Mësimet E Suhreverdit Nga Ibrahimi Dinani (Pjesa E Dhjetë)

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Shk. 14, 2019, 4:02 a.m.

Ai i cili ka probleme është vetëm njeriu dhe marrja e vendimit i përket vetëm njeriut. Asnjë qenie tjetër nuk merr vendim. Dhe vetëm një qenie është e vetme. Asnjë qenie tjetër nuk e ndjen vetminë. Çdo qenie është ashtu siçështë krijuar në mjediset ku gjendet. Por njeriu edhe nëse gjendet brenda një shoqërie ai sërish është i vetëmedhe nëse është në veten e tij. Nëse vjen në vete natyrisht. Shumë mirë por kur njeriu e ndjen vetminë? Kur ai merr një vendim serioz.

Ismail Mensuri Larixhani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje ndjekës të nderuar, miq të dashur dhe ndjekës të çmuar të programit të urtësisë. Ashtu siç e dini ne po flasim për mendimet e ndriçuara iluminacioniste të Hekim Suhreverdit dhe po përfitojmë nga sqarimet të cilat po zbërthejnë të fshehtat e mjeshtrit tonë të nderuar.

 

Ti që nuk del jashtë nga pallati i natyrës,

Ku mund të kalojë udha e lagjjes tënde?

Në bukurinë e të dashurit nuk ka ndonjë mbulesë ose perde por,

Ti nuk mund ta shohësh atë pa hequr pengesat.

 

Mjeshtër nëse më lejoni unë dua që sërish t’u lexoj disa pjesë nga dorëshkrimi me titull: “Fi’l-Haleti’t-Tufulijje” (Mbi Gjendjen Fëmijërore) e Hekim Suhreverdit. Ai në këtë dorëshkrim nuk sheh moshë në madhësi dhe në vogëlsi. Sipas tij ndonëse një njeri mund të jetë i moshuar dhe flokët e tij të jenë të thinjura por rishtas mund të jetë fëmijë. Këtu ai e sqaron kështu se përse kjo është kështu:

“Rrëfejnë se ishte një burrë shumë kamur i cili kishte shumë pasuri. Ai një ditë u përfshi nga një dëshirë për të ndërtuar një pallat jashtë mase madhështor. Ai lajmëroi dhe solli artistët rreth e rrotull, ai nuk u kursye në asnjë gjë nga ato që kërkuan ata. Kështu që ata filluan që të ndërtonin një ndërtesë dhe hodhën themelet. Kur përfundoi gjysma e ndërtesës nisën që të vinin njerëz për ta parë atë nga qytetet e tjera. Ata ngritën mure të larta dhe vizatuan piktura të bukura në to. Tavani ishte në atë shkallë sa të xhelozonte veprat e Manit. Ndërsa bedenat ishin të barabartë me pallatin e Kisrës. Pa u përfunduar ende pallati pronari i tij u sëmur nga një sëmundje pa shërim dhe më në fund u shtri në shtrat.

Më pas engjëlli i vdekjes erdhi në kreun e jastëkut të tij. Kur njeriu e kuptoi se çfarë do të ndodhte e pyeti: “A është e mundur që të më japësh kohë deri në përfundimin e këtij pallati? Sepse kjo ishte dëshira ime më e madhe në këtë botë”. Engjëlli i vdekjes i dha këtë përgjigje: “Idha xhae exheluhum la jestehurune saaten ue la jestekdimun” (Kur vjen exheli i tyre tanimë ata as mund ta vonojnë dhe as mund ta përshpejtojnë). Kjo nuk është e mundur”.

Pomjeshtër tani për tani a mund të na bëni sqarimin deri këtu?

Mjeshtër Dinani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Ju keni zgjedhur një pjesë shumë të bukur nga dorëshkrimet e shkruara në persisht nga Suhreverdi. Këto më shumë kanë të bëjnë me urtësinë e veprës. Ashtu siç e dini Hekim Suhreverdi është një filozof i cili ka si këndvështrimin dhe veprën. Domethënë ai zotëron si urtësinë e këndvështrimit dhe urtësinë e veprës. Këto dorëshkrime në persisht të cilat ju sapo i lexuat, përbëhen më shumë nga rrëfimet simbolike dhe më tepër kanë të bëjnë me urtësinë e veprës.

Shtoj se dhe titulli i librit është mjaft tërheqës. Vetëm emrat e dorëshkrimeve në persisht të Hekim Suhreverdit janë sqaruesi e shumë urtësive. Në këtë çast ne nuk kemi kohë që të sqarojmë emrat e veprave si “Safir-i Simurg” (Udhëtuesi i Feniksit), “Avaz-i Per-i Xhibril” (Puna e Kryetarit Xhibril), “Lugat-i Muran” (Gjuha e Milingonave), “Akl-i Sorh” (Mendja e Qartë) dhe “Pertovname” (Dorëshkrimi i Dritës). Madje dhe dorëshkrimi i pjesës të cilët ju sapo e lexuat në këtë çast është “Fi’l-Haleti’t-Tufulijje” (Mbi Gjendjen Fëmijërore). Ashtu siç kuptohet dhe nga titulli këtu bëhet fjalë për fëmijërinë apo vegjëlinë. Pra këtu mundohet që t’u jepet kuptim fëmijës.

