Allāhuka përkryer (plotësuar) një shfaqje, në atë shfaqje janë munderixh (përfshirë) mbarë shfaqjet. Ajo shfaqje e përkryer (e plotë) ku janë munderixh (përfshirë) të tëra shfaqjet është shfaqja tek njeriu e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Këtu kur themi njeriu kemi për qëllim “insānu’l-kāmilin” (njeriun e përkryer, e plotë).

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Mozhde-jé veṣl-é to ku, kez ser-é xhān berkhizem,

Ṭāir-é ḳodsem u ez dām-é xhehān berkhizem.

Bé velā-jé to é eger bende-jé khishem khāni,

Ez ser-é khaxhegi-jé kéhān bīn-é men est.

 

Ku është përgëzimi i takimit me ty që të heq nga shpirti im dorë (për të),

Unë jam zogu i botërave të shenjta, unë fluturoj dhe largohem.

Betohem në miqësinë (kujdestarinë) tënde se do të më kujtosh si robin tënd,

Unë heq dorë nga mendimi i mbretërimit, sundimit të botës së qenies në kokën time.

Ḥāfiḍḥ Shīrāzī

 

Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي” “Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut dhe kemi disa programe që jemi duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar. Ne po hetojmë dyvargëshit e fillimit të fletores së parë të veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e Meulānës.

Ne urojmë që adhurimet që keni bërë, namazet që keni falur dhe agjërimet që keni mbajtur gjatë këtij muaji të pranohen. Në këtë çast shpresojmë që dhe ju të jeni duke na shoqëruar në këtë udhëtim të mahnitshëm.Ashtu siç e dini ne jemi duke bërë fjalë për nefsin (veten) dhe njohjen e nefsit (vetes) ose e thënë ndryshe për çështjet e “psikologjisë” që ceken në veprën me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e Meulānës.

Ashtu siç kemi bërë të ditur dhe më parë themeli i udhëtimit shpirtëror të përmirësimit etik dhe moral apo të diturisë së njohurisë është njohja e vetes. Gjithashtu këto çështje u prekën dhe në prani të mjeshtrit të nderuar dhe arritëm në këtë pikë në programin e kaluar: “Nefsi (vetja) është çelësi ose kodi i njohjes së çdo gjëje. Madje është dhe çelësi i njohjes së botës së qenies dhe i Allāhut të Lartësuar. Këtu citojmë thënien e mjeshtrit: “ummu’l-me‘rifi" (nëna e diturisë)”.

Kjo është arsyeja se ne duhet të qëndrojmë dhe më pakëz më shumë në çështjen e nefsit (vetes). Në njërën anë njeriu e shikon atë si një të vërtetë bedīhī (shumë të qartë). Sepse nëse nuk e shikon kështu kjo do të thotë se njeriu nuk është i pranishëm. Kurse në anën tjetër nënvizohet me këmbëngulje se njeriu duhet të njohë vetveten.Në këtë çast po iu rikujtoj se pyetja që drejtuam në programin e kaluar kishte mbetur në gjysmë. Kjo është arsyeja që ne duam rishtas nga mjeshtri sqarimin e shembujve të ilustruar dhe shëmbëllimeve të sjella të të madhit Meulānā.

Mjeshtër miratojmë se dhe burimi i çështjeve të të nderuarit Meulānā është Ḳur’āni Famëlartë dhe ḥadīthet, sunnetet e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.). Nefsi (vetja) në Ḳur’ānin Fisnik tregohet si një fushë që pranon hem “fuxhūrin” (ligësinë, mëkatin, ndyrësinë) dhe hem “taḳuānë” (frikën, përkushtimin, respektin).

“فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا” “Fe elhemehā fuxhūrehā ue taḳuāhā” (Dhe Ai ia frymëzoi, mësoi asaj (nefsit (vetes)) fuxhūrin (mëkatin) dhe taḳuānë (përkushtimin). (Sūre Shems, 8) Ja pra ājeti i lartpërmendur ḳurānor tregon se nefsi (vetja) është i prirur hem ndaj mirësisë dhe hem ndaj ligësisë.

Pra teksa njeriu njeh veten, ai duhet të ketë parasysh dhe këtë kriter të Ḳur’ānit Kerīm. Nëse njeriu priret në fushën e fuxhūrit (mëkatit) Meulānā e quan këtë “nefsu’l-emmāre” (vetja qortuese). Pra nefsi (vetja) shndërrohet në një kuçedër, gjarpër, ujk grabitqar, luan, tigër, etj. Nëse njeriu priret në fushën e taḳuāsë (përkushtimit) atëherë ai bëhet “nefsu’l-muṭmainne” (vetja e kënaqur). Njeriu është një qenie që shkon e vjen mes këtyre dy fushave.

Tani pyetja është kjo: “Kur marrim parasysh këtë përkulshmëri në vetvete, vallë ku duhet të shohim që të mund ta ndjejmë vendin tonë në zonën e fuxhūrit (mëkatit) apo taḳuāsë (përkushtimit)?!”

