Citojmë se në thellësitë e njeriut është i pranishëm një gurbet. Sado që quhen një gurbet dhe ato gurbete që do t’i quajmë pas pak, gurbeti që kemi për qëllim nuk është shkuarja e dikujt nga qyteti i tij ose shteti i tij diku tjetër; përkundrazi ne synojmë ndjerjen pak a shumë të gurbetit të njeriut në këtë botë. Njeriu përjeton ḥuznin (hidhërimin) këtu. Disa njerëz e përjetojnë në një mënyrë shumë të thellë ḥuznin (hidhërimin) dhe në shumicën e rasteve janë të hidhëruar dhe të brengosur.

Gurbeti I Njeriut Sipas Ibn Sīnās

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit tonë me titull: “Me‘rifet” (Urtësia), me urimin e selāmit (paqes). Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne.

Ashtu siç e dini ne kemi një copë herë të mirë, që po shëtitemi në kopështin me trëndafila të mendimeve të çiltra, dëlira të ḥekīm Ebū ‘Alī Sīnās. Ky i urtë madhështor, kishte treguar një mund jashtëzakonisht të madh që kishte të bënte me zgjidhjen e çështjeve të filozofisë dhe urtësisë së atyre ditëve. Ne jemi duke përfituar nga sqarimet e mençura, të urta dhe të zgjuara të mjeshtrit tonë të nderuar që thyejnë, zbërthejnë, zgjidhin kodet e tij.

Ashtu siç e dini tanimë Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā ka një personalitet me shumë drejtime. Ai ishte mjaft autoritar, prestigjioz në fusha si filozofi, logjikë, mjekësi dhe teologji. Gjithashtu ishte dhe njëri nga emrat më të spikatur në letërsi...

Gjatë çastit të tehexhxhudit në gurbet,

Qaj ndaj psherëtimave të mia të çuditshme dhe rrëfej se ç’më ka ngjarë.

Qaj aq shumë duke përkujtuar të Dashurin dhe atdheun tim,

Sa më vjen të hedh edukatën e udhës dhe zakonit mënjanë nga kjo botë.

Unë vij nga atdheu i Ḥabībit dhe jo nga shtetet e huaja dhe të largëta...

Oj Hëna ime takomë përsëri me ata miqtë e mi.

Mjeshtër i nderuar, ashtu siç bëtë të qartë dhe ju, dorëshkrimet e vockla të Ebū ‘Alī Sīnās jo vetëm që janë tejet të bukura, delikate, elegante dhe të urta, por në të njëjtën kohë cekin pika fringo të reja. Madje deri në atë masë sa kur njeriu i lexon në ditët e sotme këto, ai përfshihet nga ndjenja, shqisa se syri, veshi, zemra dhe mendimet e njerëzimit nuk janë çelur ende dhe se nuk ka përfituar një ndërgjegjegjje, vetëdije ndaj këtyre çështjeve që janë zbuluar në të kaluarën.

Rishtas dhe në këtë programin tonë ne duam që të përfitojmë nga dorëshkrimi i tij me titull: “Ḥikmetu’l-Mashriḳijje” (Urtësia Lindore). Thelbi i fjalëve të tij në këtë dorëshkrimin e tij; është shikimi i sālikut (udhëtarit të udhëtimit të brendshëm shpirtëror: Media e Lirë) ose duke kumtuar thënien e tij nefsu’n-nāṭiḳit (shpirtit folës, vetës kuptuese: Media e Lirë) i engjëllit udhërrëfyes mes gjendjes së gjumit dhe zgjimit dhe thënia e engjëllit ndaj tij: “Ky vend nuk është atdheu yt i vërtetë, përse erdhe këtu?! Çohu dhe gjej atdheun tënd”. Edhe thënia: “Unë vij nga atdheu i Ḥabībit dhe jo nga shtetet e huaja dhe të largëta”, të cilën e lexova pak më parë vë gishtin në këtë pikë. Ja pra ky vend përbën burimin e zgjimit të shpirtit. Më pas ai e pyet atë engjëllin udhërrëfyes se ku është atdheu i tij. Ky engjëll udhërrëfyes është ‘Aḳlu’l-Fe‘āli (Mendja Jashtëzakonisht Bërëse, Vepruese: Media e Lirë) dhe i tregon atij se ku duhet të shkojë. Ky këtu është vendi ku ndodh një çarje në horizontet e qenies dhe i ndryshimit në një vend gjeografik të shpirtit, vetes. Kështu që ai fillon udhëtimin drejt pafundësisë. Kjo është një çështje madhështore. Ne do t’iu luteshim që ta komentoni këtë rrëfim, mjeshtër i nderuar.

Sa fatlumë ndihemi që kemi ndjekës të cilët zotërojnë një shkallë të lartë të tillë të diturisë. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Lartësuar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

 

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Sqaroj se kjo poezi e bukur që sapo lexuat është një përmbledhje e dorëshkrimit me titull: “Ḥikmetu’l-Mashriḳijje” (Urtësia Lindore) e filozofit Ibn Sīnā. Megjithëse nuk mund të them se nuk janë lexuar aspak dorëshkrimet e vockla dhe të pavarura si dorëshkrimi i tij me titull: “Ḥikmetu’l-Mashriḳijje” (Urtësia Lindore), mund të them se janë lexuar shumë pak. Fatkeqësisht kjo përmasë e urtësisë së tij është anashkaluar. Kjo çështje që bëtë me shenjë në dorëshkrimin e tij me titull: “Ḥikmetu’l-Mashriḳijje” (Urtësia Lindore) dhe poezia tjetër që lexuat ishin kaq të bukura...

Lārīxhānī: Epo është e mundur që thënia “Oj Hëna ime” që ceket në poezinë e lartpërmendur të jetë engjëlli për të cilin bëhet fjalë në dorëshkrim.

Mjeshtër Dīnānī: Po, patjetër. Ai është ‘Aḳlu’l-Fe‘āli (Mendja Jashtëzakonisht Bërëse, Vepruese). Sërish dhe thëniet “vendi i Ḥabībit” dhe “vendet e huaja” janë mjaft interesante. Qyteti ynë është qyteti i Ḥabībit (të Dashurit). Ky është qyteti i ‘ashḳut (dashurisë) dhe i muḥabbetit (dashurisë së ndërsjellë). Ç’është e vërteta ne nuk duhet të jemi të huaj dhe kështu që nuk jemi. Megjithatë tani në këtë botë, fatkeqësisht jemi në kthetrën e gurbetit. Mua më erdhi një fjalë shumë e bukur ndërmend që ka të bëjë me vendin se ku është qyteti, vendi i Ḥabībit. Para së gjithash bëjmë të ditur se Allāhu i Lavdëruar është Muḥibb (Dashurues). “يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ” “Juḥibbuhum ue juḥibbūnehu” (Ai (Allāhu) i do ata dhe ata e duan Atë (Allāhun)). (Sūre Māide, 54) Duke qenë se është Muḥibb, Ai gjithashtu është dhe Ḥabīb. Ne jemi nga vende hyjnore.

