Ibrāhīmī Dīnānī: Bota E Ëndrrës / Detyrimi Dhe Vullneti I Lirë

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Tet. 16, 2021, 3:03 p.m.

Pra citojmë se kjo do të thotë se mbarë veprat e mia janë ikhtijārī (me vullnet të lirë). Megjithatë ikhtijāri (vullneti i lirë) im nuk është në ikhtijārin (vullnetin e lirë) tim. (Liria ime është e domosdoshme). Kjo është e lidhur, varur diku tjetër. Për një besimtar vargu i shkaqeve merr fund në të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Kurse për jobesimtarët vargu i shkaqeve mbaron në natyrë, ose arrin në atë gjënë që kanë pranuar si madhore, kështu që ata thonë një mori gjërash në këtë çështje. Këta të fundit besojnë në determinizmin (vendosmërinë) e natyrës.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit të urtësisë. Ne iu shprehim falenderimet tona për ndjekjen e programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne. Çështja jonë e këtij programi është ‘ashḳu (dashuria) të cilën po e vazhdojmë me mjeshtrin tonë të nderuar Ibrāhīmī Dīnānī.

 

“Çdo e pranishme që ka qenien dhe ikhtijārin (vullnetin, zgjedhjen e lirë), shpëton dhe çlirohet nga qenia dhe ikhtijāri (vullneti, zgjedhja e lirë) i saj. Ajo rikthehet në natyrën, rrënjën, thelbin e saj pra në qenien dhe ndërgjegjjen e saj. Ky rregull është i vlefshëm për kudo dhe për gjithçka. Pra jo vetëm që çdo gjë rikthehet në rrënjën e saj thelbësore por dhe kjo botë tregon për këtë”.

 

Mjeshtër, në programin tonë të kaluar ju bëtë të ditur se sāliku’l-‘āshiḳi ose udhëtari i dashuruar duhet të jetë bashkë me një uelījju’l-kamili ose një kujdestar të plotë, të përsosur me qëllim që të ariijë në vendin ku do të shkojë. Pra është mëse natyrshme që mësuesit më të mirë të dashurisë janë kujdestarët hyjnorë. Kështu që ‘ashḳu ose dashuria ka përzgjedhur Imām Ḥusejnin (p.m.t.) dhe Zejneb Kubrānë (p.m.t.) si mësuesit më të mirë në shkretëtirën e Kerbelāsë në ‘Irāḳ.

Pyetja e parë që bëri fjalë dashuria ka të bëjë me ëndrrën e Imām Ḥusejnit (p.m.t.). Këtu unë dua që të flas për lidhjen e dashurisë me mendjen. Kur Imām Ḥusejni (p.m.t.) deshi që të nisej nga Medīne Muneūereja shumë njerëz u munduan që ta pengonin atë. Disa njerëz ndërkohë që analizonin këtë ngjarje, i cilësuan si njerëz të mendjes ata të cilët u orvatën që ta pengonin Imām Ḥusejnin (p.m.t.) të nisej. Sepse ata ishin të kujdesshëm, vëmendshëm ndaj rreziqeve të kësaj gjendjeje.

Përballë pengimeve të tyre Imām Ḥusejni (p.m.t.) urdhëroi si më poshtë: “Unë pashë gjyshin tim në ëndrrën time. Ai më tha kështu: “Allāhu dëshiron të të shohë të vrarë”.

Ata i thanë: “Ti e paske parë në ëndërr se Allāhu të paska parë si shehīd (dëshmor). Shumë mirë por përse i merr me vete dhe gratë dhe fëmijtë?!” Për t’i dhënë përgjigjje kësaj pyetjeje ai i tha rishtas se kjo gjendje ishte ashtu siç donte Allāhu.

Lidhja e një ngjarjeje kaq të madhe me vullnetin dhe dëshirën e Allāhut të Lartësuar është një çështje që kërkon të flitet shumë mbi të. Gjithashtu dhe çështja e “xhebrit” (detyrimit, domosdoshmërisë) dhe “ikhtijārit” (vullnetit të lirë) dhe e “kaḍāsë” (çastit të ndodhjes së paracaktimit hyjnor) dhe “ḳaderit” (paracaktimit hyjnor) janë çështje ku janë përplasur njerëzit e ‘ilmit (diturisë), të urtët dhe dijetarët.

Tani ne duam që të hetojmë këtë çështje në mënyrë të përgjithshme dhe ta hulumtojmë dhe këtë ëndërr në atë masë që do të na lejojë ky program. Por vallë deri në ç’masë mund ta pranojmë marrjen e ëndrrës së tij për bazë, për bërjen të ditur të vërtetës, sidomos për një çështje të tillë për jetë a vdekje?! Domethënë deri në ç’pikë mund të merret për bazë kjo ëndërr?!

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, pohoj se ashtu siç bëtë me shenjë dhe ju pyetja juaj ka dy pjesë. Pjesa e parë këtu është e lidhur me pyetjen se cili është roli i vullnetit të Allāhut, i vullnetit të përjetshëmtë Tij?! Kurse pjesa e dytë duke përdorur thënien e hirësisë suaj në lidhje me pyetjen e marrjes e ëndrrës për bazë, apo thënë më gjërë cila është natyra e ëndrrës?!

Natyra e ëndrrës, ose më saktë le të themi bota e ëndrrës. Kur themi ëndërr këtë herë-herë e shprehim si “bota e ëndrrës”. Kjo është shumë e rëndësishme. Kumtojmë kështu sepse ne e shikojmë ëndrrën si një botë. Natyrisht se në jetën e çdo qenie të gjallë është dhe ëndrra. Madje dhe gjallesat, kafshët kanë ëndrra. Rishtas ëndrra ka dhe një drejtim biologjik dhe çdo qenie fle.

Kjo pra ëndrra në një kuptim është mbetja në vend, ndalimi i kohës. Kjo është një gjendje, ç’është e vërteta kjo është një gjendje jetësore. Mirëpo gjëja që duhet bërë fjalë këtu është çështja se “çfarë është bota e gjumit?!” Vallë a është bota e gjumit, bota e zgjimit?! Apo mos vallë këto janë dy botëra të ndara?! Nëse këto janë dy botëra të ndryshme, atëherë çfarë do të thonë këto dy botëra?! Pra a zotërojmë ne dy botëra?! Cili është dallimi i këtyre botërave?! Sipas mendimit tim, kjo është një çështje së cilës i kushtohet shumë pak rëndësi.

Lejomëni t’iu bëj të ditur se këtu kur themi ‘ālem (botë) nuk flasim për dy rruzuj të ndarë tokësorë, disa njerëz mendojnë se rruzulli tokësor është një botë, kurse Hëna ose Marsi është një botë tjetër. Por planeti Mars nuk është një botë e ndryshme. Planeti Mars është në një botë brenda së cilës gjendemi.

