një fund dhe këto nuk janë në mënyrë të prerë... Megjithatë ne nuk e dimë se ku është ky fillim. Unë dua t’iu ilustroj një shembull: Një foshnjë që vjen në këtë botë jeton për njëfarë kohe nën mbikqyrjen dhe kujdesjen e nënës së tij. Teksa është në këtë etapë ai nuk di gjuhën dhe nuk mund të flasë ende. Mirëpo kur foshnjet flasin ato fjalëzat e para, atëherë kjo gjendje i gëzon mjaft etërit dhe nënat e tyre.

Madje qoftë dhe kjo fjalëz që ai sapo thotë është e mjaftueshme për ne që të quajmë se “ai po flet”. Po, miratojmë se gjuha e tij hapet, flet në njëfarë kuptimi; por a është gjuha e përbërë nga ajo e folur?! Jo. Shumë mirë, por a nuk kishte zënë fill që të fliste?! Bëni kujdes se çfarë them këtu, ju lutem... Kjo gjuhë është e pranishme në krijimin dhe vetën e tij. Në të vërtetë kjo është natyrshmëria e foshnjës, gjuha e saj. Kjo e fundit e cila përkthehet si natyrshmëria dhe veta e saj e tregon veten në një fjalë. Gjuha nuk përbëhet nga një fjalë; krahas kësaj ajo është thelb i natyrshmërisë. Kjo foshnje gjithmonë kishte një gjuhë dhe kjo e fundit që është natyrshmëria dhe veta e tij, e ka shpalosur vetveten në fjalën e parë. Mebde’-ja (fillimi) ynë mund të shfaqet qoftë dhe në një fjalë të vetme. Madje ky mund të dalë në dukje teksa është në e‘jjānu’th-thābitet (gjërat e qarta) tona.

Mbarë qeniet në të përhershmen në të vërtetë dalin në një çast të vetëm në pah dhe ata e pranojnë si fillim për ta atë çastin e parë të shfaqjes. Ky çasti i parë i shfaqjes është çasti ku flitet fjalëza e parë në një foshnjë. Kjo nuk është diçka që mund të shfaqet vetëm në një krijim, shfaqje, por diçka që mund të shfaqet në çdo krijim, shfaqje. Çdo shfaqje ka të pranishme një çast paraardhës dhe një pasardhës. Si rrjedhojë udha është shumë e gjatë. Ai e quan si një fillim për të çdo çast dhe vend ku shfaqet. Këto që thashë ishin mjaft të rëndësishme.

Lārīxhānī: Gjithashtu dhe Ṭūsīu e ka lajmëruar këtë në veprën e tij me titull: “Āgāz ue Enxhām” (Fillimi dhe Fundi): “Njeriu nuk duhet ta kërkojë jashtë, përveç vetvetes përgjigjen e pyetjes së fillimit dhe fundit nga vjen dhe ku shkon. Këtë duhet ta shikojë gjithmonë brenda tij”.

Mjeshtër Dīnānī: Edhe brendia e njeriut ka arritur në atë që është e pafundme. Kur ne e kërkojmë jashtë këtë, cilësia e saj do të jetë pilërisht si ajo fjalëza e parë që flet foshnja. Ndërsa fundi është fryma e fundit që merr njeriu. Fillimi është fjalëza jonë e parë, kurse fundi është fryma jonë e fundit. Shumë mirë, por a është fillimi dhe fundi i përbërë nga këta?! Kjo fundja është diçka që ka ndodhur në botën e jashtme. Megjithatë fillimi dhe fundi i vërtetë janë brenda dhe janë jashtëzakonisht të lartë.

Lārīxhānī: Pjesa që lexova në fillim të programit tonë mbeti përgjysmë, mjeshtër i nderuar. Ṭūsīu ka të pranishme një thënie të mahnitshme këtu: “Pika e përbashkët e njeriut me sherī‘atin e të Vërtetit është kërkesa e përkyer e tij. Ai bëhet kalimtar nga një atdhe (botë) në një atdhe tjetër dhe është krijuar vetëm për përjetësinë, qëndrueshmërinë. Kurse përjetësia është në afërsinë me Allāhun”. Shikoni sa thënie të mrekullueshme!

Mjeshtër Dīnānī: Ja pra pikërisht ky është ai kërkimi i pafundësisë dhe uria e njeriut.

Lārīxhānī: Ashtu siç kemi një gjuhë brenda nesh, ne kemi dhe një kërkim për pafundësinë, përjetësinë.