Përsëri si cilësia dhe emërtimi fisnik i të nderuarit Vulë të Shkallës (p.q.m.t.) në gjirin e mbarë të dërguarve (p.m.t.) është Ḥabībullāh (i dashuri i Allāhut). I nderuari Mūsā (p.m.t.) është Kelīmullāh (fjala e Allāhut), i nderuari ‘Īsā (p.m.t.) është Rūḥullāh (shpirti i Allāhut), kurse i nderuari Ibrāhīm (p.m.t.) është Khalīlullāh (miku i Allāhut). Ne vijmë nga atdheu i Ḥabībit (të të Dashurit). Allāhu i Madhëruar është Ḥabību’l-Muṭlaḳi (i Dashuri Absolut), Muḥibbu’l-Muṭlaḳi (Dashuruesi Absolut) dhe Maḥbūbu’l-Muṭlaḳi (i Dashuruari Absolut). Por pavarësisht se vijmë nga qyteti i Ḥabībit dhe se nuk vijmë nga atdhe të huaj, rishtas ne duhet të shohim nëse me të vërtetë jemi përfshirë apo nuk jemi përfshirë në një shqisë gurbeti në këtë botë. Shprehemi kështu sepse kjo me të vërtetë është një çështje mjaft e rëndësishme së cilës duhet t’ua vërë veshin secili që interesohet me huuijjetin (identitetin, kush është) e njeriut dhe jo ata që interesohen me përmasën e jashtme dhe trupin e njeriut si antropologët dhe psikologët: “Citojmë se në thellësitë e njeriut është i pranishëm një gurbet. Sado që quhen një gurbet dhe ato gurbete që do t’i quajmë pas pak, gurbeti që kemi për qëllim nuk është shkuarja e dikujt nga qyteti i tij ose shteti i tij diku tjetër; përkundrazi ne synojmë ndjerjen pak a shumë të gurbetit të njeriut në këtë botë. Njeriu përjeton ḥuznin (hidhërimin) këtu. Disa njerëz e përjetojnë në një mënyrë shumë të thellë ḥuznin (hidhërimin) dhe në shumicën e rasteve janë të hidhëruar dhe të brengosur”.

Kurse disa njerëz të tjerë janë jashtëzakonisht të gëzuar dhe të lumtur. Vallë a njihni dikë në këtë botë që nuk ka përjetuar ḥuznin (hidhërimin)?! Qarkulloni, shëtisni mbarë sipërfaqen, rruzullin tokësor; gjeni dikë që nuk ka përjetuar dhe nuk e di kuptimin e hidhërimit! Nëse dikush thotë se nuk e ka përjetuar dhe nuk e di kuptimin e hidhërimit, atëherë unë dyshoj nga njerëzimi i tij! Vallë a janë gjallesat, kafshët të hidhëruara?! Ato mund të hasin në disa shqetësime; fjala vjen mund të jenë të etura, të uritura, mund të kenë nevoja, mund të jenë sëmurë, mund të kenë dhimbje dhe mund të lodhen, rraskapiten. Po, ato mund t’i jetojnë, përjetojnë këto dukuri, gjendje. Ato mund të ndeshen në disa mundime, vështirësi dhe si përfundim, ato i kapërcejnë dhe mbijetojnë, kaq... Mirëpo nuk janë të hidhëruara, fundja janë të lumtura. Ato e ndjejnë këtë me shqisa për sa kohë që jetojnë dhe pas një kohe ngordhin dhe kalben. As xhemādātet (qeniet, trupat e pajetë) nuk janë të hidhëruara. As bimët... Ju nuk mund të shikoni asnjë pemë të hidhëruar. Asnjë kafshë nuk ka bërë për ḥuznin (hidhërimin) fjalë. Por shikoni poezitë, romane, rrëfimet, tregimet e poetëve. Pothuajse ju nuk mund të rastisni në asnjë epos, gojëdhënë, legjendë, poezi, roman, rrëfim që nuk ka hidhërim brenda.

Lārīxhānī:

Në zemrën time, kam një brengë që nuk ua dua shërimin,

Dua të bëhem i varur ndaj një hidhërimi, shqetësimi që nuk i vjen fundi.

Mjeshtër Dīnānī: Edhe ky ḥuzn (hidhërim) ka shkallë. Hidhërimi i disave është mjaft i thellë, kurse hidhërimi i disa të tjerëve është tepër sipërfaqësor. Sigurisht se këtu nuk dua të them se njeriu është gjithmonë i hidhëruar, sepse ka dhe çaste kur ai është i lumtur. Nëse hidhërimi nuk do të ishte, atëherë as lumturia nuk do të kishte kuptim. Duke cituar këtu thënien e njërit nga poetët bashkëkohorë Xhelāluddīn Humājīt - Allāhu i Madhëruar e mëshiroftë - i cili ka shkruar një gazel (poezi dashurie) të mahnitshëm: “Nëse hidhërimi nuk do të ishte, kjo botë nuk do të kishte një kënaqësi. Nëse lumturia nuk do të ishte atëherë nuk do të kishte kaq shumë tërbim dhe zemërim”. Bëni kujdes, hem në fjalëzën “gam” (hidhërim) dhe hem në fjalëzën “gurbet” (mërgim, qenie i huaj) gjendet shkronja ‘arabe dhe perse “غ” (gajn). Gami (hidhërimi) të jep erën e gurbetit (mërgimit). Shumë mirë, por përse njeriu është i hidhëruar?! Ju këtu mund të më ktheni me nxitim një përgjigje të llojit: “Epo, sepse ai nuk mund të arrijë në dëshirat e tij”. Po, ka gjasa që këto të jenë burimi i hidhërimit të tij. Ose mbase njeriu ka humbur diçka të bukur, të mirë që kishte. Edhe kjo është një përgjigje e saktë.

Krahas kësaj herë-herë ka njerëz të cilët mund të jenë të hidhëruar megjithëse nuk kanë humbur asgjë, nuk kanë pësuar asnjë dështim dhe kanë përftuar, siguruar gjithçka. Vallë a mund të thoni nëse ky njeri nuk do të mund ta kuptojë hidhërimin?! Të paktën ai mund të hidhërohet madje se ka lënë epokën e rinisë pas. Ne mund të themi se kjo është gjëja më e vockël për të cilën ai mund të hidhërohet. Madje atë mund ta hidhërojë humbja e diçkaje dhe se tanimë është duke u plakur, ose të paktën mendimi se do të vdesë. Ai ka çdo gjë, ai ka siguruar gjithçka; ai nuk ka asnjë mangësi, ose të metë dhe nuk është i sëmurë. Por vallë a ka mundësi që ai të mos jetë duke menduar vdekjen?! Vallë a ka ndonjë njeri që nuk mendon aspak se do të vdesë?! Secili e di se do të vdesë një ditë. Madje dhe ky mendim në vetvete lind hidhërimin. Ḥuzni (hidhërimi) është përftimi i njeriut.