Por çfarë do të thotë ‘ālem (botë)?! ‘Ālem (botë) nuk nuk është vetëm rruzulli tokësor, sepse rruzulli tokësor është në ‘ālem (botë), sërish dhe planeti Mars është në këtë ‘ālem (botë). Përsëri dhe planetët e tjerë janë në ‘ālem (botë). Mbarë galaksitë janë në ‘ālem (botë). Pra mbarë këto janë një ‘ālem (botë). E thënë ndryshe si përfundim miratojmë se satelitët, planetët, galaksitë dhe një sërë gjërash të tjera gjenden në këtë ‘ālem (botë).

Me thënien e disa apologjetëve kjo është “‘ālem mā siuā Allāh”, që nënkupton ‘ālemin (botën) përveç Allāhut, pra ‘ālemi (bota) e mbarë qenieve. Pra nëse kjo është “‘ālem mā siuā Allāh”, që nënkupton ‘ālemi (bota) përveç Allāhut, atëherë kjo përkthehet se nuk ka më tepër se një ‘ālem (botë). Por atëherë çfarë do të thotë dy ‘ālem (botëra)?! E folura për dy ‘ālem (botëra) është një çështje filozofike. Sot disa degë, shkollë filozofike, bëjnë fjalë për ‘ālemūnet, ‘auālimet (botërat) e tjera të mundshme dhe drejtojnë pyetjen: “Vallë a është e mundur që të ketë botëra të tjera përveç kësaj bote?!” dhe përmendin se çfarë do të thotë një numër i lartë ‘ālemūnesh (botërash)?! Ne tani për tani nuk do të hyjmë në ato çështje filozofike.

Krahas kësaj botëra  që mund t’i jepen kuptim më lehtë këtu, janë botërat e gjumit dhe dhe zgjimit. Unë dua të them këtë që të mund ta sqaroj më mirë këtë çështje: “Ne jemi hem në botën e gjumit dhe zgjimit, si dhe hem në botën e gëzimit dhe hidhërimit”. Gjithashtu gjendet dhe bota e hidhërimit. Ky i fundit është një botë më vete. Njeriu i hidhëruar ka një botë.

Larixhānī: Pra ju keni për synim “ḥālet” gjendjet?!

Mjeshtër Dīnānī: Unë po e them këtë tani. Për shembull bota e një njeriu të gëzuar është e ndryshme nga bota e një njeriu të hidhëruar. Bota e një njeriu të zgjuar është e ndryshme nga bota e një njeriu në gjumë. Shumë mirë por çfarë do të thotë dy botëra?!

Përsërisim se përfytyrimet e një njeriu në gjumë janë të përbërë nga gjërat që ai sheh në këtë botë. Për shembull njeriu në gjumë sheh gjëra të ngjashme me këtë botë si gjallesa, kafshë, detra, shkretëtira, pemë, trajta, zogj, etj. Por është e mundur që njeriu në gjumë të shohë disa gjëra, ngjarje që nuk janë të ngjashme me këtë botë.

Shumica e gjërave që shohim në gjumë janë gjëra që i kemi parë në këtë botë. Megjithatë si pasojë e bashkimit, përbërjes së tyre herë-herë në gjumë mund të ndodhin gjëra që nuk janë të ngjashme me këtë botë. Fjala vjen ju që jeni ulur këtu në këtë çast, që jeni në Teherān në këtë çast dhe nuk jeni në Mekkën Mukerreme. Mirëpo në ëndërr ju mund të jeni hem këtu hem në Mekkën e Nderuar.

Ju në këtë botë ose jeni këtu në Teherān ose jeni në Mekkë. Si rrjedhojë nëse jeni këtu nuk mund të jeni në Mekkë dhe anasjelltas nëse jeni në Mekkë nuk mund të jeni këtu. Por në gjumë njeriu mund të gjendet brenda një “ḥāli” gjendjeje ku e shikon veten njëkohësisht hem në Teherān dhe hem në Mekkë. Këto po i ilustroj thjesht si shembuj.

Bota e gjumit është një botë e veçantë. Njeriu ka disa perceptime të cilat ndonjëherë nuk janë të ngjashme me ato që njeriu sheh kur është i zgjuar. Tani çështja është kjo: “Vallë nga vijnë përfytyrimet kur njeriu është në gjumë?!”

Për njerëzit që janë në gjendje të zgjuar ne mund të shprehemi si më poshtë: “Ato ishin në kujtesën e njeriut, në trurin e tij dhe fundja këto vijnë nga truri i tij”. Pra ngjarje, pamje të ngjashme me këto ishin kur ishte zgjuar. Mirëpo ndonjëherë në botën e gjumit ndodhin gjëra të tilla të cilat nuk janë të ngjashme me gjërat që janë në botën e zgjimit.

Ose ndonjëherë njeriu në ëndrrën e tij sheh gjëra që nuk po ndodhin tani, por që do të ndodhin më vonë. Shprehemi kështu sepse në një  “رؤية صديقة” (ru’jetu’ṣ-ṣadīḳa) pra ëndërr të sinqertë, të vërtetë është e mundur që njeriu të shohë një ngjarje që do të ndodhë nesër, ose pas një viti, ose pas pesëdhjetë vitesh. Këto janë gjëra që kanë ndodhur në të vërtetë. Pra themi se njerëzit që shohin një  “رؤية صديقة” (ru’jetu’ṣ-ṣadīḳa) pra ëndërr të sinqertë, të vërtetë shohin gjëra që do të ndodhin nesër se në të ardhmen. Pra është vënë re se ëndrrat që këto lloj njerëzish shohin ndodhin më vonë.

Imām Suhreuerdī në një vend citon si më poshtë: “Nëse një njeri nuk sheh ëndrra për një kohë të gjatë, nga këtu kuptohet se ai ka një ngurtësi në zemër dhe një problem në vetvete”. Me të vërtetë kjo është një çështje jashtë mase e rëndësishme. Shumë mirë por nga vijnë këto përfytyrime në gjumë?! Duke qenë se truri i njeriut është aktiv, veprues dhe në gjumë vallë a i prodhon vetë njeriu këto ëndrra?!

Shikoni të urtët tanë kanë thënë disa fjali në këtë çështje. Unë dua që t’i përcjell këto fjali dhe dua që ta sqaroj gjumin me fjalitë e tyre. I ndjeri Ḥāxhī Sebzeuarī e ka shprehur me një poezi këtë. Ai rrëfen si vijon:

Ue’l ḥissi fi bintasjā kemā ḥaṣāl,

Min naḳshi khārixh kedhā mimmā dākhil.

Dhe shqisa e fantazisë është ashtu siç përftohet,

Nga pasqyrimi i jashtëm gjithashtu dhe nga i brendshëm.

Duke u mbështetur në poezinë e lartpërmendur përcaktojmë se “bintasjā” një quhet një konceptim që gjendet tek njeriu. Fjala “bintasjā” është trajta e ‘arabizuar e fjalës greke “fantazi”, pra kjo fjalë do të thotë “fantazia”. Ne kësaj fjale i themi “ḥissu’l-mushtereki” (shqisa e përbashkët) në terminologjinë islāme. Pra ne këtë fjalë e shprehim me termin “shqisa e përbashkët” në urtësinë islāme. Por shqisa e përbashkët nuk ka kuptimin e një gjëje të përbashkët në gjirin e njerëzve. Kjo ka një kuptim të veçantë që do ta sqaroj tani.

