Doktrina e tjera islāme duke paraqitur disa dëshmi kundër mendimeve të shī‘ītëve mbi Gadīr Humit kanë besuar se kjo përcjellje nuk do të mund të jetë dëshmi për prijësinë e pashkëputur të Prijësit të Besimtarëve Imām ‘Alīut (p.m.t.) pas të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Ne këtu do t’i hetojmë mendimet e tyre në njëmbëdhjetë krerë.

Me emrin dhe ndihmën e Allāhut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit. Falenderimi i takon Allāhut. Përshëndetja dhe paqja qofshin mbi të nderuarin Muḥammed Muṣṭafain (p.q.m.t.) të dërguarin besnik të Allāhut (f.m.t.), familjen e tij të dëlirë dhe bashkëkohësit e tij të përgjedhur.

Mendimet e “Medhhebeve” (Doktrinave, Shkollave) të Tjera

Doktrina e tjera islāme duke paraqitur disa dëshmi kundër mendimeve të shī‘ītëve mbi Gadīr Humit kanë besuar se kjo përcjellje nuk do të mund të jetë dëshmi për prijësinë e pashkëputur të Prijësit të Besimtarëve Imām ‘Alīut (p.m.t.) pas të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.). Ne këtu do t’i hetojmë mendimet e tyre në njëmbëdhjetë krerë.

1. Kushti i parë për të qenë dëshmi me një përcjellje, është qenia e vërtetë e zinxhirit të përcjelljes së kësaj përcjelljeje; e thënë ndryshe një përcjellje e vetme për të mund të shërbyer si dëshmi mbi këtë çështje, duhet të jetë një përcjellje që është përcjellur nga i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) dhe të jetë vërtetuar më parë. Veçanërisht si një nevojë e këndvështrimit ku shī‘ītët besojnë në qenien e pamjaftueshme të “khaberu’l-uāḥidit” (lajmit të vetëm) dhe qenies së dëshmisë së pashkëputur në çështjet e besimit siç është “imāmeti” (prijësia, udhëheqja). Shumë mirë por vallë si mund të prentendohet pashkëputshmëria e këtij ḥadīthi, kur merret parasysh qenia i papërcjellur nga shumica e bashkëkohësve të ḥadīthit?! (1)

Ibn Ḥaxher Hejetmiu citon si më poshtë: “Degët e shī‘ītëve janë të njëzëri se dëshmitë e treguara për “imāmetin” duhet të jenë të pashkëputura. Nga ana tjetër dihet se kjo përcjellje nuk është e pashkëputur, sepse çështja e kundërshtimit mbi shëndetin e këtij ḥadīthi kishte kaluar dhe më parë. Në shtesë në gjirin e disa nga kundërshtuesve të shëndetit të këtij ḥadīthi zënë vend dijetarë të shkencës së ḥadīthit si Ebū Dāūd Sixhistānī, Ebū Ḥatem Rādīu dhe dijetarë të tjerë të mëdhenj. Atëherë kumtojmë se kjo përcjellje është një “khaberu’l-uāḥidit” (lajmi i vetëm) si dhe ka kundërshtim në vërtetësinë e saj”.(2)

Fjalë të ngjashme me këto kanë përmendur dhe Ibn Ḥazmi dhe Taftāzānī. (3)

Përgjigjje:

Themi se në sytë e çdo njeriu që njeh dhe zotëron shkencën e historisë dhe ḥadīthit është mëse e qartë se qortimi i lartpërmendur buron nga fanatizmi dhe paragjykimi. Shprehemi kështu sepse mohimi i Ḥadīthit të Gadīr Humit është si mohimi i të dhënave shqisore të sufistëve, apo luftrave të zhvilluara në Bedr, Hendek, Uḥud në historinë islāme, si dhe mohimin e ngjarjeve të tjera që kanë ndodhur në mënyrë të prerë.

Ne me qëllim që të mos e zgjasim fjalën tonë do të mjaftohemi me dhënien e indeksit të metodës dhe burimeve të cilat e kanë shënuar këtë përcjellje, si dhe do i nxisim ata që duan të kryejnë më tepër hulumtime në këtë çështje drejt këtyre tri veprave përfshirëse: “Veprës me titull: “Gadīr” (Gadīri) e Alāme Emīnit, “Abaḳātu’l-Enuāri” (Shtresat e Dritave) e Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejnit dhe “Iḥḳāḳu’l-Ḥakḳḳi ue Mulḥeḳātuhu” (Shfaqja e të Vërtetës dhe Pronësimi i Saj) e Shehīd Ḳāḍī Nūrullāh Shusterīt”…

Në veprën me titull: “Iḥḳāḳu’l-Ḥakḳḳi ue Mulḥeḳātuhu” (Shfaqja e të Vërtetës dhe Pronësimi i Saj)e Shehīd Ḳāḍī Nūrullāh Shusterīt janë quajtur emrat e 14 dijetarëve të Shkollës së Ehli Sunnetit që e kanë rrëfyer pashkëputshmërinë e Ḥadīthit të Gadīrit (siç janë: Sujūtī, Xhezerī, Xhelāluddīn Nishābūrī, Turkmānī, Dhehebī)”. (4)

Edhe Ibn Tejmijje ka thënë të njëjtën gjë në veprën e tij me titull: “Minhāxhu’s-Sunneti” (Mënyra e Sunnetit). (5)

Në veprën me titull: “Gadīr” (Gadīri) Alāme Emīni ilustron emrat e 43 dijetarëve të mëdhenj të Ehli Sunnetit që e kanë rrëfyer shëndetin e zinxhirëve të përcjelleve dhe udhëve të Ḥadīthit të Gadīrit (shkurtimisht: The‘alebī, Uāhidī, Fahrurrāḍī,Sujūtī, Ḳāḍī Sheukānī)”. (6) Gjithashtu ai shënon dhe emrat e 30 dijetarëve dhe komentuesve të mëdhenj të Shkollës së Ehli Sunnetit që sqarojnë shkakun e zbritjes së ajetit të mëposhtëm ḳuranor: “O ti i dërguar! Përcill atë që të është zbritur nga Zotit yt, nëse nuk e bën (përcjelljen në tërësi), atëherë nuk e ke kryer detyrën “risālen” (dërgesën, shpalljen). Allāhu të siguron mbrojtjen nga njerëzit. Me të vërtetë Allāhu nuk e udhëzon popullin mohues” (Māide, 67) në lidhje me ngjarjen e Gadīrit (siç janë: Tirmidhī, Tahāuī, Nishābūrī, Ḳurtubī, Ibn Ḥaxher Askalānī, Ibn Kethīri,Turkmanī)”. (7)

Kurse në veprën me titull: “Iḥḳāḳu’l-Ḥakḳḳi ue Mulḥeḳātuhu” (Shfaqja e të Vërtetës dhe Pronësimi i Saj)e Shehīd Ḳāḍī Nūrullāh Shusterīt janë përcjellur 50 burime që i përkasin Ehli Sunnetit në lidhje me Ḥadīthin e Gadirīt (siç janë: “Sunenu’l-Muṣṭafā” (Sunnetet e Muṣṭafāsë),“Musnedu Aḥmedi” (Zinxhiri i Përcjelljes së Aḥmedit), “Ḥasāisu Nesāī” (Çështjet e Nesāīut),“‘Ikdu’l-Ferīdi” (Kredoja Vetjake),“Ḥiljetu’l-Eulijjā” (Paraqitja e Kujdestarëve)”. (8)

Kurse tani disa do të përcjellim disa nga mendimet e dijetarëve të mëdhenj të Shkollës së Ehli Sunnetit në lidhje me Ḥadīthin Gadīrit me një përcjellje nga Alāme Emīni: “ZijauddīnMakḳbelī citon si më poshtë: “Nëse Ḥadīthi i Gadīrit nuk është i prerë atëherë në fe nuk ka asnjë lajm (ḥadīth) të prerë. Imām Gazzālī ka pohuar: “Shumica e muslimanëve janë të njëzëri në tekstin e Ḥadīthin e Gadīrit”.

