Selefizmi

         Selefizmi është termi i cili në kohën e fundit shpesh përmendet, me të cilin shënohen lëvizjet dhe drejtimet e shumta bashkëkohore islame, si dhe grupet militante në botën arabe. Ky stereotipizimi i selefizimit ka qenë temë e konferencës së mbajtur me 18 dhe 19 janar 2014 në Doha, të cilin e ka organizuar Qendra për studime AJCS e El Xhezires. Qëllimi i këtij takimit eminent ndërkombëtar ishte demistifikimi i selefizmit si drejtim brenda shkollës sunite islame, me ndihmën e ekspertëve botëror akademik, dhe liderëve të formave të ndryshme të lëvizjes selefite. Në konferencë poashtu është prezantuar edhe studimi për selefizmin me titull: “Fenomeni selefit, shumëllojshmëria organizative dhe politike”, të cilin e ka publikuar AJCS-ja që e  kanë përgatitur hulumtuesit e kësaj qendre.

         Rivali kryesor ideologjik i ideologjive politike sekulare në botën arabe ka qenë dhe mbetet Islami. Gjersa në shtetet arabe sekulare Islami në mënyrë sistematike është shtyrë në margjinat e jetës politike, në sistemet monarke, Islami ka pas rol të rëndësishëm në shoqëri, por jo si faktor politik i pavarur, por si burim i legjimitetit dhe përkrahjes së dinastive pushtetmbajtësve. Në monarkinë më të madhe dhe më të fuqishme arabe Arabinë Saudite, Islami jo vetëm që nuk ka qenë i margjinalizuar por edhe sot shërben si burim kryesor i legjimitetit të familjes qeverisëse Al-Saud. Drejtimi islam i cili rrënjët e thella i ka pikërisht në këtë shtet është i njohur  si selefizmi (Salafijah). Në kohën më të re, posaçërisht pas invazionit sovjetik në Afganistan më 1979, dhe më vonë pas invazionit amerikan në Irak më 2003, me ç’rast Iraku është shndërruar në shtetin e parë arab me shumicë shiite pas rrënjës së dinastisë shiite Fatimide në Egjipt në shekullin e dhjetë, pas kësaj ngjarjeje përsëri ka ardhur gjer te forcimi dhe zgjerimi i selefizmit, dhe atë jo vetëm në botën arabe por edhe në planin global. Ky drejtim i islamit sunit gjatë dekadës së kaluar është zgjeruar edhe në bashkësitë myslimane në diasporë. Njëri prej njohësve më të madh francez të lëvizjeve islame bashkëkohore Oliver Roy,fenomenin e zgjerimit të selefizmit në perëndim e ka quajt” islamin e globalizuar”.

         Sipas selefistëve, kulturat lokale dhe traditat popullore paraqesin rrezik për ruajtjen e islamit të vërtetë. Sinkronizimi i kulturave lokale me islamin, paraqesin shkakun themelor të inovacioneve në fe, konsiderojnë selefistët. Prandaj, selefistët kulturën e shohin si armik potencial i islamit autentik. Për këtë shkak, konsideron Roy, dekulturimi sistematik i myslimanëve është një prej caqeve të lëvizjes selefite. Në atë mënyrë selefistët duan që nga praktika myslimane t’i heqin të gjithë elementët e huaj nga islami të cilët janë akumuluar gjatë historisë.

         Me dëshirë që të ruajnë islamin burimor, selefistët përjashtojnë traditat (adetet) popullore me ç’rast dëshirojnë që islamin plotësisht të tërheqin nga konteksti historik. Prandaj talibanët po shkatërrojnë statujat budistike në Afganistan, selefistët radikal demolojnë varrezat historike, rrënojnë tyrbet, teqetë dhe të ngjashme. Shembulli më i ri i përpjekjes së dekulturimit të myslimanëve nga selefistët militant të cilët janë duke luftuar në Siri, është kërcënimi i tyre se do të demolojnë tyrben(varrin) e Sylejman shahut, gjyshi i themeluesit të dinastisë osmane Osman Gazit, e cila gjendet në Siri, dhe e cila me marrëveshjen e arritur me francezët ka mbet pjesë e territorit sovran turk. Përveç kësaj, selefizmi po bëhet faktori i rëndësishëm në disa vende arabe, sikurse Libani, ku më parë ka qenë i padukshëm apo  i margjinalizuar. Edhe pse numri i madh i grupeve të ndryshme islamike theksojnë se janë pasues të selefizmit, ky fenomen islamik nuk është unik dhe homogjen. Që kemi një pluralizëm të lëvizjeve selefite, është edhe konkluzioni i përfundimit të konferencës e cila gjatë fund janarit të vitit 2014 është mbajtur në Doha, në organizim të Qendrës për Studime(AJCS) të El Xhezires.

         Kjo qendër hulumtuese në një vend i ka tubuar disa prej ekspertëve islam më të rëndësishëm dhe autoritetet e drejtimit selefit nga bota arabe, por edhe ekspertët akademik perëndimor të njohur të cilët merren me studimin e këtij fenomeni, për të diskutuar trendet selefite dhe që të përpiqen të përcaktojnë drejtimin e lëvizjes të këtij fenomeni islamik i cili është zgjeruar jashtë kufijve të Arabisë Saudite dhe u bë me ndikim gjatë gjithë Lindjes së Afërt, veçanërisht në Egjipt, Liban, Siri, por edhe i vendeve magrebe në Afrikën Veriore. Për shkak të ndërrimeve turbulente të shkaktuar me zgjimin arab, selefizmi njashtu, gjithnjë e më shumë po merr dimensionin politik dhe është faktor i pashmangshëm në botën bashkëkohore arabe. Shumica e selefistëve ndajnë qasje puritane interpretimit islam i cili nënkupton rezistim të gjitha llojeve të risive në fe. Selefistët insistojnë në zbatimin  strikt të islamit në mënyrën si ka vepruar i dërguari i Zotit Muhamedi a.s dhe gjeneratat e hershme të myslimanëve(Salaf), bashkëkohanikët e tij(sahabët), si dhe gjenerata myslimane e cila ka jetuar pas tyre(tabi’in). Të gjitha gjeneratat e myslimanëve të cilët kanë ardhur pas tyre në terminologjinë islame nënkuptohen si të fundit(khalaf). Pjesëtarët e selefizmit shpesh citojnë thënien (hadithin) e Muhamedit me të cilin i dërguari i islamit ka paralajmëruar që bashkësia myslimane(ummah) do të ndahet në 73 fraksione të ndryshme (firqah). Vetëm njëra do të posedojë besimin e saktë dhe do të jetë e shpëtuar .  Të gjitha të tjerat do të përfundojnë në ferr (xhehenem).