Shqisa e përbashkët është kjo: “Dëgjimet e mia me veshë, shikimet e mia, shijimet e mia, nuhatjet e mia dhe prekjet e mia. Domethënë secila nga pesë shqisat që kemi është një koncept më vete. Megjithatë dëgjimi me veshë nuk ngatërrohet kurrë me shikimin. Dëgjimi me veshë, shikimi, shijimi, nuhatja dhe prekja zotërojnë botërat e tyre, të cilat janë të ndara”.

Ju e shikoni si të bardhë ngjyrën e sheqerit, kurse shijen e tij e ndjeni si të ëmbël. Mirëpo bardhësia dhe ëmbëlsia nuk ngatërrohen, përzihen kurrë me njëra-tjetrën. Ju i perceptoni me shqisat tuaja shikimin e bardhësisë dhe shijimin e ëmbëlsisë. Por brenda njeriut gjendet një shqisë që e quajmë bintasjā (fantazia) ose shqisa e përbashkët, në të cilën përzihen këto koncepte shqisore dhe jepen një mori gjykimesh lidhur me këto.

Ai tregon se sheqeri është i bardhë dhe i ëmbël, pra ai pa bardhësinë e tij dhe shijoi ëmbëlsinë e tij, si dhe hem nënvizon se është i bardhë dhe hem se është i ëmbël. Ja pra kjo është një fuqi tjetër që koncepton më shumë se një shqisë. Syri shikon vetëm bardhësinë e tij dhe nuk thotë se është i ëmbël. Gjithashtu dhe shqisa e shijimit shijon vetëm ëmbëlsinë e tij dhe nuk thotë asgjë tjetër. Pavarësisht këtyre ajo shqisa e brendshme e përbashkët jep një gjykim të përbashkët duke bashkuar bardhësinë e parë nga syri dhe ëmbëlsinë e shijuar nga shqisa e shijimit. Pra njeriu mund t’i lidhë në një gjykim të vetëm ato që konceptojnë pesë shqisat. Ja pra kësaj iu thuhet shqisa e përbashkët.

Ja pra kjo shqisë e përbashkët herë-herë vjen nga jashtë, pra dëgjimi im me veshë, shikimi im, shijimi im, nuhatja ime, prekja ime mblidhet në shqisën e përbashkët dhe unë jap gjykimin e përbashkët për këto. Pra unë i marr ato nga jashtë.

Ndërsa ndonjëherë unë nuk i marr ato nga jashtë, por i marr nga bota e mendjes dhe kuptimit, sepse shpirti i njeriut është i lidhur me botën e kuptimit. Ashtu siç jam i lidhur me botën e jashtme me shqisat e mia, ashtu jam në gjendje të lidhur dhe me botën e brendshme, me botën e mendjes.

Herë-herë unë i marr konceptet shqisore nga jashtë dhe jap një gjykim të përbashkët duke i mbledhur në një shqisë të përbashkët ato. Ndonjëherë koncepti zbret si pamje nga bota e mendjes në shqisën e përbashkët. Por dallimi i saj është qenia e “mosardhjes nga jashtë” e saj.

Fjala vjen përfytyroni një kalë me krahë (pegasusin). Unë kam parë një kalë, gjithashtu kam parë dhe krahë, si dhe i kam bashkuar ato. Për shembull unë shoh një gjë që nuk është e ngjashme me asgjë në këtë botë. Kjo zbret nga brenda dhe fiton, merr një pamje, pra merr një pamje kur zbret.

Këtë e thotë një i urtë si Imām Sebzeuārī, natyrisht se këtë e thonë dhe filozofë të tjerë. Ai thotë: “Ka mundësi që shqisës së përbashkët, t’i themi shqisë e përbashkët në dy këndvështrime. I pari ajo bashkon gjykimet që japin pesë shqisat, i dyti ajo bashkon ato gjëra që merr nga jashtë me ato gjëra që vijnë nga brenda. Ja pra kjo është shqisë e përbashkët në këtë këndvështrim”.

Herë-herë pamjet të cilat njeriu i sheh në botën e gjumit mund të jenë dhe gjëra logjike, mendore. Fjala vjen njeriu mund të zgjidhë një mendim, një gjë logjike madje dhe një problem matematikor në ëndërr . Këto janë gjëra që kanë ndodhur në të vërtetë. Për shembull disa filozofë, matematikanë i kanë zgjidhur problemet e tyre filozofike, formulat dhe problemet e tyre matematikore në ëndërr.

Kurse ndonjëherë në ëndërr shihet një formë, një pamje, një trajtë. Ka gjasa që kjo të vijë nga brenda. Kësaj i thuhet “تمثّل” “temeththul” (shëmbëllim). Lërmëni që këtu t’iu pasqyroj një shembull nga Ḳur’āni Famëlartë. Në sūren Merjem ceket kështu “فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا” “Fettekhadhet min dūnihim ḥixhābān feerselsenā ilejhā rūḥanā fetmeththele lehā besherān seuijjān”. (Ajo vuri ndaj tyre një mbulesë, e Ne ia dërguam asaj shpirtin tonë (Xhibrīlin), e ai iu shfaq, shëmbëllye asaj si një njeri në tërësi). (Sūre Merjem, 17)

Shtojmë se kjo dukuri, “temeththul” (shëmbëllim) kalon hem në Teurāt hem në Inxhīl dhe hem në Ḳur’ānin Fisnik. E nderuara Merjem (p.m.t.) kishte parë një pamje njeriu, pra ashtu siç kalon më lart: “besherān seuijjān”. Kjo thënie do të thotë: “një njeri i rregullt dhe i pashëm”. Pra e nderuara Merjem (p.m.t.) e pa atë në formën, trajtën e një njeriu të pashëm. Tani çështja është kjo: “Vallë a e pa e nderuara Merjem (p.m.t.) nga jashtë atë apo e pa nga brenda atë?!”

I nderuari Xhibrīl (p.m.t.) nuk ishte një qenie që vinte nga jashtë. Ky ishte një “temeththul” (shëmbëllim) shpirtëror, i cili duke ardhur nga vendi i prejardhjes së të fshehtës së të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar u shfaq në pamjen “temeththulin” (shëmbëllimin) e një njeriu. Në Ḳur’ānin Kerīm kakon thënia: “temeththele lehā” (ashtu i shëmbëlleu asaj). Pra ajo nuk e kishte parë nga jashtë atë. Natyrisht se kjo nuk ishte një ëndërr; por në njëfarë kuptimi ishte një gjë e ngjashme me ëndrrën. Shprehemi kështu sepse e nderuara Merjem (p.m.t.) nuk e shihte këtë në ëndërr, por e shikonte kur ishte zgjuar.