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se ju duke qenëse çështja e nefsit (vetes) është “ummu’l-methāili” (nëna e çështjeve) ose “ummu’l-me‘rifi” (nëna e diturisë), atëherë edhe kjo pyetja juaj është nëna e pyetjeve. Ju cituat një thënie shumë të bukur duke bërë të qartë se nefsi (vetja) është çelësi i duturisë dhe i të vërtetës. Nëse më lejoni unë dua t’i shtoj dhe diçka kësaj.

Nefsi (vetja) aq sa është çelës gjithashtu është dhe kyç. Nefsi (vetja) është hem çelësi dhe hem kyçi i udhës. Ai hem hap dhe hem kyç derën. Shumë mirë por si është e mundur që një gjë të jetë hem çelës dhe hem kyç?! Ja pra kjo është njëra nga çuditë, habitë, mrekullitë e krijimit të njeriut.

Ne më parë kishim bërë fjalë për poezinë me titull: “Helmi dhe kundërhelmi” e poetit të njohur īrānian Se‘adī Shīrāzī. Pra për poezinë e helmit dhe të kundërhelmit. Me qëllim që të mund të kuptojmë arsyen e kësaj ne duhet të kthehemi në rrëfimin e krijimit tonë. Rrëfimi i krijimit është rrëfimi i njeriut. Ç’është e vërteta aventura e botës në përgjithësi, është aventura e njeriut.

Kjo botë është krijuar për njeriun; nëse njeriu nuk është as bota nuk do ishte. Ne kur e themi këtë disa njerëz çuditen dhe shprehen kështu: “Vallë ç’lidhje mund të ketë kjo botë krahas madhësisë së përmasës së saj, me një qenie kaq të vockël si njeriu, edhe nëse njeriu nuk do të ishte rishtas kjo botë do të jetë”. Problemi i këtyre njerëzve që e thonë këtë është se nuk e dinë se çfarë është bota. Kështu që fillimisht le të konceptojmë kuptimin e botës dhe më pas të kuptojmë rrëfimin e krijimit dhe më tej le të arrijmë në çështjen e nefsit (vetes). Këto të dyja kanë një lidhje me njëra-tjetrën.

Njëra nga çështjet që ne nuk kemi hetuar shumë është dhe bota. Për shumë njerëz bota është “mā siuā Allāh” (jashtë, përveç, përtej Allāhut), që nënkupton se bota është jashtë, përveç, përtej Allāhut. Shumë mirë le të jetë bota mā siuā Allāh (përveç Allāhut), por mā siuā Allāh nuk është bota. Mā siuā Allāh (përveç Allāhut) është mā siuā Allāh (përveç Allāhut).

Ju kur shihni botën e jashtme shikoni një mori qeniesh. Pra ju shikoni çdo lloj trupash të pajetë, bimësh, insektesh, gjallesash, kafshësh dhe njerëzish. Pra ju shikoni një sërë gjërash të mëdha dhe të vogla, të mira dhe të liga, të bukura dhe të shëmtuara, pra ju shikoni lloj-lloj qeniesh. Që të tëra këto janë meuxhūdāte (të pranishme, qenie), shumë mirë por bota ku është?! Por kur ju shihni a shikoni qeniet, apo shikoni botën?!

Kur ju shihni, ju shikoni meuxhūdātet (të pranishmet, qeniet). Gjithçka që shikoni është meuxhūd (e pranishme). Shumë mirë por a është bota meuxhūd (e pranishme), apo meuxhūdātet (të pranishmet) gjenden në botë?! Pra a është bota meuxhūdāt (të pranishme), ose meuxhūdātet (të pranishmet) janë në botë?! Meuxhūdātet (të pranishmet, qeniet) janë në botë?! Shumë mirë atëherë vetë bota ku është?!

Ja pra këtu qëndron thelbi i çështjes. Ne pandehim se dhe bota është një meuxhūd (e pranishme, qenie) brenda meuxhūdāteve (të pranishmeve, qenieve). Por bota nuk është një meuxhūd (e pranishme, qenie) brenda meuxhūdāteve (të pranishmeve, qenieve). Bota është horizonti juaj i mendimit dhe për mendimin tuaj duhet horizont, largpamësi dhe perspektivë. Nëse ju nuk keni një horizont ju nuk mund të shihni.

Shumë mirë por përse e shëmbëllejmë botën me horizontin?! Kumtojmë se ne e shëmbëllejmë botën me horizontin, sepse kur ju i afroheni horizontit që e shikoni dhe mendoni se është vetëm në afërsinë e disa kilometrave, sërish shikoni një horizont të ri. Kudo që të shkoni shkoni dhe horizonti shkon. Nuk ka rëndësi kudo që të shkoni shkoni horizonti është gjithmonë i pranishëm aty. Ja pra dhe bota është një gjë e tillë.