Secili e di se çfarë është fëmija. Fëmijë do të thotë një njeri në moshë të vogël, i cili nuk ka arritur maturinë dhe pjekurinë, i cili nuk ka shumë përvojë në jetë, i cili nuk e dallon shumë mirë të mirën nga e keqja. Kur fëmija bën një gjë të keqe, ne nuk merremi shumë mbi të dhe themi epo është fëmijë dhe mund të bëjë çdo gjë. E thënë ndryshe ai nuk është ende përgjegjës.

Megjithatë tek dorëshkrimet e Suhreverdit fëmija ka një kuptim më të thellë. Sipas tij fëmija është ai njeri i cili nuk ka arritur maturinë në këndvështrimin e mendjes. Sipas Suhreverdit mendja nuk është vetëm ekonomike, politike dhe e kësaj bote; mendja është ajo e cila e bën të njohur njeriun me të tëra vendet e qenies. Kështu që dhe ai njeri i cili nuk ka arritur maturinë në këndvështrimin e mendjes është fëmijë.

Tani këtu ai rrëfen një rrëfim. Rrëfimin e një njeriu i cili e kishte lidhur zemrën pas kësaj bote. Në fakt kështu është shumica e njerëzve. Njeriu që nga çasti i parë kur vjen në këtë botë zë fill që të varet. Fjala vjen fëmija, është i varur me nënën e tij, është i varur me gjirin e nënës së tij. Sa më shumë rritet as më shumë shtohet kjo varësi. Disa njerëz mendojnë se janë rritur me shtimin e varësisë.

Por diskutimi i vërtetë është ky: “A rritet më tepër njeriu teksa e lidh zemrën e tij pas shfaqjeve të kësaj bote, pas shfaqjeve ngjyra ngjyra të kësaj bote dhe pas shfaqjeve të saj të pafund, apo ai zotëron maturinë duke u bërë më tepër zot i vetes dhe duke u larguar nga varësia?”

Nëse më lejoni dua që të sqaroj një çështje përpara se të kalojmë në këtë rrëfimin që sapo lexuat. Ne në persisht kemi dy fjalë, nëse më lejoni dua që t’i sqaroj këto dy fjalë. Ne kemi fjalën “buden” (qenie, prani) dhe “dashten” (zotërimi i çfarëdolloj gjëje). Të barasvlefshmet e këtyre në anglisht janë “to be” (e barasvlefshmja e “buden”) dhe “to have” (e barasvlefshmja e “dashten”).

Pra fjalët “hest” dhe “dared” (format e kohës së gjërë të foljes “buden” dhe “dared”) janë të ndryshme nga njëra-tjetra. “Men hestem” do të thotë unë jam, ndërsa “men darem” do të thotë unë kam një gjë, unë zotëroj një gjë; këto janë të ndryshme nga njëra-tjetra. “Men hestem” është e thjeshtë do të thotë vetëm unë jam. Por “men darem” do të thotë unë kam një gjë, ajo është e pranishme tek unë. Unë desha që t’iu tërheq vëmendjen se këto dy fjalë janë të ndryshme nga njëra-tjetra.

Themi se pa qenë “buden” ose “hesten”, atëherë “dashten” nuk ka ndonjë kuptim. Sepse nëse unë jam atëherë unë kam një gjë, nëse unë jam unë mund të zotëroj një gjë. Tani le të shohim se cila është e vërteta? “Buden” (qenia) apo “dashten” (zotërimi i çfarëdolloj gjëje)? Nëse është “dashten” pra nëse e vërteta është të zotërosh çfarëdolloj gjëje, shumë mirë por çfarë të zotërosh? Unë i cili jam çfarë zotëroj? Unë i cili jam çfarë kam?

Në shumicën e rasteve njeriu bëhet që shumë robi i “dashten” pra i zotërimit të një gjëje sa që ai nuk mund të kuptojë “buden” pra qenien, praninë, ai hutohet nga ajo. E thënë ndryshe ai mendon vetëm “dashten” zotërimin e një gjëje. Ai nuk mendon “buden” praninë. Megjithatë “buden” (prania) është e vërteta. Nëse “buden” (prania) nuk është atëherë si do të jetë “dashten” (zotërimi)? Si fillim ne duhet të dimë praninë e dallimit mes “buden” (qenies, pranisë) dhe “dashten” (zotërimit).

Larixhani: A nuk duhet të dihet dallimi mes “buden” (qenies) dhe “shoden” (bërjes, qenies) (këtu të jesh është në kuptimin “to become” (bërjes) në anglisht, për shembull sëmundja nga qenia mirë; Media e Lirë)?

