Shikoni, njeriu duhet ta krijojë veten e tij. Njerëzit e mëdhenj, pra të dërguarit, kujdestarët, lajmëtarët, miqtë e Allāhut të Lartësuar, urtakët, njerëzit e diturisë, njohurisë dhe urtësisë janë njerëz që kanë mundur ta krijojnë vetveten. Nëse ata do ta kishin lënë veten e tyre, atëherë ata nuk do të mund të bëheshin “‘ārif” (i ditur) dhe “ḥekīm” (i urtë). Ju vetë duhet të jeni krijuesi i vetvetes suaj. Vallë si bëhet njeriu krijuesi i vetes së tij?! Me ndërgjegjje. Udha e vetme e mundësisë së rikrijimit të vetvetes së njeriut është ndërgjegjja.

Ismā‘īl Menṣūrī Larixhānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Përshëndetje shikues të dashur, ndjekës të çmuar dhe ndjekës të përhershëm të programit tonë me titull: “Me‘rifet” (Urtësia), me urimin e selāmit (paqes) dhe te‘zijjes (ngushëllimit). Ne shpresojmë në pranimin në shoqatën (praninë) e të fortnderuarit Ḥaḳḳ (të Vërtetit), të vajtimeve tuaja dhe ndërmjetësimeve tuaja në fushën e kujdestarisë për Zotëriun e Dëshmorëve Imām Ḥusejnin (p.m.t.) dhe të dashurve të përkushtuar të tij. Ne iu shprehim falenderimet tona nga zemra për dashurinë, interesimin, ndjekjen me udhë të ndryshme të programit tonë dhe në veçanti të krijimit të kontaktit me ne.

(Sot) ne zgjodhëm një çështje tjetër nga burimi i diturisë, njohurisë, urtësisë së Ibn Sīnās dhe ishim duke bërë fjalë për një çështje shumë të bukur në praninë e mjeshtrit tonë të nderuar: “Për mendimin plot urtësi që ka të bëjë me vdekjen të Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās...”

Ashtu siç bëmë të ditur në programin tonë të kaluar, ai citonte se njeriu mund të përfshinte, rrethonte mbarë pamjet e menduara, mirëpo këtë gjë e pengonte trupi i tij. Kur mendja është e zënë me diçka, ajo qëndron pas konceptit të diçkaje tjetër. Gjëja e cila do ta asgjësojë këtë mbulesë dhe pengesë është vdekja. Kështu që njeriu do të mund të përfshijë, rrethojë pamjet e menduara (plotësisht). Ai nga këtu arrin në përfundimin se vdekja është një ndodhi ūxhūdī (qenësore) dhe se është qëllimi, synimi i urtësisë. Ai ka përpiluar dhe një dorëshkrim të vogël me titull: “Ḥikmetu’l-Meuti” (Urtësia e Vdekjes) lidhur me çështjen në fjalë. Ky është një dorëshkrim mjaft i vockël dhe elegant dhe cek çështje interesante. Nxënësi i tij i dalluar Behmenjāri duke bërë me shenjë tek vepra e lartpërmendur kumton kështu: “Ne duhet ta pranojmë dhe vdekjen si një ndodhi ūxhūdī (qenësore) bashkë me jetën”. Këtu ai i adresohet, drejtohet dhe ājetit të nderuar ḳurānor: “الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ” “El’ledhī khalaḳa’l-meute ue’l-ḥajāte” (Ai është i Cili krijoi vdekjen dhe jetën). (Sūre Mulk, 2) Domethënë duke u nisur në udhë nga thëniet “khalḳ” (krijim) dhe “khalaḳa” (krijoi) (në ājetin e sipërcituar ḳurānor), ai e shikon dhe vdekjen si një ndodhi qenësore si baraspeshë, kundërpeshë të jetës.

Mjeshtër i nderuar, përpara se të kalojmë në pyetjen se çfarë ka synuar me këto fjalë, unë dua të prek se këtu ka ardhur një pyetje filozofike në rend të ditës: “Vallë deri në çfarë masë, shkallë mund ta vërtetojnë mendimin e Shejkhu’r-Reīsit, këto dy ndodhi qenësore si dhe jeta dhe vdekja, bashkë me ājetin e nderuar ḳurānor të Allāhut të Lavdëruar: “يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ” “Jukhrixhu’l-ḥajje mine’l-mejjiti ue jukhrixhu’l-mejjite mine’l-ḥajji”. (Ai nxjerr të gjallin nga i vdekuri dhe nxjerr të vdekurin nga i gjalli). (Sūre Rūm, 19)

Sa fatlumë ndihemi që kemi ndjekës të cilët zotërojnë një shkallë të lartë të tillë të diturisë. Sado që ta falenderojmë Allāhun e Madhëruar për zënien e rrënjëve kaq të thella, të rrënjosura në thellësitë e popullit tonë të njohurisë islāme dhe urtësisë īrāniane rishtas është e pakët...

Mjeshtër Dīnānī: Me emrin e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Po, natyrisht se ashtu është. Por përpara se të bëjmë një hyrje në këtë çështje, dua të bëj gjithashtu të ditur se dhe kjo është një çështje mjaft e thellë dhe themelore. Pikërisht ashtu siç dëshmuat dhe ju me ājetin ḳurānor, jeta dhe vdekja janë makhlūḳ (gjëra të krijuara). Nëse vdekja, do të ishte asgjë, mosqenie (nuk do të mund të ishte një ndodhi qenësore)... Asgjëja, mosqenia nuk është makhlūḳ (gjëra të krijuara). Asgjëja nuk është dhe nuk është një gjë që mund të krijohet. Madje nuk ka as kuptim krijimi i asgjësë. Ndërkohë Ḳur’āni Famëlartë e pranon vdekjen si makhlūḳ (gjë e krijuar).

Si rrjedhojë vdekja, pikërisht ashtu kemi kumtuar në programin e shkuar, nuk është një asgjë dhe fund; por është një kufi. Vdekja është një kufi, që të kalon, përcjell nga një botë në një botë tjetër, e thënë ndryshe ajo është një kufi, i cili të kalon, përcjell nga ‘ālemu’l-mulki (bota tokësore) në ‘ālemu’l-melekūti (botën engjëllore) dhe nga kjo “dunjā” (botë) në “‘uḳbā" (përfundim). Por le t’i hetojmë në aspektin e kuptimit fjalëzat e këtushme: “Kjo botë ku jetojmë në Ḳur’ānin Fisnik është emërtuar si “dunjā” (botë) (“innemā’d-dunjā” ((nuk ka dyshim se kjo botë)), kurse bota e “ākhiretit” (tjetër) është emërtuar si “‘uḳbā” (përfundim).

Ne në gjuhën perse përdorim dhe fjalëzën “dunjā” (botë), mirëpo kjo është një fjalë ‘arabe dhe ka rrjedhur nga rrënja e fjalëve “dunuū” dhe “denā”. Fjala “denī” do të thotë “poshtë, poshtërsi, i ulët, ultësirë” . Pra fjala “dānī” (poshtë) dhe është e kundërta e fjalëzës “‘ālī” (lart, lartësim). Fjalëza “dunjā” (botë) është ismu’t-tafḍīli (emri më i virtytshëm, ose trajta sipërore) i fjalëzës “denī” (i ulët) dhe ka kuptimin “më e ulëta”. Ndërsa ismu’t-tafḍīli (emri më i virtytshëm, ose trajta sipërore) i fjalëzës “‘ālī” (i lartë) është “‘uljā” dhe ka kuptimin (më e larta). Pra fjalëza “ednā” (më e ulëta) është e kundërta e fjalëzës “e‘lā” (më e larta). Pra fjalëza “ednā” ka kuptimin “më e ulëta” dhe fjalëza “e‘lā” ka kuptimin “më e larta”. Kështu që fjalëza “dunjā” (më e ulëta) është e kundërta e fjalëzës “‘uljā” (më e larta). Atëherë përkufizojmë duke thënë se kjo botë ku jetojmë është lëndore.