Bota është një gjë që i përket njeriut. Njeriu ka botë, kurse qeniet e tjera nuk kanë botë. Gjallesat, kafshët nuk kanë botë, ato nuk kanë horizont, largpamësi, perspektivë. Po them se është e vërtetë se kafsha shikon, fjala vjen ajo e shikon, nuhat dhe njeh ushqimin me instinktet e saj, ajo e di dhe shmanget nga rreziku me instinktet e saj, përsëri ajo e di, nuhat dhe njeh ushqimin e dëmshëm me instinktet e saj dhe qëndron larg nga ato me gjykimin, vendimin e instinkteve të saj. Megjithatë dhe instiktet e saj janë të njëtrajtshme dhe nuk janë të larmishme. Kafsha nuk ka industri, shpike, zbulime, përparime. Kafsha nuk ka horizont, ndërsa njeriu ka horizont.

Horizonti është një gjë që i përket njeriut. Shumë mirë por ç’është horizonti dhe nga vjen?! Horizonti është qenia e njeriut, kurse qenia e njeriut është vetë nefsi (vetja). Duhet të bëjmë të ditur se njeriu nuk është një qenie e ngurtë, trup i pajetë si deti, guri, mali, pema, shkëmbi, shkretëtira, etj. Njeriu është një horizont. Në shtesë ai ka dhe trup. Po, pohoj se është e vërtetë se unë kam një trup, por unë nuk jam trup. A kam unë trup apo unë jam trup?! Unë nuk jam trup, por kam një trup.

Folja dhe termi “kam” është i ndryshëm nga folja dhe termi “jam”. Shikoni, pa u zgjidhur kjo çështje nuk mund të zgjidhet një numër i lartë çështjesh. Ne shpeshherë nuk shikojmë asnjë dallim mes foljes “kam” dhe “jam”. Mirëpo folja “kam” është e ndryshme nga folja “jam”. Për shembull ne themi dora ime, këmba ime, koka ime, lëkura ime, trupi im, syri im, truri im, veshja ime, madje themi dituria, njohuria, zgjuarsia ime, madje madje themi nderi, krenaria, turpi im dhe shpirti im.

Shumë mirë por kush është ky “unë” që shpirti është i tij. Ja pra ai është njeriu, ja pra ai “unë” është nefsi (vetja). Ja pra ky është një horizont dhe ju shihni botën me këtë horizont. Nëse nuk do të kishit një horizont nuk do të luanit asnjë rol në botë. Ju luani një rol në botë në këtë çast; sepse ju keni një horizont.

Njeriu në fakt është shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Pra duke përdor një thënie njerëzish të urtë themi se i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është shfaqur në të.

Larixhānī:Vallë a nuk del këtu në dritë një mangësi e idealizmit?!

Mjeshtër Dīnānī: Jo, ky nuk është kurrë idealizëm. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar nuk është një ide, mendim, por është një vërtetësi dhe më e vërtetë se çdovërtetësi është shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar ka lloj-lloj shfaqjesh. Çdo qenie është një shfaqje nga shfaqjet e të Vërtetit tëBekuar dhe të Madhëruar. Unë këtu po përdor fjalën texhel’li(shfaqje)nëvend të fjalës makhlūḳ (i krijuar). Po, ju thoni makhlūḳu (i krijuari) i të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, unë them texhel’li (shfaqja) e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Por kjo nuk ka shumë dallim. Në njërën anë është makhlūḳ (i krijuar) dhe në anën tjetër është texhel’li (shfaqje).

Allāhu ka përkryer (plotësuar) një shfaqje, në atë shfaqje janë munderixh (përfshirë) mbarë shfaqjet. Ajo shfaqje e përkryer (e plotë) ku janë munderixh (përfshirë) të tëra shfaqjet është shfaqja tek njeriu e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Këtu kur themi njeriu kemi për qëllim “insānu’l-kāmilin” (njeriun e përkryer, e plotë).

Largësia mes dy njerëzve mund të jetë sa largësia mes Allāhut të Madhëruar dhe shejṭānit të mallkuar. Vallë sa është largësia mes Allāhut dhe shejṭānit, a mund të matet kjo?! Ja pra në këtë largësi, sasi kaq të madhe mund të jetë dhe largësia mes dy njerëzve. Po iu ilustroj një shembull: “Mendoni për dy njerëz që kanë jetuar në të njëjtën lagje, në të njëjtën rrugicë në Mekkën e Nderuar.Njëri nga këta ishte i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) kurse tjetri ishte Ebu Lehebi ose Ebu Xhehli. Këta të fundit lindën në të njëjtin qytet, u rritën në të njëjtat rrugica. Tani thuamëni sa është largësia mes zotëriut të muuaḥḥidëve,të fundit dhe vulës së lajmëtarëve (p.q.m.t.) dhe Ebu Xhehlit?! Kjo është sa largësia mes të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar dhe shejṭānit të mallkuar”.

Allāhu u shfaq në mënyrë të përkryer dhe të plotë dhe u bë i dukshëm me të tërë emrat dhe mbiemrat e Tij. Ja pra emri i Tij është njeriu.Unë dua të prek dallimin mes dy këtyre dy fjalive:  “Shfaqja e tërë e vetës” dhe “tërësia e shfaqjes së vetës”. Pra kemi një “shfaqje të tërë të vetës” dhe një “tërësi të shfaqjes së vetës”.Këto janë të ndryshme nga njëra-tjetra;por miṣdāḳu (baraspesha, barasvlera, e kundërta e jashtme) i tyre është e njëjtë.