Herë-herë disa njerëz, personalitete të mëdha, kujdestarët i shohin zgjuar të tërë këto gjëra që ne i shohim në ëndërr. Gjithashtu dhe e nderuara Merjem (p.m.t.) ndonjëherë e ka parë zgjuar këtë kujdestarin në pamjen e “temeththulit” (shëmbëllimit). Megjithatë njerëzit e rëndomtë në përgjithësi i shikojnë këto gjëra në ëndërr. Natyrisht se kjo mund të mos jetë gjithmonë kështu, ashtu siç kam prekur dhe më parë, sepse herë-herë njeriut mund t’i duken, shfaqen në ëndërr në pamjen e “temeththulit” (shëmbëllimit) ato gjëra që ai sheh nga jashtë. Ndonjëherë ajo pamje mund të shfaqet në “temeththul” (shëmbëllim) duke ardhur nga e brendshmja dhe ai mund ta shohë atë.

Disa ëndrra janë ëndrra të tilla aq të rëndomta sa kanë mbetur në kujtesë dhe janë parë. Herë-herë janë pamje që vijnë nga “vendi i prejardhjes së të fshehtës”. Pra duke zbritur nga ai vend ajo shfaqet në “temeththul” (shëmbëllim) tek njeriu. Ja pra këto ëndrra janë ëndrra që mund të interpretohen, Këto janë ëndrra që mund të komentohen; pikërisht ashtu siç ka ndodhur në ëndrrat e të nderuarit Jūsuf dhe të nderuarit Ibrāhīm (p.m.t.).

Ajo që kanë shikuar ata është një e vërtetë e fshehtë, e brendshme, e padukshme e cila ka ardhur në trurin e tyre duke shfaqur në “temeththul” (shëmbëllim). Ja pra kështu ishte dhe ëndrra e Imām Ḥusejnit (p.m.t.). Ajo ishte një pamje e vërtetë, ai pa një të vërtetë që do të ndodhte. Kjo ishte dhe shikimi i gjësë që do të ndodhte në të ardhmen në formën: “Inne’ll-llāhe shāe jerāke ḳātilā” (Nuk ka dyshim se Allāhu do të shohë të vrarë).

Gjithçka është e përcaktuar në vendin e prejardhjes së të fshehtës. Gjërat që ndodhin dhe do të ndodhin në këtë botë, janë të pranishme në diturinë e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Pamja në këtë ëndërr, iu shfaq “temeththul” (shëmbëlleu) Imām Ḥusejnit (p.m.t.). Gjithashtu dhe bërja ḳurbān, fli e të nderuarit Ismā‘īl (p.m.t.) iu shfaq “temeththul” (shëmbëllye) të nderuarit Ibrāhīm (p.m.t.) në ëndërr. Gjithashtu kjo iu shfaq “temeththul” (shëmbëllye) dhe të nderuarës Merjem (p.m.t.) në ëndërr; mirëpo ne nuk mund të themi se ajo ishte ëndërr. Por nuk ka rëndësi nëse ajo ishte zgjuar apo ishte në gjumë, ajo e pa atë. Edhe Imām Ḥusejni (p.m.t.) e përjetoi këtë gjendje dhe e pa atë ngjarje e cila dhe ndodhi.

Larixhānī: Mjeshtër disa komentues thonë se bota e ëndrrës është në praninë e Allāhut: “وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَىٰ أَجَلٌ مُسَمًّى ۖ ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ” “Ue huue’l-ledhī jeteueffākum bi’l-lejli ue je‘alemu mā xheraḥtum bi’n-nehāri, thumme jeb‘athukum fīhi lijuḳḍā exhelun musemmā, thumme iljehi  merxhi‘ukum thumme junebbiukum bimā kuntum te‘amelūne”. (Dhe Ai është i Cili ua merr shpirtin në gjumë natën dhe e di se ç’keni bërë ditën, pastaj ju ringjall, zgjon në të (ditën) deri në afatin e emëruar, përcaktuar (vdekje), më pas vendi i kthimit tuaj është tek Ai dhe më tej Ai do t’iu lajmërojë me atë që keni bërë). (Sūre En‘ām, 60)

Kështu që lidhur me komentin e ājetit të sipërcituar thuhet se “Dhe Ai është i Cili ua merr shpirtin në gjumë natën” pra “gjumi është në dijeninë, praninë e Allāhut”. Disa të urtë të mëdhenj si Meulānā pikërisht ashtu siç shprehët dhe ju thotë se bota e ëndrrës është një botë ashtu siç është bota e zgjimit. Pra dhe kjo botë - pikërisht siç kemi në këtë botë zotërojmë dorë, këmbë, mendje, sy etj., - bën të qartë se kemi shqisat tona si dhe shton se shqisat tona të brendshme janë aktive, vepruese në botën e gjumit.

Pra ai beson se shqisat janë dhe në gjumë. E thënë ndryshe këtu bëhet fjalë për qenien aktive, vepruese të shqisave të një lloj dhënie dhe pranimi të gjërave që kanë parë kujdestarët e Allāhut, i nderuari Ibrāhīm (p.m.t.), e nderuara Merjeme (p.m.t.), Imām Ḥusejni (p.m.t.), ose teksa Muḥjiddīn ‘Arabiu ka shkruar veprën me titull: “Fuṣūṣu’l-Ḥikemi” (Bebet e Syrit, Perlat e Urtësisë). Pra vijnë disa gjëra nga bota e të fshehtës dhe kujdestari, i dërguari (p.q.m.t.) i merr ato. Nuk ka dyshim se të dërguarit (p.q.m.t.) e kanë marrë në këtë mënyrë shpalljen.

Tani dua që t’iu shtroj këtë pyetje përpara se të flas për cilësinë e shikimit të ëndrrës: “Cila është prejardhja e ëndrrave që shohin njerëz të rëndomtë si unë?! Pra si e marrim ne këtë, si merr jetë kjo dhënie dhe pranim?!”

Mjeshtër Dīnānī: Ju thoni në “dijeninë, praninë e Allāhut”; natyrisht se çdo gjë ndodh në praninë e Allāhut. Në fund të fundit nuk ka asgjë që nuk ndodh në praninë e Allāhut. Mbarë bota është shfaqja e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar. Nuk ka ndonjë kuptim bërja e ndasive të kota. Në këndvështrimin e një kujdestari ose të një njeriu të urtësisë gjithçka ndodh në praninë e Allāhut.

Përsëri dhe zgjimi është në praninë e Allāhut, rishtas dhe gjumi është në praninë e Allāhut. Nga ana tjetër disa ëndrra mund të jenë dhe djallëzore, pra të frymëzuara nga shejṭāni i mallkuar. Pra gjumi, zgjimi, kjo botë, bota engjëllore çdo gjë është dhe ndodh në dijeninë, praninë e Allāhut. Kjo është e prerë; mirëpo ashtu siç preka dhe më sipër njeriu me një drejtim është i lidhur me botën engjëllore dhe me të fshehtën e qenies.

Larixhānī: Çdo njeri?!

Mjeshtër Dīnānī: Çdo njeri ka isti‘dadin (aftësinë, mundësinë, zotësinë); por kjo mund të mos jetë de facto. Njeriu mund të jetë i lidhur dhe me shejṭānin, ne këtu po bëjmë fjalë për isti‘dadin (aftësinë, zotësinë). Secili mund ta bëjë këtë në masën e isti‘dadit, pra vetë udha për të shkuar tek ajo është e hapur, herë-herë kjo udhë mbyllet. Pra ndonjëherë shkëputet lidhja që është me të fshehtën; ndonëse njeriu e ka këtë aftësi. Unë po flas për natyrën e njeriut dhe jo për Aḥmedin e Muḥammedin. Ka gjasa që dhe ata të jenë të lidhur me shejṭānin e mallkuar, por kjo është një çështje e veçantë.