Mjeshtër Dinani: Po natyrisht se dhe ato janë të ndryshme. Por ajo e cila është e vërtetë është “buden” (qenia, prania). Kjo e fundit është si “shoden” (bërja, qenia) dhe “dashten” (zotërimi). Por ndonjëherë “dashten” pra zotërimi, kalon përpara “shoden” pra bërjes, qenies. Pra nëse unë bëhem rob i varësive dhe vetëm zotëroj një gjë “darem” në këtë gjendje tanimë ndalon gjendja ime e pranisë (shoden). Ja pra dhe kjo është “tufulet” pra fëmijëria.

Nëse unë përfshihem nga varësitë e kësaj bote, epshore, ndjesore dhe kalimtare kjo është e rrezikshme. Pjesa më e madhe e njerëzve e lidh zemrën pas këtyre lloj gjërave. Shtoj se është e natyrshme që njerëzit të varen pas një gjëje. Pas parasë, pasurisë, pushtetit, postit, etj... Në veçanti në botën teknike të ditëve të sotme... Varësitë tona në botën teknike të ditëve tona janë më të tepërta se sa përpara 100 viteve. Për shembull nëse në këtë çast do të ndërpritej energjia elektrike jeta jonë do të bëhej e padurueshme.

Më përpara nuk kishte energji elektrike, njerëzit ndiznin dhe ndriçoheshin me qiri. Tani nuk dua që të hyj në hollësi, shkurtimisht sa më shumë përparon industrializmi dhe teknologjia aq më tepër shtohen dhe varësitë tona. Në këtë këndvështrim kjo është një gjë e rrezikshme; sepse Allahu na ruajttë nëse të tëra këto do të zhdukeshin në një çast jeta jonë do të kthehej përmbys. Por jeta e një njeriu i cili nuk i ka këto varësi nuk do të ndikohej.

Si përfundim pohoj se njeriu sa më shumë e lidh zemrën pas “dashten” (zotërimit) aq më tepër bëhet i hutuar nga “buden” (prania); edhe kur është i hutuar nga “buden” (prania) ai bëhet i hutuar dhe nga gjendja e pranisë “shoden” (prania). Ai kur është në gjendjen e pranisë kur mungon “shoden” (prania) mbetet tek fëmijëria. Ai mund të jetë 80 vjeç ose 100 vjeç; megjithatë mendja e tij është ende fëmijë në këndvështrimin e maturisë. Përse, sepse ai nuk e ka kaluar etapën e kërkesave epshore.

Natyrisht se unë nuk po them se të tëra këto janë të arsyeshme. Natyrisht se janë të arsyeshme brenda masës së tyre, janë të arsyeshme në masën e jetës. Por nëse ai shkon në skajshmëri me kërkesat e tij dhe nëse ia përkushton “dashten” (zotërimit) të tërë qenien e tij dhe nëse është i hutuar nga “buden” (prania) tanimë gjendja e pranisë “shoden” nuk vazhdon më. Me fjalë të tjera ai mbetet si fëmijë. Ai nuk mund të arrijë tek maturia e mendjes, ai nuk mund të arrijë tek mendja hyjnore, tek mendja e cila mendon synimin. Për të kuptuar mendjen e cila mendon synimin ne duhet të dimë se çfarë është synimi i njeriut, se deri në cilën pikë shkon puna.

Në këtë dorëshkrim titulli i së cilës është “Fi’l-Haleti’t-Tufulijje” (Mbi Gjendjen Fëmijërore) Suhreverdi do që të sqarojë se disa njerëz kanë mbetur si fëmijë. Ai do të thotë se kjo nuk është një gjë e cila ka të bëjë me moshën e fëmijërisë, rinisë, pleqërisë, ai thotë se kjo ka të bëjë me maturinë e mendjes.

Larixhani: Unë këtu dua të pyes një pyetje. I nderuari Meulana shprehet shumë bukur, ai kumton se:

Halk etfalend xhoz mest-i Hoda,
Nist balig xhoz rehide ez heva.
Ez laib birun ne refti kudeki,
Bi zekat-i ruh kej bashed zeki?

Njerëzit përveç të dehurve janë fëmijë tha Zoti,
Nuk ka të matur përveç atyre që kanë shpëtuar nga epshi.
Nëse nga loja nuk mund të largohesh fëmijë,
Shpirti i cili nuk pastrohet kur mund të jetë i pastër?

Ai shpalos një kriter shumë të bukur. Në të njëjtën mënyrë dhe në Kur’an thuhet kështu: “I’lemu enneme’l-hajatu’d-dunja laibun ue lehun ue zinetun ue tefahurun bejnekum ue tekathurun fil emuali uel eulad” (Ju njerëz dijeni se me të vërtetë jeta e kësaj bote nuk është tjetër vetëm se lojë, kalim kohe në argëtim, stoli, krenari mes jush dhe përpjekje në shtimin e pasurisë dhe të fëmijëve). (Sure Hadid, Ajeti: 20)

Tani pyetja ime është kjo: “Cili është kriteri i “buden” (pranisë)? Domethënë çfarë kriteresh të “buden” (pranisë) duhet të marr unë tek vetja ime në mënyrë që të mos bëhem robi i “dashten” (zotërimit)?