Fjalia “shfaqja e tërë e vetës” do të thotë shfaqja e të Vërtetit të Bekuar me mbarë qenien e Tij. Ndërsa fjalia “tërësia e shfaqjes së vetës” është përfundimi i fjalisë“shfaqjae tërë e vetës”.Baraspesha e përfundimit të shfaqjes së tërë të vetës dhe tërësisë së shfaqjes së vetës është vetëm insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer, i plotë).

Ja pra insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer) që është shfaqja e tërë e vetës dhe tërësia e shfaqjes së vetës është një mrekulli e krijimit. Njeriu nuk është një meuxhūd (qenie) brenda meuxhūdāteve (qenieve). Ashtu siç bota nuk është një qenie në mesin e qenieve edhe njeriu nuk është një qenie në mesin e qenieve. Ju nuk mund të thoni se ashtu siç deti, druri, guri, muri, pema, shkëmbi, shkretëtira janë të pranishme dhe njeriu është gjithashtu i pranishëm. Po njeriu është meuxhūd (i pranishëm, qenie) por nuk është një meuxhūd (i pranishëm, qenie) në gjirin e meuxhūdāteve (të pranishmeve, qenieve).

Në këtë çast ju mund të drejtoni pyetjen: “Shumë mirë, por përse unë ngrenjë pretendim të tillë kaq të madh, cila është arsyeja e kësaj?!” Shprehem kështu sepse njeriu mund t’i përfshijë mbarë meuxhūdātet(të pranishmet, qeniet) në këndvështrimin e diturisë, intelektit; mirëpo bota nuk mund ta përfshijë njeriun në pikëpamjen e diturisë, intelektit. Meqenëse ju mund ta përfshini botën si dituri, ju nuk jeni në mesin e saj, ju jeni muḥīṭi pra përfshirësi, rrethuesi i saj.

“وَاللَّهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ”“UAllāhu minuerāihim muḥīṭun”.(Dhe Allāhu i ka përfshirë, rrethuar ata kokë e këmbë).(Sūre Burūxh, 20) Domethënë Allāhu i Lartësuar karrethuar kokë e këmbë ose nga fillimi deri në fund dhe si pasojë e qenies shfaqja e tërë e vetës dhe tërësia e shfaqjes së vetëserrethoni, përfshini mbarë botën.Nëse ne nuk jemi kështu është si shkak i pamundësisë së arritjes së istidādit(aftësisë, mjeshtrisë, zotësisë)sonë në veprim. Ndonëse ne nuk kemi mundur të arrijmë në veprim sërish ne e kemi këtë istidād (aftësi, mjeshtri). Nëse istidādi (aftësia) ynë arrin në veprim edhe ne mund të përfshijmë, rrethojmë mbarë botën.

Ne besojmë se të dërguarit dhe kujdestarët i kanë përfshirë, rrethuar të tëra botërat. Pra jo vetëm këtë botën e nāsūtit (tokësore), por dhe botën e mulkut (të pranishmeve, qenieve) dhe botën e melekūtit (engjëllore).I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.)nuk ka përfshirë, rrethuar vetëm këtë botë, por ai ka përfshirë, rrethuar dhe botën e berzakhut (e mesme të varrit), lāhūtit (hyjnores, qiellores), melekūtit (engjëllores), mulkut (qenieve) dhe nāsūtit (tokësore). Lidhur me këtë ne kishim folur për ngjarjen e Isrāsë (udhëtimit të natës). “فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى” “Fekāne ḳābe ḳausejni eu ednā” (Dhe ai ishte afër sa dy harqe (dy kutë) apo edhe më afër).  (Sūre Nexhm, 9) Pra tanimë nuk kishte mbetur asgjë nga pas; pra ai (p.q.m.t.) ishte vetëm me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar në atë vendin e shenjtë. Ja pra ai mund ta përfshinte, rrethonte mbarë botën e qenies në atë vend.

Po, ja pra njeriu është një qenie e tillë. Atëherë çfarë mund të ketë mbetur jashtë, përveç qenies së njeriut?! Nëse ti përfshin atëherë një shembull i përfshirjes duhet të gjendet tek ti. Nëse një shembull i një gjëje që është në botë nuk gjendet tek ti, atëherë ti nuk mund ta përfshish botën. Shembulli i gjithçkaje që është në botë gjendet, është i pranishëm tek ti. Ti je kopja e krijimit.

Larixhānī:

Ej nuskhā-jé nāme-jé ilāhi ké toi,

Ve‘ajine-jé xhemāl-é shāhi ké toi.

Bīrūn z to nist her çé der ‘ālem hest,

Der khod be ṭaleb her ‘an çé khāhi ké toi.

O kopja e të shkruarëshyjnore që je ti,

Pasqyra e bukurisë absolute që je ti.

Nuk është jashtë teje, çdo gjë që ka në botë,

Kërkoje nga vetja ç’të kërkosh që je ti.