Bedahshī kumton si vijon: “Ḥadīthi i Gadīrit është një ḥadīth i prerë dhe askush tjetër përveç mohuesit fanatik nuk e kundërshton shëndetin e tij dhe në fund të fundit nuk i kushtohet rëndësi fjalës së një njeriu të tillë”.

Ndërsa Shejkh Alūsīshkruan kështu: “Ḥadīthi i Gadīrit është një ḥadīth i vërtetë dhe shëndeti i tij është i fiksuar në sytë tuaj, ai nuk ka asnjë problem dhe ai është përcjellur në mënyrë të pashkëputur hem nga ana e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) hem nga ana e vetë Prijësit të Besimtarëve”.

ḤāfiḍḥIsfahānī rrëfen kështu: “Ḥadīthi i Gadīrit është një ḥadīth i vërtetë dhe është përcjellur nga ana e 100 vetëve nga bashkëkohësit në mesin të cilëve zënë vend dhe “‘asheretu’l-mubeshshere” (dhjetë të përgëzuarit)”. (9)

Ḥāfiḍḥ Sixhistānī e ka përcjellur Ḥadīthin e Gadīrit nga 120 bashkëkohës, Ḥāfiḍḥ Ibn ‘Alā Ḥamedānī e ka përcjellur këtë përcjellje nga 150 udhë përcjelljeje”. (10)

Në veprën e tij me titull: “Tehdhību’t-Tehdhībi” (Prarimi i Prarimit)Ḥāfiḍḥ Ibn Ḥaxher Askalānī kur bën fjalë për disa nga përcjellësit dhe udhët e përcjelljes së Ḥadīthit të Gadīrit thotë kështu: “Ibn Xherīr Taberīu, i ka mbledhur në një libër zinxhirët e përcjelljes së Ḥadīthit të Gadīrit dhe përcjelljen e ka quajtur të vërtetë. Ebū Abbās Ibn ‘Uḳde e ka përcjellur këtë përcjellje nga 70 ose më shumë udhë përcjelljeje nga bashkëkohësit”. (11)

Gjithashtu dhe në veprën me titull: “Fetḥu’l-Bārī bi’sh-Sherḥi’ṣ-Ṣaḥīḥi’l-Bukhārī”(Çlirimi i Qartë në Sqarimin e Përmbledhjes së Ḥadītheve të Vërteta të Bukhārīut) përshkruhet kështu: “Imām Tirmidhīu dhe Imām Nesāīu ka përcjellur ḥadīthin: “Ai i cili më ka mua zotëri dhe ‘Alīu është zotëriu i tij”. Me të vërtetë zinxhirët e përcjelljes dhe udhët e përcjelljes të përcjelljes janë të shumta dhe Ibn ‘Uḳde i ka mbledhur të tëra këto në një libër të veçantë. Shumica e zinxhirëve të përcjelljes janë të vërtetadhetëmira dhe është përcjellur se Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli ka pohuar:“Virtytet që kanë arritur tek ne për të nderuari ‘Alī (p.m.t.) nuk janë përcjellur për asnjë bashkëkohës tjetër”. (12)

Kunduzī Ḥanefīu pasi ka përcjellur Ḥadīthin e Gadīrit nga një numër i madh veprash shkruan si më poshtë: “Muḥammed IbnXherīr Taberīu- shkrimtari i veprës: “Tārikhu’t-Taberī (Historia e Taberīut) e ka përjellur Ḥadīthin e Gadīrit me 75 udhë përcjelljeje dhe në këtë çështje ka shkruar një libër të veçantë me titull: “Uelājjet” (Kujdestaria). Rishtas dhe Ebū Abbās Aḥmed Ibn Muḥammed Ibn S‘aīd Ibn ‘Uḳde ka përpiluar një libër të pavarur ku e ka përcjellur ḥadīthin me 150 udhë përcjlljeje”. (13)

Ḥāfiḍḥ Muḥammed Ibn Muḥammed Xhezerī Dimeshkī shruan si vijon teksa përcjell qenien dëshmi dhe përcjelljet e Prijësi të Besimtarëve Imām ‘Alīut (p.m.t.) nëGadīr Hum:“Kyḥadīth është“ḥasen” (i mirë) dhe kjo përcjellje (munāshede) është përcjellur në mënyrë të pashkëputur nga i nderuari ‘Alī (p.m.t.), pikërisht ashtu siç ky ḥadīth (i Gadīrit) është përcjellur nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.). Këtë ḥadīth një masë e madhe njerëzish e ka përcjellur nga një masë tjetër e madhe njerëzish. Si rrjedhojë nuk i kushtohet rëndësi mundimit të atyre që duan që ta tregojnë këtë ḥadīth si të dobët, sepse ata nuk kanë dituri nga shkenca e ḥadīthit”. (14)

Megjithëse është e vërtetë dukuria se Imām Bukhārīu dhe Imām Muslimi nuk e kanë shënuar Ḥadīthin e Gadīritnë veprat e tyre me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Bukhārī”(Përmbledhja e Ḥadītheve tëVërteta të Bukhārīut) e Imām Bukhārīut dhe “Ṣaḥīḥu’l-Muslimi” (Përmbledhjae Ḥadītheve të Vërteta të Muslimit) e Imām Muslimit, sërish kjo gjendje nuk lind asnjë shqetësim për sa i përket zinxhirit të përcjelljes së tij, sepse shtojmë se nuk është aspak i pakët dhe numri i përcjelljeve që nuk mund të hyjnë në veprat e lartpërmendura, të cilat ndonëse janë të vërteta sipas mendimeve të vetë Imām Bukhārīut dhe Imām Muslimit (atyre u thuhet të vërteta sipas kushteve të dy shejkhëve) nuk bartin asnjë dyshim. Tekefundit për këtë arsye janë shkruar jashtë mase “mustedreke” (perceptime) mbi dy veprat e sipërcituara.

Nga ana tjetër nëse të tëra përcjelljet e vërteta do të ishin mbledhur në veprën me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Bukhārī”(Përmbledhja e Ḥadītheve të Vërteta të Bukhārīut) e Imām Bukhārīut në fund të fundit nuk do të ishte e nevojshme një “ṣaḥīḥ” (përmbledhje tjetër e ḥadītheve të vërteta). Për më tepër asnjë vërtetues dhe njeri me gjykim të shëndoshë, e di shumë mirë se përmbledhjet e ḥadītheve të vërteta të Imām Bukhārīut dhe Imām Muslimit janë të mjaftueshme dhe nuk kanë nevojë për përmbledhjet e tjera të ḥadītheve të tvërteta.