Mjeshtër Dinani: Ju pyetët një pyetje shumë të bukur. Njeriu duhet të njohë veten për kriteret e “buden” (pranisë). Njeriu i cili nuk njeh veten nuk njeh asgjë, ai mbetet si fëmijë. Madje dhe nëse marrim si të mirëqenë se njeh mbarë botën, në fakt ai nuk ka njohur asgjë; sepse ai nuk ka njohur veten e tij. Por nëse njeriu njeh veten e tij ai njeh gjithçka.

Shumë mirë por si ndodh njohja e vetes? Kjo është shumë e rëndësishme. Kjo nënkupton zotërimin e botës së pranisë dhe epshore, ai duhet që të dijë se me çfarë është madhështia e njeriut dhe duhet të shikojë madhështinë e njeriut. Kur njeriu e lidh zemrën pas orekseve, gjërave të dukshme dhe mashtruese ai bëhet i hutuar nga pafundësia e tij. Udhëtimi i njeriut është i pafund. Njeriu mund të përfshijë pasurinë dhe engjëlloren. Por nëse ai është bërë robi i parasë, robi i vendit të punës, robi i postit dhe i pozitës, ai është i hutuar. Pra ai nuk e di kuptimin e lirisë.

Shikoni në botën e ditëve të sotme po bëhet shpesh fjalë për lirinë. Në botën e ditëve tona po bëhet fjalë për lirinë më tepër se në çdo epokë tjetër të historisë. Shumë mirë por çfarë është liria? Kjo ka një kuptim të dukshëm; sipas kësaj njeriu bën atë që do; natyrisht duke ndjekur rregullat. Pra askush nuk ngatërrohet në punën e tij. Kjo është liria në kuptimin shoqëror.

Por nëse njeriu nuk është i lirë si do të ngrejë pretendimin e lirisë? Ai është vetë vepra e vetes së tij. Ndonjëherë robëria e njeriut është e jashtme, pra robëria vjen nga jashtë. Domethënë vjen një pengesë, një trysni nga jashtë dhe iu pengon që të bëni një gjë; kjo është një robëri. Por ndonjëherë njeriu është robi i vetes së tij. Njerëzit nuk janë në dijeni se janë robër të vetes së tyre.

Njëri nga urtakët ka një përshkrim të çuditshëm për lirinë. Unë nuk e kam parë këtë përshkrim në asnjë libër. Ai urtak citon se: “Liri do të thotë si qenia e njeriut zotëri i vetes së tij edhe qenia e tij rob i vetes së tij”. Pra ai thotë se i lirë është ai njeri i cili është zot i vetes me kuptimin e plotë të fjalës. Por ai duhet të jetë dhe rob i vetes së tij aq sa është zotëri i vetes së tij. Shumë mirë a nuk një kundërshtim qenia e njeriut zotëri i vetes së tij dhe qenia  tij rob i vetes së tij? Jo nuk është.

Njeriu duhet të jetë zotëri i vetes së tij, pra ai duhet të jetë zotërues i vetes së tij që gjykimi i tij të jetë në fuqi në çdo çast. Pra ai duhet të jetë zotëri i vullnetit dhe duhet të jetë zotërues i plotë i vetes së tij. Ai nuk është rob i dikujt nga jashtë. Shumë mirë por si mund të jetë rob i vetes së tij ky njeri i cili është një zotërues dhe zotëri i madh i vetes së tij? Pra ai duhet të çojë në vend çdo gjykim që ai jep. Ai duhet të bëjë atë që thotë “bëje”, ai nuk duhet të bëjë atë që thotë “mos e bëj”. Pra ai duhet t’i bindes vetes së tij. Nëse ai nuk i bindet vetes së tij ai zotërim anullohet.

Njeriu i lirë është ai i cili si zotëron veten e tij dhe merr urdhra nga vetja e tij. E thënë ndryshe ai përmirëson veten, qenia rob i vetes së tij e çon atë në urdhrin e mendjes së tij. Nëse do ta themi më lehtë dhe më thjeshtë mendja duhet të zotërojë njeriun. Nëse mendja është pa kushte dhe pa shënime zotëruese mbi mua ajo mendje më përket mua. Nga ana tjetër unë duhet të jem plotësisht rob i asaj mendjeje. Pra ti duhet të jesh robi i mendjes së bashku me ato gjëra të cilat janë nën mendjen. Sigurisht se dhe ato gjëra të cilat janë nën mendjen janë të miat; pra ndjenja, epshi, ndëshkimi dhe me mijra dëshira të cilat i zotëroj, ato duhet të jenë rob të mendjes në mënyrë absolute.

Shumë mirë por cila duhet të jetë zotëruesja absolute? Mendja duhet të jetë zotëruesja absolute. Si rrjedhojë unë jam si zotëruesi absolut i vetes sime edhe robi absolut i saj. Pra zotërimi duhet të jetë i mendjes; por përkatësia e një mendjeje e cila është pastruar, ndërsa qenia në urdhrin e mendjes e të tëra orekseve epshore, ja pra kjo është liria. Kjo është maturia; ja pra një njeri i tillë është i matur. Por nëse nuk është zotërimi i mendjes së njeriut në fushën e qenies dhe nëse atje zotërojnë kërkesat epshore kjo gjendje nënkupton mbetjen fëmijë. Në këtë mënyrë edhe nëse bëhem 100 vjeç kjo nënkupton se kam mbetur fëmijë dhe se nuk kam arritur në epokën e maturisë. Ja pra këtë do të thotë Suhreverdi në rrëfimin që ju lexuat.