         Shpëtimi është i garantuar vetëm për ata që e ndjekin Kur’anin (Librin e Zotit) dhe sunetin(praktikën e pejgamberit). Selefistët për atë qëllim paralajmërojnë në rrezikun nga risitë në fe (bidate), si dhe në mbështetjen  e fesë me argumente tjera, përveç  këtyre dy burimeve themelore islamike, pasi që sipas tyre një qasje e tillë e  besimit rrezikon të tërheq në heretizëm. Selefistët, për dallim nga drejtimet tjera islame (p.sh. racionalistët, tradicionalistët dhe modernistët) i karakterizon skepticizmi ndaj interpretimit racional të burimeve të islamit, Kur’anit dhe sunetit. Selefizmi nuk toleron lirinë dhe pluralizmin e interpretimit të islamit,  të cilët janë karakteristik për racionalistët, modernistët dhe sufistët.

         Selefistët rrezikun më të madh të islamit origjinal dhe të vërtetë e shohin në racionalizmin në njërën anë dhe misticizmin në anën tjetër. Për këtë shkak është e njëjta shmangije e tyre ndaj filozofisë islame (falsafah) si dhe ndaj misticizmit apo sufizmit(tasavvuf). Për shkak që racionalizmi është i inspiruar nga filozofia greke dhe logjika, kjo sipas selefistëve është e papranueshme dhe mund të dërgoj në herezi(largim nga burimi). Njohja e fesë, pohojnë selefistët, duhet të vijë vetëm nga burimet islame, Kur’ani dhe suneti dhe praktika  e gjeneratës së hershme myslimane(salaf). Mosbesimi i selefistëve ndaj shkollës racionale islame shihet më së miri në lidhshmërinë e tyre, do të mund të themi më mirë për opsesionin e tyre ndaj mësimeve të ibn Tejmijes. Ky dijetar dhe autoritet i njohur islam ka jetuar në shekullin XIII në hapësirën e Sirisë së tanishme, ka hedhur poshtë racionalizmin  i cili në kohën e tij ka qenë i vlefshëm si drejtimi kryesor islam në kuadër të shtetit të atëhershëm islam. Në kohën e tij, të cilit i ka parapri epoka e artë e islamit të dinastisë së Abasidëve, bota islame ka qenë ekspozuar agresionit të Mongolëve nga lindja dhe kryqtarëve nga perëndimi, ndërsa stagnimi i brendshëm dhe ndikimi negativ i misticizmit kanë kërcënuar të rrënojnë mesazhin e vërtet  islam.

         Ibn Tejmije pasi që ka qenë i akuzuar për herezinë e antropomorfizmit, me ç’rast ka refuzuar të pranojë interpretimin metaforik të atributeve të Zotit të përfshira në Kur’an, bile dy herë ka qenë edhe  i burgosur. Ka propaguar qasje selefite të islamit, përkundër akuzave të shtetit zyrtar dhe dijetarëve islamik racionalist. Ibn Tejmije për këtë arsye vlen si shembull themelor dhe inspirim për selefistët, pasi që ka qenë i gatshëm të sakrifikojë jetën për mbrojtjen e bindjeve të tija fetare. Janë të njohura fetvat e tij me të cilin ka lejuar mundësinë e rezistencës ushtarake kundër Mongolëve, edhe pse ata nominalisht ishin mysliman., pasi që kanë shfrytëzuar kodet e tyre kulturore në kuadër të qeverisjes, nga ata të cilit i  ka përshkruar Kur’ani.

         Pas ibn Tejmijes, Ahmed ibn Hanbeli (ibn Hanbel), njëri prej themeluesve të katër shkollave juridike islame(medhhebe), ze  vendin e posaqshëm dhe vlen si burimi i inspirimit për ndjekësit selefit islam. Ibn Hanbeli ka jetuar në shekullin IX, pas profetit Muhamed, dhe ka kundërshtuar  qasjen racionale të interpretimit të islamit, i cili për këtë shkak ka qenë edhe i burgosur. Shkolla juridike e themeluar në mësimin e tij në kohën e sotshme mbizotëron në Arabinë Saudite dhe në shumicën e shteteve të Gadishullit Arabik, përveç Omanit. Është interesant se selefistët bashkëkohor ndjenjë mosbesim të madh ndaj lëvizjeve islame të mëparshme ndjekësit e të cilëve veten e quanin selefistë, të cilët kanë qenë të inspiruar prej mësimeve të reformatorëve modern të mendimeve islamike, sikur Xhemaludin Afgani(1839-1897), Muhamed Abduhu(1849-1905) dhe Reshid Rida(1865-1935). Fakti që edhe këta reformator islamik dhe modernist e konsiderojnë veten selefistë, shpesh sjell huti dhe  ngatërrim.

         Selefistët e sotshëm, reformatorët islam të përmendur i kundërshtojnë për shkak të ndikimit të ideologjive perëndimor në mendimet e tyre, ashtu që shpesh i karakterizojnë, veçanërisht Muhamed Abduhun, si racionalist të prirur në devijim në lidhje me mendimin islam. Disa selefistë të pamend i akuzojnë për”agjentët britanik” të cilët janë infiltruar në mes myslimanëve për të minuar mendimin islam të vërtetë. Kjo tregon në të vërtetë se deri në çfarë mase disa selefistë janë të gatshëm të shkojnë në kritizimin e kundërshtarëve të vet. Pavarësisht besimit të njëjtë dhe metodologjisë të cilën e përdorin, madje në kuadër të vet selefizmit me kohë kanë ardhur gjer te ndarjet e thella dhe mospajtime. Megjithatë këto ndarjet janë shkaktuar për shkak të interpretimit të ndryshëm të kontekstit shoqëror modern, e jo në dallimet në besim dhe metodologji, të cilët janë të përbashkëta për të gjithë selefistët. Të preokupuar me çështjen se si në mënyrë më të drejtë të zbatojnë parimet islamike të përhershme dhe të pandryshueshme të bazuara në Kur’an dhe sunet për shoqërinë myslimane bashkëkohore e cila është e nënshtruar ndryshimeve të përditshme, dijetarët islamik të drejtimit selefist, edhe pse në mënyrë identike i qasen burimeve të drejtës islame (sheriatit), komentojnë ndryshe çështjet bashkëkohore politike dhe shoqërore, në rastet dhe rrethanat të caktuara. Ashtu që interpretimet e ndryshme kontekstuale kanë prodhuar lëvizjet e ndryshme në kuadër të bashkësisë selefite myslimane.