Për më tepër pavarësisht dukurisë se vetë Imām Bukhārīu dhe Imām Muslimi kanë bërë të ditur se ḥadīthet që kanë mbledhur në veprat e tyre janë të vërteta, përsëri ata kanë bërë të ditur se nuk i kanë pëcjellur mbarë ḥadīthet e vërteta, madje ata nuk i kanë shënuar një numër të madh ḥadīthesh të vërteta si pasojë e disa shkaqeve. (15)

Por lejomëni të shtojmë dhe diturinë se krahas këtyre Imām Bukhārīu dhe Imām Muslimi e kanë përcjellur Ḥadīthin e Gadīrit të Alāme Emīnit (m.m.t.) nga 29 shejkhë. (16)

Tani ejani dhe le të shikojmë se çfarë ka shkruar Ibn Ḥaxheri që është njëri nga ata të cilët kanë drejtuar këtë pyetje në fund të kësaj pjese: “Ḥadīthi i Gadīrit është një ḥadīth i vërtetë dhe nuk ka asnjë dyshim në këtë. Këtë përcjellje e ka përcjellur një bashkësi e përbërë nga njerëz si Tirmidhīu, Nesāīu, Aḥmed Ibn Ḥanbeli dhe kjo përcjellje ka të pranishme shumë udhë përcjelljeje. Shkurtimisht këtë ḥadīth e kanë përcjellur 16 vetë nga bashkëkohësit dhe në përcjelljen e Aḥmed Ibn Ḥanbelit, bëhet e ditur se 30 bahkëkohës kanë dëshmuar se e kanë dëgjuar këtë përcjellje nga i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.), mbi kundërshtimin që ka ndodhur në prijësinë e të nderuarit Prijësit të Besimtarëve ‘Alīut”.(17)

Më pas ai e përsërit dhe njëherë këtë: “Ḥadīthi i Gadīrit është përcjellur nga 30 vetë bashkëkohës nga i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) dhe shumica e udhëve të përcjelljevejanë të vërteta dhe të mira”. (18)

Atëherë madje dhe ata të cilë kundërshtojnë vërtetësinë e ḥadīthit të mësipërm nuk duhet t’u kushotjnë rëndësi fjalëve të Ibn Ḥaxherit dhe të ngjashmëve me të, sepse vetë ky i fundit shprehet: “Nuk i kushtohet rëndësi fjalës së atij njeriu që zgjat gjuhën ndaj vërtetësisë së ḥadīthit”. (19)

Në veprën e tij me titull: “Ḥamāsetu’l-Gadīri” (Vlerat e Gadīrit) Ustādh Muḥammed Riḍā Hekimī pasqyron emrat e 15 dijetarëve bashkëkohorë të Shkollës së Ehli Sunnetit (për shembull: Aḥmed Zejnī Dehlani,Muḥammed Abduhu, Abdulmexhīd Ālusī, Aḥmed Ferīd Refāī, ‘Umer Ferruḥ) që kanë përcjellur Ḥadīthin e Gadīrit dhe adresat e këtyre sqarimeve. (20)

Në këtë pikë duhet të kemi paraysh faktin, se po shī‘ītët e kanë si kusht qenien e pashkëputur dhe të prerë të përcjelljeve të treguara në dëshminë e udhëheqjes dhe Ḥadīthi i Gadīrit është i pashkëputur dhe i prerë në këndvështrimin e përmbledhjeve shī‘īte të ḥadīthit. Madje ḥadīthi në fjalë është përcjellur dhe në shumicën e burimeve të Shkollës së Ehli Sunnetit. Mirëpo sipas “‘aḳīdesë” (kredos) së vëllezërve tanë të Ehli Sunnetit për dëshminë e udhëheqjes - ashtu si në çështjet e tjera të metodologjisë së fesë - është e mjaftueshme qenia e vërtetë e zinxhirit të përcjelljes dhe nuk është e detyruar dëshmia e pashkëputshmërisë së ḥadīthit. Kur kihet paraysh kjo pikë del në dritë dhe qenia e kotë e këtij problemi.

2. Qortimi i dytë është pika që Ḳāḍī ‘Izzuddīn Īxhīu ka zënë në gojë në veprën e tij me titull: “Meuāḳif” (Qëndrimet). Ai citon kështu: “I nderuari ‘Alī nuk ishte bashkë me të nderuarin e dërguar në Ditën e Gadīrit në Ḥaxhxhin e Lamtumirës, sepse i nderuari ‘Alī ishte ne Jemen”. (21)

Përpara se të japim përgjigjjen e kësaj pyetjeje si fillim le të përcjellim fjalët e sqaruesve të veprës me titull: “Meuāḳif” (Qëndrimet). Njëri nga sqaruesit e veprës së lartpërmendur Sejjid Sherīf Xhurxhānī shkruan kështu pas shënimit të fjalëve të Īxhīut: “Ky kundërshtim është kundërshtuar. Sepse qenia e fshehtë e ‘Alīut (p.m.t.) nuk bie ndesh me vërtetësinë e Ḥadīthit të Gadīrit. Ky kundërshtim mund të jetë i vlefshëm vetëm në përcjelljen e përcjelljes apo në rastin kur i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) e kishte thërritur të nderuarin ‘Alī (p.m.t.) pranë tij, ose kur ia kishte ngritur dorën e tij, por këto fjali nuk janë përcjellur në shumë përcjellje”. (22)

Gjithashtu dhe Ibn Ḥaxher Hejtemī shkruan këto si një përgjigjje ndaj dyshimit të sipërcituar:

“Nuk i kushtohet rëndësi fjalës së atij njeriu që nuk e quan të vërtetë Ḥadīthin e Gadīrit dhe atij që hedh kundërshtimin në drejtim se i nderuari ‘Alī (p.m.t.) ishte në Jemen, sepse është e fiksuar se ai ishte kthyer nga Jemeni dhe se e kishte plotësuar ḥaxhxhin me të nderuarin e dërguar”. (23)

Megjithëse është e prerë nga ana historike se Prijësi i Besimtarëve ‘Alīu (p.m.t.) duke u kthyer nga Jemeni kishte kryer ḥaxhxhin me të nderuarin e dërguar (p.q.m.t.) ne gjithsesi do të përmendim emrat e nje pjese nga ata të cilët e kanë shënjuar këtë pikë:

Në veprën e tij me titull: “Tārikhu’ṭ-Ṭaberī” (Historia e Ṭaberīut), (vëll. 2, fq. 205) e Imām Ṭaberīut; në veprën e tij me titull: “Bidājje ue’n-Nihājje” (Fillimi dhe Fundi), (vëll. 2, fq. 184 dhe në shtesë vëll. 2, fq. 132) e Ibn Kethīrit dhe veprën e tij me titull: “Kāmil” (Plotësuesi) (fq. 2, fq. 302) e Ibn Kethīrit si dhe nga një numër i madh burimesh është sqaruar në mënyrë të hollësishme kthimi i Imām ‘Alīut (p.m.t.) nga Jemeni.