Larixhani: Mjeshtër nëse na lejoni do të vazhdojmë pas një pushimi të shkurtër.

 

***

Larixhani: Mjeshtër ju cituat një fjali shumë të bukur në pjesën e mëparshme: Njeriu duhet të jetë si zoti i vetes edhe robi i saj. Ky është një kriter i bukur, unë dua që ta sqaroj pakëz këtë. Njerëzit në përgjithësi thonë ato që u thuhet pas perdes njëlloj si papagalli. Ose ata shikojnë gjithçka gjë si një proçes të cilin ata vetë duan ta qeverisin botën. Nëse dikush ka gomarin por nuk ka samarin, dikush ka samarin por nuk ka gomarin. Dhe si përfundim ata mallkojnë kohën, ciklin dhe universin. Megjithatë ashtu siç ndodh në kriterin që ju përcaktuat, është vetë njeriu ai i cili duhet ta shikojë problemin tek vetja. Me fjalë të tjera njeriu në ç’mënyrë është zoti i vetes, në ç’masë është robi i vetes? Ose cilët janë robërit e njeriut?

Mjeshtër Dinani: Po, ju cekët një çështje shumë të rëndësishme. Ju bëtë fjalë për problemin e njeriut. Dikush ka gomarin por nuk ka samarin, dikush ka samarin por nuk ka gomarin. Për njeriun gjithmonë ka problem, nuk ka asnjë epokë pa probleme për njeriun. Çdo njeri i cili ka ardhur në këtë botë patjetër që ka një problem. Një njeri pa probleme nuk ka qenë i pranishëm në asnjë epokë. Sërish ju nuk mund të gjeni asnjë njeri i cili ka jetur në këtë botë dhe nuk ka hasur në asnjë problem. Një gjendje e tillë nuk ishte e shënuar në histori, nuk shënohet as tani dhe nuk do të shënohet as në të ardhmen. Nuk ka ndonjë gjë si qenia pa probleme.

Por nëse më lejoni le ta hetojmë këtu këtë. Shumë mirë por çfarë do të thotë problem? Përse ka poblem? Në fakt ajo gjë të cilën ju e quani problem është një gjë e cila i përket njeriut. Çfarë problemi ka kjo tryezë, kjo dritë, ky mal, ky det, kjo shkretëtirë? Këto janë në formë në të cilën janë krijuar. Unë nuk po them se nuk ka ndërgjegjje në qenie, të paktën ka një ndërgjegjje krijuese; por edhepse ka ndërgjegjje krijuese duke qenë se nuk ka ndërgjegje nëçështjen e qenieve të saj nuk ka as probleme.

Shumë mirë por ku shfaqet problemi? Problemi është ky: Njeriu ka ndërgjegje dhe është në zotërim të ndërgjegjjes nëçështjen e ndërgjegjjes së tij. Për më tepër ai ka dhe orekse epshore. Unë dua një gjë; por nuk mund të arrij tek ajo ja pra problemi qëndron këtu. Shikoni kjo tryezë zë një vend në hapësirë dhe ka nevojshmëritë (iktidaat) e caktuara. Edhe këto janë gjëra të pranishme tanimë. Kjo tryezë zë një hapësirë; ajo nuk do asgjë tjetër. Por unë i cili zë këtë karrike, nuk mjaftohem vetëm me zënien e kësaj karrikeje. Sa janë kërkesat e mia? Nëse ju do të nxirrni listën e kërkesave epshore nuk ka rëndësi se sa do të listoni rishtas do të dalin gjëra për t’u shtuar. Pra kjo nuk është një gjë e cila do të mbarojë.

Kërkesa e një bime është që të rritet, ajo rritet dhe jep fryte dhe puna e saj mbaron. Por kërkesat e njeriut janë të pafund. Edhe nëse njeriu arrin tek to bota, sërish është një botë të kundërtash. Elementet në këtë botë janë në gjendje të kundërt. Për shembull në këtë botë ka si ujë dhe zjarr. Por a janë uji dhe zjarri në zotërim të të njëjtave veçori? Natyrisht se jo.

Bota është e mbushur me të kundërta dhe nuk mund të plotësohen të tëra kërkesat; sepse kërkesat nuk janë të njëjta me njëra-tjetrën. Ajo ka kërkesa kundërshtuese dhe të kundërta me njëra-tjetrën. Atëherë ja pra këtu del problemi në këtë këndvështrim për njeriun. Ja pra për këtë arsye njeriu ndesh në probleme; sepse kërkesat e tij janë të pafund dhe të pakufi. Nga ana tjetër dhe kërkesat bartin kundërshtime dhe bien ndesh. Si rrjedhojë problemi i përket njeriut.