Lārīxhānī: Gjithashtu ismu’t-tafḍīli (në kuptimin e trajtës së emrit më të virtytshëm, ose trajtës sipërore) i fjalëzës “denī” ka kuptimin (më i ulëti).

Mjeshtër Dīnānī: Pra, kjo është shkalla (më e poshtme, më e ulët) e quajtur, thënë (përplasje, lëndë dhe lëndore) e qenies dhe ne jetojmë në (këtë) botën më të ulët. Kur thuhet “poshtë”, kjo gjendje, nuk ka kuptimin se ne duhet të dimë “nën, poshtë” botës ku gjendemi. Kjo botë, brenda shkallës së saj, përfaqëson një shkallë të qenies dhe është më poshtë, më e ulët në përpjesëtim, raport me botërat e larta. Si rrjedhojë largimi, ndarja nga kjo botë dhe shkuarja në një botë të lartë, madhështore nënkupton kalimin e kufirit të kësaj bote të ulët. Pra në botën që është “‘uḳbā, ‘āḳibet” (përfundim) dhe bāḳī (qëndrueshme, të përhershme)... Këtyre të dyjave u thuhet dhe botërat “fānī” (i përkohshëm) dhe “bāḳī” (i përhershëm), “dānī” (i ulët) dhe “‘ālī” (i lartë), “mulk” (tokësor) dhe “melekūt” (engjëllor). Fjala “melekūt” (engjëllore), është ismu’l-mubālā (emri i hiperbolizuar, stërzmadhuar) në trajtën fe‘lūt i emrit “mulk” (pasuri, thesar, tokë). Domethënë ‘ālemu’l-melekūti (bota engjëllore) është “pasuria e tepërt” dhe është e përjetshme. Kurse kjo botë nuk është e përjetshme. Tërësia e këtyre janë thënie që kalojnë në Ḳur’ānin Kerīm dhe në eḥādīth (ḥadīthe).

Sidoqoftë, kur njeriu ndahet nga kjo botë dhe kur shkon në botën që është emërtuar si ‘uḳbā dhe ākhiret që është e përjetshme, asgjësohen kufinjtë e ngushtë, shtrëngues të lëndës. Krahas kësaj me të vërtetë theksojmë se nuk ka më poshtë se ky ‘ālem dhe kjo dunjā (botë), e cila është shkalla më e fundit dhe më e ulët e nuzūlit (zbritjes, uljes). Për më lart ju mund të quani Ṣifāt (Mbiemrat), Eḥadijjetin (Njëjësimin) dhe deri tek botërat e Dhātit (Vetës).

Mirëpo çfarë ka nën, poshtë kësaj bote?! Kjo botë tanimë është shkalla më e fundit. Si rrjedhojë vdekja, do që të shkojë në atë që është më lart dhe jo në atë që është më poshtë. Para së gjithash, përdorimi i Allāhut të Lartësuar i fjalës “khalḳ, khalaḳa” (krijim, krijoi) për vdekjen, pra për qenien e krijuar të vdekjes, është një çështje që mund të thuhen shumë gjëra për të. Ashtu siç kam thënë ademi (asgjëja) nuk është një gjë e krijuar; vetëm gjëja që është “meuxhūd” (e pranishme) është e “krijuar”, pra do të thotë se është e krijuar. Ashtu siç thatë, ajo shpreh një përmasë tjetër të rikthimit, shndërrimit të ājetit kkurānor: “Ai nxjerr të gjallin nga i vdekuri dhe të vdekurin nga i gjalli” dhe është një çështje mjaft e rëndësishme. Pra Allāhu i Lavdëruar nuk e ka krijuar këtë botë nga asgjëja.

Vallë a mund të shndërrohet asgjëja në qenie?! Kjo nuk ka asnjë kuptim në kuptim të prerë. Pikërisht ashtu siç ndodh në mosshndërrimin e qenies në asgjë, ashtu dhe asgjëja nuk mund të shndërrohet në qenie. Nëse bëhet fjalë për një çështje të tillë, atëherë krijohet, shfaqet paradoksi. Nëse këtu do të jetë i mundur paradoksi, (arëherë asnjë qenie) nuk duhet të jetë në vendin e saj. Ç'është e vërteta gjëja që është e vlefshme këtu është shndërrimi; pra shndërrimi nga një shkallë qenësore tek një shkallë tjetër qenësore. Kurse ne pandehim se shndërrimi është asgjë. Kur njerëzit pandehin se diçka është asgjësuar, në fakt ajo diçka është shndërruar në diçka tjetër. Nëse do të ilustrojmë një shembull nga shembujt e kësaj bote, vallë a është bërë diçka që është asgjësuar deri më tani?! Ju kur digjni një dru, a asgjësohet ai, apo shndërrohet në një hi?!

Rishtas në çfarë shndërrohet benzina kur digjet?! A asgjësohet ajo, apo shndërrohet në një gjë tjetër?! Me të vërtetë kjo botë është një botë shndërrimi. Asgjë nuk asgjësohet dhe sërish asgjë nuk është. Asgjë nuk vjen nga asgjëja dhe asnjë qenie nuk shkon as drejt asgjësë. Shembujt e ilustrimit të shndërrimit janë aq të shumta, sa mund të ilustroni sa të doni. Çdo gjë në këtë botë shndërrohet në mënyrë të rregullt, pra çdo gjë është në gjendje lëvizjeje. Kjo (në thelb) është një çështje që ka të bëjë me kohën. Koha shndërrohet vazhdimisht pa u ndalur qoftë për një çast. Koha dhe lëvizja janë të gërshetuara me njëra-tjetrën. Vallë a është koha në mangësi të lëvizjes, apo është lëvizja në mungesë të kohës?! Që të dyja janë shndërrim.

Lārīxhānī: Fruti i pasionit nuk di ndal dhe ndalesë, atëherë nxito.

Mjeshtër Dīnānī: Kjo botë është e përbërë nga koha dhe lëvizja. Koha dhe lëvizja janë baza, themeli i kësaj bote. Dhe kjo kohë qoftë e shpejtë, qoftë e ndërprerë është vazhdimisht në një gjendje shndërrimi. Sigurisht se sipas konceptimit tonë ajo është e shpejtë, ose e ndërprerë; ndërkohë (në të vërtetë) rrjedh në një gjendje të vazhdueshme. Edhe lëvizja rrjedh në të njëjtën gjendje. Kjo botë është lëvizje. Botëkuptimi i ḥareketu’l-xheuherīt (lëvizjes së thelbit) i Mullah Ṣadrās nuk është një gjë e re. Natyrisht se ai ka vënë një rregull këtij mendimi, çështjeje të rëndësishme dhe e ka shndërruar në një çështje sistematike. Jo se dhe të tjerët e dinin se kjo botë lëviz në një gjendje të vazhdueshme. Në një mësimin tonë tjetër kishim bërë të qartë se dhe malet lëviznin: “tij: “وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ ۚ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ ۚ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ” “Ue tera’l-xhibāle taḥsebuhā xhāmideten ue hije temurru merre’s-sehābi ṣun‘all’llāhi’l-ledhī etḳane kul’le shej’in innehu khabīrun bimā tef‘alūne” (E i sheh malet dhe pandeh se ata janë të palëvizshme, ndërsa ata lëvizin si retë, (kjo është) bërja, krijimi i Allāhut i Cili ka fuqi për përkryerjen e çdo sendi, nuk ka dyshim se Ai është i lajmëruar hollësisht se çfarë punoni). (Sūre Neml, 88) Kjo botë është në një gjendje lëvizjeje të vazhdueshme pikërisht si një det i valëzuar. Si rrjedhojë edhe ājeti i nderuar ḳurānor: “يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ” “Jukhrixhu’l-ḥajje mine’l-mejjiti ue jukhrixhu’l-mejjite mine’l-ḥajji”. (Ai nxjerr të gjallin nga i vdekuri dhe nxjerr të vdekurin nga i gjalli). (Sūre Rūm, 19) ja pra shpreh pikërisht këtë shndërrim. Domethënë vazhdimisht ka një shndërrim; nuk ka asgjësim.