Mjeshtër Dīnānī: Njeriu ka një dhimbje dhe përmallim pafundësie. Shumë mirë, por çfarë do të thotë kjo?! Vallë a arrin ai në këtë pafundësi nga kjo dhimbje, apo është pafundësia ajo që krijon këtë dhimbje?! Apo që të dyja?! Nëse njeriu nuk do të kishte brenga dhe nuk do ta përjetonte, provonte aspak këtë, ai nuk do ta kuptonte pafundësinë kurrë. Njeriu erdhi në këtë botë për të përjetuar, provuar dhimbjen.

Lārīxhānī: Pafundësia krijon një dhimbje, përmallim.

Mjeshtër Dīnānī: Njëkohësisht kjo dhimbje bëhet dhe pafundësi. Nëse njeriu nuk do të kishte brenga dhe nëse nuk do ta kishte përjetuar këtë kurrë, ai nuk do të mund ta kuptonte pafundësinë kurrë. Njeriu erdhi në këtë botë për të përjetuar, provuar dhimbjen. Vallë a ka dikush që erdhi në këtë botë dhe nuk e përjetoi, provoi brengën, dhimbjen?! Jetesa e një jete të tërë e njeriut në oqeanin e lëndës dhe natyrës dhe mospërjetimi aspak i brengës nuk është i mundur. Ata njerëz që mund ta kuptojnë pafundësinë janë vetëm ata të cilët kanë përjetuar dhimbjen. Ata që përjetojnë vuajtjen mund ta kuptojnë pafundësinë. Njeriu është qenia e vetme që mund ta kuptojë pafundësinë në botën e të mundurës. Xhemādāt (qeniet, trupat e pajetë), nebātāt (bimët) dhe ḥajuānātet (kafshët) nuk e kuptojnë pafundësinë. Gjithashtu as njerëzit që kanë instinkte, mbiemra kafshërore nuk mund ta kuptojnë pafundësinë.

Njeriu është qenia e vetme që bart dhimbjen e pafundësisë brenda tij. Vallë si njeriu e kupton përjetësinë dhe nëse e kupton, përse e kupton?! Fakti interesant është se njeriu nuk e ka përjetuar aspak pafundësinë. Teksa ai thotë se pafundësia është diçka që nuk mund ta përfshij, rrethoj kurrë, vallë si mund ta kuptoj pafundësinë?! Përgjigjja e kësaj është kjo: Para së gjithash, a e kuptoj unë atë që është e fundme?! Po. Vallë a është e mundur që një njeri të kuptojë të fundmen dhe të mos kuptojë të pafundmen?! Që të tërë ne e dimë të fundmen dhe kufizueshmërinë, apo nuk është kështu?! Shumë mirë, por cili nga këto është më përpara se tjetra?!

Lārīxhānī: E pafundmja është më përpara. Sepse e fundmja nuk mund ta përfshijë, rrethojë kurrë të pafundmen.

Mjeshtër Dīnānī: Sepse fundësia do të thotë të kesh një kufi. A bëhet kufiri me vdekjen?! Gjëja që kufizohet me veteveten është e pafund. Kur unë e kuptoj të kufizuarën dhe të fundmen, kuptoj dhe të pakufizuarë dhe të pafundmen. Nëse kuptoj vdekjen, atëherë kuptoj dhe jetën. Nëse kuptoj qenien kalimtare, kuptoj dhe qenien të përhershme. Si rrjedhojë mbarë këto janë përvoja njerëzore. Në çastin kur njeriu kupton pafundësinë, ai bart dhimbjen e saj, sepse kjo i përket atij. Fjala vjen ju këtu mund të shroni pyetjen se çfarë dallimi ka mes asaj që është e pafund dhe asaj që është e përhershme, qëndrueshme?! Pra a është qenia e pafund, vetë përhershmëria?! Çfarë dallimi ka në mesin e asaj që është e pafund dhe asaj që është e pakufizuar?! Cili është dallimi mes absolutes dhe të pafundmes?! Nëse kemi kohë le t'i sqarojmë këto, përndryshe le të mbesin për një program tjetër.

Lārīxhānī: Nuk kemi shumë kohë, mjeshtër.

Mjeshtër Dīnānī: Çfarë është absoulutja dhe e pafundmja?!

Lārīxhānī: Nga këto ajo që ka të bëjë me çështjen tonë është “se përhershmëria është bashkë me ne në çdo çast të jetës sonë”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, në fund të fundit kjo është dhe e pafundmja.

Lārīxhānī: Kjo është dhe gjëja që ka theksuar Ṭūsīu.