Letrarët thonë se “njeriu është një kafshë që flet”. Të tëra konceptimet dhe mendja i përkasin njeriut. Njeriu zotëron veçori të tilla të cilat nuk gjenden tek asnjë qenie tjetër në botë. Për shembull qenia me probleme i përket njeriut. Sipas meje asnjë qenie tjetër nuk ka probleme përveç njeriut në këtë botë. Engjëlli nuk ka probleme, kafsha nuk ka probleme. Po kafsha mund të vuajë, mund të gjymtohet, mund të rrëzohet, mund të ngordhë. Por nuk ka një gjë si mendimi i problemeve, hidhërimi dhe vuajtja. Problemi ose është ose nuk është; por njeriu nuk është ashtu edhe nëse ai është i shëndetshëm nga ana trupore ai zotëron probleme meditative. Ashtu siç kumtuam dhe më parë problemet janë lloj lloj.

Ai i cili ka probleme është vetëm njeriu dhe marrja e vendimit i përket vetëm njeriut. Asnjë qenie tjetër nuk merr vendim. Dhe vetëm një qenie është e vetme. Asnjë qenie tjetër nuk e ndjen vetminë. Çdo qenie është ashtu siçështë, në mjediset ku gjendet. Por njeriu edhe nëse gjendet brenda një shoqërie nëse është në veten e tij është i vetëm. Nëse vjen në vete natyrisht. Shumë mirë por kur njeriu e ndjen vetminë? Kur ai merr një vendim serioz.

Kur themi njeriu është vetëm, dikush mund të thotë jo unë nuk jam vetëm, kam familjen time, kam fëmijtë e mi etj.; por gjendja nuk është kështu. I nderuarLarixhani, dua që t’iu sjell një shembull në çështjen e ndjerjes së vetmisë së tij të njeriut. Nëse do të doni që të dini se kur jeni vetëm thuamëni një vendim të rëndësishëm që keni marrë rreth jetës suaj. Por po bëj fjalë për një vendim të rëndësishëm, nuk po bëj fjalë për vendimin e ngrënies ose mosngrënies së qebapëve.

Kur bëhet fjalë për vendimin, kush është ai i cili do ta marrë këtë vendim? Sigurisht se jeni vetë ju. Po ju mund të këshilloheni me dikë, ju mund të konsultoheni; por kush është ai i cili do ta marrë atë vendim në etapën e marrjes së vendimit më në fund? Vetëm ju. Ja pra atëherë do ta ndjeni se jeni vetëm.

Larixhani: Gjithashtu dhe Allahu urdhëron si më poshtë: “ue shauirhum fi’l-emri” (dhe këshillohu me ta për çështje pune). (Sure Ali Imran, Ajeti: 159)

Mjeshtër Dinani: Po dhe më pas ajeti vijon kështu: “Fe idha adhamte fe teuekkel ala’ll-llahi.” (Kur të kesh vendsur një herë, tanimë mbështetu Allahut). Këtë ajet duhet ta bëjmë slloganin e jetës. Shikoni se sa kuptime elegante bart ajeti. Këshillohu me të tjerët për punët e tua; por nëçastin që merr vendim... Ja pra në atëçast je plotësisht i vetëm. Ti duhet të marrësh një vendim në atëçastin e fundit të vendimit. Shumë mirë por vetmia është e vështirë, ajeti këtu thotë: “mbështetu Allahut”.

Njeriu ka probleme sepse është vetëm. Asnjë qenie tjetër nuk e ndjen këtë vetmi. As engjëlli, as universi, as trupii pajetë, as bima, as kafsha nuk e ndjen këtë vetmi, për këtë asrye ata dhe ato nuk ndeshin në probleme. Problemi i përket vetëm njeriut. Shumë mirë por nëse njeriu ka problem kush do ta zgjidhë atë problem? Vendosmëria ime dhe ndihma e Allahut.

Në përgjithësi e gjejmë Allahun në vetmi. Kur arrin tek vetmia jote dhe kur e ndjen veten vetëm mbështetesh tek Allahu. Ja pra kjo është maturia e mendjes. Ai i cili arrin tek kjo pikë është i matur, nuk është më fëmijë. Nëse nuk ka mundur që të arrijë tek kjo etapë atëherë është ende fëmijë. Ashtu siç fëmija ka nevojë për nënën dhe të atin dhe ai njeri është fëmijë. Maturia e mendjes është arritja jote në vetminë tënde dhe gjetja jote e Allahut i vetëm.

Larixhani: Shumë mirëmjeshtër. Ky ishte një sqarim shumë i bukur. Problemi nuk është jashtë, në botën e qenies; mali, deti, universi të tëra këta janë të bukur. Ashtu siç cekët dhe ju problemi është brenda njeriut. Problemi i parë, është lloji i kërkesave të njeriut. Njeriu ndonjëherë mund të zgjedhë gjërat e rreme si kërkesë. Disa njerëz nuk kanë as fuqi zgjedhjeje, ata lëvizin dhe shkojnë brenda rrjedhës së përgjithshme. Mjeshtër tani pyetja ime është kjo, çfarë duhet të jetë kriteri ynë në kërkesat tona?