3. Qortimi i tretë më i përhapur dhe më i rëndësishëm pretendohet rreth kuptimit të fjalës “meulā”. Kjo fjalë ka kuptime të ndryshme si “më i mirë, më meritues”, “i biri i ungjit”, “çlirues skllavi”, “fqinj”, “ai që betohesh bashkë”, etj. Shī‘ītët ashtu siç do të shqyrtojmë pak më poshtë me një numër të madh dëshmish pretendojnë se fjala “eulā” që është përdorur në këtë ḥadīth, ose e thënë ndryshe ka kuptimin e “përgjegjësit”, “të mëvonshmit”, “pasardhësit” dhe “uelīut” (kujdestarit). Megjithatë disa dijetarë sunnitë kanë hedhur dyhime mbi kuptimin fjalës “meulā”. Sipas mendimit tonë rrënja e këtij dyshimi gjendet në veprën me titull: “Nihājjetu’l-‘Uḳūli (Përsosmëria e Mendjeve) e Fakhrurrāḍīut, në veprën me titull: “Meuāḳif”(Qëndrimet) e Ḳāḍī ‘Izzuddīn Īxhīut (24) në veprën e Ibn Ḥaxherit (25)Faḍl Ibn Ruzbeḥānit (26) dhe të tjerëve që kanë kryer përcjellje nga të mësipërmit.

Në veprën e tij me titull: “Meuāḳif”(Qëndrimet) Ḳāḍī ‘Izzuddīn Īxhīu përshkruan si më poshtë: “Fjala “meulā” që gjendet në përcjelljen e Gadīrit ka kuptimin e “nāṣirit” (ndihmësit); sepse fjalia pasardhëse e lutjes: “Allāhumme uāli men uelāhu” (O Allāhu im bëhu miku i atij që ështëmiku i tij) ka këtë kuptim dhe me fjalën “meulā” nuk synohet “eulā” (më i mirë, më meritues) sepse trajta “mef‘al” asnjëherë nuk ka marrë kuptimin e trajtës “ef‘al”. (27)

Ibn ḤaxherHejtemīu përkufizon si vijon: “Nenukepranojmëkuptimin efjalës “meulā” ashtu siç e kanë përmendur ata (shī‘ītët), sipas nesh ajo ka kuptiminekuptimin e“nāṣirit”(ndihmësit);  sepsegjykimi i fjalës “meulā”ka kuptime të përbashkëta të ndryshme si“çlirues skllavi”,“skllav i çliruar”,“i zoti në mbarëvajtjen e punërave”, “kursimtar”, “nāṣir” (ndihmës) dhe “maḥbūb” (i dashur)... Ne dhe shī‘ītët bashkërisht rrëfejmë se në rast se ajo që synohet është fjala “maḥbūb” (i dashur) atëherë kuptimi është i vërtetë, por nuk ka asnjë pajtim as në sherī‘at dhe as në fjalor se fjala “meulā” ka kuptimin e “imāmit”. Nuk ka nevojë që të tregohet se në sherī‘at nuk ka një kuptim të tillë dhe kjo është e qartë. Për sa i përket mosqenies së një gjëje të tillë në fjalor nënvizojmë se ansjëri nga pararojat e gjuhës arabe nuk ka shprehur se asnjë trajtë “mef‘al”nuk ka marrë kuptimin e trajtës “ef‘al”. (28)

Dhe të tjerët i kanë përsëritur këto thënie.

Ndërsa tani ejani dhe le të shtjellojmë përgjigjet që shī‘ītët u kanë dhënë këtyre kundërshtimeve: “Shī‘ītët besojnë në këtë: “Fjala “meulā” merr disa kuptime të ndyshme, edhe nëse marrim si të mirëqenë se pararojat e gjuhës arabe të epokave të mëvonshme kësaj fjalëze nuk i kanë dhënë kuptimin “eulā”, nuk ka asnjë dyshim se mbarë të pranishmit në epokën e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) dhe gjatë çasteve të sqarimit të këtij  ḥadīthi“sherīf” (fisnik) këtë fjalëz e kanë kuptuar si “eulā”. Tani le të sqarojmë disa dëshmi me qëllim që të vërtetojmë këtë pikë”.

1. Ḥasān Ibn Thābitiishte i pranishëm në vendin ku ndodhi ngjarja dhe nuk ka asnjë që të mund të mohojë vendin e tij edukativ. (29) Ai kishte kërkuar leje nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) për të formuluar një poezi për këtë ngjarje të rëndësishme dhe kishte shprehur këtë dyvargësh në këtë kontekst.

Feḳāle lehū: “Ḳum ja ‘Alī”,

“Feinneni raḍītuke min be‘adī imāmen ue hādijjen.

Dhe i tha tij: “Çohu o ‘Alī”,

“Me të vërtetë unë jam i kënaqur që ti të jesh imām (udhëheqës) dhe udhëzues pas meje”.

Alāme Emīnie ka përcjellur këtë poezi nga 12 burime të Ehli Sunnetit dhe 26 burime të Ehli Shī‘ītëve. (30)

Ḳajs IbnṢā’d Ibn‘Ubāde ka thurur këto vargje:

Ue ‘Alījjun imāmunāue imām,

Liseuānā etī bihi’t-tenzīl.

Dhe ‘Alīu është imāmi ynë dhe imāmi i të tjerëve,

Ai është gjuha ynë që iu është zbritur Ḳur’āni.

 

Jeume kāle Nebijju men kuntu meulāhu,

Fehādhā meulāhu khaṭEbūn xhelīl!

Në atë ditë Lajmëtari tha: “Ai i cili më ka mua zotëri,

dhe ky është zotëriu i tij” dhe ky është një fjalim i fuqishëm!

Alāme Emīni e ka përcjellur këtë nga 12 burime. (31)

Kurse ‘Amr Ibn‘Āsi ka krijuar këtë poezi për këtë ngjarje:

Ue kāle femen kuntu meulā lehu,

Fehādhā lehul jeum, ni‘me’l-uelī.

Dhe ai tha: “Ai i cili më ka mua zotëri”,

Ja pra kjo është dita, sa zotëri i mirë është ai!

Alāme Emīni i ka përcjellur këto poezi nga 8 burime të Ehli Sunnetit dhe Ehli Shiitët. (32)

Në shtesë në veprën e tij me titull: “Gadīr”  (Gadīri) Alāme Emīni përcjell fjalët e poetëve dhe letrarëve arabë që kuptojnë kuptimin e “imāmetit” dhe “uelajetit” nga fjala “meula”. (33)

Imām ‘Alīu (p.m.t.) e vërteton këtë kuptimin e fjalës “meulā” (kujdestar/zotëri) në letrën që i ka dërguar Muauijjes dhe citon kështu:

Ueeuxhebe līuilājetehu ‘alejkum,

Resulullāhi jeume Gadīri Hum.

Dhe u bë detyrë kujdestaria ime mbi ju,

Tha i dërguari i Allāhut në ditën e Gadīr Humit.

Alāme Emīni këtë poezi e përcjell nga 11 burime të Ehli Shī‘ītëve dhe 26 burime të Ehli Sunnetit. (34)

Gjithashtu njëra nga dëshmitë më të mira se duhet të nxirret ky kuptim nga ky ḥadīth është fakti se pas khutbes së Gadīrit, i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) vendosi duart e Imām ‘Alīut (p.m.t.) mbi duart e Ebū Bekrit dhe ‘Umerit, si dhe e përgëzoi atë me këto fjalë ose me fjalë të ngjashme me këto: “Behhin behhi leke ja ibne EbīṬālibi, aṣbaḥte meulāje ue meulā kuli mu’minin ve mu’minetin”.(Urime dhe përgëzime o i biri i EbīṬālibit, ti u bëre (gdhive) zotëriu im dhe i çdo besimtari dhe besimtareje!)”