Shikoni njeriu ka dy rrugë. Rruga e parë njeriu i merr nga jashtë, pikërisht si pamjet që ne shohim nga jashtë. Ja pra si ky mur, kjo derë, dritare, ndenjëse, pikturë, tryezë etj. Unë i shoh këto jashtë. Kurse rruga e dytë vjen nga brenda; edhe kjo është një rrugë. Ashtu siç kam paraqitur dhe më parë njeriu është me dy krerë. Njëra krye është e lidhur me vendin e prejardhjes së të fshehtës dhe kreu tjetër është i lidhur me botën e natyrës dhe shqisave.

Sado që njeriu të jetë i çiltër, i dëlirë, i pastër në botën e gjumit aq më tepër i shtohet lidhja që ka me të fshehtën. Natyrshëm se dhe ëndrrar e kujdestarëve dhe lajmëtarëve janë besnike, të vërteta. Pra ëndrrat e tyre nuk janë “di‘abetu’l-mutekhajjile” (ëndërrime të kota, të mbrapshta) duke përdorur këtu thënien e të urtëve. Të urtët kësaj i thonë: “di‘abetu’l-mutekhajjile” (ëndërrime të kota), njeriu ndonjëherë i kërkon të vërtetat brenda vetes; mirëpo mukhajjileja (ëndërrimi) i tij i bën mbrapshti, ngatërrime, prapësi, trazira dhe e prish. Fjala “di‘abet” do të thotë kështu pra “mbrapshti, ngatërrim, prapësi”.

Sqarojmë se njerëzit të cilët nuk kanë “di‘abetu'l-mutekhajjile” (ëndërrime të mbrapshta) janë të dërguarit dhe kujdestarët. Vendi i prejardhjes së të fshehtës zbret tek ata dhe vjen tek shqisat e tyre të përbashkëta. Edhe shikimi vjen në shqisat e përbashkëta, pra ai shfaqet në “temeththul” (shëmbëllim). Ai “temeththul” është “temeththuli” (shëmbëllimi) i vërtetë, i cili ndonjëherë është dy llojesh. Herë-herë ai e shikon tërësisht të vërtetën. Pikërisht ashtu siç përmendët dhe ju lidhur me Imām Ḥusejnin (p.m.t.). Gjëja që ai pa në ëndërr e sendërtuar në formën: “Inne’ll-llāhe shāe jerāke ḳātilā” (Nuk ka dyshim se Allāhu deshi, dëshiroi të shohë të vrarë) është vetë e vërteta. Ose dhe gjëja që i nderuari Ibrāhīm (p.m.t.) pa në ëndërr për të bërë ḳurbān, flijuar të nderuarin Ismā‘īl (p.m.t.) përsëri është vetë e vërteta. Ndërsa ndonjëherë gjërat e shikuara në ëndërr kanë nevojë për interpretim, komentim. Me fjalë të tjera gjërat e shikuara duhen komentuar; sepse ajo është simboli i diçkaje tjetër. Që të dyja këto janë të mundura.

Kjo është një gjendje që ka të bëjë me shkallët e njerëzve. Meqenëse njerëzit nuk janë në të njëjtën shkallë, kështu që dhe ëndrrat e njerëzve kanë të bëjnë me shkallët e tyre shpirtërore. Të tërë nuk shohin ëndrra në të njëjtën mënyrë. Si rrjedhojë nënvizojmë se ëndrrat e të dërguarve (p.m.t.) dhe kujdestarëve janë besnike, të vërteta. Pra ata shohin vetë të vërtetën; ndonëse të themi të drejtën ndonjëherë ëndrrat kanë nevojë për interpretim, komentim. Krahas kësaj shumica e ëndrrave që shohin njerëzit kanë nevojë për interpretim. Interpretimi i ëndrrave është sqarimi i saj dhe është thënia se ajo është simboli i një gjëje është thënia se ajo është shenjë për diçka.

Mirëpo sidoqoftë mund të shprehemi si më poshtë: “Gjumi është një botë dhe është një botë e ndryshme nga bota e zgjimit. Këto janë dy botë të ndara. Por nuk dy planetë të ndarë, janë i njëjti planet; por në një trajtë tjetër. Gjërat që marrin jetë në botën e gjumit janë të ndryshme nga gjërat që marrin jetë në botën e zgjimit”.

Larixhānī: Mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Mjeshtër pohoj se ky ishte shkaku i nisjes sime të çështjes si fillim me ëndrrën, me çështjen “xhebri dhe ikhtijari” (detyrimi dhe vullneti i lirë) dhe lidhja e ëndrrës me meshijetin (dëshirën) e Allāhut të Lartësuar. Edhe kjo çështje doli në dritë. Pra ëndrra e kujdestarëve është ëndërr besnike, e vërtetë.

“وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا ۚ إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ” “Ue nādejnāhu en jā Ibrāhīmu. Ḳad ṣadeḳte’r-ru’jā, innā kedhālike nexhzī’l-muḥsinīne”. (Dhe ne i bëmë zë atij: “O Ibrāhīm”. Me të vërtetë ti e vërtetove ëndrrën, nuk ka dyshim se Ne kështu i shpërblejmë njerëzit që bëjnë mirë!) (Sūre Ṣāffāt, 104, 105)

“فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَىٰ فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَىٰ ۚ قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ۖ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ” “Felemmā belega me‘ahu’s-se‘aje ḳāle ja bunejje innī erā fī’l-menāmi ennī edhbeḥuke fenḍḥur mādhā terā ḳāle jā ebetī if‘al mā tu’meru setexhidunī in shā’e Allāhe mine’ṣ-ṣābirīne”. (Dhe kur arriti ai (i biri) në moshën e ecjes (pjekurisë) që bashkë me të (Ibrāhīmin), ai (Ibrāhīmi) tha: “O djali im, unë kam parë (jam urdhëruar) në ëndërr të të ther. Shiko çfarë sheh (mendon)?!” Ai tha: “O ati im i dashur bëje atë që urdhërohesh, do të më gjesh mua nëse do Allāahu nga të duruarit!” (Sūre Ṣāffāt, 102)

Pra theksojmë se ëndrra është një ngjarje e vërtetë për kujdestarët e Allāhut. Kështu që kjo çështje u ndriçua. Megjithatë dhe çështja “xhebri” (detyrimi) dhe “ikhtijāri” (vullneti i lirë) është një çështje e rëndësishme dhe e vështirë. Unë po pyes hirësinë tuaj për këtë çështje në pikëpamjen e lidhjes me çështjen tonë.