Mjeshtër Dīnānī: Shembulli i çdo gjëje gjendet tek njeriu. Në botë janë dhe meleku (engjëlli) dhe shejṭāni (djalli), pra ka gjithçka. Atëherë përmbledhim se gjenden hem shembujt hyjnorë dhe hem djallëzorë tek njeriu. Po, shejṭāni gjendet tek njeriu, vetë njeriu është shejṭān; por dhe Allāhu është shfaqur tek njeriu. Shikoni se sa e gjatë dhe e largët është udha mes Allāhut dhe shejṭānit.Ja pra kjo është dhe gjatësia e nefsit (vetes), pra  sa është udha nga shejṭāni i mallkuar deri tek Allāhu i Lavdëruar, ja pra ne duhet ta kapërcejmë atë udhë.

Larixhānī:

Bé derjā-jé furu‘ oftādem ej dūst,

Ké xhān-é sed hezārān gargé-jé ust.

 

Unë rashë, u zhyta në një det të tillë që o mik,

Që me qindra, mijra shpirtra mbyten në të.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ai është një det i pafund, sepse ai është i pafund si në pikëpamjen e thellësisë dhe në pikëpamjen e gjërësisë.

Nëse pyesni nefsin (veten) nënvizoj se ja pra ai është një qenie e tillë. Shumë mirë por si do ta njohim nefsin (veten)?! Ja pra ashtu siç kam paraqitur nuk ka asnjë udhë tjetër përveç mendjes dhe sherī‘atit në këtë çështje.

Larixhānī:Këto sqarimet ndriçuese të hirësisë suaj shërbyen si një komentim shumë i bukur i thënieve të “Zijāretu’l-Xhāmi‘’l-Kebīrit” (Vizitës së Xhāmi‘së së Madhe).Vizita e Xhāmi‘së së Madhe bëhet rreth cilësisë, vetisë së Imāmëve të Pafajshëm (p.m.t.). Gjatë kësaj vizite ceketnjë thënie e tillë:“Exhsāmukum fi’l-exhsādi, eruāḥukum fi’l-eruāḥi, ḥattā ḳubūrukum fi’l-ḳubūri” (Trupat tuaj në trupa, shpirtrat tuaj në shpirtra madje dhe varret tuaja në varre). (Pra në dukje ata janë bashkë me të tjerëtpor brenditë e tyre janë në lartësi). Ky ishte një komentim i mahnitshëm.

Mjeshtër Dīnānī: Nëse njeriu nuk i njeh kujdestarët, atëherë nefsi (vetja) nuk është më çelës, por shndërrohet në kyç.

Larixhānī:Sqarimi juaj bie ndesh me këtë dyvargëshin e mëposhtëm të Ḥāfiḍḥit:

‘Ādemi der ‘ālem-é khākī nemi ‘ajed bé dest,

‘Ālem-é diger bébājed sakht u ez nov ‘ādemī.

 

Një burrë i tillë në sipërfaqen e botës nuk mund të gjendet,

Duhet bërë një botë tjetër dhe një tjetër lloj burri.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohoj se teksa thotë një lloj i ri burrash, ai ka për qëllim burrat e rëndomtë. Dhe teksa bëhet një botë tjetër ajo duhet bërë në vetvete. Sepse nuk ka ndonjë botë jashtë, përveç njeriut. Ashtu siç thashë nuk ka ndonjë qenie si bota; bota është horizonti i njeriut. Kështu që dhe Ḥāfiḍḥinëse do të kërkojë një botë tjetër ai duhet ta kërkojë dhe gjejë në vetvete atë.

Njeriu nuk ka vetëm një botë brenda tij, por ka me dhjetra, qindra, mijra botëra brenda njeriut. E thënë ndryshe ka botë brenda botërave dhe sado të shkoni aq më shumë zgjerohet. Pra njeriu nuk ka vetëm një botë brenda tij. Gjendjet tuaja janë bota juaj. Kur jeni zgjuar jeni në një botë, kurse kur zgjoheni jeni në një botë tjetër. Mbase dhe në gjendjen e adhurimit ju jeni në një botë tjetër. Njeriu i dehur me njeriun esëll janë dy botë të ndryshme.

Gjithashtu dhe botërat e njerëzve të diturisë, njohurisë, urtësisë ndryshojnë me lartësimin e sipërfaqes, shkallës së urtësisë. Kështu që nënvizojmë se bota e një filozofi, dijetari, të urti nuk është e njëjtë me botën e një njeriu idiot, të mangët, të metë. Shtojmë se bota e këtyre të dyve është e njëjtë në aspektin e qenies njeri, por është e ndryshme në aspektin e botërave të tyre.

Unë nuk shikoj ndonjë kundërshtim mes atij dyvargëshi që ju lexuat dhe atyre fjalëve që thashë. Ḥāfiḍḥiështë një njeri i madh dhe nuk është një njeri i cili nuk mbetet aspak pas mistikut Meulānā.TeksaḤāfiḍḥi do të shkojë në një botë tjetër ai do të shkojë nga kjo botë në një botë tjetër dhe e kërkon tek vetja atë botë.