Lārīxhānī: Gjithashtu dhe i nderuari Meulānā Xhelāluddīn Rūmīu duke u mbështetur në ājetin e sipërcituar ḳurānor: “Ai nxjerr pra në çështjen se në ç’mënyrë ndodh shndërrimi ka pëshpëritur duke përpiluar këta dy dy dyvargësh të bukur:

Bëhu i vdekur dhe Allāhu është Ṣamedi (i Nevojituri i të Tërëve) që nxjerr të gjallin nga i vdekuri,

Le të nxjerrë dhe një të gjallë nga ky i vdekuri.

Nëse je dimër do të shikosh se ç’nxjerr vera,

Nëse je natë, do të shikosh se si del dita (brenda natës).

Dyvargëshit e mësipërm nënkuptojnë se dimri nxjerr verën dhe nata nxjerr ditën (dhe krejtësisht të kundërtën). Vdekja jonë tërhiqet nga jashtë nga kraharori i jetës sonë, pra nga brendësia e botës ku jetojmë. Ibn Sīnā ka cekur një pikë mjaft elegante këtu:

Mjeshtër Dīnānī: Sërish dhe poezia që ju lexuat pak më parë nga Meulānā ishte e mahnitshme. Fjalët e thëna në këta dy dyvargësh poetikë janë mjaft të afërta me mendimet e Ibn Sīnās; madje janë të njëjta me njëra-tjetrën. Kurse për sa i përket se ç’kuptim ka nxjerrja e të të gjallit nga i vdekuri dhe i të vdekurit nga i gjalli unë dua të them këtë: “Shikoni, ne e pranojmë këtë trup si të vdekur”. Ju me këtë trupin tuaj mund të arrini tek “jeta”. Pra jeta e përhershme është fshehur dhe ka rënë brenda këtij trupi. Në këtë çast shpirti juaj është në një gjendje ittiḥādi (bashkimi, njëjësimi) me trupin tuaj dhe është fshehur dhe ka rënë brenda këtij trupi. Nëse do ta themi me një thënie më të saktë, ai është mutteḥid (i bashkuar, njëjësuar) me trupin.

Kur ne anashkalojmë konceptet (mendjen dhe shqisat) dhe shpirtin, (në fakt) trupi përbëhet vetëm nga një gjë e vdekur, në këndvështrimin e qenies trup. Kur një njeri vdes, vallë a pakësohet diçka nga fiziku i tij dhe trupi i tij, apo ai humb vetëm mendjen, shqisat dhe shpirtin e tij?! Vallë çfarë i pakësohet atij në pikëpamjen fizike?! Atij nuk i pakësohet asgjë. Ai vetëm humb (gjallërinë) e jetës. Ne duhet t’u japim kuptim dhe fjalëzës “ḥajjāt” (gjallëri, jetë) këtu. Me fjalë të tjera duhet ta kemi të qartë se këtu nuk bëhet fjalë për një jetë bimore ose shtazore, por për një jetë njerëzore. Pra koncepti dhe ndërgjegjja. Këto të dyja janë jeta. Si rrjedhojë kjo është dalja, nxjerrja e jetës nga vdekja (ose nga i vdekuri). Domethënë ju e lini këtë trup dhe arrini tek jeta e përhershme. Gjithashtu dhe poezia e përmendur e të nderuarit Meulānā shënjon tek kjo çështje.

I nderuar Lārīxhānī, lërmëni që t’iu sqaroj diçka këtu. Mbarë gjallesat, qeniet në këtë botë janë makhlūḳāti (krijesat, të krijuarat) e Allāhut të Madhëruar. Nuk ka asnjë qenie që nuk është makhlūḳ (krijesë, e krijuar). Duke filluar që nga mulku (toka) deri tek melekūti (engjëllorja), nga ‘aḳlu’l-eūeli (mendja e parë) deri tek hejjūlāja (atomi, grimca, lënda e parë) gjithçka është makhlūḳu’ll-llāhi (krijesa, e krijuara e Allāhut). Duke vijuar me trupat e pajetë, bimët, detrat, gjallesat, insektet, kafshët, malet, pëllumbat, shkretëtirat, sorrat... Shkurt të tëra qeniet krijohen një herë. Edhe njeriu deri sa të lindë dhe të përshkojë ecurinë, rrjedhën natyrale të tij duke kaluar në etapat e krijimit si një pikë e ngjizur, vezë e pllenuar, fetus - pikërisht si të tëra qeniet e tjera krijohet një herë dhe mbaron. Krijimi në etapat e ndryshme i njeriut është në këtë mënyrë: “وَقَدْ خَلَقَكُمْ أَطْوَارًا” “Ue ḳad khalaḳākum eṭuārān” (Ai ju krijoi në etapa, faza). (Sūre Nūḥ, 14) Mirëpo njeriu ka një cilësi, veçori (ndryshe nga qeniet e tjera): “Pavarësisht qenies së krijuar një herë, ai krijon dhe vetveten (në të njëjtën kohë). Unë nuk po them një gjë interesante këtu, ju lutem mos u çudisni, habisni. Njeriu pavarësisht se është makhlūḳ (i krijuar), ai duhet të jetë dhe krijuesi i vetvetes njëkohësisht.

Lārīxhānī: Ju prekët një pikë të mrekullueshme.

Mjeshtër Dīnānī: Unë nuk po them diçka të kotë këtu. Allāhu i Lartësuar është Khāliḳu (Krijuesi). Ai është Krijuesi i njeriut dhe i mbarë qenieve të tjera. Duke zënë fill që nga bimët, detrat, gjallesat, insektet, kafshët, malet, pëllumbat, shkretëtirat, sorrat që të tëra këto janë (vetëm) makhlūḳ (të krijuara); edhe njeriu është makhlūḳ (i krijuar). Por (njeriu) njëkohësisht është dhe krijues. Shumë mirë, por çfarë duhet të krijojë?! Vetveten. Shumë mirë, por si do ta krijojë vetveten?! Domethënë ai duhet të rilindë. Në ḥadīthet e përcjellura të Shkallës së Vulës (p.q.m.t.) që emërtohet si “xhihādu’l-ekberi” (xhihādi, lufta e shenjtë më e madhe) - ai (p.q.m.t.) ka urdhëruar si më poshtë: “Ju u kthyet nga xhihādi i vogël, tani radhën e ka xhihādi i madh” - që kjo është lufta, përpjekja me veten... Bashkëkohësit e të nderuarit Muḥamed Muṣṭafā (p.q.m.t.) ishin kthyer me humbje nga ajo luftë e përgjakur dhe i kishin drejtuar pyetjen: “O i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.), ne në fund të fundit u kthyem nga një luftë e madhe, vallë tanimë cila luftë mund të jetë më e madhe se kjo?!” Kurse ai (p.q.m.t.) i kishte dhënë përgjigjen: ““El’xhihādu bi’n-nefsi” (Lufta me veten)”. A është thënia: “Lufta me veten”, një thënie serioze, apo duhet të merret si shaka?! Ne nuk duhet ta marrim si shaka këtë. Njeriu duhet të luftojë gjithmonë me vetveten. Njeriu është gjithmonë ose në një gjendje lufte, ose në një gjendje paqeje me vetveten. Kini kujdes këtu.

Megjithëse njeriu nuk e do ligësinë e vetvetes, përsëri ai lufton dhe duhet të luftojë me vetveten. Por me çfarë duhet të luftojë?! Ai duhet të luftojë me mospërputhjet epshore, mishtore, trupore me prirjet që nuk janë logjike, të menduara, me mendimet e ndyra dhe me vegimet e besimeve të kota... Fatkeqësisht njeriu nuk mund të qëndrojë përballë besimit të kotë dhe vegimit. Ai përfshihet menjëherë në vegime dhe ua mbyll të tëra dyert vetvetes. Përderisa ai përfshihet në vegime, ai e mbyll vetveten rreth e rrotull dhe nuk dëgjon asnjë fjalë. Nëse ai nuk lufton me vetveten, atëherë ai do të mbetet për të tërë jetën i fiksuar në këto vegime. Miratojmë se burgu më i rrezikshëm është burgu i mendjes. Nëse një mendje bëhet e mbyllur, e ngrirë dhe e ngushtë, atëherë ajo shndërrohet në një shtëpi të rrezikshme dhe burgoset në një mendim të besimit të kotë deri në pafundësi. Sigurisht se i keni parë, i shikoni njerëzit me besime të kota. Ata janë gjithmonë, si dhe do të vijojnë të jenë. Një njeri me besim të kotë nuk ua vë asgjëje veshin, ai pandeh se ka arritur në të vërtetën e përkryer, të plotë dhe qëndron përjetësisht në këtë qenien besim të kotë të tij. Ky njeri nuk mund ta krijojë vetveten; ndonëse duhet ta krijojë vetveten. Kur ai krijon vetveten, puna e parë që duhet të fillojë është të luftojë me besimet e kota të tij.