Për hir të kuptimit analitik më të mirë të fenomenit të selefizmit, është i mundur identifikimi i tri drejtimeve më të rëndësishëm në kuadër të shkollës selefite islame: apolitik(puritanik), politik dhe xhihadik. Selefistët apolitik i karakterizon qasja neutrale politike e fesë, me aksentin kryesor në propagimin e islamit(da’vah),  përsosje personale në fe dhe devotshmëri si dhe dhënia e rëndësisë së madhe edukimit islam. Merrja me politikë aktive  e cila nënkupton shfrytëzimin e islamit si model inspirues i rregullimit të bashkësisë shoqërore si dhe pikë referuese, nga këndvështrimi i protagonistëve të këtij drejtimi, paraqet devijim dhe largim nga rruga e drejtë. Ajo sipas tyre çon në devijim nga islami i vërtetë. Ky trend selefit më së shumti është prezent në Arabinë Saudite, ndërsa avokues më të mëdhenj të tyre janë pjesëtarët të ulemasë së vjetër saudite, të establishmentit shtetëror fetar.

         Për këtë shkak është evidente roli i madh i Arabisë Saudite në zgjerimin e këtij mësimi islam nëpër gjithë botën, veçanërisht në vendet ku myslimanët jetojnë si pakica fetare. Kjo ndihmë nënkupton  ndërtimin e xhamive, medreseve, botimin e literaturës islame dhe të ngjashme. Selefistët apolitik kanë respekt të posaqshëm ndaj dijetarëve islam, pa ndihmën dhe udhëheqjen e tyre është e pamundur të zotërohet mesazhi i vërtet islam. Për atë arsye është edhe respekti i tyre e veçantë për Ibn Hanbelin dhe Ibn Tejmijen.

         Njëri prej dijetarëve kryesor selefit apolitik ishte edhe Muhamed Nasir al-Din al-Albani(1914-1999). Al-Albani, me prejardhje shqiptar nga Shkodra, i cili u shpërngul në Siri, ka qenë një prej kundërshtarëve më të ashpër të politizimit të islamit. Ai gjithashtu ka kundërshtuar fuqishëm përdorimin e dhunës për realizimin e qëllimeve politike, si dhe është e njohur fetvaja e tij për çështjen e Palestinës. Al-Albani ka konsideruar, pasi që Izraeli ka okupuar Palestinën, Palestina nuk është më shtet islam, dhe se palestinezët duhet të shpërngulen në shtetin tjetër mysliman. Me këtë edhe ndjekësit e shejhut Al-Albani kanë qen të befasuar me mos njohjen e lëvizjeve bashkëkohore politike. Fetvaja e lartpërmendur e tij ka shkaktuar dobësimin e reputacionit të tij. Protagonisti i qëndrimeve të ngjashme ka qenë edhe dijetari islamik sirian Seid Ramadan al-Buti i cili ka qenë apologjetikë dhe kurrë nuk e ka kritikuar regjimin despotik të Bashar al-Asadit. Kuptohet që qëndrimi i këtillë i një dijetari islamik më së mirë flet për mosnjohjen e mundësive bashkëkohore politike, veçanërisht të marrëdhënieve ndërkombëtare, nga selefistët apolitik dhe tjetërsimi i tyre nga realiteti.

Prandaj nuk befason se selefistët apolitik nuk paraqesin kërcënim të veçantë për regjimet autoritare arabe dhe mbrojtësit e tyre të fuqishëm në Perëndim. Al-Albani në dy raste ka ligjëruar në Arabinë Saudite, pas së cilës viteve 60-ta kaloi në Siri, e më tej në Jordani. Shejh Albani ka inspiruar numër të madh të dijetarëve të rinj selefit në Arabinë Saudite, të cilët viteve 70-ta kanë themeluar lëvizjen e njohur(al-xhama’a al-Salafija al-Muhtasiba). Kjo lëvizje në fillim ka qenë në mënyrë të skajshme apolitike, por më vonë ka ardhur gjer te radikalizmi i disa anëtarëve të tyre. Kjo ka rezultuar me rebelimin islam të grupeve radikale kundërshtare te regjimit dhe pushtimin e Qabesë në Mekke gjatë vitit 1979. Mirëkuptimi i rolit qendror të dijetarëve islam në kuadër të selefizmit, veçanërisht raporti në mes nxënësit dhe mësuesit, është i rëndësishëm për kuptimin e përgjithshëm të drejtimit selefit. Dijetarët konsiderohen mbrojtësit dhe kujdestarët e dijes fetare. Ata janë pasardhësit e profetit Muhamed. Vetëm ata janë të pajisur adekuat me dije për interpretimin e saktë të islamit dhe se vetëm ata dinë mesazhin e tij të vërtetë.

         Dijetarët islam paraqesin vargun i cili i lidh me gjeneratën e selefëve. Pa ata do të zhdukej njohuria fetare, dhe në këtë mënyrë propagimi i tevhidit do të vinte në pikëpyetje. Ky rol qendror i dijetarëve në selefizëm bazohet në ajetin e njëmbëdhjetë të kaptinës(sures) Al-Muxhadala, në të cilin flitet për atë që Zoti do të ngrit në shkallë më të larta ata që besojnë dhe atyre që është iu dhënë dituria. Për këtë shkak selefistët apolitik kujdes të posaqshëm i kushtojnë shkencave fetare. Qendrat më të njohura të islamit selefit janë Univerziteti Islamik në Medine dhe Univerziteti Umm al-Qura në Mekke. Këto qendra prodhojnë numër të madh të dijetarëve islam selefist të cilët veprojnë gjatë gjithë botës islame dhe perëndimore.