Alāme Emīni e përcjell këtë përgëzim të Ebū Bekrit dhe ‘Umerit nga 60 burime të Ehli Sunnetit (siç është: “Musnedu Aḥmedi” (Zinxhiri i Imām Aḥmed Ibn Ḥanbelit) e Imām Aḥmedit; “Tārikhu’l-Umemi ue’l-Mulūki” (Historia e Popujve dhe Mbretërve) e Imām Taberīut; “Tārikhu Bagdadi” (Historia e Bagdadit) e Khatīb Bagdādīt; “Muṣannefu Ebī Shejbe” (Klasifikimi i Ebū Shejbes)”. (35)

Me të vërtetë vallë a do të ishte e nevojshme për një përgëzim të tillë, nëse i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) do të kishte patur për synim qenien e ndihmësit dhe të dashurit të mbarë muslimanëve kur kishte thënë: “‘Alīu është zotëriu juaj?!” Njëri nga dëshmitarët e tjerë të këtij kuptimi është dhe lutja në formën: “Nëse kjo është e vërtetë o Allāhu im, atëherë dërgomë një ndëshkim nga qielli” e Ḥārith Ibn Nu’man Fikḥrīut i cili ishte i pranishëm në skenën e Gadīr Humit.

Alāme Emīni e përcjell këtë ngjarje nga 30 burime të Ehli Sunnetit (siç është: “Keshf ue’l-Bejjāni” (Zbulimi dhe Sqarimi); “Duātu’l-Hudā” (Lutja e Udhëzimit); “Aḥḳāmu’l-Ḳur’āni” (Gjykimet e Ḳur’ānit)”. (36)

Nëse kuptimi i Ḥadīthit të Gadīrit do të ishte vetëm “ndihmës” ose “i dashur”, vallë a do të ishte e nevojshme që Ḥārithi dhe të ngjashmit me të, të zemëroheshin deri në këtë masë?  Krahas një numri të lartë të ajeteve dhe përcjelljeve, që i ftonin besimtarët tek dashuria, përsëri kishte dhe një numër të madh ajetesh dhe përcjelljesh të cilat bënin fjalë për Prijësin e Besimtarëve Imām ‘Alīun (p.m.t.) dhe bashkëkohësit e tjerë. Vallë përse këto të fundit nuk i kishin çelur udhën një zemërimi të ngjashëm?!

Njëra nga dëshmitë e tjera që mbështet këtë kuptim, është dhe prania e shumë përcjelljeve të cilat tregojnë se i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.), nuk e kishte shikuar Ḥadīthin e Gadīrit si një mjedis të duhur për pranimin e njerëzve dhe kishte ngurruar nga bërja e kësaj e ditur në mënyrë të hapur dhe për këtë arsye kishin zbritur ajete. Vallë a kemi të bëjmë me bërjen e ditur të Imām ‘Alīut (p.m.t.) si ndihmës dhe i dashur dukuri që u vinin rëndë dyfytyrëshve dhe me faktin që i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) shqetësohej deri në këtë pikë, se kjo gjendje nuk do të pranohej nga ana e njerëzve?! Kumtojmë se është mëse e dukshme se as që bëhet fjalë për gjasën e mendimit, që ka të bëjë me lajmërimin se ‘Alīu duhej dashur dhe se ai ishte bërë ndihmësi i besimtarëve, do të lindte një reagim që do të shqetësonte të nderuarin të dërguar (p.q.m.t.). Si rrjedhojë pohojmë se në rastin e lënies jashtë së mundësisë së synimit të kuptimit të “ndihmësit” dhe “të dashurit” me Ḥadīthin e Gadīrit, atëherë pas na mbetet zgjidhja e vërtetë e cila është “euuelijjeti” (përparësia/kujdestaria/zotëria).

AlāmeEmīni shënon emrat e 30 burimeve të Ehli Sunnetit që cekin se ajeti “Allāhu të ruan ty nga njerëzit” (Māide, 67) ka zbritur për ngjarjen e Gadīrit dhe për shqetësimin e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) në lidhje me sqarimin e kësaj çështjeje. (37)

Ndërsa për sa i përket përcjelleve të cilat tregojnë për shqetësimin e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) në sqarimin e këtij ḥadīthi, për thurjen e vargjeve të ndërsjellta dhe qenien dëshmi të Prijësit të Besimtarëve Imām ‘Alīut (p.m.t.) në epokën e prijësisë së ‘Uthmānit është përcjellur në veprën me titull: “Ferā’idu’s-Simṭajni”(Frymëzimet e të Virtytshmëve) e Ḥameuīnīt. (38) Dhe në shtesë AlāmeEmīni e shënon dhe e përcjell këtë në veprën me titull: “Tārikhu’l-Khulefa” (Historia e Prijësve) e Imām Sujūtīt, në veprën me titull: “Nazlu’l-Ebrāri” (Zbritja e Mirësive) e Bedahshīut, në veprën me titull: “Sheuāhidu’t-Tenzīli”(Dëshmitarë e Zbritjes) e Ḥāfiḍḥ Haskānīt, nga Ḥāfiḍḥ Ibn Merduuejḥi dhe nga të tjerët. (39)

Nënvizojmë se nuk ka asnjë dyshim se ky shqetësim nuk përbën asnjë mangësi për të nderuarin e Allāhut (p.q.m.t.) (Allāhu na ruajttë), sepse frika e tij nuk ishte për veten e tij, por në drejtimin e daljes së kundërshtimit në bashkësinë muslimane dhe shkaktimit të përçarjeve dhe trazirave nga ana e dyfytyrëshve. Allāhu i Madhëruar rrëfen kështu për Mūsāin (p.m.t.): “Dhe Mūsāi ndjeu njëlloj frike në vete”. (Ta Ha, 67) Dhe për më tepër në shtesë ndaj të tëra këtyre sa cituan më lart, Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejni e përcjell Ḥadīthin e Gadīrit nga udhë të ndryshme, në të cilat zënë vend thënie të tjera në vend të thënies: “Men kuntu meulāhu fe hue ‘Alījjun melāhu”(Ai i cili më ka mua zotëri dhe ky ‘Alīu është zotëriu i tij). Këto përcjellje tregojnë shumë mirë se çfarë kanë kuptuar përcjellësit nga këto thënie të nderuarit të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) dhe për kundërshtuesit nuk lë asnjë shteg tjetër përveç pranimit të kuptimit të fjalës “eulā”. Në këto përcjellje Ḥadīthi i Gadīrit kalon në këtë formë: “Men kuntu eulā bihi min nefsihi fe ‘Alījjun uelijjuhu”.(Ai i cili më jep përparësi mua ndaj vetes së tij dhe ky ‘Alīu është kujdestari i tij). (40) Në njërën nga përcjelljet në veprën me titull:“Ferā’idu’s-Simṭajni”(Frymëzimet e të Virtytshmëve) e Ḥameuīnīt kalon kështu: “Men kuntu eulā bihi min nefsihi ue ‘Alījjun eulā bihi min nefsihi” (Ai i cili më jep përparësi mua ndaj vetes së tij dhe ky ‘Alīu ka përparësi ndaj vetes së tij) dhe vijon si më poshtë: “Më tej Allāhu i Lartësuar shprehu kështu: “Sote përsosa për ju fenë tuaj”.(41)