Me gjërat trupore dhe me kërkesat shumëngjyrëshe epshore... Sepse këto nuk janë të kufizuara me disa dhe, ose me qindra të tilla. Kështu që duhet të luftohet me dashuritë pakufi të postit që nuk dinë të ndalojnë dhe ndalesën dhe me kërkesat e pafund. Kjo është një luftë e përgjakur. Njeriu në këtë luftë duhet të vrasë egon, shpirtin, vetveten dhe t’i shkaktojë humbje kërkesave trupore të tij. Në kohën kur t’i mposhtë këto, atëherë do të ketë krijuar vetveten. Pra njeriu duhet të krijojë, shfaqë, vërtetojë vetveten. Nëse ai vetveten, vallë a do të ketë krijuar (vetveten)?! Le të themi se Allāhu i Lavdëruar e krijoi njeriun... Nëse (pas kësaj etape) njeriu e lë vetveten, domethënë ai nuk lufton me vetveten dhe nëse nuk e bën këtë luftë të brendshme, vallë a është i drejtë ky qëndrim?! Patjetër që kjo është e rrezikshme. Atëherë krijoni (edhe një herë) vetveten pasi jeni krijuar nga ana e Allāhut të Madhëruar.

Lārīxhānī: Kjo është një pikë shumë elegante.

Mjeshtër Dīnānī: Shikoni, njeriu duhet ta krijojë veten e tij. Njerëzit e mëdhenj, pra të dërguarit, kujdestarët, lajmëtarët, miqtë e Allāhut të Lartësuar, urtakët, njerëzit e diturisë, njohurisë dhe urtësisë janë njerëz që kanë mundur ta krijojnë vetveten. Ju vetë duhet të jeni krijuesi i vetvetes suaj. Vallë si bëhet njeriu krijuesi i vetes së tij?! Me ndërgjegjje. Udha e vetme e mundësisë së rikrijimit të vetvetes së njeriut është ndërgjegjja.

Lārīxhānī: Sa krijues që mund të bëhet njeriu! (Shikoni se deri në ç’përmasa mund të arrijë krijimtaria e njeriut)... Ai krijon khulḳijjātin (krijimtarinë, moralin dhe cilësitë morale) të tij.

Mjeshtër Dīnānī: Tekefundit “khulḳu” është vetë “khalḳu” (krijimi). Që të dyja këta janë të lidhur me njëri-tjetrin. Nëse doni që ta përmblidhni “khalḳun” (krijimin) vetëm në kuptimin fizik, mbetet i mangët (“khulḳu” (krijimi) mbetet jashtë); mirëpo nëse e përdorni për mbarë aftësitë dhe veprat, të tëra këto hyjnë brenda “khalḳut” (krijimit); sepse që të tëra këto janë makhlūḳ (të krijuara). Si fjala “khulḳ” dhe fjala “khalḳ” rrjedhin nga rrënja e njëjtë. Ja pra ky është kuptimi i thënies: “Khalḳun mā juḳāfu” (Krijimi që nuk ndalon). Fjala “khulḳ” do të thotë rikrijim. Por duke qenë se është e ndryshme si trajtë, atëherë më tepër përdoret fjalëza “khalḳ”. Për hir të vërtetës përsërisim se vijnë nga e njëjta rrënjë.

Shikoni, njeriu duhet ta krijojë veten e tij. Njerëzit e mëdhenj, pra të dërguarit, kujdestarët, lajmëtarët, miqtë e Allāhut të Lavdëruar, urtakët, njerëzit e diturisë, njohurisë dhe urtësisë janë njerëz që kanë mundur ta krijojnë vetveten. Nëse ata do ta kishin lënë veten e tyre, atëherë ata nuk do të mund të bëheshin “‘ārif” (i ditur) dhe “ḥekīm” (i urtë). Një fjalë e urtë thotë si vijon: “Gjeniu, pra ḥekīmi (i urti) madhështor, nuk është si njerëzit e tjerë”. Jo, pohoj se kjo nuk është e drejtë, saktë. Çdo gjeni, çdo personalitet, ḥekīm (i urtë), uelī (kujdestar), madje dhe i dërguari (p.q.m.t.) është pikërisht njëlloj si njerëzit e tjerë. Sepse në ājetin e nderuar ḳurānor është bërë e ditur: “قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ” “Ḳul innemā ene besherun mithlukum” (Thuaj: “Me të vërtetë unë jam një njeri si ju). (Sūre Fuṣṣilet, 6) Por njerëzit nuk janë si ata, sepse këta njerëz kanë krijuar vetveten. I dërguari ynë (p.q.m.t.) sipas urdhrit të Ḳur’ānit Famëlartë është pikërisht si njerëzit e tjerë. Askush nuk mund të dyshojë për këtë. Ibn Sīnā ishte një njeri pikërisht si njerëzit e tjerë të kohës së tij; mirëpo a ishin si ai njerëzit e kohës së tij?! Jo, ata nuk ishin; sepse nuk e kishin krijuar vetveten. Njeriu duhet ta rikrijojë vetveten dhe duhet ta bëjë me ndërgjegjje këtë.

Lārīxhānī: Mjeshtër i nderuar, ju cekët pika shumë të bukura dhe elegante. Njeriu me të vërtetë duhet  ta rikrijojë vetveten dhe nëse thënia zë vend ai duhet të rilindë.

Mjeshtër Dīnānī: Njeriu hem është krijuar dhe hem është krijues.

Lārīxhānī: Atëherë vdekja është një lloj lindjeje për njeriun, pra ajo është rilindja e tij. Pikërisht ashtu siç ka shprehur dhe i nderuari mistiku Meulānā:

Trupi është shtatzania e një nëne për fëmijën e “shpirtit”,

Kurse vdekja është dhimbja dhe tronditja e lindjes.

Si rrjedhojë vdekja është një lindje. Njëri nga nxënësit e Sokratit i kishte ngritur pyetjen: “Çfarë është vdekja?!”, kurse ky i fundit i kishte kthyer këtë përgjigje: “Ti ashtu siç jeton (sido që  të jesh) dhe unë po ta përshkruaj vdekjen në atë mënyrë”. Domethënë me të vërtetë natyra, përbërja e vdekjes sonë është gjëja që i jep formë jetës sonë, gjëja që është natyra dhe përbërja e jetës sonë. Në këtë gjendje, rast a janë dhe “khulḳu” dhe “khalḳu” natyra e jetës sonë?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, patjetër që janë fiks ashtu. Miratoj se me të vërtetë “khulḳu” dhe “khalḳu” janë natyra e jetës. Ashtu siç lajmëron dhe ājeti i nderuar ḳurānor: “قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَىٰ شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَىٰ سَبِيلًا” “Ḳul kul’lun je‘melu ‘alā shākiletihi feRabbukum e‘lemu bimen huue ehdā sebīlān) (Thuaj: “Secili punon, vepron sipas formës, krijimit, natyrës së tij, e Zoti juaj e di më së miri me, për atë që është në udhën më të drejtë”).  (Sūre Isrā, 84) Kur nxënësit e tij i shtruan këtë pyetje: “Ku të të varrosim?!”, në çastin e vdekjes Sokratit, i cili kishte arritur në atë postin e urtësisë, ky i fundit buzëqeshi dhe i dha këtë përgjigje atyre: “Askund. Nëse mund të më gjesh, më varros në vendin ku do”. Domethënë ai donte të thoshte kështu: “Tanimë ju nuk mund të më gjeni dhe unë nuk përbëhem nga ky trup”.

