Arkitekti i Revolucionit Islamik, Imam Khomeini, të cilit ne i referohemi tani në 34 vjetorin e vdekjes së tij, mbetet i rëndësishëm jo vetëm për të kuptuar peizazhin aktual politik të Republikës Islamike, por edhe për të kuptuar diskursin e përgjithshëm në botën myslimane.

Ne mund ta deshifrojmë diskursin islam si një diskurs që ka për qëllim ta bëjë Islamin pikë qendrore politike në shoqëritë muslimane.

Islamizmi nuk duhet të ngatërrohet me konceptin e “islamizimit”, që do të thotë thjesht t’i japësh Islamit një dukshmëri të caktuar në fushat kulturore, pa u kthyer në shprehjen e Islamit si gjuhë në marrëdhëniet ndërkombëtare, politikat publike etj.

Shkolla Imam Khomeini kuptoi se këndvështrimi orientalist mbetet korniza përmes së cilës popullatat myslimane vëzhgohen jashtë narrativës eurocentrike.

Orientalizmi supozon se ideologjia ose paradigma perëndimore është universale dhe mund të përdoret pa asnjë problem për të kuptuar dhe shpjeguar fenomenet joperëndimore. Për shkollën Imam Khomeini, është e rëndësishme të merret parasysh se Perëndimi është një ideologji, e jo vetëm një vendndodhje gjeografike.

Për islamistët, këndvështrimi normativ perëndimorë argumenton se Islami nuk mund të ndërtohet si një mjet politik. Prandaj, [në këtë këndvështrim] diskutimi i Islamit si një identitet politik alternativ ndaj regjimit Pahlavi të mbështetur nga Perëndimi do të nënkuptonte largimin nga shkaqet kryesore të Revolucionit. Islami ende u shfaqet atyre si një epifenomen[i], një perde tymi.

Në Iran, veçanërisht bazuar në diskursin politik të Imam Khomeinit, ndër arsyet e tjera, Revolucioni Islamik mendohet të jetë një ngjarje e shkaktuar kundër eurocentrizmit.

Këtu nuk bëhej fjalë vetëm për përmbysjen e dinastisë Pahlavi (1925-1979), por edhe për thyerjen me kornizën orientaliste që i shihte myslimanët si masa pa veprim. Ky anti-eurocentrizëm u shfaq në përpjekjet për të sjellë një transformim kulturor që synonte "de-perëndimizimin" e shoqërisë iraniane.

Revolucioni minus gramatika perëndimore

Historiografia islamike e percepton këtë Revolucion si të parën që nuk ka ndjekur gramatikën perëndimore, duke e bërë atë të paparashikueshëm për studiuesit dhe ekspertët.

Një shembull i përmendur shpesh është libri "Iran: Diktaturë dhe zhvillim" (Iran: Dictatorship and Development) i Fred Halliday, i shkruar muaj para revolucionit të 1979-ës. Libri përpiqet të parashikojë skenarë të mundshëm që mund të lindin kur dinastia Pahlavi të shembet.

Megjithatë, Halliday nuk e merr parasysh mundësinë e Revolucionit Islamik në mesin e parashikimeve të tij të ndryshme. Në vend të kësaj ai diskuton qeverisjen nacionaliste, socializmin, një monarki të re dhe të ngjashme.

Kështu, është e qartë se ideja e përdorimit të gjuhës islame për të arritur çlirimin politik është dhe do të mbetet e paimagjinueshme në narrativën perëndimore.

Islamizmi argumenton se Imam Khomeini ndërtoi një identitet autonom fokusi i të cilit ishte Islami. Sipas këtij interpretimi, themeluesi Imam Khomeini, sfidon edhe sekuencën historike të njohur si “Platoni drejt NATO-s”, duke hedhur poshtë universalitetin e epistemologjisë perëndimore.

Revolucioni u bë mishërimi i një identiteti alternativ islamik, me gramatikën e vet që nuk mund të shprehej në gjuhën e çlirimit kombëtar të Perëndimit, apo të marksizmit, që i është shtuar gjenealogjisë së rezistencës antikoloniale.