Selefizmi, djepi i të cilit është në Arabinë Saudite, ka zhvilluar specifikat e veta, ashtu që kryesisht e nënkuptojnë si vehabizëm, ndërsa ndjekësit e tij vehabistë. Barazimi i selefizmit saudit me vehabizmin ka arsyet historike. Pasi që reformatori më i njohur  islam në gadishullin Arabik ishte Muhamed ibn Abdul-Vahhab(1703-1791), ithtarët e tyre kanë marrë emrin sipas tij, edhe pse ata vet nuk e përdorin këtë term, porse preferojnë që të quhem vetëm mysliman, ose muvehidun, ndjekës të fesë në një Zot, përkatësisht mbrojtës të njëshmërisë së Zotit apo unitetit (tevhidit). Edhe pse selefizmi apolitik saudit në pikëpamje historike mbështetet dhe bazohet në mësimet e Ibn Hanbelit dhe Ibn Tejmijes, në zhvillimin e drejtimit bashkëkohor selefit më së shumti ka ndikuarAbdyl-Vehabi, i cili ka qenë i inspiruar me mësimet literale, të ashtuquajtura shkollës islame neohanbelite të cilët i kanë mësuar Ibn Tejmije dhe Ibn Kajjim al Xhezvije. Doktrinën të cilin e ka predikuar Abdyl Vehabi ka qenë shumë e thjeshtë, pasi që ka mbështet rikthimin revolucionar drejt islamit origjinal i cili është praktikuar në kohën e pejgamberit Muhamed. Në shekullin XVIII, kur ka jetuar Abdyl Vehabi, Perandoria Osmane ka qenë pothuaj në mbarim të fuqisë së saj, fuqitë koloniale perëndimore, posaçërisht Anglia dhe  Franca kanë qenë në ngritje të sipër. Përveç saj, drejtimi shiit në kuadër të islamit, i cili ka mbizotëruar në Persi(Iran), ka paraqitur kërcënim për mësimin islam në gadishullin Arabik, veçanërisht në krahinën e Nexhdit, ku lindi edhe selefizmi modern.

         Faktori i cili poashtu ka inkurajuar rishikimin kritik të praktikimit islam në gadishullin Arabik dhe domosdoshmërinë e reformave revolucionare, ishte edhe sufizmi(drejtimi mistik islam) i cili ishte zgjeruar dhe ka marrë elementet e papranueshme, sikurse që ishte ndërmjetësimi në mes Zotit dhe njeriut, rolin e të cilëve i plotësonin shejhat sufi. Vizita varrezave të tyre(tyrbeve) nga myslimanët, sipas perceptimit selefit të islamit, ka qenë e drejtuar kundër principeve themelore të doktrinës islame të cilin janë përpjekur të mbrojnë. Faktorët e sipërpërmendur kanë ndikuar në lidhjen e aleancës në mes ithtarëve të Abdyl Vehabit dhe fisit Al-saud, i cili në atë kohë është imponuar si force ushtarake në gadishullin Arabik, dhe e cila ka kërkuar që nën pushtetin e saj të vejë kontrollin, duke kundërshtuar kryesisht pushtetarët e atëhershëm të cilët kanë vepruar në shërbim të Portës në Stamboll, dhe të cilët janë konsideruar jo vetëm dekadent por edhe jokompetent të mbrojnë islamin e vërtetë.

         Pasuesit e selefizmit kanë shkruar aq larg në puritanizmin e tyre, sa që kanë dënuar dhe ndaluar përdorimin e muzikës, poezisë, konsumimin e duhanit, e ndonjëherë edhe të qeshurit me zë. Por, për këtë lëvizje mund të thuhet, sado që ai mund të duket, megjithëse nuk ka qenë revolucionare e vërtetë, pasi që është identifikuar me monarkinë e familjes Al-Saud. Kontradikcioni i vet mësimit të vehabizmit është e veçantë pasi që koncepti i monarkisë në Kur’an fare nuk ekziston dhe si i tillë nuk ka bazë fetare, edhe pse doktrina themelore e mësimit vehabit është rikthimi në burimet e vërteta islame, Kur’anit dhe praktikës së pejgamberit Muhamed. Për dallim nga selefizmi saudit(vehabizmi), me selefizëm poashtu nënkuptohej lëvizja reformiste islame i cili ishte zhvilluar në Indi dhe Egjipt gjatë shekullit XIX. Ky drejtim reformist në kuadër të islamit nuk ka fare të përbashkët me modelin integrist puritanik saudit të islamit, të cilin një shekull më parë e ka nis Muhamed ibn Abdyl Vehab. Protagonistët e kësaj lëvizjeje të shekullit XIX ishin Xhemaludin Afgani, Muhamed Abduhu dhe Reshid Rida. Kanë qenë të brengosur për shkak të pafuqisë së botës islame në krahasim me botën krishtere perëndimore e cila ishte në ngritje shkencore, teknologjike, ekonomike. Okupimi i Egjiptit nga Napolon Bonaparta dhe kolonizimi i Afrikës Veriore nga francezët si dhe dominimi britanez i nënkontinentit Indian kanë qenë goditje mahnitëse për botën myslimane e cila gjer në fund të shekullit XVIII ishte superiore ndaj Perëndimit. Këtë lëvizje reformiste selefite i pari në Indi e ka nisur Afgani.

         Pikërisht në bazë të ideve të tri reformatorëve islam të sipërpërmendur në Egjipt në fillim të shekullit XX është krijuar lëvizja islame Vëllazëria Myslimane. Për dallim nga kolegët e tyre apolitik, selefistët aktiv politik theksojnë rëndësinë e posaqshme zbatimit të islamit në sferën politike. Këtë qëndrim të tyre e bazojnë në bindjen se politika pashmangshëm ndikon në çështjet e drejtësisë shoqërore. Ata, cekin se për ligjdhënësin e pranojnë vetëm Zotin, me ç’rast në mënyrë të hapur bien në kundërshtim me vështrimet bashkëkohore perëndimore në çështjen e parlamentarizmit.