Larixhānī: Shumë mirë, mjeshtër ju falenderojmë shumë për sqarimet tuaja, por me lejen tuaj si fillim le të bëjmë një pushim të shkurtër dhe do të vazhdojmë pas tij...

***

Larixhānī: Po, mjeshtër i nderuar, ju e sollët çështjen tek një pikë tejet e hollë. Rishtas dhe thëniet e Shejkhu’r-Reīsi Ibn Sīnās janë të mrekullueshme. Rishtas dhe kjo fjali është shumë interesante. A mund ta lexoj?!

Mjeshtër Dīnānī: Natyrisht, urdhëroni.

Lārīxhānī: Në një pjesë të librit Behmenjāri pyet një pyetje: “Sepse është e mundur që të shfaqet një dyshim i tillë: “Nëse njeriu bëhet muxherred (abstrakt) dhe përfshin, rrethon mbarë pamjet mendore, të menduara, atëherë çfarë ndryshimi ka në këtë rast mes qenies abstrakt të njeriut dhe qenies abstrakt të të Vërtetit të Bekuar dhe të Madhëruar?!” Kjo është një pyetje me shumë vend. Ai këtu përfton nga dorëshkrimi me titull: “Ḥikmetu’l-Meuti” (Urtësia e Vdekjes) e Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnās dhe rrëfen si më poshtë: “Lindja, shfaqja, pra natyra, përbërja e njeriut është e ndryshme. Kjo gjendje është e lidhur me aftësitë, mundësitë, zotësitë që njeriu arrin, takon në veprimtarinë në jetën (e kësaj bote)”. Pra ashtu siç njoftuat dhe ju kriteri është ndërgjegjja dhe racionalizmi. E thënë ndryshe kriteri i ndërgjegjjes që ka përftuar, arritur në këtë botë është aq sa janë aftësitë që ka shfaqur (nga vetvetja duke u mbështetur në këtë ndërgjegjje).

Ndërkohë unë kam rastisur në një të dhënë të tillë në dorëshkrimin e përmendur: “Ky ḥekīm (i urtë) i madh Shejkhu’r-Reīsi Ebū ‘Alī Sīnā, pikërisht ashtu siç i ka ndarë shkallët në tri pjesë si ‘ābid (adhurues), zāhid (asket) dhe ‘ārif (i urtë) në veprën e tij me  “Maḳāmātu’l-‘Ārifīni” (Shkallët e të Urtëve) dhe këtu ka bërë të njëjtën gjë. Këta ājetet e nderuara ḳurānore: “إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ” “Inne’ll-llāhe shterā mine’l-mu’minīne enfusehum ue emuālehum bienne lehumu’l-Xhennete” (Me të vërtetë Allāhu bleu nga besimtarët, vetet dhe pasurinë e tyre me Xhennet). (Sūre Teube, 111) Pra ata blenë dhe blihen. Kurse një pjesë janë duke u ushqyer në praninë e Zotit të tyre. “وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ” “Ue lā taḥsebenne el’ledhī ḳutilū fī sebīli’l-lāhi emuātān bel aḥjāun ‘inde Rabbihim jurzeḳūne” (Dhe assesi mos pandehni se ata që u vranë në udhën e Allāhut janë të vdekur, përkundrazi ata janë të gjallë duke u ushqyer tek Zoti i tyre.) (Sūre Āli ‘Imrān 169) Pra ata duan të ulen me një sofër e Raḥmānit (Gjithëmëshirshmit) dhe duan të ushqehen në këtë sofër, (janë baraspeshat, kundërpeshat e ājetit të mëposhtëm ḳurānor:) “وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَٰكِنْ لَا تَشْعُرُونَ” “Ue lā teḳūlū limen juḳtelu fī sebīli’l-lāhi emuātān bel aḥjāun ue lākin lā tesh‘urūne” (Dhe mos thoni për ata që vriten në udhën e Allāhut janë të vdekur, përkundrazi ata janë të gjallë, por ju nuk kuptoni, ndjeni (gjallërinë e tyre)). (Sūre Beḳare, 154) Këta njerëz varrosen në varrezat e të vdekurve të paditur, panjohur dhe nuk mund të gjenden.

Mjeshtër Dīnānī: Pra pikërisht ashtu siç ka thënë Sokrati: “Nëse me gjeni mua”.

Lārīxhānī: Por Sokrati nuk e ka parë Ḳur’ānin Fisnik...

Mjeshtër Dīnānī: Po, por ai ka arritur tek ḥikmeti (urtësia). Ja pra ky është ḥikmeti (urtësia). Ai e kishte konceptuar ḥikmetin (urtësinë).

Lārīxhānī: Kjo është një pikë mbresëlënëse. Këta njerëz janë varrosur janë varrosur në praninë, shoqatën varrezën e Jārit (të Dashurit).

Mjeshtër Dīnānī: Po, sigurisht që është ashtu. Shikoni i nderuari Lārīxhānī, ne kishim qartësuar se “njeriu aq sa është i krijuar gjithashtu ai është dhe krijues”. Unë dua të cek një çështje tjetër. Sado që të ketë disa bukuri brenda saj, kjo çështje që do të cek nuk ka një përmasë poetike; kjo është një e vërtetë. Për shembull le të shqyrtojmë bimët që ju shikoni kur shkoni në një vresht, ose trëndafilin që ju shikoni në kopështin e trëndafilave në këtë botë. Ky trëndafil do të çelë kur të vijë koha. Ai pasi qëndron një kohë si gonxhe më pas çel. Gjatë kësaj kohe teksa është gonxhe, ngjyrat e bukura që ai fsheh në brendësinë e tij dalin në dukje kur ai çel. Mirëpo nëse kjo gonxhe nuk çel dhe qëndron si gonxhe, vallë a do ta mund ta shikoni ngjyrën e trëndafilit?! Sidoqoftë pas njëfarë kohe në kushtet e përshtatshme ajo gonxhe shpërthen dhe çel, ngjyra e trëndafilit bëhet e dukshme dhe bukuria e tij bëhet e qartë. Edhe njeriu çel pikërisht si një gonxhe. Si fillim ai është një gonxhe. Ai nuk di asgjë kur lind: “وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا” “Uell’llāhu ekhraxhekum min buṭūni ummehātikum lā te‘lemūne shej’ān” (Allāhu ju nxjerr (nxorri) nga barqet e nënave tuaja kur ju nuk dinit asgjë). (Sūre Naḥl, 78) Me fjalë të tjera njeriu është me zero kilometra... Ai ka një mendje të çiltër, dëlirë, ai nuk ka asnjë pamje në mendjen e tij. Ne gjendjen e njeriut mund ta shëmbëllejmë me një gonxhe këtu. Ai çel në kushtet e volitshme.

Shumë mirë, por ç’do të thotë çelje, hapje?! Zhvillimi i trupit të tij?! Jo, kjo nuk është çelje. Sepse dhe bima, gjallesa, kafsha zhvillohet (në aspektin fizik)... Unë nuk e konceptoj si zhvillim këtë. Çfarë është infitāḥu (çelja, hapja?!) Kjo është çelja, hapja e udhëve të konceptit, pra çelja, hapja e pesë organeve të shqisave ndaj botës. Këto shqisa vazhdimisht marrin, pranojnë dhe hapen. Këto udhë tanimë janë të hapura ndaj botës. Më tej ato dalëngadalë arrijnë në botën e ëndrrës dhe mendjes. Domethënë ato hapen ndaj ‘ālemu’l-‘aḳlit (botës së mendjes) dhe fillojnë të marrin nga kjo botë. Kjo hapje, pra sa më tepër të jetë hapja e udhëve të konceptit, aq më tepër njeriu i merr të vërtetat. Kur ai i merr të vërtetat ai bëhet “ḥekīm” (i urtë) dhe mund ta rikrijojë vetveten. Në të njëjtën kohë ai mund të bëhet dhe “khāliḳ” (krijues). Pra në këtë hapjen me etapa ku njeriu vazhdimisht krijon vetveten, ai krijon për aq kohë sa veteveten e hap ndaj të vërtetës. Kujt duhet t’u hapet?! Ndaj të vërtetës. Por ku është e vërteta?! E vërteta është kudo, nuk ka asnjë vend ku ajo nuk është. Vallë a është e vërteta në një vend të caktuar?!