Lārīxhānī: Vallë ç’lloj lidhjeje krijon ky poet mes hidhërimit dhe kënaqësisë në rreshtat e mëposhtëm?!

Unë dhe hidhërimi im kemi shumë kuptime për të thënë,

Nuk bëhet fjalë për një gëzim pa brenga në këtë jetë.

Mjeshtër Dīnānī: Ai do të thotë se nëse hidhërimi nuk do të ishte, atëherë as gëzimi nuk do të kishte kuptim dhe nëse hidhërimi nuk do të kishte kuptim, atëherë as lumturia nuk do të kishte ndonjë kuptim. Ne mund të duhet ta pakësojmë, ose mund të duhet ta asgjësojmë në njëfarë mënyre këtë hidhërim, kështu që të mund të vijë lumturia në vendin e tij. Pas tij vjen një hidhërim i dytë dhe më tej përsëri lumturia... Ky cikël vazhdimisht qarkullon dhe rrotullohet në këtë mënyrë. Këta janë të njëpasnjëshmit e njëri-tjetrit. Njeriu jeton mes hidhërimit dhe lumturisë ose jeton brenda këtyre të dyve. Domethënë nuk ka diçka si hidhërimi absolut. Madje dhe në qoftë se është një hidhërim i vazhdueshëm, pas njëfarë kohe dhe vetë ky hidhërim nis të japë lumturi. Ose njëri shkon dhe tjetri vjen. Gjithashtu nuk ka as diçka si lumturia absolute.

Në këtë pikë unë dua t’u jap thënieve “atdheu i Ḥabībit” dhe “qytetet e huaja” kuptim në poezitë që ju lexuat. Kështu që ne do të përftojmë një përfundim nga këto thënie dhe do të kalojmë në poezinë e Shejkhu’r-Reīsit. Njeriu është gārib (i huaj) dhe e ndjen gurbetin (mërgimin, qenien i huaj). Shumë mirë, por përse njeriu e ndjen gurbetin?! Njeriu ndonëse është në atdheun e tij, rishtas ai ndonjëherë ndjen një gurbet. Ai e ndjen këtë gurbet sepse mendon për prejardhjen, thelbin e tij. Gjallesat, kafshët nuk mendojnë për prejardhjet e tyre dhe se nga vijnë. Mirëpo njeriu pavarësisht se jeton mirë e bukur në atdheun dhe qytetin e tij, sërish ai ngre pyetjen se nga vjen prejardhja, thelbi, zanafilla e tij.

Lārīxhānī:

Kur erdhën?!

Dhe për ç’përmirësim erdhën?!

Mjeshtër Dīnānī: Dhe drejt ku po shkojnë?! Madje dhe fëmijët e vegjël i shtrojnë prindërve të tyre pyetjen se nga po vijnë?! Qartësoj se fëmijtë e vegjël i bëjnë më mirë këto lloj pyetjesh. Por pas njëfarë kohe ata rriten dhe duke qenë se janë të zënë me gjërat, sendet e kësaj bote, tanimë ata reshtin bërjen e këtyre lloj pyetjeve. Diku hasa në një shkrim humoristik: “Fëmija i ngre të ëmës së tij pyetje se nga dhe përse e kishin sjellë në këtë botë, kurse nëna e tij nuk dinte se ç’përgjigje t’i jepte. Si përfundim mendoi me vete se sqarimi që do të bënte se ai kishte ardhur në këtë jetë, si një vezë e pllenuar në mitrën e nënës do t’i vinte tejet rëndë fëmijës për ta kuptuar. Kështu që ëma i kthen këtë përgjigje të bukur: “Unë teksa isha ende e re, ti ishe në dëshirat e mia. Ti je fryti i dëshirave të mia". Kjo është një përgjigje shumë e saktë. Kështu që nënat teksa janë ende vajza të mitura, vockla dhe kur dalëngadalë arrijnë në moshën e pjekurisë, ato dëshirojnë që të bëhen me fëmijë.

Lārīxhānī:

Nënë sillna një dëshmi, thonë,

Kështu që me qumështin tënd...

Pra ata tregojnë qumështin e nënës si një dëshmi për këtë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pohoj se është pikërisht kështu. Si rrjedhojë çdo njeri mendon se nga ka ardhur dhe se ku do të shkojë. Nuk ka asnjë që të mos e mendojë vdekjen. Njeriu dhe si vetë është një qenie që mendon vdekjen. Kurse më pas ai shtron pyetjen se çfarë do të ndodhë pas vdekjes. Ne e kishim prekur këtë dhe në mësimet tona të shkuara: “Teksa disa njerëz e dinë si një kufi vdekjen, disa njerëz të tjerë e pranojnë si një fund atë. Që në të dyja rastet njeriu heton se ku do të shkojë pas vdekjes”. Këto janë pyetje dhe mendime të lashta të Īrānit. Sa më shumë që rritet qenia e njeriut të zënë me gjërat e kësaj bote, aq më pak i pyet dhe këto pyetje. Madje nuk ka rëndësi se sa rritet kjo qenie e zënë, përsëri pyetjet e lartpërmendura do t’u vijnë herë pas here në mendje. Pyetja e tij se nga ka ardhur thelbi i tij, shërben për të mësuar se ku është atdheu i vërtetë i tij. Pikërisht ashtu siç ka përshkruar dhe poeti, njeriu nuk ka ardhur nga një atdhe i huaj, por ka ardhur nga atdheu i Ḥabībit (të Dashurit).

Shumë mirë, por përse e ndjen gurbetin (qenien e huaj) në këtë botë?! Përgjigjemi sepse ai pyet vazhdimisht se ku është atdheu i vërtetë i tij. Njeriu nuk mendon asnjëherë se kjo botë është atdheu i vërtetë i tij. Përse?! Vallë a ka dikush që të mund të mendojë se do të mbesë, qëndrojë deri në pafundësi në këtë botë?! Në çastin që ai mendon se nuk është i përhershëm në këtu, ai arrin në përfundimin se është i improvizuar, i përkohshëm në këtë botë. Në çastin kur përfshihet nga mendimi i amanetit, porosisë, tanimë zë fill shqisa e gurbetit (qenies së huaj). Atëherë ç’duhet të bëjë për të shpëtuar nga gurbeti?! Ashtu siç bëtë të qartë dhe ju, ai ngadalë-ngadalë duhet të fillojë meditimin dhe ky sālik (udhëtar) duhet të nisë udhën dhe të gjejë prejardhjen, thelbin, zanafillën bashkë me atë engjëllin udhërrëfyes.