         Shkolla e vjetër e selefistëve në Arabinë Saudite edhe sot është dominante në interpretimin islam dhe e vetmja ka monopolin mbi interpretimin e drejtë të lëvizjeve aktuale politike në vend dhe botë. Sigurisht që kjo shkollë plotësisht e kontrollon establishmentin shtetëror fetar dhe ka ndikim të madh në politikën shtetërore. Me këtë pozitë që ka me të madhe e shfrytëzon  propagimin e versionit puritanik të selefizmit. Fillim viteve 80-ta e posaçërisht gjatë viteve 90-ta në Arabinë Saudite është paraqitur shkolla e re të dijetarëve të rinjë selefit të cilët i janë kundërvue shkollës dominante. Këta dijetar të rinjë theksojnë se janë më të vetëdijshëm dhe më të aftë, e me këtë edhe më të kualifikuar që parimet islame selefite më mirë të aplikojnë në kontekstin shoqëror bashkëkohor. Ata, për këtë shkak janë me të vërtetë kritik ndaj strukturave qeveritare autokratike. Gjenerata e re e selefistëve sot paraqet opozitë ndaj ulemasë së vjetër e cila e mbron pushtetin autokratik në Arabinë Saudite. Kjo, njashtu i shkon në favor të faktit se selefizmi tani as në djepin e tij ku ka lind, nuk është më homogjen. Diskursi mysliman selefit në Arabinë Saudite ndryshe është zhvilluar nga shtetet tjera arabe të cilët ishin të ekspozuar kolonizimit perëndimor, e më vonë lëvizjeve revolucionare të cilët kanë imponuar ideologjinë sekulare politike. Për shkak të përvojës historike të ndryshme, ulemaja saudite nuk ishte e detyruar të merrej me çështje politike, posaçërisht jo në marrëdhëniet ndërkombëtare. Ata kryesisht janë marrë me idetë se si të parandalojnë devijimet në fe, ndërsa politikën e kanë lënë në duar të pushtetarëve. Ky homogjenitet origjinal i lëvizjes selefite gradualisht ka filluar të ndryshojë gjatë viteve 60-ta të shekullit të kaluar, kur nga Egjipti në Arabinë Saudite filluan të vijnë anëtarët e Vëllazërisë Myslimane, të cilët tentonin të ikin nga shtypja dhe tortura e regjimit sekular autokratik të Naserit në Egjipt. Kuadrot me arsimim të lartë të Vëllezërve Mysliman, lëvizje të cilin në vitin 1928 e themeloi Hasan al-Bena, në atë kohë ishin të mirëseardhur në mbretërinë e Arabisë Saudite. Qeveria e Arabisë Saudite atëherë i ka njoh si pasuri intelektuale të cilin duhet shfrytëzuar për zhvillimin e vendit, posaçërisht në sferën e arsimimit. Anëtarët me reputacion të Vëllezërve Mysliman janë angazhuar në universitetet saudite për të ngritur gjeneratat e reja të myslimanëve dhe kanë publikuar një numër të madh të publikimeve shkencore. Shumicën e fondit të librave i cili ishte në dispozicion në atë kohë në vend, kanë reprodukuar pikërisht nga anëtarët e Vëllezërve Mysliman. Ata me veti kanë sjell qasje të re të interpretimit islam, të cilën e ka karakterizuar diskursi i fuqishëm politik, i cili për rastin saudit ishte raritet i llojit të vet. Vëllezërit mysliman kanë qenë segmenti mysliman politikisht më i vetëdijshëm dhe më i sofistikuar në botë. Me dekada kanë qenë politikisht aktiv dhe kanë pas njohuri të mira të marrëdhënieve ndërkombëtare, e veçanërisht të botës perëndimore. Ata ishin mësues të cilit vetëm mund të dëshiroheshin si të tillë. Vëllezërit mysliman kryesisht kanë trashëguar qasje racionale të islamit, për dallim nga selefistët  saudit. Por, njëri nga liderët udhëheqës të Vëllezërve Mysliman Sejid Kutbi ka qen i njohur për orientimin e tij selefit. Kutbi ka qenë i njohur si shtegtar i madh i Ibn Tejmijes dhe Muhamed ibn Abdyl Vehabit, imamit sipas së cilëve selefistët saudit kanë marrë emrin “vehabitë”.

         Sejid Kutbin për shkak të rolit të tij opozitar ndaj diktatorit egjiptian Naserit është var në burg në vitin 1966. Vëllau i tij Muhamed Kutbi ka qenë profesor me renome në shtet, në mesin e studentëve të tij ka pas edhe persona nga Bosnja dhe Hercegovina. Intelektualët të spikatur nga rrallët e Vëllezërve Mysliman në Arabinë Saudite kanë arritur të shkollojnë një numër të madh të dijetarëve islam, politikisht të vetëdijshëm, në mesin e tyre edhe Safar al Havvali dhe Selman el Avde, kritikuesit më elokuent të regjimit saudit në Riad nga rrallët e ylemasë selefite islamike. Disa dijetarë këtë trend të ri, i cili është krijuar nën ndikimin e Vëllezërve Mysliman, e quajnë ”selefizmin e politizuar”. Gjenerata e re e dijetarëve selefit politiksht e  vetëdijshme, ka besuar se ka përgjegjësi morale dhe fetare të sillet në mënyrë kritike ndaj çështjeve politike në vend, duke përfshirë edhe kritikën e pushtetarëve dhe politikën shtetërore, që gjer atë kohë ishte e pa mendueshme.

         Gjatë kohës kur Sadam Hysejni ka kryer invazionin në Kuvajt, kjo gjeneratë e re e dijetarëve islamik selefit seriozisht është kundërvue ylemasë së vjetër e cila ka lëshuar fetvan(pëlqimin fetar)  me ç’rast nga ana  islame ka arsyetuar stacionimin e trupave ushtarake amerikane në token e Arabisë Saudite, duke cekur se stacionimi i tyre, nga aspekti i establishmentit fetar zyrtar, është konsideruar ofrimi i ndihmës mbretërisë saude. Gjenerata e re e dijetarëve selefit i është kundërvu fetvasë së lartcekur. Ky moment ishte pikë kthese në zhvillimin e selefizmit dhe ka kontribuar në fragmentim e tij. Safar al-Havali ka deklaruar se stacionimi i trupave amerikane në token e Arabisë Saudite është strategjia mirë e hartuar për fillimin e kolonizimit të botës islame. Al-Havali ka kritikuar establishmentin zyrtar fetar se ka vlerësuar gabimisht qëllimet amerikane dhe se fetvaja është në të vërtetë thirrja për kolonizimin e vendit. Selefistët e rinjë, politikisht të vetëdijshëm, njashtu kanë kritikuar establishmentin zyrtar fetar për mos njohjen politike, posaçërisht të diplomacisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, për të cilën janë të sigurt se nuk kanë gabuar. Kritika e tyre nuk ka qenë e drejtuar në llogari të besimit me të cilin edhe vet e ndajnë me establishmentin fetar, kritika ka qenë para gjithash me mos kuptimin e kontekstit bashkëkohor për të cilët ka të bëj fetvaja. Prandaj, fjala është për interpretimin e ndryshëm politik, e jo interpretim të parimeve fetare.