Lārīxhānī: “Shih kudo që të shohësh, do të shikosh fytyrën e Allāhut”.

Mjeshtër Dīnānī: Të vërtetën as që e ka zënë gjumi në një vend dhe as ka një kohë dhe vend të caktuar. Nëse ju jeni të hapur ndaj të vërtetës, atëherë dhe e vërteta niset dhe vjen tek ju. Shumë mirë, por në si ndodh hapja ndaj të vërtetës?! Kjo ka dy kushte: “Kushti i parë është se ju duhet të jeni kureshtar dhe të doni të vërtetën. Kushti i dytë është se ju duhet ṣādiḳ (besnik)”. Ne kemi bërë shumë fjalë për çështjen e qenies ṣādiḳ (besnik) në programet e shkuara. Pra ju duhet ta hapni vetveten në një mënyrë besnike, të çiltër ndaj të vërtetës. Ju mund të më pyesni një pyetje të tillë si: “Çfarë do të thotë të jesh ṣādiḳ (besnik?!) Përgjigjja ime është qenia juaj i sinqertë ndaj vetes suaj. Por çfarë do të thotë qenia i sinqertë ndaj vetes sonë?! Kjo do të thotë se ju nuk duhet të ngrini kurth me të vërtetën. Disa herë njeriu mundohet të ngrejë kurth me të vërtetën. Kur e bën këtë?! Kur ai lidhet me një mendim, besim të kotë, besim të gabuar ose me diçka. Dhe prirjet epshore gjykojnë se ai duhet të qëndrojë i lidhur me këtë mendim. Atij iu është imponuar një mendim në mënyrën, stilin e mjedisit, shoqërisë, partisë, shtetit; dhe ai e ka dashur, është mësuar dhe si përfundim nuk ka dashur ta humbë këtë. Ky njeri nuk është ṣādiḳ (besnik) ndaj të vërtetës. E vërteta është, por meqenëse ai nuk është ṣādiḳ (besnik) ai nuk i jep leje të vërtetës. Ky njeri si fillim duhet të jetë ṣādiḳ (besnik) dhe duhet ta hapë vetveten ndaj të vërtetës. Ndërkohë një njeri që e ka burgosur vetveten ndaj një mendimi tanimë është mësuar me të. Njëra nga gjërat më të frikshme që është pengesë për hyrjen e të vërtetave në ndërgjegjjen e njeriut është dhe shprehia.

Shikoni, shprehia nuk është e keqe në disa gjendje, raste. Domethënë nuk ka asgjë të keqe në mësimin, shprehinë tuaj ndaj diçkaje të mirë. Por shprehitë ua lidhin duart e krahët njeriut. Pesëdhjetë përqind, mbase dhe shtatëdhjetë përqind të punërave tona zbatohen mbi shprehinë. Kur ne mësohemi, bëjmë shprehi dhe krijojmë afrimitet me çdo lloj mendimi, tanimë ne nuk duam ta humbim atë. Në një kohë kur ju duhet të meditoni, mendoni gjithmonë mbi mendimin. Ju duhet t’i mendoni vazhdimisht vetë mendimin dhe mendimet tuaja. Ju duhet të jeni të hapur ndaj të vërtetës dhe t’i hapni gjoksin tuaj asaj. Nëse bëheni një njeri ṣādiḳ (besnik) dhe kureshtar, kjo e vërtetë e cila është kudo do të vijë tek ju. Mirëpo nëse i dilni para dhe bëheni pengesë, atëherë dhe ajo ju jep lamtumirën dhe shkon. E vërteta është e prekshme, hidhërohet shpejt. Nëse ju nuk shfaqni interes për të, ajo do të hidhërohet dhe do të largohet e shkojë.

Lārīxhānī:

Shpirti i atij që është pastruar nga epshet,

E shikon menjëherë atë shoqatë të pastër dhe prag, verandë të kthjelluar, kulluar.

Duke qenë se Muḥammedi ishte pastruar nga ky zjarr dhe tym,

Kudo ta kthente fytyrën, atje ishte bukuria e Allāhut.

Këtu bëhet fjalë për të vërtetën, vërtetësinë. Kjo thënie e Imām ‘Alīut (p.m.t.) na kujtoi këtë thënie të Imām Ḥusejnit (p.m.t.), i cili kishte rrëfyer si më poshtë: “Vallë a nuk e shikoni se nuk punohet me të vërtetën dhe se nuk pengohet e kota?! Ja pra besimtari në këtë gjendje të tillë, duhet të dëshirojë takimin me Allāhun që është i vërtetë dhe që dhe vetë e ka këtë të drejtë”. Pra besimtari duhet të shkojë tek ajo që është e vërtetë dhe kjo gjithashtu është e drejta e tij. Sa bukur që e ka rrëfyer. Vallë sa e urtë që është kjo thënie, mjeshtër i nderuar.

Mjeshtër Dīnānī: Po, ashtu është, sepse është thënia e Imām Ḥusejnit (p.m.t.) dhe është nga mekmenu’l-gajbi (prejardhja, zanafilla e të fshehtës).

Lārīxhānī: Nëse nuk ka të vërtetë, atëherë përse vallë përse të jetojë njeriu?! Sërish ai ka shprehur si vijon: “Në vend që të jetoj me mizorët, shtypësit (në një mjedis të tillë), vdekjen e shikoj lumturi”. Pra vdekja rend në ndihmë të njeriut në një mjedis të tillë dhe çel, hap udhën për besimtarin.

Mjeshtër Dīnānī: Po, një vdekje në udhën e të vërtetës... Nëse një njeri nuk di kuptimin e të vërtetës dhe nëse nuk e kërkon vërtetësinë, atëherë ç’kuptim ka jeta vallë?! Kur jeta bëhet e pakuptimtë, atëherë kjo jetesë bëhet më e ulët se jetesa e një kafshe. Sepse kafsha të paktën jeton sipas instinkteve të saj. Mirëpo nëse një njeri nuk arrin në kuptimin e vërtetësisë dhe nuk hulumton për të, kjo jetë shndërrohet, bie në një shkallë më të ulët se jetesa e një kafshe. Kafshës i mjaftojnë instinktet e saj. Madje dhe Ḳur’āni Kerīm urdhëron kështu: “إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ ۖ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا” “In hum il’lā ke’l-en‘āmi bel hum eḍal’lu sebīlān” (Ata janë pikërisht si bagëtitë, kafshët, madje janë dhe më të ulët se ato, janë të humbur nga udha e vërtetë). (Sūre Furḳān, 44) Një njeri i cili nuk është kërkues i vërtetësisë dhe nuk mund të arrijë tek kuptimi, shpirtërorja, i cili jeton në një mënyrë të rëndomtë, madje të zakonshme është më i ulët se kafshët. Ājeti i nderuar ḳurānor si fillim thotë: “Ata janë pikërisht si kafshët” dhe më tej vijon duke thënë: “madje ata janë më të ulët se ato”.

Por përse ata janë më të ulët se kafshët?! Kjo ka një arsye: “Sepse kafshët nuk kanë aftësi, mjeshtëri për arritjen në kuptimin, shpirtëroren dhe vërtetësinë. Kafsha nuk është një qenie që mund të kërkojë kuptimin, shpirtëroren. Me të nuk mund të flitet mbi kuptimin. Ato vetëm duhen të arrijnë të ngopin instinktet e tyre. Pra për to është e mjaftueshme kënaqja e instinkteve të tyre. Asnjë kafshë nuk qepet pas të vërtetës, ajo synon vetëm kënaqjen e instinkteve të saj. Kënaqja e instinkteve është diçka e ndryshme nga kuptimi, shpirtërorja”. Njeriu vrapon pas kuptimit, shpirtërores. Por përse është më i ulët se kafsha?! Sepse kafsha nuk ka asnjë mundësi, potencial, zotësi që të mund të kërkojë kuptimin, shpirtëroren. Në fakt njeriu ndonëse e ka këtë aftësi, ai e ka humbur atë. Në këtë gjendje, rast a është njeriu më i ulët apo kafsha?!