Kur ai e gjen thelbin e tij, do të zërë fill pakësimi i kësaj ndjenjës së gurbetit në të dhe (këtej e tutje) do të ndikojë më pak tek ai. Por me cilën udhë është e mundur kjo?! Vetëm me ndërgjegjje. Shikoni, ndërgjegjja është gjithmonë mu‘āṣir (bashkëkohore). Ne duhet të mendojmë mbi këto fjalëza që them herë pas here. Ne nuk jemi bashkëkohorë as me të shkuarën dhe as me ngjarjet që kanë ndodhur në të shkuarën. Madje dhe ndodhitë e djeshme nuk janë bashkëkohoret tona. As ato të nesërmet. Ne jemi bashkëkohorë vetëm me këtë çast ku ndodhemi. Gjëja e vetme që është bashkëkohore me ne është ndërgjegjja.

Ndërgjegjja nuk i përket kurrë kohës së shkuar. E vërteta do gjithmonë që të kapërcejë, tejkalojë kohën. Vallë a burgoset ajo dhe merr fund brenda një kohe të caktuar, apo (pavarësisht kohës) qëndron e përhershme?! E vërteta është gjithmonë e vërtetë. Nuk ka diçka të quajtur si e vërteta e djeshme, e sotme dhe e nesërme. Për fat të keq që këto thënie mund të përdoren në ditët e sotme. E vërteta e të djeshmes mori fund; mirëpo vetë e vërteta nuk do të marrë fund. Gjëja që merr fund, në fund të fundit nuk është e vërtetë. E vërteta është e qëndrueshme, e fiksuar dhe e pafund. Në programet tona të shkuara ne u kemi dhënë gjërësisht dhe shpeshherë vend çështjes se ç’është kuptimi i vërtetës dhe kemi zënë në gojë kuptimet, përshkrimet e larmishme se ajo është “fjala e duhur, e përshtatshme me të vërtetën”. E vërteta gjithmonë e kapërcen kohën.

Gjëja që ishte e vërtetë përpara disa miliarda vitesh, vazhdon të jetë e vërtetë dhe tani do të vijojë të jetë e vërtetë dhe në të ardhmen. E vërteta është një ndodhi mbi kohën. Gjithashtu dhe ndërgjegjja është gjithmonë mu‘āṣire (bashkëkohore). Ajo që ka rëndësi është se çfarë ndërgjegjegje kemi në ditët tona. Këtu lejomëni t’iu lajmëroj se thënien: “Gurbetu’l-Garbijje” (Gurbeti, Mërgimi, Qenia i Huaj, i Perëndimit: Media e Lirë) e ka përdorur hem Ibn Sīnā dhe hem Shejkhu’l-Ishrāḳi (Imām Suhreverdī): “Ḳiṣṣatu’l-Gurbeti’l-Garbijje” (Rrëfimi i Mërgimit, Qenies së Huaj të Perëndimit)... Por përse gurbeti është garbijje (i huaj, i perëndimit)?! Vallë a kihet një kuptim gjeografik për synim me këtë fjalëz?! Ne kemi një lindje dhe një perëndim në kuptimin gjeografik, i cili shpreh një ndarje gjeografike. Përveç kësaj kjo fjalëz që Ibn Sīnā e ka shprehur në veprën e tij me titull: “Ḥikmetu’l-Mashriḳije” (Urtësia Lindore) nuk është përdorur në kuptimin gjeografik. Ajo që synohet me këtë fjalëz është lindja e të vërtetës. Por çfarë do të thotë sharḳu (lindja) dhe garbi (perëndimi) i të vërtetës?! Nga cila anë lind e vërteta?! Vendlindja e të vërtetës është mashriḳu (lindja). E vërteta është pikërisht si dielli. E vërteta dhe ndërgjegjja janë diell dhe dritë. Vendi i shfaqjes së të vërtetës dhe ndërgjegjjes është vendlindja e diellit të të vërtetës.

Larixhānī: Shumë mirë, mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po, mjeshtër i nderuar, ju e sollët çështjen tek një pikë tejet e hollë.

Nuk bëhet fjalë për një ndryshim as nga lindja dhe as nga perëndimi (për shpirtin),

A e përfshin dielli veten nga grimca?! A alivanoset qiriri kur shikon fluturën?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, ja pra është pikërisht kjo. Pra vendlindja e të vërtetës... Vendlindja e të vërtetës është vendlindja e të diellit të të vërtetës nga brendia e njeriut.

Lārīxhānī:

Ky trup është si figura e luanit tek flamuri,

Mendimi e vë trupin nga çasti në çast në lëvizje.

Nga Lindja vjen flladi i ëmbël i mendimit,

Kurse nga Perëndimi vjen perëndimi me murtajën e zezë të ditës.

Lindja e erës së mendimit është një Lindje tjetër,

Kurse Perëndimi i erës së mendimit është një drejtim tjetër.

E mrekullueshme...

Mjeshtër Dīnānī: Po, pra nëse e vërteta del në dukje, shfaqet pra nëse ajo duhet të përmblidhet në të dukshmen fundoset. E vërteta nuk mund të burgoset në të dukshmen. Sepse ajo është gjithëpërfshirëse dhe nuk mund të përmblidhet në të dukshmen tonë të kufizuar. Nëse ne do të mundohemi ta kufizojmë të vërtetën me formë, atëherë ajo do të fundoset. Ky është dhe perëndimi i të vërtetës (magribi, vendperëndimi i saj). Nëse një e vërtetë e lindur dhe e pafund kufizohet me një formë, koncept, ose vërtetësi, tanimë ky vend bëhet gurbet. Në këtë pikë lejomëni që të bëj një përshkrim tjetër lidhur me çështjen e sipërcituar. Ne në këtë çast jetojmë në një botë ku mbretëron, sundon arti dhe janë shfaqur një mori lloj artesh në këtë botë. Për shembull artet pamore (grafika, informatika, imazheria, kinemaja, piktura, skulptura, teatri, etj). Në veçanti kinemaja përbën artin e shtatë sot dhe është e një rëndësie jetike. Çdo artist është i detyruar që të mbështetet në një teori logjike, racionale. Nëse artisti nuk ka ndonjë teori ku ka mbështetur artin e tij, atëherë ky art është i pavlerë dhe madje as është dhe as nuk quhet as art. Arti duhet të mbështetet në një botëkuptim, mendim logjik dhe në një të vërtetë racionale.