Në këtë mënyrë, ai i përgjigjet një prej pyetjeve më urgjente të islamizmit: Si mund të bëjnë muslimanët një jetë politike duke mbetur myslimanë në botën bashkëkohore?

Zhvendosja e Perëndimit si diskurs normativ

Rëndësia e ideologjisë së Imam Khomeinit del në pah në misionin e tij politik, i cili ka arritur të zhvendosë Perëndimin si diskurs normativ.

Ky proces u krye duke përdorur vetëm gjuhën e traditës islame, pa asnjë referencë në doktrinat perëndimore, ndryshe nga reformistët e tjerë islamikë.

Imam Khomeini shkroi sikur gramatika perëndimore të mos ekzistonte fare. Kjo indiferencë u vlerësua nga ndjekësit e tij pasi mishëronte ndërtimin e një identiteti politik autonom mysliman.

Shkrimi i tij sikur të mos ekzistonte Perëndimi tregon po ashtu se Islami nuk mund të reduktohet në kategorinë e "fesë" pa politikën e Perëndimit.

Ideja se ka diçka universale si "feja" nënkupton gjithashtu një thelb përtej historikes që injoron dallimet në mes të projekteve të ndryshme që tërheqin figurën e Zotit.

Nëse shikojmë nga këndvështrimi i Republikës Islamike, të flasësh për "fenë" e perëndimorizuar do të thotë ta pranosh këtë koncept si një besim privat të ndarë nga sfera politike siç kuptohet në Perëndim.

Po ashtu, diskursi i fesë mund të kuptohet vetëm kur ai plotësohet nga diskursi i sekularizmit. Laiciteti nuk duhet kuptuar thjesht si mungesë apo përjashtim i fesë nga sfera publike, por si një projekt normativ që ndërton kufijtë e vet.

Për Republikën Islamike, sekularizmi nuk është as i natyrshëm dhe as rezultat i një procesi të domosdoshëm historik. Sekularizmi perceptohet si një diskurs disiplinor, një modalitet politik, i cili vërteton disa ndjeshmëri politike dhe përjashton të tjerat si kërcënime.

Përdorimi i gjuhës së fesë nuk është vetëm një ushtrim përshkrues, ai ka një qëllim të qartë urdhërues. Qëllimi përfundimtar është rregullimi i fushës së Islamit.

Saba Mahmood, një profesor i antropologjisë në Universitetin e Berkeley, thotë se pavarësisht pretendimeve të tij për neutralitet fetar, shteti modern laik po përpiqet të rregullojë dhe kontrollojë jetën fetare në një mënyrë të paprecedentë.

Për shembull, ideja e një "Islami Francez" në përputhje me projektin kombëtar francez ilustron një rregullim të tillë të jetës fetare, siç thekson Mahmood.

Islami dhe kategoria e 'fesë' koloniale

Idenë se Islami nuk mund të reduktohet në kategorinë e 'fesë' koloniale, Imam Khomeini e shpreh shkurtimisht me këto fjalë:

“Nëse ne muslimanët nuk bëjmë gjë tjetër veçse të lutemi, t'i lutemi Allahut dhe të përkujtojmë emrin e Tij, imperialistët dhe qeveritë shtypëse do të na lënë të qetë. Po të kishim thënë ‘Të përqendrohemi në ezanin dhe namazin për 24 orë' ose 'Të lëmë çdo gjë që kemi le t'a marrin nga ne, nuk ka fuqi më të madhe se Allahu, Allahu do të marr hak për ta dhe ne do të shpërblehemi në ahiret!’, ata sigurisht, nuk do të na kishin prekur!”

Ideja e tij është se Islami nuk mund të reduktohet në një kauzë thjesht ritualiste-morale, pa asnjë substancë politike. Është pikërisht shprehja e tij politike që pengon shpërbërjen e Islamit.

Në Republikën Islamike, Islami apolitik i Arabisë Saudite paraqitet si një shembull i një Islami të cilit i mungon qëllimi politik për të qenë një identitet alternativ ndaj Perëndimit dhe ndihet rehat brenda kategorisë së "fesë" koloniale.