Mjeshtër Dīnānī: Pafundësia shfaqet në çdo çast dhe kjo shfaqje nuk ka fund. Shikoni, njëri nga të urtët ka shprehur një thënie shumë të bukur: “Vetë koha është e pafund. Ajo nuk ka një fillim dhe fund”. Ai i cili mbron mundësinë e qenies së një fillimi të kohës, gabon. Madje dhe vetë në çastin kur nuk ka kohë si përfundim është një kohë. Dera e hyrjes së pafundësisë është çasti. Si hyni ju në pafundësi?! Koha që është e përhershme dhe e përjetshme ka të pranishme një derë. Nëse çasti nuk është, a mund të jetë diçka si koha?! Nëse çasti nuk është nuk ka as kohë të shkuar e as të ardhme. Në oqeanin e paanë dhe pamasë të kohës hyhet nga çasti. Si rrjedhojë ne duhet ta dimë si një dhunti, mirësi çastin. Çasti është shumë i rëndësishëm dhe ne jetojmë gjithmonë në çast. Vallë a jetoni në të shkuarën, apo në të ardhmen?! Në asnjërën... Ju jetoni vetëm në këtë çast.

Lārīxhānī: Atëherë, këtë kuptim ka thënia: “Nga një atdhe në një atdhe tjetër” që ceket në tekst?!

Mjeshtër Dīnānī: Po. Vazhdimisht nga një çast në çastin tjetër... Njeriu është gjithmonë në çast.

Lārīxhānī: Sa bukur që e ka thënë Ṭūsīu! Kjo njëkohësisht fundoset, mbytet në rrethin e përhershëm të jetës dhe vdekjes, ngjitjes dhe uljes.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është.

Lārīxhānī: Imām Ḥusejni (p.m.t.) urdhëron si më poshtë të afërmit e tij në natën e ‘Āshūrās: “Vdekja është një urë që që do t’iu bëjë të kaloni në gjëma dhe vështirësi dhe do t’iu çojë në xhennetin e gjërë dhe mirësitë e përhershme”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, madje dhe vetë vdekja është një çast; pikërisht ashtu siç dhe lindja është një çast...

Lārīxhānī: Gjëja që është fituese për një njeri të përkryer si Imām Ḥusejni (p.m.t.) është përhershmëria.

Mjeshtër Dīnānī: Po. Pohojmë se përhershmëria është dera e hyrjes në vetë çastin. Përhershmëria e saj shfaqet në çastin. Përhershmëria nuk është përsëri në formën e përhershmërisë, ajo shfaqet gjithmonë në çast dhe ky i fundit është gjithmonë i pranishëm.

Lārīxhānī: Kjo ishte një çështje shumë e bukur, mjeshtër i nderuar. Ky ishte një program i mahnitshëm nga ku përfituam rishtas nga dituritë tuaja të çmuara. Sipas meje Ṭūsīu sikur deshi të shkruante një sqarim ndaj veprës me titull: “El’Ishārāt ue’t-Tenbīhāt” (Shenjat dhe Paralajmërimet) e Ibn Sīnās për të mund të na treguar gjërësinë e horizonteve qenësore të tij... Në shtesë ai na mahnit dhe sot e kësaj dite të tërë në fusha si filozofia, etika, morali dhe urtësia. Synimi i “kalimit nga një atdhe (botë) në një atdhe (botë) tjetër dhe takimi me përhershmërinë, qëndrueshmërinë” është vërtetuar në qenien e tij. Allāhu i Lartësuar na e dhëntë këtë fat të tërëve.

Të them të drejtën unë kam shumë dëshirë që një ditë të përpunojmë dhe atë përshkrimin e bukur dhe elegant të tij në lidhje me “insānu’l-kāmilin” (njeriun e përkryer). Edhe përshkrimet e të urtëve të tjerë janë shumë të bukur, sigurisht; mirëpo jam i sigurtë se shqyrtimi i kësaj çështjeje nga këndvështrimi i Ṭūsīut,  do të shtojë shumë gjëra për ne.

Atëherë mjeshtër, dua të pyes këtë së fundmi: “A mund të na e përmblidhni me disa fjali se çfarë duhet të bëjmë që të arrijmë në këtë vend?!”

Mjeshtër Dīnānī: Ajo që duhet të bëjmë është kërkimi i saj... Kërkimi dhe mundimi...

Lārīxhānī: “Ti arrin në gjithçka duke u munduar...”

Ne do të jemi duke pritur shoqërimin e ndjekësve tanë të nderuar në programet tona në vazhdim në të cilat do të vijojmë që të bëjmë këtë personalitet madhështor të njohur. Me dëshirën se do të takohemi përsëri në programin vijues tonin, ne ju falenderojmë nga zemra, iu themi mirëmbetshi dhe qofshi nën mbrojtjen e Allāhut të Madhëruar mbarë miqve dhe ndjekësve tanë të nderuar, së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar. Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qofshin mbi ju.

Burimi : Medya Şafak