Ne nuk kemi asgjë për të thënë deri këtu. Por a mund t’i ulim, zvogëlojmë të vërtetat racionale në forma, pamje?! Nëse i ulim këtu ndodh një fatkeqësi. Nuk mund të dyshohet mbi faktin se arti është i mbështetur në ‘ālemu’l-‘aḳli (botën e mendjes) dhe në ‘auālimun nā mutenāhī (botërat e pafundme). Mirëpo nëse e ulim, zvogëlojmë botën e të vërtetës dhe shikimit në pamje do ta kemi bërë fli, theror atë. Njëra nga shkaqet e qenies së varur të botës së ditëve tona ndaj gurbetu’l-garbijjes (qenies së huaj të të huajës, perëndimit) është kthimi i shpinës ndaj vendlindjes së të vërtetës së pafund dhe burgosja në pamje e saj. Vendi i burgosjes së të vërtetës në pamje është vendi i perëndimit të saj. Ajo që kihet për synim nga fjalët sharḳ (lindje) dhe garb (perëndim) për të cilat kanë bërë fjalë Ibn Sīnā dhe të urtët e tjerë janë vendet e lindjes dhe perëndimit të të vërtetës. Kur njeriu burgoset vetëm në pamje dhe kur duke kaluar përtej kësaj pamjeje, duke mos mundur të shtrihet drejt shikimit dhe pafundësisë, atëherë ai bëhet i varur ndaj gurbetu’l-garbijjes (qenies së huaj të të huajës, perëndimit).

Disa njerëz në epokën tonë kur bëjnë për absoluten fjalë ata drejtojnë pretendimin se është një shpikje, trillim i mendjes sonë. Pa shikoni se sa të hutuar dhe të shpërqendruar janë këta njerëz. Ata nuk janë në dijeni se universi është i mbushur plot me absoluten. Meqenëse gjendja është kështu, vallë përse ne nuk mund të arrijmë në absoluten?! Ne si pasojë e vënies së absolutes mënjanë dhe uljes, zvogëlimit të gjërave në forma, pamje, pandehim se absolutja është një shpikje, trillim (ose një interes, përfitim mendor). Vallë a shkojmë ne nga absolutja drejt të kufizuarës, të kushtëzuarës, apo shkojmë nga e kufizuara drejt absolutes?! Ne arrijmë nga absolutja në të kufizuarën. Nëse absolutja nuk do të ishte, atëherë vallë ç’kuptim mund të kishte e kufizuara?! E kufizuara është dukja, shfaqja në një formë të kufizuar, të kushtëzuar të absolutes. Në shtesë miratojmë se çështja e absolutes dhe të kufizuarës është një çështje mjaft e thellë. Ja pra nga këtu buron dhe përplasja (artificiale) mes filozofisë dhe shkencës.

Sot filozofët e shkencës, ose mbështetësit, përkrahësit e shkencës, ngrejnë pretendimin se filozofia është jo funksionale, e kotë dhe se është e përbërë nga një sërë shpikjesh, trillimesh mendore. Megjithatë këta njerëz nuk e kanë parasysh se nëse nuk ka filozofi, atëherë nuk do të mund të ketë as shkencë. Nëse nuk do ishte filozofia, atëherë as shkencat e tjera nuk do të kishin as vlerë dhe as vend. Autoriteti i shkencave është me filozofinë. Filozofia kalon përtej kufinjve fizikë. Edhe sharḳu (lindja) është kapërcimi, tejkalimi i gurbetu’l-garbijjes (qenies së huaj e të huajës). Ne këtu nuk po bëjmë për lindjen dhe perëndimin fjalë në kuptimin gjeografik. Synimi i Ibn Sīnās me thënien: “Ḥikmetu’l-Mashriḳijje” (Urtësia Lindore) është lindja e të vërtetës.

Lārīxhānī: Po, mjeshtër i nderuar, ky ishte një sqarim shumë i bukur. Nga pjesa që është deri këtu kemi arritur në përfundimin se qëllimi i Ibn Sīnās nuk ishte lindja dhe perëndimi në kuptimin gjeografik. E kundërta sharḳ (lindje) do të thotë vendlindja e urtësisë dhe të vërtetës që shpreh ndriçimin ku ka arritur sāliku (udhëtarit), apo nefsu’n-nāṭiḳi (shpirtit folës) si pasojë e përfundimit të një udhëtimi të brendshëm. Kështu që më pas dhe shkolla e Ḥikmetu’l-Ishrāḳijjes (Urtësisë Lindore) ka marrë këtë formë sipas kësaj baze. Si rrjedhojë pohojmë se fjalët lindje dhe perëndim këtu shprehin klimën ku lind dielli i urtësisë dhe nuk shprehin anët, drejtimet gjeografike.

Kur nefsu’n-nāṭiḳi (shpirti folës) e pyeti engjëllin udhërrëfyes se ku duhet të shkonte, engjëlli udhërëfyes i tregon klimën e sharḳut (lindjes) atij dhe i mëson metodën dhe mënyrën që do të sigurojnë përshkimin e këtyre pikësynimeve. Më tej ai kërkon një shenjë nga ai; të cilin e sqaron në dorëshkrimin me titull: “Manṭiḳu’ṭ-Ṭajri” (Logjika e Zogut) këtë. Ky dorëshkrim është pothuajse në të njëjtën lidhje, kontekst, kuptim me dorëshkrimin me titull: “Ḥajj Ibn Jeḳḍḥāni” dhe “Ḳaṣīdetu’l-‘Ajnijje”. Në tërë këto dorëshkrime ne vëmë re se Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā ka grisur, hequr perden e të fshehtës mbi shtresat e shpirtit, vetes dhe se ka vënë anën e brendshme, ose brendinë e njeriut në dukje. Kur nefsu’n-nāṭiḳi (shpirti folës) i bëri engjëllit udhërrëfyes pyetjen, se cila është shenja në mundësinë e daljes mbanë të kësaj, ai i dha përgjigjen se duhet të përparojë qoftë këmbëzbathur (“Shko dhe mos pyet si”) dhe shtoi se një dritë shpirtërore do të vinte dhe do ta ndihmonte atë. Që të tëra këto çështje janë janë një mjet, ndërmjetësim në shkëlqimin në luginën e urtësisë të Shejkhu’l-Ishrāḳit, i cili ka përfunduar, plotësuar punën e mbetur përgjysmë të Shejkhu'r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās.

Mjeshtër Dīnānī: Po, me të vërtetë ashtu është. Madje dhe vetë Shejkhu’l-Ishrāḳi e përshkruan vendin e fillimit të filozofisë së tij si vendin e fundit ku ka arritur Shejkhu’r-Reīsi. Pra Shejkhu’l-Ishrāḳi e shikon filozofinë e tij si një vijim i filozofisë së Ibn Sīnās. Ndonëse disa njerëz e klasifikojnë si një filozof meshshāī (ecës, lëvizës, peripatetik) dhe ishrāḳī (iluminacionist, ndriçues) atë, ne kemi qëndruar vazhdimisht mbi çështjen se ky klasifikim në të vërtetë nuk është i saktë. Gjithashtu dhe Shejkhu’l-Ishrāḳi ka lajmëruar se Ibn Sīnā në të vërtetë është një filozof ishrāḳī (iluminacionist, ndriçues). Ashtu siç kam përcaktuar dhe më parë “Ḥikmetu’l-Mashriḳijje” (Urtësia Lindore) ka kuptimin e domosdoshmërisë së arritjes në lindjen e të vërtetës. Edhe udha ku lind e vërteta ka një Khiḍr, i cili është ‘Aḳlu’l-Fe‘āli (Mendja Jashtë Mase Bërëse, Vepruese), ose engjëlli i shpalljes. Këta janë udhërrëfyesit e njeriut.

Shprehemi kështu sepse njeriu nuk mund të përparojë në mungesë të një udhërrëfyesi. Si përfundim njeriu duhet të bëjë përpjekje dhe duhet të gjejë rrugëdalje pikërisht si Ḥajj Ibn Jeḳḍḥāni. Ai nuk duhet të bëjë në asnjë mënyrë vendnumërim. Sepse në atdheun e gurbetit nuk ka vendnumërim. Unë nuk duhet të strehohem në qytetet e gurbetit, përkundrazi unë duhet të udhëtoj drejt atdheut të Ḥabībit. Madje vetë ky stil përparimi është një udhëtim në vetvete dhe shpreh arritjen në të vërtetën dhe vërtetësinë. Shikoni dhe kjo çështja e të vërtetës dhe vërtetësisë është jashtëzakonisht e rëndësishme. Kështu që ne e kemi shqyrtuar me dhjetra herë më parë këtë çështje. Shkoni dhe ngrijani këtë pyetje kujt të doni, secili do t’iu kthejë përgjigjen se ka drejtë dhe se është realist. Gjenden shumë pak njerëz që nuk e shikojnë veten se kanë të drejtë dhe nuk janë realistë. Megjithatë pyetja që duhet të shtrojmë këtu është se ç’është realizmi, vërtetësia ose uāḳi‘ijjeti?! Mbase ajo është gjëja më e qartë.

Vallë a ka dikush që të mund të dyshojë për vërtetësinë?! Secili pretendon se e di vërtetësinë. Por nëse këtyre njerëzve u pyesni përshkrimin e vërtetësisë, ç’lloj përgjigjeje do t’iu kthejnë?! Po, miratojmë se kjo tryeza përpara nesh ka një vërtetësi. Shumë mirë, por nëse çdo gjë që shikojmë përreth ka një vërtetësi, atëherë cila është vetë vërtetësia në këtë gjendje, rast?! Këtu nuk ka një lojë fjalësh; sepse të tëra këto kanë një vërtetësi. Kur unë them se gjithçka ka një vërtetësi, kjo është si pasojë e zotërimit të një vërtetësie të këtij universi. A është universi një vërtetësi?! Përse ne nuk themi se pse “është vërtetësi” por themi se “ka vërtetësi”?! Sepse vërtetësia është më e gjërë se universi. A është vërtetësia më e gjërë, apo universi?! Lejomëni t’iu pyes një pyetje këtu, sepse gjëja që shenjuat ishte mjaft e rëndësishme. Vallë a është vërtetësia - qoftë në gjendjen e tanishme qoftë gjatë historisë - vetë gjëja që është krijuar vetë, apo ajo përfshin dhe gjërat të cilat nuk kanë ndodhur teksa ishin gati duke ndodhur?! Edhe gjërat që nuk kanë ndodhur janë një vërtetësi. Kurse një pyetje tjetër e imja është dhe kjo: “Vallë a është vërtetësia, diçka që ka ndodhur në të shkuarën dhe vijon dhe në këtë çast, apo ajo përfshin dhe gjërat që do të ndodhin dhe në të ardhmen?!” Unë dua të dëgjoj përgjigjen e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.).

Lārīxhānī: Asgjë nuk është jashtë mbretërimit, sundimit të vërtetësisë.

Mjeshtër Dīnānī: Kjo është e një rëndësie jetike. Si ajo që ka ndodhur në histori ashtu dhe ajo që po ndodh tani në këtë çast është një vërtetësi. Edhe kjo tryezë që gjendet përpara nesh ka një vërtetësi. Madje dhe gjërat të cilat kanë mundësi të ndodhin, por nuk ndodhin si pasojë e një mori shkaqesh apo kushtesh janë një vërtetësi. Përsëri gjërat që do të ndodhin dhe do të vijojnë të ndodhin në të ardhmen janë një vërtetësi. Sa është përfshirja, shtrirja e vërtetësisë?! Një pafundësi. Si rrjedhojë pohojmë se kemi të drejtë të themi nëse gjërat, sendet kanë apo nuk kanë një vërtetësi. Çdo gjë ka një vërtetësi, sepse vetë vërtetësia është e pafund. Mirëpo çdo gjë që shenjojmë nuk është e pafund; e kundërta është e kufizuar.

Lārīxhānī: “إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ” “Idhā ueḳ‘ati’l-uāḳi‘atun” (Kur të ndodhë ajo ngjarje (ḳijjāmeti) e cila do të ndodhë). (Sūre Uāḳi‘a, 1)

Mjeshtër Dīnānī: Shikoni, se sa elegant që është ājeti i mësipërm ḳuranor! Folja “ueḳa‘at” (ndodhi) që kalon në këtë ājet është në kohën e shkuar. “لَيْسَ لِوَقْعَتِهَا كَاذِبَةٌ” “Lejse liuaḳ‘atihā kādhibetun” (Nuk do të ketë askush që për atë ngjarje të jetë përgënjeshtrues). (Sūre Uāḳi‘a, 2) Nga këtu del në pah se gjëja që ka ndodhur në të shkuarën nuk është një gënjeshtër. Pra a ka mundësi që të mund të jetë gënjeshtër?! Si përfundim ajo ka ndodhur. As nuk kemi mundësi që të ndryshojmë të shkuarën. Ju mund të ndryshoni të ardhmen; por e shkuara nuk mund të ndryshohet. Shumë mirë, por a bën fjalë ky ājet i nderuar ḳurānor vetëm për të shkuarën?! Ku bën me shenjë?! Zbardhim se ājeti i lartpërmendur ḳurānor adreson, cilëson një vërtetësi që do të ndodhë në të ardhmen. Ju këtu mund të pyesni se përse Ḳur’āni Famëlartë përdor një folje të kohës së shkuar për një ngjarje që do të ndodhë në të ardhmen. Vallë përse Ḳur’āni Fisnik përdor zgjedhimin e kohës së shkuar të foljes “ueḳa‘at” (ndodhi), në vend të zgjedhimit të kohës së tashme të foljes “teḳa‘u” (është duke ndodhur, po ndodh, do të ndodhë)?! Gjuhëtarët, studiuesit e gjuhës kanë bërë një sqarim shumë të bukur këtu: “Zgjedhimi i një folje në kohën e tashme është pikërisht si zgjedhimi i një folje në kohën e ardhme. Ky zgjedhim është për nënvizim.

Lārīxhānī: Në fakt këtu ne kemi hequr kushtin e kohës për një ngjarje, vërtetësi që do të ndodhë në të ardhmen. Sepse kjo vërtetësi kishte filluar në të shkuarën. Ajo po ndodh, rrjedh tani dhe do jetë kështu dhe në të ardhmen.

Mjeshtër Dīnānī: Po. Me të vërtetë është hequr kushti i kohës nga kjo ngjarje që citova. Për më tepër letrarët dhe komentuesit kanë dhënë përgjigje shumë të bukura për disa njerëz që kanë mbetur, ngecur në kushtin, zgjedhimet e foljeve në kohën e shkuar, tashme dhe të ardhme: “Shkaku i shprehjes me një folje të kohës së shkuar të një dukurie, gjëje, veprimi që do të ndodhë në mënyrë të prerë në kohën e tashme (ose të ardhme) është theksimi”. Këtu koha e tashme është pikërisht si koha e shkuar. Pra kjo ka kuptimin se ngjarja ashtu siç ka ndodhur pikërisht në të shkuarën, do të ndodhë dhe në të arshmen. Kjo është fjala e letrarëve. Megjithatë në thënien që kam sqaruar: “Vërtetësia nuk ka të shkuar, të tashme dhe të ardhme”, tanimë nuk mund të bëhet fjalë për asnjë lloj kohe (me kuptimin dhe zgjedhimin në gramatikë).

Lārīxhānī: Gjithashtu është i pranishëm dhe një sqarim i Ibn Sīnās në këtë drejtim: “Vdekja çel sythe brenda jetës (që nga fillimi i qenies së jetës)”. Pra ḳijjāmeti ynë ka nisur në të vërtetë.

Mjeshtër Dīnānī: Po, patjetër. Ne në programet tona të mëparshme kemi njoftuar me dhjetra herë për këtë: “Madje disa kujdestarë, miq të Allāhut të Lartësuar e dëshmojnë, shikojnë ḳijjāmetin teksa janë ende në këtë botë. Këta janë njerëz që kanë kapërcyer kohën. Në këtë pikë ne kishim shqyrtuar dhe rrëfimin e Zejd Ibn Ḥārithes. Teksa po tregonim rrëfimin e Zejd Ibn Ḥārithes, bëmë të qartë se gjatë çasteve të dremitjes së tij, si pasojë e ndikimit të agjërimit të muajit të bekuar të Ramaḍānit dhe dobësisë i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) e kishte pyetur se si u gdhie. Kurse ai kishte dhënë përgjigjen: “Si një rob besimtar”. I dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) e kishte pyetur përsëri: “Cila është shenja e jaḳīnit (dëshmisë së prerë, të qartë)?!” Zejd Ibn Ḥārithe i kishte kthyer përgjigjen: “Shikimi im i banorëve të Xhennetit dhe i banorëve të Xhehennemit dhe dëgjimi im i zërave të tyre madje dhe në këtë çast”.

Sqarojmë se ndonëse kjo ngjarje ka ndodhur në të shkuarën, në thelb kjo është përtej kohës. E vërteta gjithmonë përparon duke kapërcyer kohën, pra përtej kohës. Ajo nuk rri në asnjë mënyrë e fiksuar, e lidhur në prangat e kohës dhe ndërgjegjja është gjithmonë bashkëkohore. Nuk ka asnjë ndërgjegjje që nuk është bashkëkohore. Ndërgjegjja nuk vjetrohet kurrë. Ajo është gjithmonë e re. Por dikush i cili ngec në vorbullën e kohës dhe nuk mund të kalojë përtej kohës dhe vendit është gjithmonë brenda një gurbeti dhe ky është pikërisht dhe saktësisht gurbetu’l-garbijje. Këto thënie me të cilat Ibn Sīnā ka zënë fill veprën e tij me titull: “Ḥikmetu’l-Mashriḳijje” (Urtësia Lindore) dhe të cilat Imām Suhreverdī i ka vijuar (me konceptet “ishrāḳ” (iluminacionizëm, ndriçim) dhe “nūr” (dritë)) nuk bartin një kuptim gjeografik. Nëse do të ishte kështu, atëherë në ditët e sotme nuk do të kishte njerëz që kërkojnë të vërtetën në Perëndim. Në shtesë e përforcojmë këtë duke ju vënë në dijeni se kushedi se sa njerëz ka në Perëndim të cilët dëshmojnë për lindjen e të vërtetës.

Kundrejt kësaj hedhim dritë se ka njerëz që jetojnë në Lindje dhe janë të varur ndaj gurbetu’l-garbijjes. Këta njerëz ndonëse janë sharḳī (lindorë) në këndvështrimin gjeografik, ata janë gāribë (të huaj, mërgimtarë, në gurbet) në pikëpamjen mendimore. Sepse ata nuk kanë mundur të arrijnë në të vërtetën.

Lārīxhānī: Mjeshtër i nderuar, kjo ishte një çështje shumë e bukur. Kështu që tani do t’iu lutem që ta përmblidhni, jepni fund kësaj çështjeje. Sepse koha jonë u ngushtua së tepërmi. Ne duam të bëjmë fjalë dhe për dhunimin, padrejtësinë që iu është bërë Ibn Sīnās dhe duam ta mbrojmë atë. Ai nuk i ka shkruar me një teknikë të caktuar këto dorëshkrime; përkundrazi ai i ka përpiluar duke patur ājetet e nderuara ḳurānore dhe ḥadīthet fisnike parasysh. Nëse do të ishte thënia e duhur, këto kanë zier menjëherë në zemrën e tij. Këtu qëndron dhe bukuria e çështjes: “Thënia e engjëllit udhërrëfyes sālikut (udhëtarit) për nisjen e udhëtimit dhe se një dritë shpirtërore do ta ndihmonte atë. Unë dua t’i lexoj këto thënie: “Nëse mbikqyrja, përkujdesi yt dhe dëshira jote, arrin në një shkallë ku do të shfaqet drita e të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar, atëherë do të lindë dielli i të vërtetës dhe drita e kësaj do të pasqyrojë tek sāliku (udhëtari)”.