Larixhānī: Në këtë mënyrë bëhet i kuptuar dhe ājeti ḳurānor: “فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا” “Fe elhemehā fuxhūrehā ue taḳuāhā” (Dhe Ai ia frymëzoi, mësoi asaj (nefsit (vetes)) fuxhūrin (mëkatin) dhe taḳuānë (përkushtimin). (Sūre Shems, 8)Pra tek njeriu gjenden si gjërat, veçoritë e Raḥmānit (të Gjithëmëshirshmit) dhe të shejṭānit të mallkuar. Gjithashtu dhe poeti Meulānā bën komentimin e njëjtë si më poshtë:

Nefs zin sānest zan shod koshteni,

Uḳtulū enfusekum goft ‘ān seni.

 

Vetja duke qenë se është një gjë që duhet vrarë,

Vrisni vetveten tha Allāhu i Lartësuar.

Mjeshtër Dīnānī: Citojmë se në ājetin ḳurānor: “فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ” “Feḳtulū enfusekum” (Vrisni vetveten)gjendet një hollësi tejet e madhe. Ājeti i lartpërmendur ḳurānor kumton kështu: “Ju vrisni nefsin (vetveten)”.Shumë mirë ti je një nefs (vete), atëherë çfarë do të thotë: “Vrit vetveten?!” A do të thotë kjo se ti duhet të therësh vetveten në fyt?! Kuptimi i thënies “vrit vetveten” është si vijon: “ti je në një shkallë, vrit shkallën tjetër”.

Larixhānī: Po, pra ti je në shkallën e taḳuāsë (frikës, përkushtimit, respektit)dhe vrit shkallën e fuxhūrit(ligësisë, mëkatit, ndyrësisë).Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po mjeshtër, ja pra kjo ishte një përgjigjje shumë e bukur dhe e thellë, e cila i jep përgjigje një morie pyetjesh. Në këtë pikë shtoj se thuhet se dyvargëshi që lexova pakëz më parë i ṣūfistit Meulānā,shënjon atë ngjarjen e kobshme të merituar që përjetuan bijtë e Isrāīlit (çifutët). Kur i nderuari Mūsā (p.m.t.) u kthye nga Mīḳāti (koha dhe vendi i takimit me Allāhun: Media e Lirë) shikoi se atakishin filluar që të adhuronin viçin përsëri.“وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَىٰ بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ”“Ue idh ḳāle Mūsā li ḳaumihi jā ḳaumi innekum ḍḥālemtumenfusekum bittihādhikumu’l-‘ixhle fe tūbū ilā Bāriikum feḳtulū enfusekum dhālikum khajrun lekum ‘inde Bāriikum fetābe ‘alejkum innehu huue’t-Teūābu’r-Raḥīmun”. (Dhe kur Mūsāi i tha popullit të tij: “O populli im! Nuk ka dyshim se ju dhunuat vetveten me adhurimin tuaj të viçit dhe pendohuni tek Formësuesi, Krijuesi juaj dhe vrisni vetveten. Kjo për ju është më e mirë tek Krijuesi juaj dhe Aiua pranoi pendimin tuaj. Nuk ka dyshim se Ai pranues i madh i pendimit dhe Mëshirues i madh). (Sūre Beḳare, 54) Disa njerëz kanë shtruar këtë kundërshtim lidhur me ājetin e sipërcituar të nderuar.Vallë përse ata ndonëse ishin penduar duke thënë “إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ” “inekum ḍḥālemtumenfusekum” (Nuk ka dyshim se ju dhunuat vetveten),Allāhu i Madhëruar i urdhëron duke iu thënë: “فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ”“Feḳtulū enfusekum” (Vrisni vetveten). Pra përse Allāhu i Lartësuar iu drejtohet çifutëve duke iu thënë: “Vrisni vetveten” që t’ua pranoj pendimin tuaj?!

Megjithatë me këtë sqarimin tuaj çështja del në dritë: “Pra ne duhet t’i largojmë gjërat e dëmshme, të liga, të ndyra me gjërat e bukura, të dobishme, të mira në vetvete”. Edhe i urti Meulānā e thotë këtë dhe nëse më lejoni kam dëshirë t’ua lexoj:

Gjëma e kësaj dere është dëshira dhe epshi,

Dihet se këtu gjithmonë pihen dhe mbarohen sherbetet, pijet.

Bëhu pak mik me dëshirën, epshin dhe me kërkesën e vetes,

Sepse ato që të nxjerrin jashtë udhës së Zotit janë dëshira dhe epshi.

Të prirurit flenë pikërisht si qentë,

Mirësia dhe ligësia janë të fshehura brenda tyre.

Ja kështu shtrihen kur nuk kanë fuqi,

Ata janë të qetë pikërisht si copat e drurit.

Mirëpo kur shfaqet ndonjë ngordhësirë në mesin e tyre,

Ata qentë e lakmisë dhe zilisë ngrihen menjëherë.

Tani pyetja ime është kjo: Vallë a është mirësia dhe ligësia një gjë që është jashtë njeriut?! Ashtu siç keni përkufizuar dhe ju më parë, nëse bota është në përfshirjen e njeriut, atëherë përse ajo mund të ndikohet nga faktorët e jashtëm?!