Kurse tani duke i hedhur një sy disa pretendimeve gjuhësore të zëna në gojë mbi Ḥadīthin e Gadīrit, do të shikojmë nëse fjala “meulā” është përdorur apo nuk është përdorur në kuptimin e fjalës “eulā” në gjuhën arabe dhe do të hetojmë vërtetësinë e mendimeve të tyre të sendërtuara se asnjë nuk e ka gjykuar si të drejtë këtë përdorim. Kotësia e qortimit të lartpërmendur është aq e qartë sa Çelebiu, në këtë pjesë ku ka vënë shënimin në veprën me titull: “Meuāḳif” (Qëndrimet) shkruan kështu kur kalon në fjala eḲāḍī ‘Izzuddīn Īxhīut:

“Këtij qortimi iu është kjo përgjigjje: “Kuptimet e fjalës “meulā” (kujdestar, zotëri), “muteueli” (kujdestar), “udhërues dhe ai që ka përparësi në sjellje, urdhra) janë kuptime të përhapura në gjuhën arabe dhe janë përcjellur nga “imāmët” (gjuhëtarët, pararojat) e gjuhës arabe. Ebū ‘Ubejde ka thënë si më poshtë: “Hue meulākum eu eulā bikum” (Ai është kujdestari/zotëriu juaj ose ka përparësi mbi ju”. Rishtas i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ka bërë të ditur: “Ajo grua që martohet pa marrë lejen e kujdestarit/zotërisë së saj...”. Kuptimi i qenies së fjalës “meulā” në kuptimin e fjalës “eulā”, është se fjala “meulā” është një emër që ka kuptimin e mbiemrit “eulā” dhe jo sepse fjala “meulā” është një mbiemër. Si rrjedhojë bëjmë të qartë se nëse fjala “meulā” ka kuptimin e fjalës “eulā”, atëherë kundërshtimi se përse ajo nuk mund të përdoret në vend të fjalës “eulā” nuk është i drejtë”. (42)

Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejni ia ka kushtuar plotësisht një vëllim dhe pjesërisht një vëllim tjetër të veprës së tij me titull: “Abaḳāt” (Shtresat) fjalëve dhe sqarimeve të njerëzve që e dinë në mënyë të drejtë përdorimin e fjalës “meulā” në kuptimin e fjalës “eulā”. (43)

Sërish AlāmeEmīni ka përcjellur rrëfimet në këtë pikë nga shumë njerëz që quhen si pararojat e letërsisë arabe si për shembull: “Ferra, Sixhistānī, Xheuherī, Ḳurtubī, Ibn Ethīri”.(44)

Ndërsa në disa ḥadīthe të tjera fjala “meulā” ka marrë kuptimin e fjalës “eulā”. Në njërën nga përcjelljet të cilës dijetarët e gjuhës dhe leksikografët i drejtohen shpesh herë është dhe ky urdhër i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.): “Ejjuhā imraetun nukiḥat bi gajri idhni meulāhā fenikāḥuhā bāṭilun”. (Ajo grua që martohet pa marrë lejen e kujdestarit/zotërisë së saj martesa e saj është e kotë”. (45)

AlāmeEmīni pasi ka shqyrtuar 27 kuptimet e cituara për fjalën “meulā”, ka ngritur pretendimin se mbarë këto kuptime janë shndërruar në fjalën “eulā”, se në të tëra këto ka zënë vend drejtimi i “euuelijjetit” (përparësisë), si dhe se të tëra janë kufizuar dhe kushtëzuar nga fjala “meulā”. Dhe duke qenë se fjala “meulā” të sjell në mendje kuptimin e falës “eulā” dhe Imām Muslimi në veprën e tij me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Muslimi” (Përmbledhjae Ḥadītheve të Vërteta të Muslimit) ka përcjellur këtë ḥadīth nga i nderuari i dërguar (p.q.m.t.): “Skllavi të mos i thotë zotërisë së tij “meulā”, sepse “meulā” (zot/zotëri) është Allāhu”. (46)

Me synimin e ndriçimit të mëtejshëm të kësaj çështjeje, le të shikojmë se çfarë ka thënë Shejkh Selim Bishrī i Universitetit të Ezherit në Egjipt, pasi ka dhënë dëshmitë e Sejjid Sherefuddīnit që kanë të bëjnë me Ḥadīthin e Gadīrit, të cilat tregojnë se fjala “meulā” ka kuptimin e fjalës “eulā”.

“Unë jam i sigurtë se ky ḥadīth dëshmon për kuptimin (eulā) që ju thatë”.(47)

Në këtë pikë duhe t’iu kujtojmë se ashtu siç ka pretenduar Ibn Ḥaxheri dhe disa vetë të tjerë që ia kanë bartur Ḥadīthit të Gadīrit, se fjala “meulā” nuk merr në asnjë vend kuptimin e fjalës “maḥbūb” në gjuhën arabe. Pikërisht ashtu siç ka shkruar Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejni: “Në asnjë nga burimet e mëposhtme të fjalorëve fjala “meulā” nuk është treguar në mesin  kuptimeve të fjalës “maḥbūb”:“Ṣiḥāḥu’l-Lugati” (Gjuha/Fjalori i Vërtetë), “Ḳāmūsu’l-Lugati” (Fjalori), “Fāiḳ” (I Epërmi), “Mexhmeu’l-Bihāri” (Përmbledhja e Pranverërave), “Tāxhu’l-Maṣdāri” (Kurora e Trajtës), “Mufredātu’l-Ḳur’āni” (Pasqyra e Kur’anit), “Esāsu’l-Belagati” (Themelet e Oratorisë), “Mugreb” (Perëndimori), “Miṣbāḥu’l-Munīri” (Drita Ndriçuese)”. (48)

Në fund të kësaj pjese, lejonani që t’u japim vend në një pjesë vetë fjalëve të Ibn Ḥaxherit. Ky i fundit ndonëse është një kundërshtar i fuqishëm i marrjes së fjalës “meulā” së kuptimit të fjalës “eulā”, disa rreshta më poshtë ai i harron vetë fjalët që ka thënë dhe pohon kështu: “Ebū Bekri dhe ‘Umeri kanë kuptuar të njëjtin kuptim fjalës “eulā” nga Ḥadīthi i Gadīrit”. Ibn Ḥaxheri shpalos si vijon: “Edhe nëse do të pranojmë se qëllimi i Ḥadīthit të Gadīrit ka kuptimin e fjalës “eulā”, jemi të detyruar që të themi se synimi nga fjala “eulā”nuk është imāmeti. Fjala “eulā” ka kuptimin e bindjes dhe ky është kuptimi i drejtë.Sepse EbūBekri dhe ‘Umeri e kanë kuptuar këtë kuptim(dhënien përparësi në bindje) dhe për këtë arsyeata kanë thënë: “Emsejte ja ibne EbīṬālibi meulā kuli mu’mininue mu’minetin” (O i biri i EbīṬālibit ti u bëre (ngryse) zotëriu im dhe i çdo besimtari dhe besimtareje!)” (49)

Gjithashtu sipas përcjelljes së Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejnit edhe Shihābuddīn Aḥmed Ibn Abdulḳadīri në veprën e tij me titull: “Dhahiretu’l-Meāli” (Paraqitja e Interperetimit) ka pretenduar të njëjtën gjë dhe ka shprehur kështu: “Qëllimi është kujdestaria, shoku ndihmës, ose miku i besuar që ka përparësi në qenien i afërm. Kurse ajo që ‘Umeri ka kuptuar nga ḥadīthi në fjalë është: “Urime dhe përgëzime o i biri i EbīṬālibit, ti u bëre (gdhive) zotëriu im dhe i çdo besimtari dhe besimtareje!” (50)

4. Problemi i katërt është mohimi i njërit nga dëshmitarët që shī‘ītët e përdorin me qëllim që të dëshmojnë prijësinë e Prijësit të Besimtarëve Imām ‘Alīut (p.m.t.): “Ky problem ka të bëjë me shtrimin e pyetjes së të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) në fillim të ḥadīthit: “Elestu eulā bikum min enfisekum?!” (Vallë a nuk kam unë më tepër përparësi ndaj jush e sa ju keni ndaj vetes suaj?!)Dhe më pas ka urdhëruar: “Men kuntu meulāhu  ue hue ‘Alījjun meulāhu”. (Ai i cili më ka mua zotëriu dhe ky ‘Alīu është zotëriu i tij).