         Drejtimi i tretë brenda selefizmit, i cili është me siguri edhe më kontrovers, i cili gjatë dekadës së kaluar ka ngjallë më së shumti interesim, por edhe frikë, si në Perëndim, ashtu edhe në Lindje, janë të ashtuquajtur xhihadistët ose tekfiristët selefit. Ky trendi militar selefit mori qëndrim mjaft rixhid kur është fjala për ndryshimet shoqërore dhe politike. Në kontekstin modern, xhihadistët besojnë se ndryshimet radikale shoqërore janë të mundshme të kryhen vetëm me luftë të armatosur dhe revolucion. E përbashkëta e të tri drejtimeve të përmendura selefite është se ndajnë bindje teologjike të njëjtë. Pavarësisht nga to, ata megjithatë ofrojnë interpretimet e ndryshme të botës bashkëkohore dhe problemet me të cilët në botë mbizotërojnë. Ata botën e perceptojnë dhe e interpretojnë në mënyra të ndryshme, e me këtë edhe ofrojnë formula të ndryshme për zgjidhjen e problemeve bashkëkohore të botës islame. Prandaj, çështja thelbësore në mes selefistëve ishte mbi të gjitha mospajtimet në analizën kontekstuale të shoqërisë dhe botës, e jo në vetë besimin.

         Nga kjo rrjedh se nga konteksti shoqëror varet se pjesëtarët e bashkësisë selefite a do të bëhen xhihadistë, islamistë politik apo do të mbajnë qëndrim neutral. Me fjalë tjera selefizmi si drejtim islamik mjaft është i mjegulluar dhe lëviz prej pacifikut, revolucionar deri te militant.

Selefizmi si lëvizje islame në kuadër të islamit sunit, gjatë disa shekujve të kaluar ishte dukuri margjinale në kuadër të bashkësisë myslimane globale (umma), të cilin gjatë gjithë kohës së ekzistimit e ka karakterizuar qasja heterogjene e kuptimit islam në praktikë, nga ai tradicional, racional-filozofik, mistik(sufist), shkencor, si dhe modern dhe politik. Selefizmi është unik në të, pasi që ka qenë i kundërshtueshëm në të gjitha aspektet e tij. Drejtimi islam i cili posaçërisht gjatë gjysmës së shekullit XX ka tërhequr vëmendjen e opinionit publik botëror është i ashtuquajturi islami politik apo sot shënohet si islamizëm.

         Nën termin islamizëm nënkuptohet ideologjia politike, parimet dhe platforma politike e të cilëve është e inspiruar dhe  bazuar në parimet islame. Lëvizja islame politike më e madhe, më e rëndësishme dhe më me ndikim është Vëllezëria Myslimane ( Ihvan al Muslimun). Kjo lëvizje të cilin e ka themeluar Hasan el Benna në vitin 1928 ka arrit të përvetësojë një numër të madh ithtarësh në botën islame dhe konsiderohet forcë dominante islame në Egjipt, Sudan, Jordani, Siri, Tunizi, Jemen dhe Palestinë, por ka ndikim edhe në monarkitë e gadishullit Arabik. Partia pro islamike për Zhvillim  dhe Drejtësi (AKP) në Turqi, ka trashëgimi të kësaj lëvizjeje. Për dallim nga Vëllezërit Mysliman, selefizmi gjer  sot ka përfaqësuar fuqinë minoritare në kuadër të islamit. Por, pas shpërthimit të pranverës arabe erdhi gjer te forcimi i papritur i selefizmit jashtë kufijve të gadishullit arabik dhe atë jo vetëm si trend fetar por edhe fenomen politik. Selefizmi si i tillë në sferën politike të forcave të reja në Lindjen e Afërt shfaqet si kundërshtar më i rëndësishëm ndaj ideologjisë politike të Vëllezërve Mysliman. Këtë aspekt veçanërisht duhet marr me qëllim të kuptimit më të lehtë të raportit armiqësor të politikës zyrtare të Arabisë Saudite dhe fqinjëve të saj të afërt

( aleatëve) të gjirit arab ndaj ideologjisë, programit politik dhe personaliteteve të cilët personifikojnë Vëllezërit Mysliman.

         Konflikti i ideologjisë së Vëllazërisë Myslimane dhe mësimit selefist, e në kohën e fundit edhe partive selefiste më të reja, nga njëra anë, dhe lëvizjeve militante (xhihadiste), nga ana tjetër, ka sjell te polarizimi politik në botën arabe pas shpërthimit të pranverës arabe me të gjithë atë që ky term nënkupton, e që është liberalizimi politik dhe mediatik i shoqërive totalitare arabe, demokratizimi dhe partipicimi i partive islame në jetën politike.

         Disa analistë besojnë se hyrja e lëvizjeve selefiste në sferën politike është njëra nga reperkusionet më të rëndësishme të pranverës Arabe. Është interesant se selefistët para vitit 2011 partipimin politik kanë konsideruar të palejuar dhe anateme. Kanë besuar që themelimi i parive politike me parashenjë islame është në konflikt të drejtpërdrejtë me mësimin islam dhe si e tillë është jo e lejuar. Ky lloj raporti kundër rolit të islamit në politikën moderne edhe sot është karakteristik themelore e sistemit politik në Arabinë Saudite, djepin e selefizmit dhe financierin kryesor të lëvizjeve të shumta selefiste në botën arabo-islame dhe bashkësitë myslimane të diasporës në Perëndim.