Sqarimi me meshijetin (dëshirën) e Allāhut e një ngjarjeje të rëndësishme si ngjarja e Kerbelāsë në ‘Irāḳ ose e ngjarjeve të tjera mund të sjellë dhe shumë pyetje të tjera bashkë me të. Ne këtu nuk duam të hyjmë në çështjen e xhebrit dhe ikhtijarit, në çështjen e ḳaḍāsë dhe ḳaderit dhe as në mendimet e filozofëve dhe apologjetëve në këto çështje. Ne duam vetëm që t’iu pyesim vetëm anën që ka të bëjë me çështjen tonë. Vallë a mund të bëjmë një ndarje mes meshijetit (dëshirës) të Allāhut dhe kërkesave të kujdestarëve të Allāhut?! Apo këto të dyja duhet t’i shohim si të njëjta?!

Mjeshtër Dīnānī: Shikoni çështja e “xhebrit dhe ikhtijārit” (detyrimit dhe vullnetit të lirë) është një çështje që ka qenë dhe është gjithmonë për të tërë. E thënë ndryshe çështja e “xhebrit dhe ikhtijarit” (detyrimit dhe vullnetit të lirë) nuk është vetëm një problem vetëm për disa njerëz. Qoftë ai një njeri besimtar qoftë ai mohues dhe qoftë ai në të shkuarën ose qoftë ai në të ardhmen çdo njeri vihet ballë përballë me këtë çështje.

Pra “vallë a jam unë një njeri që kam ikhtijār (parapëlqim, vullnet të lirë, zgjedhje) apo mbretëron një vullnet dërrmues dhe vullneti im është i bindur, nënshtruar nën urdhrin e një vullneti dërrmues?!” Nëse ai që e mendon këtë është një besimtar, atëherë ai e shikon vullnetin dërrmues si vullnetin e Allāhut dhe mendon se vullneti i tij nuk është asgjë përballë vullnetit të Allāhut.

Ndërsa njerëzit jobesimtarë, madje njerëzit mohues mund ta shikojnë vullnetin dërrmues si natyrë ose si shoqëri (determinizëm, vendosmëri). Një njeri i tillë mund të shprehet si më poshtë: “Natyra më mbizotëron dhe unë jam nën ndikimin e faktorëve natyrorë”. Pra për një njeri besimtar bëhet fjalë për vullnetin absolut të Allāhut. Ai lidhur me këtë çështje bën fjalë duke thënë: “Vallë a është vullneti im i dobët, i nënshtruar ndaj vullnetit absolut të Allāhut?!”

Kurse për një njeri që nuk është besimtar mund ta sqarojë këtë me faktorë natyrorë dhe mund të mendojë se ai vetë është i dënuar ndaj ndikimeve të natyrës. Pra unë dua të them se kjo është një çështje e përgjithshme e cila është e vlefshme për mbarë kohërat qoftë ai i ri apo qoftë i moshuar. Kjo është një çështje e rëndësishme dhe përgjigjjet e së cilës janë dhënë; por ne tani nuk duam që të hyjmë në ato lloj çështjesh. Por unë dua që t’i kthej pyetjes suaj përgjigjje me një pyetje. Për një njeri besimtar që beson në fuqinë absolute dhe vullnetin dërrmues së Allāhut dhe se i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar është i përhershëm, i përjetshëm dhe absolut, vallë a mund të mendojë se në këtë botë do të mund të ndodhë diçka pa qenë meshijeti (dëshira) e Allāhut në këtë botë?!

Pra nëse ai mendon për një gjë të tillë kjo do të thotë se ai vetë po përjeton një shqetësim të madh. Vallë a mund të ndodhë çdo lloj gjëje pa qenë meshijeti (dëshira) e Allāhut në pasurinë e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar që një besimtar të përjetojë ndonjë problem në këtë çështje?! Bota e qenies është pasuria e Allāhut dhe unë jam një pjesë e vogël e kësaj botës së qenies. Atëherë përsërisim pyetjen: “Vallë a është e mundur që të jetësohet një ngjarje pa qenë vullneti i Allāhut në botën e pasurisë së Allāhut?!” Themi se për një besimtar një gjë e tillë është një mendim shumë asipërfaqësor.

“وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ۚ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ” “Ue ‘indehu mefātiḥu’l-gajbi lā je‘alemuhā il’lā huue ue je‘alemu mā fī’l-berri ue’l-baḥri ue mā tesḳuṭu min ueraḳatin il’lā je‘alemuhā ue lā ḥabbetin fī ḍḥulumāti’l-erḍi ue lā raṭbin ue lā jābisin il’lā fī kitābin mubīnin”. (Dhe vetëm tek Ai janë çelësat e fshehtësive, atë nuk e di (fshehtësinë) askush tjetër përveç Tij dhe nuk e di se çfarë ka në tokë dhe në det dhe nuk bie asnjë gjethe që nuk e di atë askush tjetër përvç Tij dhe nuk ka farë (kokërr) në errësirën (thellësinë) e tokës dhe nuk ka të njomë dhe nuk ka të thatë që nuk është (shënuar) në librin e qartë (Leuḥu’l-Maḥfūḍḥi - Pllakat e Ruajtura)). (Sūre En‘ām, 59) Në mungesë të diturisë, njohurisë së Tij as era nuk fryen asnjë pikë nuk bie dhe as ndodh gjë. Si rrjedhojë theksojmë se “meshijetu’l-ilāhī” (dëshira hyjnore) ka përfshirë gjithçka.

Larixhānī: Por a është ‘ilmi (dituria) e njëjtë me meshijetin (dëshirën)?!

Mjeshtër Dīnānī: Jo, dituria dhe dëshira nuk janë e njëjta gjë; por në mungesë të diturisë nuk ka dëshirë. Meshijeti nënkupton dëshirën; por është patjetër pas diturisë. Pa dituri nuk ka dëshirë.

Larixhānī: Në këtë gjendje shfaqet kuptimi i xhebrit (detyrimit).

Mjeshtër Dīnānī: Ashtu është por emri i kësaj nuk është xhebr (detyrim). Shikoni unë dua të them këtë: “Të paktën një njeri besimtar nuk ka asnjë dyshim se gjithçka ndodh me meshijetin (dëshirën) e Allāhut. Kurse për një njeri që nuk i beson Allāhut kjo është një çështje më vete”.

Tani ejani le të vijmë në çështjen se çfarë do të thotë “xhebri” (detyrimi)... Njerëzit e dinë, njohin gabim çështjen e xhebrit (detyrimit). Disa mendojnë si më poshtë: “Disa gjëra janë në vullnetin tim, ndërsa disa gjëra të tjera janë në vullnetin e Allāhut”. Pra i ndajnë punët mes vetes dhe Allāhut. Mirëpo thënia e një gjëje të tillë është mohim. Sepse thënia: “Ai bën disa gjëra, kurse unë bëj disa gjëra të tjera” është mohim. Sepse gjjthçka është në dorën e vullnetit të përhershëm, të përjetshëm.

Mirëpo xhebri dihet, njihet gabim. Xhebri (detyrimi) përkthehet qenien e një gjëje në kundërshtim me vullnetin tim. Pra qenia ime nën detyrim. Për shembull unë jam ulur këtu dhe papritur vjen një njeri i cili thotë: “ti do të thuash këtë” dhe kur unë nuk bëj atë që më tha, ai më vë një armë në kokën time dhe më thotë: “thuaj këtë!” Ja pra pikërisht detyrimi i bërjes së diçkaje quhet xhebr (detyrim).

Por nëse unë them një gjë me vullnetin tim a jam i detyruar?! Jo nuk jam, atëherë unë nuk jam i detyruar hapur dhe qartë në aspektin e natyrës, moralit dhe ndërgjegjjes. Çdo lloj gjëje që të bëj e bëj vetë. Këtu unë po flas për veprat. Shprehem kështu sepse kushtet, ndryshimet atmosferike si ftohtësia, nxehtësia e motit, rënia e reshjeve, rënia e borës, ditëlindja ime etj., sepse këto nuk janë gjëra që janë në dorën time.

Çështja e xhebrit dhe ikhtijarit (detyrimit dhe vullnetit të lirë) është një çështje që ka të bëjë me veprat e njeriut. Disa njerëz bëjnë dhe këtë gabim. Si fillim ne duhet ta kuptojmë, të jemi të jemi të vetëdijshëm për këtë ndarje. Qenia e ftohtë, ose e nxehtë e motit, rrotullimi i botës, rënia e reshjeve, ditëlindja ime etj., janë gjëra që janë jashtë fushës sime të ikhtijārit (parapëlqimit, vullnetit të lirë, zgjedhjes). Këtu as që mund të bëhet fjalë për çështjen e xhebrit dhe ikhtijarit (detyrimit dhe vullnetit të lirë). Këto janë gjëra që nuk kanë të bëjnë me mua. Forma e flokëve të mi, ngjyra e lëkurës dhe syve të sime, shtatlartësia dhe shtatshkurtësia ime nuk janë gjëra që janë në vullnetin tim të lirë.

Pra ku mund të bëhet fjalë për çështjen e xhebrit dhe ikhtijarit (detyrimit dhe vullnetit të lirë)?! Në veprat e njeriut... Veçanërisht në veprat e ndërgjegjshme... Për shembull rrahja e pulsit tim nuk është një gjë në ikhtijārin (përzgjedhjen, vullnetin tim të lirë, zgjedhjen). Atëherë as që mund të bëhet fjalë nëse “a është apo nuk është ikhtijārī (në mënyrë të vullnetshme) rrahja e pulsit tim?!” Krahas kësaj veprat që unë kam bërë në jetën time të përditshme, janë nga ikhtijāri im (vullneti im i lirë). Unë e di hapur dhe qartë se zotëroj vullnet të lirë dhe se nuk jam i detyruar. Pyetja ime  është vetëm kjo: “Në rregull vepra ime është nga vullneti im i lirë; por vullneti im i lirë nga buron?!”

Nëse më pyesin për veprën time unë them se e kam bërë këtë me vullnetin tim të lirë. Ju kur shkruani diçka ju e shkruani me vullnetin tuaj të lirë. Ju flisni, shihni me vullnetin tuaj të lirë. Unë në këtë çast flas me vullnetin tim të lirë. Por vullneti im i lirë është një mbiemër. Shumë mirë por përse unë zgjedh të folurën?!

Unë flas sepse zgjedh të flas. Shumë mirë por nëse më pyesin: “Përse e zgjedh këtë?!”, atëherë unë duhet të jap përgjigjem: “Sepse unë zgjedh zgjedhjen”. Kurse kur të më pyesin: “Por përse zgjedh zgjedhjen?!”, unë duhet të përgjigjem: “Sepse unë zgjedh zgjedhjen”. Kjo gjë kërkon “تسلسل” teselsulin (vargëzimin, zinxhirin e ngjarjeve).

Po, është mëse e vërtetë se veprën time unë e bëj me vullnetin tim të lirë. Madje edhe sikur të më kenë vënë armën në kokën time tekefundit rishtas zgjedh. Shprehem kështu sepse dhe nëse më vënë armën në kokën time dhe më thonë thuaje këtë, të themi të drejtën sërish unë nuk jam kurrë i detyruar. Pra madje dhe nëse njerëzit të thonë se je i detyruar për hir të vërtetës nuk jam i detyruar. Edhe nëse më thonë: “Nëse nuk e thua këtë gjë do të të vrasim” dhe nëse unë them gjënë që kërkohet nga unë, atëherë unë e them këtë sepse parapëlqej, zgjedh jetën dhe jo vdekjen.

Përsëri dhe parapëlqimi i jetës në vend të vdekjes është gjithashtu një zgjedhje. Them kështu sepse unë në atë çast unë mund të mos parapëlqej dhe të mos e them se dua vdekjen dhe jo jetën. Poe them kështu sepse nuk dua të vdes. Pra dhe ky është një parapëlqim, vullnet i lirë ose zgjedhje. Atëherë theksoj se unë nuk jam kurrë i detyruar.

Shumë mirë, pavarësisht kësaj rishtas bëhet fjalë për këtë pyetje: “Në rregull, mbarë veprat e mia janë me parapëlqimin, vullnetin tim të lirë; shumë mirë por a është vallë vullneti im i lirë në vullnetin tim të lirë?! Nëse vullneti im i lirë është një mbiemër dhe është “ḥādith” (i krijuar) - sepse vullneti i lirë nuk është i përjetshëm, por ai shfaq me “ḥālin” (gjendjen) - vallë a shfaqet vullneti im i lirë me një vullnet tjetër të lirë?!”

Nëse do të themi se “vullneti im i lirë shfaqet me një vullnet tjetër të lirë” atëherë ngrihet e njëjta pyetje për vullnetin paraardhës gjë që është “teselsul” (vargëzim) dhe teselsuli është i pamundur. Pra citojmë se kjo do të thotë se mbarë veprimet e mia janë ikhtijārī (me vullnet të lirë). Megjithatë ikhtijāri (vullneti i lirë) im nuk është në ikhtijārin (vullnetin e lirë) tim. Pra përkufizojmë se lidhur me veprat tona, madje dhe kur na thonë se jemi të detyruar, ne nuk jemi kurrë të detyruar. Sepse ne bëjmë zgjedhje dhe në gjënë kur na thonë: “Nëse nuk e bën këtë gjë do të të vrasim”.

Ne e bëjmë atë punë sepse kemi zgjedhur që të mos vritemi, atëherë shtojmë se atje bëhet fjalë për një zgjedhje mes jetës dhe vdekjes. Kjo nëkupton se mbarë veprat e mia ndodhin me vullnetin e lirë. Megjithatë vullneti im i lirë nuk është në vullnetin tim të lirë (liria ime është e domosdoshme). Kjo është e lidhur, varur diku tjetër. Për një besimtar vargu i shkaqeve merr fund në të Vërtetin e Bekuar dhe të Madhëruar. Pra për një besimtar veprat e mia janë në vullnetin tim të lirë dhe meqenëse janë në vullnetin tim të lirë unë jam përgjegjës për to. Kurse për jobesimtarët vargu i shkaqeve mbaron në natyrë, ose arrin në atë gjënë që kanë pranuar si madhore, kështu që ata thonë një mori gjërash në këtë çështje. Këta të fundit besojnë në determinizmin (vendosmërinë) e natyrës.

Larixhānī: Kështu që çështja e xhebrit dhe ikhtijārit (detyrimit dhe vullnetit të lirë) përflitet në mënyrë të gabuar.

Mjeshtër Dīnānī: Po, madje ata e keqkuptojnë dhe ḥadīthin për sa i përket të mesmes së detyrimit dhe vullnetit të lirë. Si rrjedhojë pohojmë se nuk ka asnjë kuptim e mesmja e detyrimit dhe vullnetit të lirë, sepse ky ḥadīth ka një kuptim tjetër. Ḥadīthi në formën: “Lā xhebr ue lā tefuīḍ ue lakin uasaṭu’l-‘amelejni” (Nuk ka detyrim dhe vullnet të lirë, puna është e mesmja e të dyjave”. Pra “Ju nuk jeni të detyruar (jeni të lirë) në veprat tuaja dhe vullneti juaj i lirë nuk është në vullnetin tuaj të lirë”, kjo përkthehet se liria juaj nuk është në dorën tuaj, ju jeni të detyruar të jeni të lirë, pra kjo ka kuptimin e saj që përmenda pak më parë. Pra ḥadīthi është i saktë por fatkeqësisht i jepet një kuptim i gabuar.

Larixhānī: Mjeshtër Mullah Ṣadrā ka thënë një fjalë interesnate në këtë çështje. Ai në veprën e tij me titull: “Risāletu’l-Khalḳi’l-E‘amāli” (Dorëshkrimi i Krijimit të Punërave) pasi sqaron mendimet e esh‘aritëve, mu‘tezilitëve, filozofëve madje dhe të urtëve sqaron dhe mendimet e tij dhe duke u ankuar për epokën e tij thotë: “Nuk e kuptoj përse e kthejmë kaq shumë përmbys një çështje kaq të qartë dhe shkaktojmë kaq problem?!”

Ai thotë: “Meshijeti, pra dëshira e Allāhut, është dëshira e thjeshtë-absolute. Se si do të kërkojë dhe çfarë do të kërkojë është në dorën e vetë njeriut”. Pra ai e zgjidh në një mënyrë tejet të thjeshtë çështjen.

Mjeshtër Dīnānī: Vepra ime është në vullnetin tim të lirë; mirëpo vullneti im i lirë nuk është vullnetin tim të lirë. Gjendet një tregim mes një dijetari mu‘tezilit dhe një dijetari esh‘arit. Dijetari mu‘tezilit i beson vullnetit të lirë, ndërsa dijetari esh‘arit i beson detyrimit dhe thotë se ne nuk kemi asgjë në dorë, çdo gjë është në dorën e Allāhut.

Botëkuptimi i xhebrit (detyrimit) ka një sërë pasojash; sepse kur thoni se Allāhu bën gjithçka nga kjo thënie dalin përfundime të këqija. Sepse kur themi: “Çdo gjë është në dorën e Allāhut, ne nuk kemi asnjë vullnet të lirë”, atëherë ne ua kemi adresuar Allāhut dhe mëkatet që bëjmë.

Njëherë erdhi një dijetar esh‘arit në mesin e një shoqërie ku ndodheshin mu‘tezilitët. Dijetari mu‘tezilit deshi që të fliste me shpoti këtë dijetarin esh‘arit. Ky i fundit ishte Ebū Isḥāḳ Isferājīnī. Ai dijetari mu‘tezilit tha: “Subḥāne men tenezzehe ‘ani’l-faḥshāi”. Pra ai duke thënë: “I lavdëruar është Ai i pastruar nga ligësia, ndyrësia” kishte për qëllim të thoshte këtë: “Ti je një esh‘arit dhe thua: “Punët tona janë në dorën e Allāhut, si rrjedhojë dhe punët tona të liga janë në dorën e Allāhut”. Kështu që ai duke thënë: “Subḥāne men tenezzehe ‘ani’l-faḥshāi” (I lavdëruar është Ai i pastruar nga ligësia, ndyrësia” deshi që të fliste me qesëndi.

Kurse pas kësaj dijetari esh‘arit i dha këtë përgjigjje: “Subḥāne men la jexhrī fī mulkihi il’lā mā jeshā” pra “I lavdëruar është Ai që nuk bën në pasurinë e Tij përveç si të dojë”. Në fakt që të dyja thëniet janë të sakta. E thënë ndryshe si thënia e dijetarit mu‘tezilit: “Subḥāne men tenezzehe ‘ani’l-faḥshāi”, pra “I lavdëruar është Ai i pastruar nga ligësia, ndyrësia” është e saktë edhe thënia e dijetarit esh‘arit: “Subḥāne men la jexhrī fī mulkihi il’lā mā jeshā” pra “I lavdëruar është Ai që nuk bën në pasurinë e Tij përveç si të dojë” është gjithashtu e saktë.

Si do që të jetë kjo çështje është një çështje e lidhur me shkallën e diturisë, njohuri, urtësisë së njeriut. Një njeri që i beson njëshmërisë së Allāhut, beson se gjithçka është në dorën e Allāhut. Gjithashtu ja pra këtë shpreh pikërisht dhe ājeti ḳurānor: “وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ رَمَىٰ” “Ue mā ramejte idh ramejte ue lākinne Allāhe ramā” (Dhe ti nuk e hodhe atë kur hodhe, por Allāhu e hodhi). (Sūre Enfāl, 17)

Pra ājeti ḳurānor i urdhëron kështu të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.): “Ti nuk e hodhe shigjetën kur e hodhe, pra në një anë ti e hedh shigjetën; por në një kuptim ti nuk e hedh”. Në Ḳur’ānin Kerīm gjenden me dhjetra ājete si ājeti i mësipërm.

Larixhānī: Këtu dua që t’iu pyes pyetjen tjetër timen, mjeshtër. Teksa Imām Ḥusejni (p.m.t.) ia vishte Allāhut vrasjen e tij dhe zënien rob të fëmijve të tij, në thelb ai shpreh se dëshira e insānu’l-kāmilit (njeriut të plotë) i bindet dëshirës së Allāhut. Pra ashtu siç ndodhi në ājetin ḳurānor: “Dhe ti nuk e hodhe shigjetën kur e hodhe”, apo nuk është kështu?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, pikërisht ashtu. Imām Ḥusejni (p.m.t.) kishte vullnet të lirë. Ai dhe mund të mos shkonte në Kerbelā, mund të mos luftonte, mund të mos ngrinte krye etj. Po ai kishte vullnet të lirë në të tëra këto vepra, por pavarësisht kësaj Allāhu i Madhëruar e dinte dhe kjo do të ndodhte.

Larixhānī: Shumë mirë mjeshtër ne përfituam jashtë mase shumë nga sqarimet tuaja. Kjo ishte një bisedë shumë e bukur, por për fat të keq koha e programit tonë mbaroi. Në dashtë Allāhu këtë çështje do ta vijojmë në programet tona vijuese. Urojmë që ndjekësit tanë të dashur të kenë mbetur të kënaqur, të cilët ne i falenderojmë. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program, iu themi mirëmbetshi së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar.



Burimi : Medya Şafak