Disa nga dijetarët e Shkollës së Ehli Sunnetit i kanë kundërshtuar fjalitë që janë shprehur në krye të ḥadīthit. Për shembull Ḳāḍī ‘Izzuddīn Īxhīu shkruan si më poshtë: “Në rast se do ta pranojmë se ky ḥadīth është një ḥadīth i vërtetë, jemi të detyruar që të themi se përcjellësit nuk e kanë përcjellur pjesën e parë të ḥadīthit. Atëherë pohojmë se nuk është e mundur që t’i përdorim këto fjali “elestu eulā bikum?!” (a nuk kam unë më tepër përparësi ndaj jush?!) në Ḥadīthin e Gadīrit duke dëshmuar se fjala “meulā” merr kuptimin e fjalës “eulā”. (51)

Në përgjigjjen e këtij kundërshtimi duhet të thuhet kështu: “Madje dhe nëse nuk do të jetë e pranishme pjesa e fillimit e përcjelljes në fjalë, rishtas nën dritën e dëshmive të mëparshme, nënvizojmë se nuk mbetet asnjë lloj dyshimi se me fjalën “meulā”  synohet fjala “eulā”. Ndërsa tani ejani dhe le të shikojmë se sa i përshtatshëm është ky pretendim me të vërtetat historike. Në tekstin që kemi përcjellur më parë, kemi vënë re se fjalitë që zënë vend në fillim të ḥadīthit, janë të pranishme në burimet autoritare të Shkollës së Ehli Sunnetit.

AlāmeEmīni i përcjell këto fjali nga 64 muḥaddithë të mëdhenj të Shkollës së Ehli Sunnetit - siç janë Imām Aḥmed Ibn Ḥanbeli, Imam Taberī, Dhehebī, Bejhakī, Ibn Māxhe, Tirmidhī, Taberānī, Nesāī, Ḥākim Nishābūrī, Dareḳuṭnī etj…”.(52)

Gjithashtu dhe Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejni e ka përcjellur këtë kundërshtim nga vepra me titull: “Nihājjetu’l-‘Uḳūli” (Përsosmëria e Mendjeve) e Faḥru’r-Rāḍīutdhe si përgjigjje ka bërë të njohur një numër të lartë të burimeve të Shkollës së Ehli Sunnetit të cilat përcjellin pjesën hyrëse të ḥadīthit të lartpërmendur - siç janë Imām  Aḥmed IbnḤanbeli, Ibn Kethīri,Nesāī, Semhudī, Hindī në veprën e tij: “Kenzu’l-‘Ummāli” (Pasuria e Veprave), Taberānī, Themānīsi dhe një numër i larmishëm i vendeve ë tjera. (53)

Kurse në veprën e tij me titull: “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī ij duke qenë se e ka dalluar dhe kuptuar kotësinë e këtij kundërshtimi, nuk i ka kushtuar asnjë vend këtij, si dhe ka përsëritur praninë e pjesëve të fillimit të ḥadīthit në përcjellet e vërteta. (54)

5. Njëra nga arsyetimet e një pjese nga justifikimet e kota kundrejt Ḥadīthit të Gadīrit, është se pas pranimit të kuptimit të fjalës “eulā” në ḥadīth, si një pretekst në kundërshtimin e dhënies së përparësisë në sjellje janë fjalët e atyre që thonë: “‘Alīu (p.m.t.) ka përparësi por ai ka përparësi në bindjen dhe përafrimin ndaj tij dhe jo se bëhet fjalë për dhënien përparësi në atë sjellje në formën që do të bëhet dëshmi për prijësinë e tij”.

Këto janë fjalët e Ḳāḍī ‘Izzuddīn Īxhīut. (55) Edhe Ibn Ḥaxheri si një sqarim ndaj kundërshtimit të sipërcituar ndonëse pohon se synimi i ḥadīthit është “euleuijjeti” (përparësia) në fundin e sqarimit, ai ka pranuar se ai ka përparësi në bindjen dhe përafrimin ndaj tij. Sipas tij Ebū Bekri dhe ‘Umeri kanë kuptuar këtë kuptim nga ḥadīthi dhe në fund të fundit Ebū Bekri dhe ‘Umeri i kanë thënë të nderuarit ‘Alī (p.m.t.): “Emsejte ja ibne EbīṬālibi meulā kuli mu’mininue mu’minetin” (O i biri i EbīṬālibit ti u bëre (ngryse) zotëriu im dhe i çdo besimtari dhe besimtareje!)”dhe Ebū Bekri i ka thënë: “Innehu meulāje” (Nuk ka dyshim se Ai është zotëriu im). Edhe fjalitë që iu janë drejtuar ‘Umerit kanë të njëjtin kuptim. (56)

Pak më parë ne kemi bërë fjalë se fjalët e mësipërme dhe të ngjashme janë përcjellur dhe nga Shihābuddīn Aḥmed Ibn Abdulḳadīr Shāfi‘īu.

Në këtë pikë me qëllim që të mund t’u kthejmë përgjigjje kundërshtimeve në fjalë, shtojmë se kur shikojmë tërësinë e përcjelljeve që kemi treguar në disa nga burimet e mëparshme, theksojmë se gjendje bëhet shumë e qartë. Si fillim i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) i drejtohet kësaj shoqërie dhe e pyet kështu: “Elestu eulā bikum min enfisekum?!” (Vallë a nuk kam unë më tepër përparësi ndaj jush e sa ju keni ndaj vetes suaj?!)Dhe pas marrjes së përgjigjjes pohuese të shoqërisë ai ka urdhëruar: “Men kuntu meulāhu  ue hue ‘Alījjun meulāhu”. (Ai i cili më ka mua zotëriu dhe ky ‘Alīu është zotëriu i tij).

Në fakt vetë hyrja e fjalisë në një farë kuptimi është në gjykimin e qenies dëshmi për fjalitë vijuese. Nëse në fjala “eulā” e pjesës së parë do të ishte e ndryshme nga fjala “meulā” e pjesës së dytë, atëherë do të kishim një ngatërrim në fjali. Kjo gjendje, i ngjan pikërisht një njeriu që u drejtohet një shoqëri dhe e pasi e pyet kështu: “Vallë a është “‘ajni” (në kuptimin e arit) një mineral i çmuar?!” dhe pas marrjes së rrëfimit nga të drejtuarit ai t’u thotë: “Atëherë “‘ajni” (në kuptimin e syrit) është bërë nga minerali!”