Mjeshtër Dinani: Në etapën e parë është mendja. Sërish është mendja ajo e cila përcakton se kujt do t’i mbështetet. Kur themi mendja këtu po bëjmë fjalë për mendjen e pastruar, të arsyeshme, dëshmuese dhe argumentuese. Ashtu siç e kemi cituar dhe më parë, për njeriun mund bëhet fjalë për mendje të ndryshme. Mendja e dikujt punon vetëm për ekonomi, ajo nuk interesohet për asgjë tjetër. Megjithatë mendja e njeriut ka me qindra etapa. Mendja për të cilën po bëjmë fjalë këtu është mendja e pastër, e lartësuar dhe e tejkaluese. Mendja e cila shikon çdo gjë, kupton të tjerat dhe arrin tek Allahu.

Kjo mendje e kupton vetminë, jo vetëm vetminë por ajo kupton dhe kufizimin. Mendja është qenia e vetme e cila mund të kuptojë kufizimin. Asnjë qenie tjetër nuk mund të arrijënë ndërgjegjjen e kufizimit të saj.Ja pra në këtë pikë gjendet dhe kuptimi i ajetit: “Fe idha adhamte fe teuekkel ala’ll-llahi.” (Kur të kesh vendsur një herë, tanimë mbështetu Allahut). Ja pra këtu ajo arrin tek e vërteta e saj. Ja pra këtu ajo shkon pas së fshehtës. Shikoni asnjë qenie tjetër nuk shkon pas së fshehtës. Ky rrëfim i Suhreverdit është një rrëfim i fshehtë. Trupi i pajetë, bima dhe kafsha nuk e dinë të fshehtën, e fshehta është një koncept i cili i përket vetëm njeriut.

Njeriu kupton kufizimin e tij dhe arrin tek ndërgjegjja e tij kur arrin tek fundi i mendjes së tij, e thënë ndryshe kur mendja e tij lartësohet. Sepse ndonjëherë njeriu nuk e di se nuk di. Natyrisht se njeriu nuk duhet të tërhiqet në kënd duke thënë që në fillim se nuk e di. Kjo është përtaci. Njeriu me mendjen e tij shkon deri në atë vend ku mund të shkojë dhe kur e kupton se është i kufizuar ja pra në atëçast nis e fshehta. Domethënë në vendin ku thotë: “Unë tanimë këtë nuk e di, kjo është e fshehtë”. Ja pra pikërisht këtu gjendet dhe kuptimi i ajetit: “Fe idha adhamte fe teuekkel ala’ll-llahi.” (Kur të kesh vendsur një herë, tanimë mbështetu Allahut). Këtu ai e gjen Allahun dhe e njeh Allahun. Ja pra kjo është gjetja e njeriut. Nëse ai nuk ka mundur që të arrijë tek kjo etapë ai është ende fëmijë.

Larixhani: Ky është shembulli i atij njeriu i cili ka shumë para dhe do që të bëjë një shtëpi shumë madhështore. Pra disa njerëz e duan shfaqjen, ata shfaqin kapitalet e tyre, fuqitë e tyre dhe pasuritë e tyre. Por në një çast vjen engjëlli i vdekjes. Ai këtu do që të thotë se zgjedhja e tij është e gabuar që në fillim. Por burri i atjeshëm nuk e kupton këtë dhe nga kërkon nga engjëlli i vdekjes që t’u japë kohë deri sa të përfundojë shtëpinë.

Mjeshtër Dinani: Por edhe nëse atij u jepet kohë për atë kërkesë ai do të thotë të njëjtën gjë për një dëshirë tjetër. Pra ai njeri është robi i dëshirave. Sigurisht se qenia zot i dëshirave nuk është një gjë e keqe. Ndërtimi i shtëpisë nuk është një gjë e keqe, përkundrazi është një gjë e mirë; por njeriu i këtushëm nuk ka asgjë tjetër përveç ndërtimit të shtëpisë. Por njeriu nuk është krijuar për të nërtuar një shtëpi. Ai ka dhe shumë gjëra të tjera në fatin e tij. Ai mund të bënte shumë gjëra të tjera përveç kësaj Pra le të mos keqkuptohet, ndërtimi i shtëpisë, puna këto nuk janë gjëra të këqija, natyrisht që duhet të bëhen; por këto nuk duhet të jenë të vetmet gjëra që do të bëjë njeriu.

Pra horizonti i mendimit i një njeriu i cili ka dëshirë vetëm ndërtimin e shtëpisë është i ngushtë. Po ndërtoje shtëpinë, madje jo vetëm një shtëpi, por ndërto me qindra shtëpi, bëje botën të banueshme, çfarë të keqe ka këtu? Natyrisht se nuk ka asnjë të keqe. Por vallë a je krijuar ti vetëm për këtë punë? Me fjalë të tjera a është kjo gjithçka që mund të bësh? A është kjo aftësia jote? Ky burrë nuk e njeh aftësinë e tij. Shprehem kështu sepse nëse do ta kishte njohur aftësinë e tij ai do ta shikonte se sa të gjërë dhe të lartë janë kufinjtë e tij.