Gjatë tri viteve  të kaluara në botën arabe, duke përfshirë edhe vendet e Afrikës Veriore, ka ardh gjer te politizimi rapid i lëvizjeve selefiste dhe themelimi i partive politike, me qëllim të participimit politik në jetën parlamentare të shoqërive arabe. Kjo ka sjell  riorganizimin politik islam në skenë, në të cilin gati gjatë tërë shekullit të kaluar ka dominuar vetëm ideologjia e Vëllezërve Mysliman, dhe atë në formën opozitare,  e në kohën e fundit edhe në pozitë me qeveri në Marok, Libi, Tunizi dhe  Egjipt para  puçit ushtarak i  kryer nën udhëheqjen e gjeneralit Al-Sisit. Selefistët në Egjipt kanë themeluar disa parti politike, në mesin e të cilëve janë: al-Nur(Drita), al-Asalah(Autentik), al-Vatan(Atdheu), al Bina vatanmijja          ( Zhvillim dhe Ndërtim), al-Fadilah(Virtyt), Partia Reformiste në Tunis, Partia e Renesansës dhe Virtytit në Marok, Partia e Bashkuar e Rrugës së Drejtë në Jemen dhe të tjera. Për çfarë pjesëtarët e lëvizjeve selefiste papritur kanë themeluar një numër të madh të partive politike, që gjer atëherë kanë vepruar vetëm në fushën e shoqërisë civile, fokusi i të cilit ka qenë në mënyrë të theksuar apolitik dhe i përqëndruar vetëm në përhapjen e modelit selefist të kuptimit islam, edukimit dhe aktiviteteve bamirëse? Për më tepër, liderët selefist nuk kanë bazë fetare dhe justifikim për këtë ndryshim dhe transformim nga mënyra e veprimit pacifik dhe apolitik në politik  dhe aktiv. Është interesant se shumica e dijetarëve selefit deri kohën e fundit kanë cituar rregullisht kaptina nga Kur’ani duke vërtetuar në ndalimin e marrjes me politikë e posaçërisht me anëtarësim në parti politike apo themelimin e tyre, për të cilin gjatë gjithë kohës kanë urryer Vëllezërit Mysliman të cilët  aktivisht janë marr me politikë. Këtij transformimi kanë kontribuar shumë aktor, në mesin e tyre edhe ndërrimi i papritur i klimës politike dhe liberalizimi i sistemit politik pas zgjimit arab. Selefistët qartë kanë ndier që qëllimet e tyre më lehtë mund të arrijnë me participim se sa me shfrytëzimin e metodave tradicionale të thirrjes(davvah), të cilët kanë qenë më të përshtatshëm  për sistemin autoritar të mbyllur dhe restriktiv.

         Selefistët janë frikësuar se nëse vijnë në pushtet Vëllezërit Mysliman, ata do të tentojnë të eliminojnë selefistët, dhe atë jo vetëm nga skena politike por edhe nga sfera e shoqërisë civile, me ç’rast ata do të margjinalizoheshin tërësisht. Selefistët me këtë veprim, poashtu kanë dashur të dërgojnë mesazhin se janë të aftë të marrin pjesë në procese politike, pasi që janë kritikuar për papërvojë politike dhe mos posedimin e njohurive për t’u marr me politikë. Përveç arsyeve të lartpërmendur të cilët me të vërtetë, janë pjesërisht të sakta, duket se motivimi kryesor selefist për veprim politik ka qenë frika e tyre nga dominimi i Vëllezërve Mysliman, forcës politike me përvojë shumë më të madhe në suaza të modelit politik islamik. Ky lloj i zhvillimit në kuadër të lëvizjes selefiste ka sjell edhe në zgjerimin e ndryshimeve në kuadër të vet selefizmit, pasi që edhe më tutje një numër i konsideruar i selefistëve edhe më tej kundërshtojnë themelimin e partive politike. Konflikti politik brenda selefizmit ka sjell gjer te lufta psikologjike e cila bëhet me sjelljen e fetvave kontradiktore për dhe kundër participimit politik. Kjo edhe më shumë e ka thelluar  hendekun në mes selefistëve pacifist dhe rivaleve të tyre militant.

         Para se shoqëritë e ndryshme selefiste filluan themelimin e partive politike, selefistët militant apo xhihadistët kanë provuar dhe shpesh kanë marr jo vetëm përkrahje logjistike për operacionet e tyre ushtarake në pjesët e ndryshme të botës arabe dhe islame, por në rrallët e tyre kanë arritur të rekrutojnë një numër të konsideruar të luftëtarëve dhe operativistëve, duke përfshirë edhe nga rrallët e bashkësive myslimane në perëndim ku jetojnë si pakica në diasporë. Fillimi i participimit politik selefist,logjikisht ka sjell marrëdhëniet e tyre në pikëpyetje. Duke pranuar legjimitetin politik partipicues selefistë në mënyrë automatike kanë pranuar se qëllimet e tyre tani mund të realizohen në kuadër të proceseve politike, e jo me rezistencë ushtarake, posaçërisht jo me mënyrën e veprimit terrorist. Por, praktika e gjertanishme e participimit politik selefist ka treguar se ata janë operator politik relativisht jokompetent, duke marr parasysh se nuk kanë arritur rezultate të duhura në skenën politike. Përjashtim bën vetëm partia selefiste Al-Nur e cila ka arritur rezultat të mirë politik si forca e dytë politike, pas Vëllezërve Mysliman, tani organizata politike e cila është e ndaluar kohë më parë në Egjipt. Halil al Anani hulumtues i Institutit të Lindjes së Afërt në Uashington, theksoi se pas shmangëjes disadekadëshe nga politika dhe shpallja e sistemit demokratik si i huaj për Islamin, selefistët në Egjipt janë bërë” kumbar” të politikës islame. Pse kumbarë! Rrjedhimisht pasi që janë pozicionuar në mes Vëllezërve Mysliman dominant të cilët janë në skenë tetë dekada dhe lëvizjeve radikale islamike të cilët për dallim nga Vëllezërit Mysliman nuk janë ngurr të përdorin dhunë dhe terrorizëm kundër qëllimeve të qeverisë, por edhe ndaj civilëve e posaçërisht të turistëve të huaj.