Mjeshtër Dīnānī: Pa shikoni, nëse ju nuk jeni të prirur bota nuk mund të mbretërojë mbi ju. E ëmbla është e ëmbël; por nëse ju nuk keni një prirje ndaj të ëmblës ajo nuk ka asnjë ndikim mbi ju. Ajo prirje iu tërheq zvarrë tek e ëmbla.

Larixhānī: Shumë mirë por nën rrethimin tim apo nuk është kështu?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, ju keni rrethim; por ju hem ndikoni dhe hem ndikoheni. Bota hem ju ndikon dhe hem ndikohet nga ju. Bota është në gjendje ndikimi dhe ndikueshmërie. Ju edhe ndikoheni nga njerëzit në mjedisin, rrethin tuaj edhe i ndikoni ata.

Ajo që është e rëndësishme në këtë pikë është mënyra se si njeriu ndikohet dhe ndikon botën. Pra mosbërja e dhunimeve, shkatërrimeve, trazirave, mosvrasja e tij e njerëzve. Përsëri dhe ndikimi që njeriu do të lërë këtu është i rëndësishëm. Ju erdhët këtu, ashtu siç keni një shpirt keni dhe një trup. Trupi ka disa nevoja. Nëse nuk do të kishit trup do të ishit vetëm shpirt.

Allāhu i Lavdëruar mund t’iu krijonte një engjëll dhe ju nuk do të kryenit mëkate. Mirëpo kush është më lart engjëlli apo insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer)?! Natyrisht se insānu’l-kāmili (njeriu i përkryer) është më lart, sepse ai e kaloi këtë luginën e zjarrit, këtë luginën e prirjeve, tundimeve dhe madje u lartësua dhe mbi kryeengjëllin Xhibrīl (p.m.t.). Nëse nuk do të ishte aftësia juaj e kryerjes së mëkateve atëherë nuk do të mund të ishit të zotë të përkryerjes. Shtënia në dorë e përkryerjes, duhet të fitohet. Përkryerja është një gjë që fitohet.

Sigurisht se mbarë prirjet, tundimet janë tek ju. Ashtu siç bëra të ditur dhe më parë nëse nuk keni ndonjë prirje ndaj të ëmblës, mjalti nuk ka asnjë ndikim tek ju. Ju shkoni tek e ëmbla sepse e doni të ëmblën. Gjenden lloj-lloj prirjesh tek njeriu, që nuk janë ashtu një ose dy, apo qindra ose mijra.

Larixhānī: Bëjmë të qartë se mund të përftohet nga ndikimet pozitive të prirjeve.

Mjeshtër Dīnānī: Natyrisht se mund të përftohet,nëse përftohet në udhën e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, në udhën e madhërimit. Unë po e përdor fjalën madhërim këtu që të jetë përfshirëse. Madhërim do të thotë lartësim; por e synuara me lartësim nuk është ngjitja lart në çatinë e shtëpisë. Sipas sipërfaqes qiellore çatia e shtëpisë është poshtë. Edhe kur shkoni në Hënë ju nuk jeni ngjitur, sepse dhe sipas galaksive të tjera Hëna është poshtë, madje fjalët lart dhe poshtë nuk kanë më kuptim në këtë çështje.

Disa e kuptojnë lartësinë si një anë të horizontit. Sot ekspertët e vlerësojnë lartësinë sipas nivelit të detit, por që të tëra këto janë relative. Termi madhërim (te‘ālī - kapërcim, lartësim, tejkalim) për të cilin po bëj fjalë si ngjitje lart, është lartësia në këndvështrimin e shkallës së qenies. I Vërteti i Bekuar dhe të Madhëruar është lart, por kjo anë nuk është lart në pikëpamjen e anës. Vendorja nuk është një lartësi, qenie lart, sepse për Allāhun e Madhëruar nuk bëhet fjalë për vend.

Shumëmirë por për çfarë ka të bëjë qenia lart?! Kjo ka të bëjë me “Uāxhibu’l-Ūxhūdin” (Detyrimin e Qenies) ose Qenien e Detyruar, Domosdoshme, pra qenia e qenësisë kërkon praninë, qenien e Tij;sepse Ai është “قَهَّارٌ”“ḳahhār”(dërrmues, shkatërrues), “مُحِيطٌ”“muḥīṭ”(përfshirës, rrethues).Tani po iu pasqyroj një shembull të tillë. Për shembull një njeri i cili ka diplomën e doktoraturës në një fushë të caktuar, është më lart se një njeri i cili ka dëftesën e shkollës fillore. Qenia e tij lart nuk është në aspektin e anës së horizontit, por është në aspektin e anës së diturisë, intelektuale. Edhe unë kur them lartësim këtu kam për synim lartësimin në këndvështrimin e diturisë,njohurisë,urtësisë.