Lārīxhānī: “وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ” “Ue ulāike humu’l-gāfilūne” (Dhe ata janë pikërisht të hutuarit, shkujdesurit). (Sūre Naḥl, 108)

Mjeshtër Dīnānī: “بَلْ هُمْ أَضَلُّ” “Bel hum eḍal’lu” (Madje ata janë dhe më të ulët se ato). Qoftë kjo si pasojë e hutimit, shkujdesjes, apo qoftë e shprehisë, vesit, ose qoftë si pasojë e përtacisë nuk ka asnjë ndryshim. Ai i ka vënë vizën vetes, ka mbyllur sytë e tij ndaj të vërtetës dhe ka mbetur i hutuar nga bota e kuptimit, shpirtërores. Nëse njeriu nuk mund ta gjejë kuptimin e jetës, pra atë kuptimin e vërtetë të jetës dhe nëse mbetet pa zgjidhje ndaj një morie ngatërresash, hutimesh, atëherë kjo nënkupton se ai nuk ka mundur të përftojë asgjë, qoftë dhe një çast të vetëm nga jeta e kësaj bote. Dhe jeta e tij merr fund mbi një gjendje të tillë.

Lārīxhānī:

Ata që hapin një udhë me vdekjen drejt të vërtetës,

Janë vetëm njerëzit e zemrës.

Mjeshtër Dīnānī: Ata krijojnë vetveten.

Lārīxhānī: Dhe lloji i tretë, - ashtu siç kalon dhe në thënien e Sokratit: “Nëse më gjen mua, bëhu njësh, shkrihu me mua” - pra shehādeti (rënia dëshmor). Shtojmë se shehādeti (rënia dëshmor) jo vetëm që është një rilindje, por në të njëjtën kohë është dhe varrimi në një vend të paditur.

Mjeshtër Dīnānī: Thënia: “Nëse më gjen mua” përkthehet kështu: “Unë nuk jam kohor dhe vendor, që të më kërkoni dhe të mund të më gjeni në të katër anët e botës. Unë nuk jam në këtë botë. Unë kam një botën time në të cilën ju nuk do të mund të më gjeni”. Po, pohoj se thotë të vërtetën.

Lārīxhānī: Ja pra kjo është arsyeja që shehādeti (rënia dëshmor) është i mrekullueshëm. Këtu kemi dhe një fjali të bukur: “Vdekja është një imtidād, zgjatim i përftimeve vetjake i nxjerrë, pastruar nga veçoritë kohore, vendore dhe lëndore të njeriut”. Sa fjali e bukur.

Mjeshtër Dīnānī: Thënia: “Ajo humb lëndën; ajo i merr me vete përftimet që ka siguruar dhe ka arritur ndaj botës së kuptimit, shpirtërores”.

Lārīxhānī: Me të vërtetë Xhenneti është vënë brenda nesh.

Mjeshtër Dīnānī: Po, pikërisht ashtu është. Pra në Xhennet arrihet duke lëvizur nga brendia, pika jonë më e thellë e brendshme.

Lārīxhānī:

Si Xhenneti dhe Xhehennemi janë nga ti,

Vallë përse i kërkon jashtë ata?!

Mjeshtër Dīnānī: Po, në Xhennet shkohet nga brendia jonë dhe dera e tij hapet nga brenda (nga brendia jonë). Nuk hapet nga jashtë. Madje nëse shëtisni mbarë botën dhe nëse shkoni në një ose dy galaksi, ju nuk mund të mund ta gjeni Xhennetin - përveç xhenneteve gënjeshtare, të rreme. Ju duhet ta kërkoni brenda, në brendinë tuaj atë. Jashtë mund të gjeni vetëm xhennetet e rreme, të cilat janë mjaft të tepërta. Në shekullin e shkuar komunistët, kishin pandehur se komunizmi është Xhenneti në këtë botë, gjë që e kam sqaruar dhe më parë. (Sipas këtyre njerëzve) komunizmi dhe marksizëm-leninizmi ishte Xhenneti në këtë botë. Por më vonë vumë re se (këto rryma) nuk ishin Xhennete dhe u shpërndanë dhe u zhdukën shumë shpejt.

Lārīxhānī: Po, kjo është tejet interesante. Bashkë me këtë thënie parashikohen tri lloj të ardhmesh për njeriun sipas aftësisë së lartpërmendur. E ardhmja e palës së parë është gjendja e njeriut i cili bën marrëveshje, tregti, me Allāhun e Madhëruar. Meqenëse ky njeri kishte qenë i robëruar ndaj Allāhut të Lartësuar, nuk ka ndonjë gjë të keqe që të lakmojë Xhennetin dhe Allāhu i Lavdëruar do t’ia japë atë. E ardhmja e palës së dytë është synimi i mirësive të Xhennetit. Kurse e ardhmja e palës së tretë do bashkimin, njëjësimin (shkrirjen në Allāhun).

Mjeshtër Dīnānī: Pra ata duan liḳāin (bashkimin, takimin) me Allāhun e Madhëruar. Kjo kërkesë është më e lartë se gjithçka.

Lārīxhānī: Ky është dhe shehādeti (rënia dëshmor). Këto thënie janë mjaft të bukura. Kështu që dhe e nderuara Zejneb (p.m.t.) e kishte parë këtë bukuri në shehādetet (rëniet dëshmor). Kur ‘Ubejdullāh Ibn Zijādi i kishte bërë pyetjen: “A e pse se ç’i bëri Allāhu vëllait tënd në Kerbelā?!”, ajo solli një dëshmi shumë të bukur duke i dhënë këtë përgjigje: “Unë nuk pashë asgjë tjetër përveç bukurisë. Kjo ishte diçka që Allāhu kishte caktuar, shkruar më parë për ta. Edhe ata me dëshirë vrapuan drejt fatit të tyre të shkruar”. Rënia dëshmor është fundi më i bukur për njeriun. Në çastin kur robërit e Kerbelās u zunë rob edhe e nderuara Zejneb (p.m.t.) ishte njëra nga ata robër. Bashkë me këtë ngjarje ka ndodhur njëra nga ngjarjet më tragjike dhe hidhëruese të ‘Āshūrās. Ashtu siç keni bërë dhe të qartë në një mësimin tonë paraardhës kjo është një ngjarje interesante hem në këndvështrimin shpirtëror dhe hem në atë historik. Nëse do ta vlerësojmë ngjarjen në një mënyrë natyrale, do të vëmë re se kjo luftë bart veçori të cilat nuk i zotëron asnjë luftë tjetër në historinë e njerëzimit.

Mjeshtër Dīnānī: Ju përdorët një thënie në formën: “Kur robërit u zunë rob”. Unë parapëlqej të them se bashkëkohësit, shokët e Imām Ḥusejnit (p.m.t.) nuk ishin kurrë robër. E nderuara Zejneb (p.m.t.) nuk ishte kurrë robëreshë. Ata përpara saj ishin robër. Ata njerëz të cilët pandehin se të pranishmit në Kerbelā ishin robër, në të vërtetë ishin robërit e paditurive dhe vegimeve të tyre. Marrja dhe çuarja e tyre në njëfarë mënyre nuk e ndryshon këtë gjendje. Një njeri i ndërgjegjshëm pavarësisht se mund të jetë në burg, mund të jetë lidhur, prangosur me zinxhirë rishtas nuk është rob. “Luani megjithëse është lidhur me zinxhirë sërish është luan”.

Lārīxhānī: Bashkë me sqarimet tuaja, ju e shndërruat në një masë shumë të urtë çështjen.

Mjeshtër Dīnānī: Jo, këto janë të vërteta. E nderuara Zejneb (p.m.t.), jo vetëm që nuk ishte robëreshë por as e ka quajtur veten robëreshë.

Lārīxhānī: Po. E nderuara Zejneb (p.m.t.) nuk iu nënshtrua kurrë robërisë.

Unë jam robi i atij bakrit të ashpër (unë jam skllavi i atij robi kërkues të përkryerjes),

I cili nuk do të mund të thyehet me një udhë tjetër përveç kimisë (nuk i përkulet askujt tjetër përveç Allāhut).

Ajo (p.m.t.) nuk e pranoi kurrë humbjen.

Mjeshtër Dīnānī: Robërit e kujt të ishin ata?! Ata ishin robër të lirisë absolute dhe ndërgjegjjes absolute...

Jezīd Ibn Mu‘āuijje ishte robi i dëshirave, kërkesave të jashtëligjshme, epsheve foshnjarake dhe gjithashtu i idiotësisë shtazarake.

Lārīxhānī: Ajo (p.m.t.) i kishte thënë pikërisht kështu Jezīd Ibn Mu‘āuijjes:

Emri i tij do të përhapet gjatë historisë...

Ḥusejni im është ujëdhënësi i çdo zemre të përcëlluar, valuar,

Revolucioni i tij është i përhershëm deri në Ḳijjāmet.

Revolucioni dhe e vërteta janë gjëra që gufojnë, ziejnë në zemër.

Mjeshtër Dīnānī: Inḳilābi (revolucioni) është konceptimi i të vërtetës. Konceptimi i dikujt të vërtetës është revolucion. Për sa kohë që nuk e kupton të vërtetën, sado që të vërë theksin për revolucionin, (në të vërtetë) ai nuk është revolucionar.

Lārīxhānī: Përderisa ḳalbi (zemra) nuk e koncepton të vërtetën, ajo nuk mund të jetë as munḳalib (kthyese, revolucionare, shndërruese).

Mjeshtër Dīnānī: Në të vërtetë vetë e vërteta është inḳilāb (revolucion). Përveç të vërtetës psherëtini e rënkoni sa të doni, përsëri nuk jeni munkkalib (revolucionar). Ju mund të jeni munḳalib (revolucionar) me kusht që të arrini tek e vërteta.

Lārīxhānī: Me të vërtetë ashtu është. Imām Ḥusejni (p.m.t.) rrëfen kështu në këtë çështje: “Ç’të meta ka ajo që është e jotja, ç’ka ajo që nuk është e Jotja?!” Pra, ai thotë: “Mbarë qenia ime je Ti”.

Mjeshtër Dīnānī: Unë dua të bëj të qartë këtë duke u nisur nga kjo: “Njerëzit dinë se vetëm Imām Ḥusejni (p.m.t.) ishte munḳalib (revolucionar). Por vallë a nuk ishte dhe Imām Ḥasāni (p.m.t.) munḳalib (revolucionar). Po, miratojmë se dhe ai ishte munḳalib (revolucionar) dhe e kishte konceptuar të vërtetën. Sipas këtij përshkrimi që kam bërë (“inḳilābi” (revolucioni) është konceptimi i të vërtetës) pohojmë se dhe Imām Ḥasāni (p.m.t.) ishte munḳalib (revolucionar).

Lārīxhānī: Vetëm se stili i shfaqjes së të vërtetës është i ndryshëm nga njëri-tjetri.

Mjeshtër Dīnānī: Ai njeri që nuk ka një të vërtetë, nuk është e mundur që të jetë munḳalib (revolucionar).

Lārīxhānī: Domethënë rrënjën e kësaj duhet ta kërkojmë në zemrën tonë.

Mjeshtër Dīnānī: Ai njeri i cili nuk mund ta ndryshojë vetveten me të vërtetën, nuk mund të ndryshojë asgjë. (Pandehja) e ndryshimit (nga dikush) të botës (ose i ndërrimit, ndryshimit vetvetiu të saj) pa ndryshuar ne vetë ka një kuptim vegimor.

Lārīxhānī: “إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ” “Inne’ll-llāhe lā jugajjiru mā biḳaumin ḥattā jugajjiru mā bienfusihim” (Me të vërtetë Allāhu nuk e ndryshon gjendjen e një kombi, populli përderisa ai (komb, popull) nuk ndryshon vetveten). (Sūre Ra‘d, 11)

Mjeshtër Dīnānī: Në mënyrë të prerë. Sa ājet të nderuar ḳurānor dhe me vend që lexuat në lidhje me çështjen! Nëse dikush pa ndryshuar vetveten bën fjalë për ndryshimin e botës, në të vërtetë kjo përkthehet se ai po bën fjalë për diçka vegimore. Ndryshimi i botës ndodh me ndryshimin e vetvetes.

Lārīxhānī: Po. Ne përfituam jashtë mase dhe çështja ishte tepër e bukur. Në veçanti thëniet plot urtësi të Shejkhu’r-Reīs Ebū ‘Alī Sīnās të cilat prekin zemrën e njeriut... Ne kemi lexuar, shkruar një sërë artikujsh dhe librash, si dhe kemi mbajtur një sërë fjalimesh për sa i përket vdekjes. Krahas kësaj për këtë të gjorë, duke përfituar qoftë nga libri që kemi në duar, qoftë nga thënia e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) dhe qoftë nga dorëshkrimi me titull: “Ḥikmetu’l-Meuti” (Urtësia e Vdekjes) i këtij filozofit tonë të nderuar, çështja e ditës së sotme shënjonte tek një pikë mjaft kyçe. Sa bukur që e ka klasifikuar vdekjen në këtë çështje. Veçanërisht shehādetin (rënien dëshmor)...

Për këtë arsye në baraspeshën e shehādetit (rënies dëshmor), liḳāullāhun (takimi me Allāhun) e krijojnë, përbëjnë të dashuruarit. Shehādeti (rënia dëshmor) është qenia gati në liḳāullāhun (takimi me Allāhun). Rrotullimi i zemrës, ndërtimi i të brendshmes, bërja etalon e besnikërisë - mosbërja dredhi, hile, mashtrim me të vërtetën - këto ishin përmbledhja e thënieve të të nderuarit ‘Alī (p.m.t.). Këto vlera janë mësime që duhet të marrim dhe shembuj që duhet të nxjerrim, nga të urtët tanë dhe në veçanti nga ngjarja e dhimbshme e ‘Āshūrās e Imām Ḥusejnit (p.m.t.). Sepse në ngjarjen e ‘Āshūrās nuk mund të rastisim në grimcën më të vogël të pabesisë.

Mjeshtër Dīnānī: Çitërsi, dëlirësi, sinqeriteti i plotë.

Lārīxhānī: Ju e shprehët në mënyrë të mahnitshme këtë. Sinqeritet i plotë. Nëse do Allāhu i Lartësuar ne do të kemi mundësinë e bërjes dritë, larjes, pastrimit të tërësishëm të shpirtrave tanë të ndotur, të ndryshkur në këtë oqean të pafund, në këto ditë të bekuara dhe kuptimplota në të cilat gjendemi.

Zejnebi është shikuesja e qartë e të vërtetës,

Ajo është shikuesja jashtë mase e qartë e të fshehtave të të shkuarës.

Ndonëse me sytë e saj ka dëshmuar në një rënie dëshmor të përgjakur,

Këtë e ka parë bukur rreth Ḥusejnit.

Lārīxhānī: Ju e shqyrtuat shumë bukur çështjen dhe ne përfituam jashtë mase. Shumë mirë mjeshtër i nderuar, çështja erdhi në një vend tejet e bukur dhe të këndshëm, por fatkeqësisht koha e programit tonë mbaroi. Me dëshirën dhe shpresën se do të takohemi përsëri në një program tjetër, ne iu falenderojmë nga zemra, iu themi mirëmbetshi dhe qofshi nën mbrojtjen e Allāhut mbarë ndjekësve tanë të nderuar. Paqja, mëshira dhe begatia e Allāhut qofshin mbi ju.

Burimi : Medya Şafak