         Mossuksesi i partive selefiste në fushën politike i ka trimëruar kundërshtarët e tyre brenda selefizmit të kërkojnë ndalimin e punës së partive fetare, pasi që janë treguar joefikas. Pas kësaj është mundësia e madhe që të thuhet se hyrja avanturiste e selefistëve në politikë do të shkaktojë një rishikim të rolit të këtillë në politikë dhe kthim në tokë të sigurt, në fushën  e prozelitizmit religjioz dhe veprimit arsimor dhe humanitar ku janë treguar shumë më të suksesshëm. Selefistët egjiptas sipas orientimit të tyre janë të përafërt selefitëve saud, e jo lëvizjes së hershme reformatore egjiptase të shekullit XIX e cila ishte i inspiruar me idetë reformiste të Muhamed Abduhut. Është interesant se edhe diktatori i dikurshëm egjiptas Hysni Mubaraku gjatë kohës së tij i ka përkrahur dhe nxitur selefistët në zgjerimin e tyre në fushën e ndikimit shoqëror, jo në mënyrë të drejtpërdrejtë me veprim politik, ashtu që në atë mënyrë kanë dobësuar ndikimin e kundërshtarëve të tyre serioz politik Vëllezërit Mysliman. Ky reformator i njohur mysliman, siç cek Albert Hourani ( dikur njohësi kryesor i zhvillimeve  arabe në perëndim), ka thirr në rikthim të islamit burimor për të cilin ka besuar se është në harmoni të plotë me arritjet shkencore dhe racionale të cilët kanë lansuar përparimin teknologjik të botës perëndimore. Selefistët bashkëkohor thërrasin në kuptimin e islamit ortodoks dhe literal, pra mbështetjen në rezonimin intelektual në bazë të bindjes së shëndoshë dhe të logjikës (ixhtihad).

         Përveç selefizmit politik, vëmendjen e opinionit publik botëror e tërheqin lëvizjet e ndryshme militante me parashenja islame të cilët thirren në interpretimin selefist të islamit, dhe jo vetëm që hedhin mundësinë e participimit politik por edhe haptas janë kundër çdo veprimi politik. Ata demokracinë, pluralizmin dhe liberalizimin e shoqërive i konsiderojnë  të huaja sipas  mësimit islam. Kjo ka të bëjë, me siguri me formacionet xhihadiste të cilët sot janë duke luftuar në pjesët e ndryshme të botës arabe, dhe atë nga Algjeria në perëndim, gjer në Siri, Irak dhe Jemen në lindje, të cilët cekin se janë duke luftuar për vendosjen e sistemit të islamit i cili i tejkalon dallimet në mes të myslimanëve në aspektin gjeografik, nacional, etnik, fisnor etj. Qëllimi i tyre është vendosja e kalifatit islamit(hilafet) sipas shembullit të periudhës së hershem islame. Këto grupe militante theksojnë se janë zëdhënës autokton të drejtimit selefist islam dhe botën bashkëkohore e shohin sipas këndëvështrimit të tyre të periudhës mekkase të islamit në të cilin ka mbizotëruar besimi dhe mosbesimi. Ata termin e xhihadit, i cili ka shumë kuptime, e reduktojnë kryesisht në termin e luftës në emër të islamit. Luftëtarët e tyre rekrutohen kryesisht nga rrallët e shtresave të varfëra dhe të margjinalizuara të shoqërive arabe mosha e të cilit është në mes 16-30 vjet.

         Niveli i arsimimit të tyre, është i ultë, dhe arsimimi i tyre fetar është në shkallën pothuajse zero. Një numër i madh i tyre jo radhë janë marr edhe me aktivitete të vogla kriminale. Si të tillë, janë tejet të përshtatshëm për indoktrinimin sistematik dhe programimin për realizimin e qëllimeve të mentorëve të tyre politik dhe ushtarak. Shembulli më i mire i këtyre selefistëve militant është Ansar al-Shariah(ndihmësit e sheriatit) në Tunizi, të cilët paraqesim problem serioz lëvizjes së matur islame Ennahda i cili është i bazuar në idetë e Vëllezërve Mysliman. Shembulli i Tunizisë më së miri flet se sa janë të rrezikshëm selefistët militant xhihadist për modelin e bashkëjetesës dhe stabilitetit për të cilin përpiqen islamistët e matur. Edhe qeveria e matur islamike në Tunizi në gusht të vitit 2013 i ka shpall organizatë terroriste pas vrasjes së liderit opozitar. Vizioni i tyre i sistemit islam në të ardhmen jo që është në kolizion me sekularistët, krishterët, hebrejët dhe pakicat tjera fetare në botën arabe, por ata paraqesin problem serioz edhe  për islamistët e matur. Xhihadistët sot operojnë posaqërisht në Siri ku janë duke luftuar kundër regjimit të Bashar al Asadit dhe në Irak ku janë duke provuar të destabilizojnë regjimin shiit të Nuri al Malikit në Bagdad. Ekzistojnë organizata dhe nënorganizata të shumta të këtyre grupeve militante selefiste xhihadiste. Ndër më të njohurat janë Shteti Islamik Irak dhe Siri(ISIL), i cili sipas disa analistëve është e lidhur me Al-Kaidën, paraardhëse e të gjitha organizatave xhihadiste, të cilin e kanë themeluar Osama bin Ladeni dhe Ajman al Zavahiri. Ajo çka është karakteristike për këtë drejtim selefist është se ata sipas mendimeve të dijetarëve islam respektabil, kanë dalë nga korniza e islamit dhe paraqesin sektën e posaqshme e cila përkujton  sektën e harigjive e cila ishte  paraqitur në kohën pas vdekjes së pejgamberit Muhamed, e cila sektë ka qenë e njohur për vrasjet politike të kundërshtarëve të tyre, e të cilët harigjitë shumë lehtë i kanë shpallur jobesimtar e me këtë edhe caqe legjitime të ndjekjes së tyre.

         Këta xhihadistë radikal, poashtu thirren edhe tekfiristë, pasi që praktikojnë doktrinën e tekfirit(takfir), të cilët  lejojnë vrasjen madje edhe të myslimanëve formal, pasi që i shpallin për jobesimtar, i cili  si i tillë nuk ka kurrfarë baze  në mësimin islam.

Shenim:

                   Osman Softiç është teolog i diplomuar dhe magjistër i marrëdhënieve ndërkombëtare nga Universiteti UNSW në Sidnej. Merret me hulumtimin dhe analizën e çështjeve politike-ekonomike globale me theks të posaqshëm në Azinë Juglindore dhe rajonin e Pacifikut.