Nësenjeriu është i detyruar që të mund t’i përdorë në lartësimin, madhërimin e prirjeve trupore, vetjake, të cilat duhen në drejtim të kësaj bote, ose shkurtimisht në anën e diturisë, njohurisë urtësisë, atëherë ai do t’i ketë përdorur në anën e mirë. Por nëse njeriu jepet, lidhet shumë pas kësaj bote ose harron lartësimin, madhërimin, atëherë ai ka mbetur në vendnumërim dhe ka rënë në shkallën e “esfelu’s-sāfilinīt” (më të ulëtit të të ultëve).

Domethënë njeriu ka një udhë të gjatë për të përshkuar nga “esfelu’s-sāfilīni” (më i ulëti i të ultëve)deri tek“e‘lā’l-‘il’lijjīni” (më të lartin e të lartëve). “Esfelu’s-sāfilīni” (më i ulëti i të ultëve) janë pikërisht këto prirje, tundime trupore, vetjake, dëshira dhe epshe. Ndërsa “e‘lā’l-‘il’lijjīni” (më i larti itë lartëveve)tanimë është një lartësi që nuk mund të përfytyrohet. Por ku është pika më e lartë e njeriut?! Sado që të ngjiteni lart në botën e qenies rishtas ka dhe më lart se aq; por tanimë pika më e lartë e botës së qenies është takimi me të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Pra nuk ka më lart se i Vërteti i Bekuar, në fund të fundit as nuk mund të përfytyrohet.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër, ju i dhatë përgjigje pyetjes së shumë njerëzve. Pra nga kjo kuptohet se dëshira ose epshi nuk janë gjëra të liga në vetvete. As prirjet në vendin e duhur nuk janë të liga. Themi kështu sepse nuk do të kishin dobi Allāhu nuk do t’i krijonte. Njeriu duhet t’i përdorë prirjet në ato dobi, pra në anën që ju e quani si lartësim.

Në këtë pikë dhe adhurimet,pra namazi, agjërimi, ṣadaḳaja, zekāti, etj., e fuqizojnë anën e lartësimit tonë. Ja pra këtu merr kuptim dhe thënia: “Vrisni vetveten”. Kështu që ne kemi një mbrojtje kundër frontit të fuxhūrit (ligësisë, mëkatit, ndyrësisë).Një nga këto mbrojtje është dhe agjërimi. Sa shumë që e fuqizon agjërimi njeriun në anën e lartësimit, madhërimit dhe përkryerjes.

Mjeshtër Dīnānī:Po, vini re se sa baraspeshë ka në agjërim. Kohët e tij janë të caktuara, pra koha e fillimit dhe mbarimit të tij është e caktuar. Agjërimi është një kontroll i nefsit (shpirtit, trupit, vetes). Njeriu ha, pi, kryen marrëdhënie intime në kohë të caktuara, kurse frenon, mbizotëron, përmban veten në kohë të caktuara. Me fjalë të tjera agjërimi është njëra nga udhët e tezkijes (pastrimit, zbrazjes) së vetes.

Ju bëni ushtrime duke dalë përpara kërkesave tuaja dhe duke përmbajtur vetveten. Nëse ky ushtrim do të vazhdohet në çdo fushë, pra nëse njeriu do të vijojë të tregojë kujdes ndaj njerëzve të tjerë, ndaj vetvetes dhe të mbizotërojë, përmbajë veten në të tëra fushat e jetës, atëherë ai do të përparojë në anën e lartësimit.

Larixhānī:Imzot Emīru’l-Mu’minīni (Prijësi i Besimtarëve) (p.m.t.) ka një thënie shumë të bukur, e cila i përket pikërishtçështjes sonë. Ai thotë kështu:“Mbajtja e agjërimit të mendjes ndaj mëkateve, është më mirë se mbajtja e agjërimit të stomakut ndaj ushqimit dhe pijes”.

Mjeshtër Dīnānī: Ḥadīthi në fjalë që sapo lexuat është i lidhur me ājetin ḳurānor:“فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ”“Feljenḍḥuri’l-insānu ilā ṭa‘āmihi” (Dhe le të shikojë (kujdeset) njeriu ushqimin e tij). (Sūre ‘Abese, 24) Shumica e komentuesve shprehin se kuptimi i ushqimit që ha njeriu është si trupor dheshpirtëror. Kjo nënkupton se “mos ha vetëm qofte dhe qebapë” por “bëj kujdes, shiko dhe ushqimet mendore”. Kjo përkthehet dhe në kuptimet si “si mendon, si lexon libra, sa lexove, sa mund të mësosh”. Pra ḥadīthi që ju lexuat pak më parë ka lidhje të drejtpërdrejtë me këtë ājet ḳurānor.Përmbyllim duke thënë se njeriu duhet të tregojë kujdes dhe mbikqyrje të veçantë ndaj tërësisë së qenies intelektuale, logjike, mendore, shpirtërore dhe trupore së tij. Pra dhe shikuesi dhe i shikuari janë vetë njeriu.

Larixhānī: Po mjeshtër, theksojmë se përgjigjja e një pjese të madhe e pyetjeve tona doli në dritë. Ne përfituam shumë por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi. Megjithatë shpresojmë se ndjekësit tanë të nderuar, miqtë tanë të urtësisë të kenë përfituar nga sqarimet mjeshtrit tonë.Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak