Vallë ç’shihni ju, vetë dritën apo gjërat që pasqyrojnë dritën?! Kjo tryezë është është një gjë që pasqyron dritën, ne e shohim sepse atë e godet drita. Por vallë a mund të shihet drita nëse ajo nuk bie askund, pra nëse nuk pasqyrohet askund?! Drita nuk mund të shihet në zbrazëti. Kështu është dhe “uni absolut”. Ju nuk mund ta shihni “unin” tuaj, por gjithmonë shihni “unin” tuaj të shtuar. Pra ju e shikoni gjithmonë vetveten mbi një gjendje.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī:Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Rūzīgārist ké sovdā-jé botān dīn-i men est,

Gam-é īn kār néshāt-é dil-é gamgīn-é men est.

Dīden-é rūj-é to rā dīde-jé xhān bīn bajed,

Vejn koxha merṭebe çeshm-é xhéhān bīn-é men est.

 

Për një kohë të gjatë, dashuria e (të dashurit të bukur si) statujës është feja ime.

Dëmi i kësaj pune është gëzimi i zemrës sime të dëmtuar.

Shikimi i fytyrës tënde kërkon një sy që shikon shpirtin,

(Ku është ajo shkallë e syrit) Ku është shkalla e syrit tim që shikon botën?!

Syri im që shikon vetëm botën nuk ka meritën që ta shikojë atë).

 

Ḥāfiḍḥ Shīrāzī

 

Ashtu siç e dini dhe ju ne kemi disa programe që po bëjmë fjalë dhe jemi zhytur në detin e veprës me titull: “مثنوي معنوي” “Methneuī’l-Me‘neuī” (Dyvargëshit Shpirtërorë) e mistikut, poetit, ṣūfistit dhe të urtit të madh Meulānā Xhelāluddīn Rūmīut dhe kemi disa programe që jemi duke përfituar nga sqarimet e mjeshtrit tonë të nderuar. Ne po hetojmë dyvargëshit e fillimit të fletores së parë të veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e Meulānës. Në këtë çast shpresojmë që dhe ju të jeni duke na shoqëruar në këtë udhëtim të mahnitshëm.

Sigurisht se kapiteni i kësaj anijeje është mjeshtri ynë i nderuar. Ai na lundron, qarkullon e shëtit në këtë oqeanin e mençurisë, njohurisë dhe në thellësitë e diturisë, mençurisë dhe urtësisë. Ne shpresojmë se kemi përfituar në një masë të mjaftueshme nga ai.

Shumë mirë mjeshtër i nderuar me sa kuptohet pas atyre tetëmbëdhjetë dyvargëshve që janë në cilësinë e përmbledhjes së veprës me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) se njëra nga çështjet e rëndësishme në aspektin e të nderuarit Meulānā është dhe nefsi (shpirti, trupi, vetja). Me sa shihet ai me të vërtetë ka fituar një autoritet të madh në çështjen e nefsit (shpirtit, trupit, vetes), që është një çështje e veçantë për mbarë apologjetët, dijetarët, filozofët dhe të urtët.

Nëse më lejoni unë dua që të lexoj dyvargëshit në këtë çështje dhe duam që të përfitojmë nga sqarimet tuaja të bukura, të çmuara dhe intelektuale.Mistiku Meulānā kumton kështu në çështjen e nefsit (shpirtit, trupit, vetes):

 

Muttehem nefs est ne ‘eḳl-é sherīf,

Muttehem ḥissest ne nūr-é leṭīf.

 

I pandehuri është shpirti, jo mendja fisnike,

E pandehura është shqisa, jo drita e nderuar.

 

Sed hezāran feṣl dāned ez ‘ulūm,

Xhān-é khod rā mi ne dāned ‘ān zelūm.

 

Ai di qindra mijra degë të diturive, shkencave,

Por nuk di shpirtin e tij ai dhunues.

 

Pra ne dimë një mori gjërash lidhur me ciklin që kalon jeta jonë në përgjithësi. Ne dimë sendet, veshjet që përdorim, shtëpinë ku banojmë, qytetin ku jetojmë por nuk dimë vetveten.

 

Dāned u khaṣijet-é her xhovherī,

Der bejān-é xhovher-é khod çun kherī.

 

Ai di vetitë e çdo xhevahiri,

Por kur vjen puna e sqarimit të xhevahirit të vetvetes ai rri si gomar.

 

Ké hemi dānem jexhūz u lā jexhūz,

Khod ne dāni to jexhūzi ja exhūz.

 

Ti thua se di çdo gjë të lejuar dhe jo të lejuar,

Por nuk e di nëse je burrë dhe grua apo ti vetë je i lejuar dhe jo i lejuar.

 

Ḳijmet-é her ḳala mi dāni ké çist,

Ḳijmet-é khod rā ne dāni aḥmaḳist.

 

Ti e di se sa është vlera e çdo sendi,

Ti nuk e di vlerën e vetvetes, kjo është marrëzi.

 

Pra i nderuari Meulānā e shikon si hapin e parë njohjen e shpirtit, trupit, vetvetes dhe të diturisë së njohurisë, urtësisë dhe udhëtimit shpirtëror. Vallë a pajtohet dhe hirësia juaj me këtë mendim?!

 

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Bëj të ditur se ju prekët një pikë shumë të rëndësishme. Mistiku Meulānā e ka filluar në një vend të rëndësishëm. Fjala “nefs” në gjuhën ‘arabe do të thotë “vetja”. Kurse në gjuhën tonë fjala ‘arabe “nefs” do të thotë “shpirti, trupi, vetja, vetvetja”. Pra miratojmë se çështja thelbësore dhe themelore, nëna e të tëra çështjeve është pikërisht çështja e “nefsit” (vetes).

Nefsi (vetja) nuk është në zbrazëti, ai ka ardhur nga “melekūti” (bota engjëllore) në “nāsūti” (bota tokësore) dhe jeton në këtë botë. Nefsi (vetja) ka bërë “hubūṭ”(rënë) në këtë botë. Nefsi (vetja) kishte një vend të ndriçuar, vetja ishte në “mekmenu’l-gajbi” (vendin e prejardhjes së të fshehtës), në diturinë e përjetshme dhe në “e‘jānu’th-thābiti” (vetën e fiksuar), mirëpo ajo ka bërë hubūṭ (rënë).

Nefsi (vetja) kishte istidādin (aftësinë) e hubūṭit(rënies) pra ai kishte istidādin (aftësinë) e kryengritjes. Mbase ja pra kjo është dhe madhështia e nefsit (vetes), nefsi (vetes) mund të kryejëmāsijet (keqbërje, mëkat). Keqbërja, mëkati nuk është madhështi, istidādi(aftësia) e mëkatit është madhështi. Domethënë mundësia e kryerjes apo e moskryerjes së dikujt të mëkatit është e rëndësishme.

Ky gur, mur, pemë, tryezë nuk mund të kryejë mëkat. Kjo është arsyeja se nuk ka asnjë rëndësi moskryerja e mëkatit të tyre. Megjithatë moskryerja e mëkatit të njeriut është e rëndësishme; sepse njeriu nuk ka kryer mëkat ndonëse mund të kryente mëkat. Ashtu siç shprehet Ḥāfiḍḥi:

Xhājī ké berḳ-é isjān ber Ādem ṣāfī zed,

Mā ra çégūne zībed de’vā-jé bīgonāḥī.

 

Rrufeja ekryengritjes Ādemit ia bëri një vend të dëlirë dhe të pastër,

Vallë si mund të na stolisë me pretendimin e qenies pamëkat?!

Vallë në cilat etapa kaloi nefsi (vetja) me qëllim që të mund të arrinte në këtë botë?! Botë do të thotë ana e jashtme e njeriut. Botë quhet kur njeriu sheh jashtë vetvetes. Pra bota janë gjërat që shikojmë jashtë vetvetes. Ne ashtu siç shohim gjërat jashtë vetvetes, botën e mjedisit tonë, shohim dhe brendinë e vetvetes. Ja pra ajo “brendia” (derūnī) që ne shohim është nefsi (vetja).

Njeriu ka dy lloj mënyra shikimi: Mënyra e parë është drejt të jashtmes, mjedisit dhe botës, që do të thotë në drejtim të jetesës së jetës, ngrënies, pirjes, fjetjes, veshjes, vendeve të qëndrimit dhe ngritjes.Gjithashtu dhe në poezinë që lexuat ashtu siç ka bërë me shenjë poeti Meulānā,sado që njeriu të jetë i paditur rishtas ai e di jetesën e jetës së tij. Pra njeriu mund të jetë shumë i paditur, krahas kësaj ai e di shumë mirë mjedisin ku jeton dhe se çfarë duhet të bëjë. E njëjta gjë vlen dhe për gjallesat,kafshët. Pra dhe kafshët e dinë seç’duhet të bëjnë për të jetuar dhe bëjnë gjërat që duhen bërë.

Mirëpo mënyra e dytë dhe e rëndësishme e shikimit është drejt brendisë (derūnīt);shikimi enfusi (i vetes). Ky ājet i nderuar në Ḳur’ānin Famëlartë është shumë i jashtëzakonshëm: “وَفِي أَنْفُسِكُمْ ۚ أَفَلَا تُبْصِرُونَ”“Ue fī enfusikum efelā tubṣirūne”. (Dhe në vetvete a nuk po shikoni?!) (Sūre Dhārijāt, 21)

Ḳur’āni Fisnik i sqaron ājetet e tij në dy pjesë: “āfāḳi dhe enfusi” (universale dhe vetore, vetjake). Ājetet e Allāhut të Lartësuar janë dy llojesh, lloji i parë ka të bëjë me anën tonë të jashtme. Pra lloji i parë ka të bëjëme kupën qiellore të mbushur plot me yje, detrat me valë, lulet me aromë, pemët e bukura, motet e nxehta, motet e ftohta, shkurtimisht me çuditë, mrekullitë e qenies që nga atomet, molekulat, qelizat deri tek galaksitë, universet. Me të vërtetë kur hidhni shikimin dhe sodisni kupën qiellore të mbushur plot me yje, galaksitë dhe universet gjatë netëve është një panoramë shumë mbresëlënëse. Gjithashtu dhe brendia e atomit është shumë mbresëlënëse. Pra bota është shumë mbresëlënëse hem në rrafshin makroskopik dhe hem në atë mikroskopik.

Hem qiejt, galaksitë dhe universet dhe hem atomet, molekulat dhe qelizat janë të çuditshme, të habitshme dhe mbresëlënëse. Megjithatë të tëra këto çudi të jashtme, nuk janë as sa një e njëmijëta e çudive, mrekullive të brendshme. Nëse njeriu i drejtohet brendisë së tij, nëse heton ājetet “enfusi” (vetjake)ai do të çuditet, mahnitet dhe më shumë si pasojë e çudive, mrekullive të tij të brendshme.

“Ata që janë jashtë janë një pasqyrim i atyre që janë brenda”.Kjo thënie i përket ṣūfistit Meulānā.Ky i fundit ka bërë një udhëtim drejtuar hem në anën e jashtme dhe hem në anën e brendshme. Ai ka hulumtuar si anën e jashtme, ai ka bërë udhëtime, ka përjetuar përvoja, ishte i njohur me dituritë, shkencat e epokës së tij, si dhe ishte drejtuar brendisë. Ai dinte një mori gjërash në që të dyja fushat.

Udhëtimi drejtuar brendisë është i pakufizuar. Ndërsa për udhëtimin e jashtëm nuk mund të themi se është i pakufizuar. Sigurisht se në ditët e sotme pranohet i pakufizuar si de juro; por gaalaksitë nuk pranohen të pakufizuar si de facto. Kurse udhëtimi i brendshëm është i pakufizuar. Sa më shumë që njeriu vështron thellësitë e tij, sa më shumë që i kapërcen mbulesat, perdet e errëta, aq më tepër arrin në mbulesat e ndriçuara. Vetë drita bëhet një mbulesë dhe mbulesat e ndriçuara janë të pakufizuara.

Udhëtimi enfusi (vetjak) i Meulānës është më tepër se udhëtimi āfāḳi (universal). Sërish dhe bazae udhëtimit shpirtëror është udhëtimi enfusi (vetjak). Kjo nuk është e vlefshme vetëm për Meulānën por për mbarë të urtët. Kjo është baza e diturisë, njohurisë, urtësisë. Njëri nga të urtët iu drejtua pyetja - Bājezīd Bisṭāmīt nëse nuk gabohem:“Vallë a mund të na e bësh Zotin tënd të njohur?!” Ai njeri pandehte se Allāhu i Lavdëruar ishte diku atje jashtë dhe se ky i urtë mund t’ia tregonte Allāhun e Madhëruar atij. Ai përsëriti pyetjen: “Vallë a nuk mund të na bësh Atë të njohur?!” Kurse ai i dha këtë përgjigje: “Vallë a njeh ti dikë që të bëjë vetveten të njohur?!”

Ja pra kjo ishte përgjigjja e dhënë e atij të urti. Pra mos e kërko Atë jashtë. Nëse e njeh vetveten, kjo nënkupton se dikush të ka bërë të njohur, i Cili është Allāhu. Si rrjedhojë nëse unë njoh vetveten, atëherë kam njohur dhe të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar.

I madhi Meulānā rrëfen këtë tregim diku tjetër: “Një ṣūfist kishte mbështetur kokën e tij, ishte zhytur në meditim thellë dhe nuk po shihte jashtë në një kopësht të bukur me një gëzim dhe lumturi, po shihte lulet dhe pemët shumëngjyrëshe dhe po argëtohej me zërat e bilbilit. Dikush erdhi dhe i bëri kështu zë: “O Meulānā (zotëriu ynë) ngrije kokën tënde; vallë a nuk e ke lexuar këtë ājet?!”

Kur ai pyeti: “Cilin ājet?!”, ai njeri i ktheu këtë përgjigje: “فَانْظُرْ إِلَىٰ آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا” “Fenḍḥur ile āthāri raḥmetil’lāhi kejfe juḥjī’l-erḍa be‘de meutihā”. (Pa shiko në veprat e mëshirës së Allāhut se si e ringjall Tokën pas vdekjes së saj). (Sūre Rūm, 50) Pra ai kishte për qëllim të thoshte shiko mëshirën e Allāhut, shiko bilbilin se sa bukur cicëron. Shiko këto lule shumëngjyrëshe, këto fryte të shijshme në këto pemë. Që të tëra këto janë mëshira e Allāhuttë Lartësuar. Ai i urtë që ishte zhytur në meditim thellë u përgjigj në këtë mënyrë:

Baghā ve mejvehā ender dél est,

‘Aks-é loṭf-é ‘ān berīn āb u gol est.

 

Kopështet, vreshtat dhe frytet e rralla janë në zemër,

Pasqyrimi i dhuntisë së saj ka goditur atë ujë dhe atë trëndafil.

Nëse ne do të zëmë sqarimin e dyvargëshit të sipërcituar fill do të na duhet të flasim për muaj e muaj me radhë. Domethënë ai synon të thotë si kopështi dhe vreshti, si bilbili dhe trëndafili, si fryti dhe papagalli, si sorkadhja dhe ujku që të tëra janë brenda meje. Të tëra ato gjëra që shikon jashtë janë vepra e brendisë sime. Madje jo një vepër e drejtpërdrejtë, por vepra e veprës:

Goft āthāresh dél est ej bulheves,

‘Ān burūn āthār-é āthār est u bes.

Ai tha se vepra e tij është në zemër o njeri i dhënë pas epshit,

Ai është i përbërë nga vepra e veprës së jashtme të tij.

Pra ana e jashtme e njeriut, është pasqyrimi i anës së brendshme të njeriut. Udhëtimi i brendshëm është baza e udhëtimit moral, shpirtëror dhe e njohurisë, urtësisë. Kjo vlen hem për urtësinë islāme dhe hem për urtësitë e tjera jashtë Islāmit. Sigurisht se kjo është sqaruar në mënyrën më të bukur në diturinë, njohurinë, urtësinë islāme. Të urtët tanë e kanë përshkuar këtë udhëtim të brendshëm dhe kanë ilustruar sqarime tejet të bukura në këtë çështje. Edhe i njohuri Meulānā është udhëtuesi i këtij ṭarīḳati (udhe).

I nderuari Meulānā në veprën e tij me titull:“Methneuī” (Dyvargëshit) që është pothuajse si një oqeanka udhëtuar në vetvetedhe i ka përjetuar gjërat që ai i thotë si tregime ose rrëfime. Pra ai i shpreh në formën e rrëfimeve gjendjet e brendshme të tij. Rrëfimet e tij herë-herë janë gjëra mëse të zakonshme.Por ai ai i thotë këto gjëra nga brendia e tij dhe i nxjerr jashtë. Për këtë arsye disa njerëz të urtë thonë një thënie shumë të mrekullueshme në lidhje me veprën me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit) e mistikut Meulānā.Ata thonë si vijon:““Methneuī’sh-Sherīfi” (Dyvargëshit Fisnikë)është vepra më e vështirë e të vështirave dhe më e lehta e të lehtave”.

Shumë mirëpor vallë si është e mundur qëvepra e mësipërme të jetë më e vështira e të vështirave dhe më e lehta e të lehtave?! Të urtët përgjigjen kështu për sa i përket kësaj çështjeje: “Kjo vepër është më e vështira për të mençurit dhe më e lehta e të lehtave për të paditurit”.Ata të cilët nuk janë njerëz të meditimit shohin vetëm në anën e jashtme të rrëfimeve. Ana e jashtme e rrëfimeve është shumë e thjeshtë, për shembull secili mund ta kuptojë jashtëzakonisht me lehtësi anën e jashtme të rrëfimeve të bilbilit, trëndafilit, elefantit, robëreshës ose papagallit sipas përkufizimit të tij.

Mirëpo kur hyni në detin e kuptimit vini re se gjithçka ka një anë të brendshme dhe ajo anë e brendshme ka sërish një anë të brendshme dhe ajo anë e brendshme ka përsëri një anë të brendshme dhe atëherë e kuptoni se sa e vështirë është.

Larixhānī:Pikërisht ashtu siç ka thënë dhe Ḥāfiḍḥi Shīrāzī: “Dashuria u duk e lehtë në fillim;por vështirësitë u shfaqën më vonë”.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohojmë se në këtë pikëpamje secili mund ta kuptojë veprën me titull:“Methneuī” (Dyvargëshit) sipas enës dhe masës së tij. Edhe Meulānā duke qenë se është në dijeni të kësaj çështjeje rrëfen si më poshtë:

‘Ānçé mi gujem be ḳadr-é fehm-é tost,

Mordem ender ḥasret-é fehm-é dorost.

Fjalët që them janë aq sa ti ke masën e kuptimit,

Unë vdiqa si pasojë e mallit të kuptimit të drejtë.

Larixhānī: Mjeshtër ju shënjuat një pikë të çuditshme. Sigurisht se burimi thelbësor i mistikut Meulānā është Ḳur’āni Kerīm dhe ḥadīthët.Ndërsa udhëtimi enfusi (vetjak) dhe āfāḳi(universal) mbështetet në ājetin e mëposhtëm ḳurānor: “سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ” “Se nurīhim ājātinā fi’l-āfāḳiue fi enfusihim ḥattā jetebejjenelehum ennehu’l-ḥaḳḳa eue lem jekfi bi Rabbike ennehu ‘alā kul’li shej’in shehīdun”. (Ne do t’ua tregojmë ājetet (dëshmitë) tona atyre në horizonte, universe dhe në vetvete derisa t’u bëhet e qartë atyre se ai (Ḳur’āni) është i vërtetë. A nuk mjafton që Zoti yt është dëshmitar për çdo gjë?!) (Sūre Fuṣṣilet, 53)Shtojmëse thënia “يَتَبَيَّنَ” “jetebejjene” (derisa t’u bëhet e qartë) e këtushme bart një rëndësi jetike dhe çelësi, kodi i gjithçkaje është në përemrin vetor “Huue” pra “Ai”.

Pra ne kemi njëlidhje të koduar, sekrete mes nesh dheAllāhut,e cila preket dhe në përgjigjen e dhënëtëBājezīdBisṭāmītndajpyetjes së ngritur ndaj tij. Ne nuk mund ta shikojmë kurrë vetveten si të ndarë, të veçuar nga Allāhu.Ne ashtu siç jemi “nefkha” (fryma)eTijdhekërkimiynë nuk është gjë tjetër përveç Allāhut. Kështu që dhe të urtët e tjerë të mëdhenj kanë përkufizuar kështu:“Nëse e doni Allāhun, gjeni vetveten!”Nëse njeriu e gjen vetveten atëherë mbarë bota në enfusin (vetjaken) dhe āfāḳin (universalen) bëhet e tij.

Mjeshtër i nderuar tani duam që të na e sqaroni pakëz më shumë lidhjen mes nefsit (vetes) të njeriut me Allāhun.

Mjeshtër Dīnānī:Shikoni Allāhu i Lartësuar është i fshehur si pasojë e fuqisë së tmerrshme të shfaqjes së Tij. Allāhu i Lavdëruar nuk është i humbur që ne ta kërkojmë Atë, por jemi ne ata të cilët jemi të humbur, sepse Allāhu i Madhëruar është kudo, Ai është hem enfusi (brenda jush) dhe hem āfāḳi(jashtë jush). Vetë Allāhu thotë:“سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ”“Se nurīhim ājātinā fi’l-āfāḳiue fi enfusihim”. (Ne do t’ua tregojmë ājetet (dëshmitë) tona atyre në horizonte, universe dhe në vetvete). (Sūre Fuṣṣilet, 53)

Sigurisht se njeriu duhet të ketë një vështrim të drejtuar nga brenda jashtë dhe gjithashtu një vështrim të drejtuar nga jashtë brenda. Allāhu është kudo, Ai nuk ka humbur. Nëse ne jemi egoistë, vetjakë, pra nëse njeriu shikon vetëm vetveten, dëshirat, epshet, kënaqësitë, joshjet, atëherë ai nuk mund ta shikojë të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar.

Por megjithësekjo nuk është një punë e lehtë, nëse unë ndërkohë ia dal që të mos shikoj vetveten mbanë, pra nëse unë nuk i shikoj dëshirat, epshet, atëherë unë mund ta shikoj të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Nuk ka hapësirë, zbrazëti, në çastin kur ju nuk e shikoni vetveten ju shikoni të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Këtu nuk ka asnjë mjet. Allāhu i Lartësuar është i fshehur si pasojë e fuqisë së tmerrshme të shfaqjes së Tij. Ju theksuat fjalën:“يَتَبَيَّنَ” “jetebejjene” (derisa t’u bëhet e qartë). Ka dy lloj “tebejjunësh” (sqarimesh). Në llojin e parë të sqarimit ju mund të arrini me anë të istidlalit (dëshmisë, qenies dëshmi). Për shembull apologjetët, filozofët, mendimtarët dhe të urtët bëjnë istidlāl (dëshmojnë). Nën një sërë krerësh bëhet fjalë për istidlāle (dëshmi) me qëllim vërtetimin e qenies së Allāhut. Pra ka një numër të madh dëshmish si dëshmi apologjetike, filozofike, mendimore, rrëfimore. Pra ka me mijëra delīl (dëshmi), burhān (prova) në çështjen e qenies së Allāhut.

Burhān (prova) është për vërtetimin e të Vërtetit; por nëse ju keni arritur në të Vërtetin në brendinë tuaj tanimë nuk ka nevojë për burhān (provë). Burhān (prova) është për të Vërtetin, i Vërteti nuk është për burhānin(provën). Megjithatë arritja tek i Vërteti i Bekuar është e mundur vetëm me udhën e brendshme. Pra vetëm me udhëtimin shpirtëror të përmirësimit etik, të mirësjelles dhe moral. Shumë mirë por çfarë është udhëtimi shpirtëror?! Ky udhëtim shpirtëror është hedhja e hapit me synim asgjësimin dhe zhdukjen e pengesave, mbulesave dhe perdeve që nxjerrin dëshirat, epshet, kënaqësitë dhe joshjet. Duke i grisur këto mbulesa arrihet në ḥaremin (vendin e ndaluar) të të fshehtës. Kjo është një udhë e gjatë por kur kapërcehet, tejkalohet kjo udhë arrihet në të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po mjeshtër, ja pra kjo pyetje që shtrova unë dhe që hirësia juaj i dha përgjigje është dhe pyetja e shumicës nga ne. Po, pohojmë se Allāhu është kudo, nuk ka asnjë dyshim në të. Por çdo njeri e kërkon Atë:

Hemé kes ṭālib-i jār est,

Çé hoshjār u çé mest.

Hemé xha khāne-jé ‘éshḳ est,

Çé mesxhid çé kenīse.

Secili është kërkuesi i të dashurit,

Hem ata që janë esëll dhe hem ata që janë të dehur.

Çdo vend është shtëpia e dashurisë,

Qoftë mesxhid (xhāmi‘)qoftë kishë.

Po, përsëris se nuk ka asnjë dyshim në to, por ashtu siç njoftuat dhe ju njeriu duke kapërcyer vetveten duhet të shikojëAllāhun, por as kjo nuk është një punë e lehtë. Pra i madhi Meulānā zgjidh një numër të madh nyjesh në veprën e tij me titull: “Methneuī” (Dyvargëshit). Nëse njeriu bën kujdes këto nyje i gjen dhe në vetvete. Këto nyje që janë një, dy dhjetë, njëqind ose më shumë ose më pak janë gjithmonë të pranishme në qenien e njeriut. Gjëja më e rëndësishme është kapërcimi i vetvetes së njeriut. Kurse gjërat që ndodhin në botë ose në mjedisin, shoqërinë ku jeton njeriu, i shtojnë dhe më interesat, lidhjet dhe varësitë e njeriut me këtë botë. Këto gjëra të përjetuara i shtojnë dhe i shtrëngojnë dhe më tepër nyjet. Pra në vend që të zgjidh problemin tim këtyre nyjeve iu shtohen nyje të reja. Kjo është gjëja që Meulānā flet dhe përshkruan si sëmundja më e madhe psikologjike e njeriut.

Unë tani përpara se të hyj në këtë çështje dua t’iu pyes këtë dhe dua që kjo pyetja ime të jetë çështja jonë pas saj. Njohja e njeriut të vetvetes është një çelës që hap kyçin e mbarë problemeve.Por fatkeqësisht njeriu e humb këtë çelës.Ja pra këtu fillon dhe problemi. Edhe shembujtdhetregimet për të cilat Meulānā flet janë të drejtuara ndaj kësaj dukurie.Përshembull ai e nis me tregimin e “Zënies së gjarprit”. Ndjekësit tanë të nderuar e dinë këtë tregim.

Njeriu i ngjan një mali, si mashtrohet mali,

Si është e mundur që mali bëhet admirues i një gjarpri?!

Njeriu i ngratë nuk e njohu veten,

Ai erdhi nga përkryeshmëria dhe ra në këtë mangësi.

Njeriu e shiti veten lirë,

Ai ishte një atlas, shkoi dhe e arnoi veten me njëtriko.

Teksa qindra mijra gjarpërinj ishin admiruesit e tij,arnoi veten me njëtriko.

Vallë përse ai u çudit dhe e përfshiu dashuria e gjarpërinjve?!

Po mjeshtër i nderuar,ja pra kjo ishte pyetja.

Mjeshtër Dīnānī:Po, pohoj se Meulānā e ka bërë pyetjen në mënyrën më të bukur. Njeriu bart shembullin e gjithçkaje.Shembulli i gjarprit që shikon jashtë është gjendet brenda teje. Shembulli i kuçedrës që shikon jashtë gjendet brenda njeriut. Madje kuçedra që është brenda njeriut është më e fuqishme se kuçedra që është jashtë tij. Luani që është brenda njeriut është më i fuqishëm se luani që është jashtë tij. Ujku që është brenda njeriut është më i fuqishëm se ujku që është jashtë tij.

Gjarpri,kuçedra, luani dhe ujku dalin për gjah, sulmojnë, vrasin dhe hanë një gjallesë. Mirëpo kur njeriu bëhet mbjellës dhe kur i kapërcen, tejkalon kufinjtë si fir‘auni tanimë ai nuk tregon mëshirë. Ai vret me qindra mijra njerëz duke shtypur një buton. Madje ai vret me miliona njerëz duke shtypur një buton. Edhe nëse i jepni mbarë botën sërish nuk është i kënaqur. Pra nuk ka rëndësi seç’i jepni një njeriu të dhënë pas kësaj bote, sepse përsëri ai nuk mjaftohet.

Oreksi i këtij lloj njeriu është pikërisht si oreksi i xhehennemit. Shprehem kështu sepse dhe shembulli i xhehennemit është brenda njeriut. Kështu që xhehennemit në Ditën e Ḳijāmetit do t'i bëhet zë: “Vallë a u mbushe?!”, kurse xhehennemi do të përgjigjet: “Jo por dua më shumë”.

Sa më shumë që njeriu arrin në dëshirat, kënaqësitë e tij, ai përfshihet në një dëshirë të re. Ashtu siç hodhët dhe ju dritë njeriu vazhdimisht kërkon më tepër. Shumë mirë por kur mbaron kjo kërkesa e tepërt?! Uallāhi nuk mbaron kurrë. Pra nuk ka rëndësi se ç’i jepni një njeriut në këtë botë, ai rishtas kërkon më tepër. Ja pra ky është gjarpri, kjo është kuçedra!

Nefset ezhderhāst u kej morde est,

Ez gém u bī āleti efsurde est.

 

Vetja është një kuçedër, vallë kur paska vdekur,

Ajo ka ngrirë sepse nuk ka patur mundësinë në dorë.

Edhe i njohuri Meulānā ndonjëherë përplaset me të dukshmet. Ç’është e vërteta Ḥāfiḍḥipërplaset më tepër por edhe Meulānā donjëherë përplaset me të dukshmet. Disa njerëz mund të mendojnë:“Ne tanimë e vramëveten”.Për shembull dikush që fundja nuk ka mundësi t’i dhunojë, shtypë njerëzit mund të thotë me qetësi kështu: “Falenderimi i takon Allāhut, ne jemi shumë mirë, ne nuk dhunojmë, shtypim askënd”.E thënë ndryshe njerëzit të cilët nuk mund të pinë e të dehen si pasojë e mungesës së lekëve, si dhe nuk mund të dhunojnë e të shtypin të tjerët si pasojë e mungesës së mundësisë, fuqisë mund të thonë se janë njerëz shumë të mirë.

Mirëpo ata nuk e dinë se ajo vetja “është e qetë sepse ata nuk kanë asgjë në dorë”.Pikërisht ashtu siç ndodhi në tregimin e atij burrit që zuri gjarprin. Burri që kishte zënë gjarprin, në fakt kishte gjuajtur një kuçedër, kuçedra ishte gjallë, por meqenëse ishte dimër, ajo ishte e ngrirë dhe e palëvizshme si pasojë e të ftohtit. Burri që kishte zënë gjarprin e kishte sjellë në qytet atë. Kështu që njerëzit u mblodhën dhe e vlerësuan atë duke i thënë: “Sa burrë i mrekullueshëm, shikoni se si e paska gjuajtur kuçedrën!” Natyrisht se ata njerëz nuk e dinin se kur dielli i drekës do t’i binte asaj, ajo kuçedër e mpirë, e ngrirë nga i ftohti do të zgjohej dhe do t’i gëlltiste të tërë.

Ja pra kështu është shpirti, trupi dhe vetja e njerëzve që nuk kanë lekë, nuk kanë mundësi, fuqi, pushtet dhe për këtë arsye ata nuk mund të dëmtojnë njeri. Ata nuk dëmtojnë njeri sepse nuk munden. Ata nuk e kanë sprovuar vetveten. Vallë çfarë do të bënin ata po të kishin mundësitë e firaunit?! Vallë a nuk do të bëheshin dhe ata fir‘aunë?!

Vallë çfarë do të bënin ata po të kishin pasurinë e Ḳārūnit?! Vallë a nuk do të bëheshin dhe ata Ḳārūnë?!

Khosh buved ger mehenk-étexhrebe ‘ājed bé mijānde est,

Tā sijeh rūjsheved her ké der u gésh bāshed.

 

Nëse sprovimi do të dalë në dritë si etalon është mirë,

Derisa kështu të dalë e nxirë fytyra e atij që është i rremë.

Njerëzit të cilët e kanë kaluar jetën pa u sprovuar thonë: “Qofshim falë ne jemi njerëz shumë të mirë”.Vetja e njeriut ndonjëherë është e ngrirë si pasojë e pamundësive dhe për këtë arsye krenohet me vetveten; por dhe kjo mburrje, krenari është një sëmundje në vete.

Gjithashtu dhe iblīsi i mallkuar shfaq, ushtron veprimtari në veten e njeriut. Nëse vetja nuk do të ishte tek njeriu atëherë shejṭāni nuk do të mund t’ibënte asgjë atij. Shejṭāni i mallkuar nuk mund të bëjë asgjë ndaj detit, luginës, malit dhe shkretëtirës;shejṭānii mallkuar është aktiv, veprues vetëm brenda njeriut. Shejṭānii mallkuar nuk fle kurrë, ai është gjithmonë aktiv dhe është betuar duke thënë: “Unë do t’i shmang njerëzit nga udha e drejtë!”

Ja pra kjo është puna e shejṭānit shmangia e njerëzve nga udha e vërtetë dhe nxitja e ngacmimeve. Edhe njeriu rend gjithmonë pas sëmundjes së ngacmimeve. Puna e njeriut është mundësia e mbizotërimit të vetes së tij ndaj ngacmimeve; por kjo vihet në zbatim vetëm me udhën e diturisë, njohurisë, urtësisë. Tani le të vijmë në pyetjen tuaj: “Vallë si mund ta përftojë njeriu këtë?!” Themi se ka dy udhë për arritjen në këtë urtësi: “Me dituri dhe vepër, pra me të dyja njëherësh. Pra as dituria në vete e as vepra në vete”.

Vëmë theksin se dituria që ka brenda veprën dhe vazhdimi i saj ësjtë një punë tejet e vështirë. Kjo kërkon njëmurāḳabe (inspektim, mbikqyrje të vetvetes) të përhershme. Njeriu mund të humbë gjithçka që ka përftuar me një çast të vetëm hutimi, shkujdesje. Nëse njeriu do të mund të mbretërojë, ngadhënjejë mbi ngacmimet epshore, joshëse dhe vetjake udha e vetes është udha e Allāhut. Nëse mbulesa e epshit, joshjes hiqet atëherë Allāhu bëhet i dukshëm.“يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ” “jetebejjenelehum ennehu’l-ḥaḳḳa”. (t’u bëhet e qartë atyre se ai (Ḳur’āni) është i vërtetë). (Sūre Fuṣṣilet, 53)

Mijān-é ‘āshéḳ u me‘shūḳ hiç hāil nist,

To khod ḥixhāb-é khodi Ḥāfiz ez mijān ber khiz.

 

Mes dashuruesit dhe të dashuruarit nuk ka asnjë pengesë,

Ti je vetë mbulesa e vetës Ḥāfiḍḥ bëj mënjanë.

Ḥāfiḍḥ Shīrāzī këtuethotënë një mënyrë më të qartë se Meulānā.Sigurisht se Ḥāfiḍḥi është ndikuar nga Meulānā. “Vetja” është egoizmi, qenia vetjake, kjo do të thotë “uni” i vazhdueshëm. Nëse ai “uni” asgjësohet ja pra atëherë bëhet:“يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ” “jetebejjenelehum ennehu’l-ḥaḳḳa” (t’u bëhet e qartë atyre se ai (Ḳur’āni) është i vërtetë). (Sūre Fuṣṣilet, 53) Ai shikon me sytë e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, mjafton që egoizmi, qenia vetjake të asgjësohet.

Mistiku Meulānā e ka sqaruar këtë egoizëm, qenie vetjake me shëmbëllime në vende të larmishme. Gjithashtu dhe Ḥāfiḍḥiashtu si një numër i lartë të urtësh i sqarojnë, tregojnë këto me gjuhën e shëmbëllimit.

‘Ān jeki ‘āmed der-é jāri bezed,

Jāresh ḳīsṭi ej mutemed.

Goft men, goft boro hengām nist,

Ber çonin khāni meḳām-é khām nist.

Erdhi njëri dhe trokiti në derën e të dashurit,

Kur i dashuri pyeti: “Kush është?!”

Ai tha “Unë”,(kurse ai) tha: “Shko tani nuk është koha e duhur”,

Njësofër,han i tillë nuk mund të jetë vendi i njerëzve të papjekur.

Ai shkoi duke thënë kështu dhe për vite e vite u dogj me zjarrin e ndarjes. Aq shumë u dogj sa egoizmi u dogj dhe u asgjësua. Më pas shkoi përsëri dhe trokiti në derë. Kur i dashuri e pyeti: “Kush është?!”,këtë herë ai u përgjigj: “Ti”. Atëherë i dashuri shtoi: “Tani hyr”.

Men kijem Lejlij u Lejli kīst men,

Mājeki rūḥīm ender do bedeni.

 

Kush jam unë Lejlāja ime dhe Lejlāja ime kush jam unë?!

Ne jemi një shpirt i vetëm në dy trupa të ndryshëm.

Ja pra ky është uaḥdeti (njëshmëria). Përderisa mbulesa e egoizmit, qenies vetjake nuk asgjësohet uaḥdeti (njëshmëria) nuk ndodh. Gjëja që ju dhe Meulānā e quani si nefs (vete) jam “unë”.Natyrisht nëse ky “unë” nuk është nuk ka jetë. Megjithatë për të arritur në atë “unin” e vërtetë ne duhet të jetojmë bashkë me atë “unin”.

Zbardhim se ka dy lloj “unësh”; lloji i parë është “uni inḍimāmī (i shtuar)”,ndërsa lloji i dytë është “uni ‘iṭlāḳī (absolut)”.Kjo është një çështje pakëz e vështirë për t'u sqaruar. “Uni inḍimāmī (i shtuar)” jam unë që jam ulur, që po pi çaj, po ha ushqim dhe që jam i zënë me një punë këtu në këtë çast.  Kurse ai “uni” tjetër gjendet në mbarë unët që numëruam; por nuk është kurrë i dukshëm, i qartë, ja pra ai është “uni muṭlaḳ” (absolut)”.

Që të tëra çastet e jetës së njeriut janë “uni inḍimāmī (i shtuar)”. (Fjala inḍimām do të thotë shtim, aneksim, bashkangjitje, pjesëmarrje: Media e Lirë). Por që të tëra këto “unët inḍimāmī (të shtuar) burojnë nga një “unë”.Nëse më lejoni unë dua që ta sqaroj këtë çështje me një shembull. Shikoni ne e shikojmë këtë tryezë me dritën. Ne shikojmë gjithçka kur lind dielli. Ne i shikojmë gjërat në sajë të dritës, sigurisht se ne nuk do të mund t’i shikonim nëse nuk do të ishte drita.

Vallë ç’shihni ju, vetë dritën apo gjërat që pasqyrojnë dritën?! Kjo tryezë është është një gjë që pasqyron dritën, ne e shohim sepse atë e godet drita. Por vallë a mund të shihet drita nëse ajo nuk bie askund, pra nëse nuk pasqyrohet askund?! Drita nuk mund të shihet në zbrazëti.

Kështu është dhe “uni absolut”. Ju nuk mund ta shihni “unin” tuaj, por gjithmonë shihni “unin” tuaj të shtuar. Pra ju e shikoni gjithmonë vetveten mbi një gjendje.Ja pra nëse ato shtime, shfaqje do të asgjësohen - që dhe kjo është një punë mjaft e vështirë - ja pra atëherë largësia mes njeriut dhe Allāhut nuk është dhe aq e madhe.

Ja pra atëherë “enānijeti” (egoizmi, qenia vetjake) bëhet “huuijet” (identitet, qenia Ai). Fjala “huuijet” (identitet) vjen nga fjala “Huue” që do të thotë “Ai”. Fjala “Huue” është një përemër i fshehtë. Përse thuhet “njeriu ka huuijet (identitet)?!”

Larixhānī: Sepse atë e merr nga “Ai”.

MjeshtërDīnānī: Po, pohoj se fjala “huuijet” ka rrjedhur nga fjala “Huue” (Ai). Pra fjala “Huue” është një përemër i fshehtë. Një njeri që nuk ka identitet nuk zotëron asgjë. Njeriu duhet të ketë identitet në mënyrë të domosdoshme.Shumë mirë por përse nuk thonë “enānijet” (egoizëm, qenie vetjak) por thonë “huuijet” (identitet, qenia e Tij). Sepse qenia absolute vetjake e njeriut, pra qenia vetjake që nuk është e shtuar është shfaqjaetëVërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar.Njeriu është shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar,ai ka identitet; pra ai ka një identitet (që buron) nga i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar.Nëse ai nuk ka një identitet nga i Vërteti i Bekuar, në fund të fundit nuk ka identitet, ai ka një identitet të rremë.

Larixhānī: Mjeshtër, i ndjeri Mullah Hādī Sebzevārī ngre një pyetje për vetveten dhe i jep përgjigje asaj. Sipas meje pyetja është e bukur por përgjigjja nuk është e plotë. Unë dua që ju ta plotësoni atë. Çështja është kjo: Ne në një anë e shikojmë nefsin (veten) si çelësi i njohjes së Allāhut, e shikojmë si qendra e njohjes së gjithçkaje. Kurse ndonjëherë e humbim veten. Shumica e njerëzve të urtë e kërkojnë këtë humbje. Ose vetja shpeshherë shndërrohet në një diçka tjetër, ashtu siç përmblodhët dhe ju në më të rrezikshme se kuçedra, në më grabitqare se luani dhe në më të pamëshirshme se ujku. Pra kjo vetja shndërrohet në një gjë tjetër.

Tani pyetja është kjo,ai njeri i madh pyet dhe këtë: “Kur njeriu vendos të njohë veten ku është ajo vetja?!Vallë a janë dëshirat dhe epshet vetja e tij?!” Ai tregon këtë ngjarje nga i nderuariidërguar(p.q.m.t.).Idërguari i Allāhut (p.q.m.t.) iu drejtua kështu një pale muxhāhidësh(luftëtarësh) që po ktheheshin nga xhihādi (lufta):“Ju u kthyet nga xhihādiivogël,tani filloni xhihādin e madh”. Kur ata muxhāhidë (luftëtarë) e pyetën: “O i dërguari i Allāhutç’është xhihādi i madh?!”, ai (p.q.m.t.) u përgjigj:“Ai është xhihādi (lufta) me nefsin (veten)”.

Shumë mirë por ç”është kjo?! Me kë duhet të luftoj?! Këtu dijetarët e etikës, moralit japin një përgjigje më të mirë. Po ju çfarë kriteresh shpalosni, vini në këtë çështje?! Tani unë vendosa të njoh vetveten.

Ej dūstān-é méḥrebān men kistem men kīstem,

Ej hemraḥān ‘ān-é ḳārevān men kīstem men kīstem.

In est dāim pisheem ke’z khish der endisheem,

Koshte merā vird zebān men kistem men kīstem.

O miq të dhembshur kush jam unë kush jam unë?!

O bashkudhëtarët e karvanit kush jam unë kush jam unë?!

Kjo është gjithmonë ajo që më bën të mendoj me vetveten,

Më vrau kjo përmendje kush jam unë kush jam unë.

Vallë a mund të na e sqaroni ne këtë përgjigjen e pyetjes: “Men kīstem” (Kush jam unë?!)

MjeshtërDīnānī: Po, theksoj se kjo është një pyetje shumë themelore. Unë nuk e mbështes dhe aq fjalën tuaj rreth dhënies së dijetarëve të etikës, moralit të një përgjigjeje më të mirë. Dijetarët e moralit thonë gjëra të mira por nëse nuk ka urtësi hyjnore ai moral nuk iu çon askund. Morali ka shkallë të ndryshme. Për shembull një moral i bën dobi shoqërisë. Ju duhet të keni sjellje të mira me njerëzit në shoqëri. Po, kjo është diçka e mirë por nëse nuk ka urtësi hyjnore, atëherë ajo qëndron në atë shkallë.

Etika, morali është shtresa-shtresa. Shikoni Ḥāxhe Nāṣiruddīn Tūsī ka shkruar hem veprën me titull: “Akhlāḳu’n-Nāṣir” (Morali i Nāṣirit) dhe hem veprën me titull: “Euṣāfu’l-Eshrāfi” (Cilësitë e të Nderuarve). Shtojmë se që të dyja janë vepra morali; por këto dy vepra janë të ndryshëm sa qielli dhe toka nga njëra-tjetra.

Kriteri, masa, është mendja, urtësia dhe dashuria. I Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar na e ka treguar veten. Ai na ka përcaktuar masën. Allāhu i Lartësuar na ka lajmëruar për atë gjë që ne i quajmë si rregullat e moralit. Vallë cili dijetar morali mund të na ketë vënë rregulla më të mira morali se Allāhu i Lavdëruar?! Rishtas Allāhu i Madhëruar na ka treguar ushtrimin e kësaj pune në librat e Tij qiellorë.Ai na ka urdhëruar duke na thënë: “Bëje këtë punë, mos e bëj këtë punë!”

Mirëposadot’idrejtoheni mendjes suaj në vendin e urtësisë, sado t’ijepni mendjes suaj vlerë dhe sado ta shndërroni dalëngadalë mendjen tuaj në dashuri aq më mirë është. Unë nuk e pranoj as dashurinë pa mendje dhe as mendjen pa dashuri. Ky është mendimi dhe jam i vetëdijshëm se shumë njerëz mund të mos e përkrahin.Unë nuk besoj se dashuria pa mendje hyn në punë. Gjithashtu mendoj se mendja pa dashuri do të jetë përtace dhe se do të mbesë diku.

Nëse mendja dashurohet,nëse ajo preket dhe lëviz si dashuruese ajo mund të bëjë diçka. Kur thuhet mendje disa njerëz kuptojnë sjelljen si “i zgjuar” dhe mashtrimin e dikujt. Po them se është e vërtetë se ka një zgjuarsi në mendje por kjo nuk është vetëm zgjuarsia e jetës së përditshme. Nuk ka vetëm mendje ekonomike, politike, shoqërore, madje as shkencore. Sigurisht se të tëra këto janë mendje dhe autoritare,por ky nuk është problemi.

Mirëpomendja është e pakufizuar, kështu që ju duhettë kapërceni, tejkaloni vazhdimisht kushtet, mbulesat dhe pengesat.Njerëzit e urtë na e kanë treguar udhën për këtë. Kudo që të arrish arrij, përsëriti nuk duhettë qëndroshatje, ja pra ky është udhëtimi shpirtëror. Nuk ka ndalim në udhëtimin shpirtëror. Këtë e thotë vetë Allāhu i Lartësuar dhe të urtët. Cili është kuptimi i ājetit të mëposhtëm ḳurānor: “وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ”“Ue feuḳa kul’li dhī ‘ilmin ‘alīmun”.(Dhe mbi çdo të ditur ka një më të ditur)?!(Sūre Jūsuf, 76)

E thënë ndryshe arrini në cilën shkallë që do të arrini në aspektin intelektual, logjik dhe mendor sërish dijeni se ka dhe një shkallë më të lartë se ajo. Ju nuk mund të ndaloni atje, ju duhet gjithmonë të orvateni të ngjiteni më lart. Ndërsa në praktikë janë rregullat që Allāhu ka thënë. Ja pra kjo është udha dhe kjo është një udhë shumë e lehtë, por e cila kërkon pakëz kujdes, vëmendje. Pra ne nuk duhet të bëjmë gabime as në vepër dhe as në urtësi.

Nenuk duhet ta përkufizojmë, bëjmë ekskluzive mendjen vetëm në çështjet ekonomike dhe shoqërore. Sigurisht se këto janë gjëra të mira për jetën, por mendja është një gjë shumë më e gjërë se ç’pandehim. Nëse ne do të mund të zbulojmë mendjen dhe rëndësinë e saj ja pra ajo është udha e Allāhut.

Larixhānī:Ne erdhëm deri në këtë pikë, por për fat të keq dhe koha e programit tonë mbaroi. Ne kishim dëshirë që të shqyrtonim më tepër dyvargësh në këtë program. Megjithatë shpresojmë se ndjekësit tanë të nderuar, miqtë tanë të urtësisë të kenë përfituar nga sqarimet mjeshtrit tonë.

Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.

Burimi : Medya Şafak