Një nga ndryshimet që ka shprehur islamizmi iranian në lidhje me projektet e islamizimit rajonal është se Islami nuk mund të reduktohet në një grup karakteristikash të kufizuara.

Kjo ide u shpreh në një seri letrash që Imam Khomeini i shkroi presidentit të atëhershëm dhe udhëheqësit aktual të Revolucionit Islamik, Ajetullah Sejid Ali Khamenei.

Ai këtu thotë se Republika Islamike mund të pezullojë përkohësisht çdo manifestim të veçantë të Islamit për të siguruar mbijetesën e tij. Sipas shumë ekspertëve, kjo është një manifestim i mendimit nacionalist të imamit dhe duhet parë si një pohim i thelbit të Islamit, i cili nuk mund të kufizohet në shfaqjet e tij historike dhe gjithmonë i tejkalon ato.

Mbrojtja e unitetit islamik

Një veçori tjetër e Shkollës së Mendimit të Imam Khomeinit është se megjithëse Imam Khomeini e konsideron veten pjesëtar të Xhafarizmit, shkollës kryesore të jurisprudencës së shiizmit, praktika e saj politike është një përpjekje për të lidhur një urë midis Islamit Sunit dhe atij Shiit, atë që studiuesit islamikë e quajnë vizioni "post-sektar".

Kjo përpjekje e unitetit islamik është shumë e rëndësishme për të kuptuar përfaqësimin e Republikës Islamike për veten si shtëpia politike e të gjithë muslimanëve, një lloj fuqie e madhe e aftë për të mbrojtur të gjithë komunitetin islam kundër sulmit të fuqive hegjemoniste perëndimore.

Shtylla e fundit e shkollës Imam Khomeini është doktrina e Velayet-i Fakih, e cila është vizioni më i rëndësishëm politik i liderit të ndjerë të Revolucionit Islamik. Predikime të ndryshme të mbajtura nga Imam Khomeini në qytetin Najaf të Irakut, ku ai ishte në mërgim në vitin 1970, u përpiluan në një libër me këtë titull nga studentët e tij.

Kjo doktrinë thyen heshtjen tradicionale politike shiite. Kjo heshtje konsistonte në pritjen e ardhjes së Imam Mehdiut, i cili, sipas traditës shiite, jetoi në fshehtësi dhe do të shfaqej në Fundin e Kohës, dhe se në tokë do të vendoseshin drejtësia dhe barazia. Sipas këtij këndvështrimi, shiitët duhet vetëm të presin ardhjen e tij dhe në mungesë të tij, ta konsiderojnë çdo qeveri jolegjitime.

Imam Khomeini e ndryshoi këtë kuptim dhe e kapërceu idenë e heshtjes. Ky koncept nuk përfshin më pritjen pasive të ardhjes së Imam Mehdiut, por krijimin e kushteve të nevojshme politike dhe sociale për kthimin e tij.

Sipas këtij këndvështrimi, Imam Khomeini e kuptoi se problemet e Iranit dhe të shoqërisë islame në përgjithësi nuk mund të zgjidhen vetëm me mjete teologjike, por duhet të trajtohen edhe me qasje politike.

Në fakt, ai ka arritur të krijojë një identitet politik islamik që i kapërcen identitetet kombëtare dhe sektare. Ai e shihte aktivizmin politik si aftësinë e muslimanëve për të dekolonizuar veten dhe për të rindërtuar shoqëritë e tyre brenda traditës historike islame.

Ky dekolonizim synon të shfuqizojë rendin global të shfrytëzimit. Kështu, rëndësia e Imam Khomeinit për ndjekësit e tij qëndron në aftësinë e tij për të thyer identitetin midis "universalit" dhe "Perëndimit".

Me fjalë të tjera, falë Imam Khomeinit, Perëndimi shfaqet si një veçori tjetër.

Kështu, të kuptosh Republikën Islamike do të thotë të kuptosh refuzimin e diskursit perëndimor dhe nevojën për të shprehur vizione politike të pavarura dhe autonome.

[i] Një ngjarje që nuk ka efekt në vetë procesin, por është një nënprodukt i procesit.