Mjeshtër Dīnānī: Pra, kjo është për dhënien shtysë të nisjes së njeriut në udhë. Nëse ai niset në udhë, atëherë atë do ta arrijë dhe drita. Por nëse mbetet në vendnumërim dhe nuk lëviz, atëherë ky është një shkatërrim. Ndalimi dhe ulja nuk është e lejuar. Ai duhet të përparojë në këtë udhë.

Lārīxhānī: “أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ” “Efemen sheraḥa’ll-llāhu ṣadrahu li’l-Islāmi fehue ‘alā nūrin min Rabbihi” (Dhe kujt ia çan, hap, zgjeron Allāhu kraharorin e tij për Islām, ai është mbi një dritë nga Zoti i tij). (Sūre Zumer, 22) Ai në fakt komenton pikërisht këtë ājet ḳurānor.

Mjeshtër Dīnānī: Nëse do të kujtoheni ne kishim qëndruar shumë mbi ājetin ḳurānor: “وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا” “Ue’l-ledhīne xhāhedū fīnā lenehdijennehum subulenā” (Dhe ata të cilët luftuan për hirin Tonë, nuk ka dyshim se Ne do t’i udhëzojmë në udhët Tona). (Sūre ‘Ankebūt, 69) në programet tona paraardhëse. Por, ç’kuptim ka mundimi dhe luftimi i këtushëm?! Kjo ka kuptimin e lëvizjes, mosqëndrimit në vendnumërim dhe mosqenies përtac.

Lārīxhānī: Kjo thënie përputhet tej mase dhe me një thënie të të nderuarit imzot Imām ‘Alīut (p.m.t.): “Ai (njeriu i udhëtimit të brendshëm moral) ka ringjallur mendjen e tij, ka vrarë egon, epshin e tij, ka dobësuar trupin e tij, ka zbutur ngurtësinë e tij, ka ndezur një pishtar të fuqishëm drite për veten e tij dhe ka vijuar në udhën e drejtë duke ndriçuar përpara tij”.

Mjeshtër Dīnānī: Sa fjalë e mahnitshme që është thënia e tij: “Ai ka zbutur ngurtësinë e tij!” Shikoni e tërë çështja qëndron në shkuarjen nga ngurtësia në butësi, delikatesë, zbutje. Kjo botë është bota e gilzetit, ngurtësisë. Kjo është bota e ngurtësisë dhe errësirës së lëndës. Ndërkohë njeriu do të arrijë në butësinë e shpirtit dhe në dritën e kuptimit, si dhe nga ngurtësia drejt në butësi. “Zbutja e ngurtësisë”; ja pra kjo është thënia e të nderuarit imzot (p.m.t.). Pra nëse qëndrojmë në ngurtësi, shikojmë vetëm errësirë dhe zëmë fill të ankohemi. Kurse një dijetar ka thënë një fjalë të urtë, të pranishme në formën: “Në vend që të ankohesh nga errësira ndiz një qiri”. Pra nëse vetëm do të ulemi dhe do të ankohemi, do të vijojmë të mbesim ashtu siç jemi në errësirë. Çohuni, lëvizni dhe ndizni një qiri. Kështu që do të zhduket dhe errësira. Këtu ndezja, ndriçimi i qiririt është vetë ndërgjegjja.

Lārīxhānī: Po, me të vërtetë e ka përkufizuar në një mënyrë madhështore këtë. Edhe Imām Suhreverdī në veprën e tij me titull: “Gurbetu’l-Garbijje” (Mërgimi, Qenia i Huaj i Qenies s Huaj) ka cekur hubūṭin (uljen, zbritjen) dhe ‘urūxhin (lartësimin, ngritjen). Gjjthashtu dhe hirësia juaj keni vënë theksin në bukurinë e kësaj çështjeje në veprën me titull: “Shu‘ā-i Endīshe ue Shuhūd der Felsefe-i Suhreverdī” (Sqarimi i Brengës dhe i Dëshmisë, Shikimit të Filozofisë së Suhreverdīt), e cila u tregon njeriut udhën e shpëtimit nga gurbeti (mërgimi, qenia i huaj) i qenies. Këtu bëhet dhe për një qortim fjalë, të cilin unë dua ta prek në programin tonë të radhës nëse do të na jepet rasti. Edhe çështjet që keni shënjuar në këtë vëpër janë mjaft delikate. Kështu që me të vërtetë janë të pranishme një numër i lartë fatkeqësish në qëndrimin tonë të huaj dhe kjo gjendje e bën njeriun të huaj ndaj vetes. Edhe qenia i huaj ndaj vetes është një lloj errësire.

Mjeshtër Dīnānī: Vetëm errësirë.

Lārīxhānī: Sipas meje ju çelët një horizont të ri në këtë fushë dhe hapët dhe dyer të tjera në lidhje me këtë çështje. Ndoshta ky ishte dhe synimi i Imām Suhreverdīt: “Nuk bëhet fjalë për një gurbet vetëm në kuptimin qenësor; por është i pranishëm dhe një gurbet në kuptimin etik, moral, politik dhe shoqëror”.

Mjeshtër Dīnānī: Bota është mbytur, zhytur në gurbet. Kur dhe njeriu e shikon veten të huaj në brendinë e tij, ç’mund të themi për gjendjen e botës?! Edhe bota është në një vorbullën e gurbetit.

Lārīxhānī: Nëse do Allāhu i Lavdëruar një ditë do të kemi dhe mundësinë që të flasim dhe për mekānu’sh-sharḳīn (vendin lindor) të përmendur në Ḳur’ānin Kerīm. Në këtë përmbajtje dhe fjalia që përcollëm nga i nderuari ‘Alī (p.m.t.) ishte tejet e bukur.

Përse të mos rend pas dhembshurisë së të dashurit tim?!

Përse të mos synoj kthimin në atdheun tim?!

Përse të mos bëhem një grusht dhé në atdheun e të dashurit tim?!

Kur nuk mund të duroj ndaj hidhërimit të qenies i huaj dhe gurbetit,

Përse të mos arrij në qytetin tim dhe të mos bëhem shehrijāri (pādishāhu, pronari, mbreti) i qytetit tim?!

Sa në mënyrë të mahnitshme që e ka përshkruar. Allāhu i Madhëruar na bëftë ne të tërëve fatlumë dhe na mundësoftë që të jemi shehrijāri (pronari i qytetit) i atdheut tonë të vërtetë.

Lārīxhānī: Ju e shqyrtuat shumë bukur çështjen dhe ne përfituam jashtë mase. Shumë mirë mjeshtër i nderuar, çështja erdhi në një vend tejet e bukur dhe të këndshëm, por fatkeqësisht koha e programit tonë mbaroi. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi përsëri në një program tjetër, ne iu falenderojmë nga zemra, iu themi mirëmbetshi dhe qofshi nën mbrojtjen e Allāhut mbarë ndjekësve tanë të nderuar. Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qofshin mbi ju.

Burimi : Medya Şafak