Resed ademi be xhaji ki be xhoz Hoda ne bined,
Benger ki ta çi heddest mekan-i ademijet.

Njeriu arrin në një vend në të cilin nuk mund të shikojë asgjë tjetër përveç Allahut,
Eja dhe shiko së në çfarë shkalle është vendi i njerëzimit. (Sa’adiu)

Shikoni Allahu ka krijuar mbarë qeniet, por Ai nuk shprehur: “fe tebarekallahu ahsenu’l-halikini” (I bekuar qoftë Allahu Krijuesi më i mirë). Allahu ka kijuar universin, ka krijuar engjëllin, ka krijuar detin, ka krijuar shkretëtirën, qelizën, planetet, galaksitë etj. Ai i ka krijuar por nuk është shprehur kështu në lidhje me këto. Por në ajet Ai shprehet kështu: “fe tebarekallahu ahsenu’l-halikini” (I bekuar qoftë Allahu Krijuesi më i mirë), pas dhënies së sqarimit për sa i përket krijimit të njeriut.

“Ahsenu’l-halikini” do të thotë Krijuesi më i mirë. Po natyrisht se Allahu është Krijuesi më i mirë; por këtë Ai nuk e shpreh në ndonjë vend tjetër. Sepse “ahsenu’l-halikini” (Krijuesi më i mirë) kërkon “ahsenu’l-mahlukinin” (krijesën më të mirë). Por ku shprehet Allahu “ahsenu’l-halikini” (Krijuesi më i mirë)? Ai e shpreh këtë në vendin ku shpreh “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë).

Por cila është “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë)? Ajo është njeriu. Allahu nuk shprehu “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë), në vendin ku tha se ka krijuar detin, malin, shkretëtirën, universin sepse këta nuk ishin “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë). Po pasi Ai tha se krijoi njeriun Ai shprehu “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë). E thënë ndryshe kjo përkthehet si: “Unë jam Krijuesi më i mirë sepse krijova krijesën më të mirë”. Mes termit “ahsenu’l-halikini” (Krijuesit më të mirë) dhe “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë) ka një lidhje konceptuale.

Pra nëse Allahu shprehet kështu: “fe tebarekallahu ahsenu’l-halikini” (I bekuar qoftë Allahu Krijuesi më i mirë), pas krijimit të njeriut atëherë njeriu është “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë). Shumë mirë por a është ndërtimi i ndërtesave gjëja e vetme që kjo “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë) mund të bëjë në botën e qenies? Kjo është një gjë shumë e paktë, shumë e vogël. Njeriu duhet të rrethojë mbarë qenien. Po le të ndërtojë dhe ndërtesa nuk ka asgjë të keqe, por ku është ajo dhe ku është kjo?

Një njeri i cili kërkon kohë nga engjëlli i vdekjes deri sa të përfundojë ndërtesën është fëmijë. Nëse ai do ta kishte konceptuar se ai vetë është “ahsenu’l-mahlukini” (krijesa më e mirë) ai as do ta kishte thënë atë fjalë dhe as do ta kishte konsumuar jetën e tij vetëm për atë punë. Ai do ta ndërtonte atë ndërtesë por do të kishte bërë dhe punë më të mëdha se sa ajo. Synimet dhe idealet duhet të jenë të larta. Krahas dhjetra synimeve dhe idealeve të larta, ai i cili shpenzon jetën e tij për një gjë të thjeshtë, ai i cililuan me lodrat e tij është si fëmijë. Lodra është mbarë bota e fëmijës, nëse ia merrni lodrën ai ia kris të qarit, sepse lodra për fëmijën është mbarë bota e tij.

Ashtu siç cekëm pak më parë në ajetin kuranor: “jeta e kësaj bote është vetëm një lojë dhe argëtim”. Njerëzit të cilët veprojnë kështu nuk e kanë njohur pozitën e tyre dhe as nuk e kuptojnë se çfarë mund të bëjnë. Si përfundim mund të themi këtë se lartësimi i mendjes së njeriut është vendi ku kthehen mbarë këto dukuri dhe veprime. Nëse njeriu nuk është lartësuar nga ana e mendjes atëherë ai nuk mund të arrijë tek synimet e larta.

Larixhani: Po mjeshtër. Hekim Suhreverdi nga këtu nxjerr këtë përfundim: “Roli i shejhut (mësuesit) pra i hekimit (urtakut) është shpëtimi i njeriut i qenies rob i dëshirave të tilla. Ai e sqaron kështu rolin e lajmëtarëve dhe të kujdestarëve. Imam Aliu (p.m.t.) citon kështu: “I nderuari i dërguar (p.q.m.t.) me asketizmin ndërpreu varësitë tona me këtë botë”.

Pomjeshtër çështja erdhi me të vërtetë në një vend të bukur por dhe koha jonë mbaroi. Me dëshirën se do të takohemi në një tjetër program së bashku me mjeshtrin tonë të nderuar iu themi mirëmbetshi.



Burimi : Medya Şafak