Ne jemi të mendimit se përcjellja e këtyre fjalëve të bukura të Ibn Batriku këtu do të jetë shumë me vend: “Nëse do të thuhej kështu: “Vallë a e dini këtë shtëpinë time në atë vend?!” dhe nëse të drejtuarit do të rrëfenin se po e dinin se ku është ajo shtëpi dhe më pas të thuhej: “Unë e kam lënë si “uāḳif” (pronë për shfrytëzim publik të muslimanëve: Media e Lirë) shtëpinë time”, si dhe nëse ky njeri do të kishte një shumëllojshmëri shtëpish, në këtë gjendje askush nuk do të dyshonte për këtë shtëpi të dukshme dhe të qartë, për këtë trajtë të fjalës “uāḳif” që lidhet me shtëpinë që ka bërë fjalë më parë dhe për marrjen e rrëfimit nga dëgjuesit”.

Dhe përsëri nëse do të pyetej kështu: “Vallë a e njihni këtë skllavin tim dhe a e pranoni se ai është skllavi im?!” si dhe pa kaluar aspak kohë nga rrëfimi i të drejtuarve të thuhej: “Unë e çlirova skllavin tim”, atëherë çdo njeri i mençur nuk do të dyshonte se ky veprimi i çlirimit ka të bëjë me skllavin në fjalë dhe do të ishte tërësisht e pakuptimtë të thuhej se ky veprim i përket një skllavi tjetër për të cilin nuk është bërë kurrë fjalë më parë dhe nuk është trajtuar kurrë si çështje”. (57)

Për këtë arsye “euleuijjeti” (përparësia) i përdorur në fjalinë e dytë e të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.), është “euleuijjeti” (përparësia) i përdorur në fjalinë e parë, si dhe i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) të njëjtën përparësi që ka dëshmuar se Allāhu dhe vetë ai janë mbi besimtarët, e ka zgjeruar dhe për Imām ‘Alīun (p.m.t.) dhe e ka caktuar atë në këtë post. Ja pra ky post i madh është përkufizuar si “plotësimi/përsosja e fesë” dhe ai ka urdhëruar: “Përgëzomëni si pasojë e këtij posti të lartë që Allāhu i ka dhuruar Ehli Bejtit tim”. Më pas Ebū Bekri, ‘Umeri dhe më radhë mbarë muslimanët e atjeshëm e kanë përgëzuar Imām ‘Alīun (p.m.t.). (58) Ḥasān Ibn Thābiti e ka shndërruar në poezi këtë ngjarje, por disa dyfytyrësh e kanë kundërshtuar këtë dhe kanë kërkuar një ndëshkim nga qielli për veten e tyre: “Se’elesāilun bi adhābin uāḳi‘in” (Njëri nga kërkuesit (lutësit) kërkoidënimin e kryer). (Sure Me‘ārixh, 1)

Në shtesë ndaj kësaj le të themi se “euelijjeti” (kujdestaria/përparësia/qenia zotëri) është në bindjen dhe përafrimin ndaj tij, vallë pas të nderuarit të dërguar të Allāhut (p.q.m.t.) në ngjarjen e prijësisë, vallë ai ishte i nderuari ‘Alī (p.m.t.) ai që u bind apo ai që iu bindën?! Vallë a u këshilluan ata me të dhe u dhanë mendimeve të tij vend mbi mendimet e tyre, apo vepruan ashtu siç kanë rrëfyer historianët se ata ua kthyen shpinën atij nga dhënia e zotimit, u tërhoqën mënjanë dhe nuk ishin të kënaqur nga kjo sjellje e tij?! Kurse sipas rrëfimit të disa historianëve ata e kërcënuan atë me vdekje, madje dhe me djegien e shtëpisë së tij dhe i dhanë atij zotimin vetëm pas rënies dëshmore të Fāṭimesë (p.m.t.). Në thelb bindja e plotë ndodh vetëm atëherë kur njeriu në fjalë është sunduesi i shoqërisë, sepse në rast të kundërt ai nuk do të jetë në postin e atij që iu bindën, por do apo nuk do do të jetë në urdhrin e të tjerëve. Në këtë gjendje edhe nëse do ta marrim si të mirëqenë se përcjellja “eulā” ka kuptimin e bindjes dhe përafrimit, kjo do të jetë një dëshmi e padiskutueshme për prijësinë e Prijësit të Besimtarëve ‘Imām ‘Alīut (p.m.t.).

6. Një palë e njerëzve kanë kundërshtuar kështu: “Edhe nëse do të pranojmë se Ḥadīthi i Gadīrit ka vërtetuar “euleuijjetin” (kujdestarinë/përparësinë/qenien zotëri) në sjellje (që kuptimi i tij është i njëjtë me atë të prijësisë dhe udhëheqjes), në këtë gjendje më në fund të këtij proçesi, mund të themi se synohet dhe ka gjetur zbatim vetëm pas tre prijësve të tjerë. E thënë ndryshe ‘Alīu (p.m.t.) është prijës kur atij iu është dhënë zotimi dhe duke qenë se atij iu është dhënë zotimi vetëm pas tre prijësve, atëherë pohojmë se kjo përcjellje dëshmon për “euleuijjetin” e Imām ‘Alīut (p.m.t.) pas tre vetëve të tjerë. Kjo gjendje nuk bie ndesh me qenien prijës të tre vetëve pas të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) dhe më në fund me ardhjen në postin e kujdestarisë së Imām ‘Alīut (p.m.t.). Këtë dyshim e ka shtruar si pretendim Faḥrurāḍī dhe më pas e kanë përsëritur njerëz si Ḳāḍī ‘Izzuddīn Īxhī (59), Kātip Çelebī(60), Ibn Ḥaxheri (61) dhe Shejkh Selim Bishrī (62).

Vallë nëse i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) do të kishte thënë: “Men kuntu meulāhu fehādhā ‘Alījjun meulāhu be‘adi” (Ai i cili më ka mua zotëri dhe ky ‘Alīu është zotëriu i tij pas meje)(63) ashtu siç ka udhëruar në shumë përcjellje, a nuk do të kundërhtonin ata duke thënë: “Qëllimi i qenies i pasëm këtu ka kuptimin se ai do të ishte prijës pas tre prijësve”.  Ose nëse i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) do të kishte thënë: “‘Alīu (p.m.t.) është prijësi im i padiskutueshëm”, sërish a nuk do të kishin kundërshtuara ata duke thënë: “Me atë që kuptojmë nga i padiskutueshëm këtu është qenia absolut dhe prijësia e tre prijësve të parë, me dëshminë e njëzëshmërisë së përdorimit përcaktojnë fjalën e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) dhe a nuk do të hidhnin pretendimin se mesazhi që do të përcjellë këtu është se me këtë kuptojmë se: “‘Alīu është prijësi i padiskutueshëm me përjashtim të këtyre tre prijësve”. Rishtas nëse i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) do të kishte patur për synim theksimin e “euleuijjetit” (qenies zotëri) dhe prjësisë së të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) gjatë dhënies së zotimit të popullit pas 25 viteve, atëherë çfarë lloj virtyti do të lindte kjo dhe çfarë lloj nevoje do të kishte patur kjo për përgëzimin e Imām ‘Alīut (p.m.t.)?!

Vallë mbarë ato frikëra dhe shqetësime që ai kishte ndjerë për përcjelljen e kësaj përcjelljeje dhe sqarimin e këtij virtyti dhe kjo lumturi a ishin të tëra të kota dhe të pakuptimta, si dhe ishin thjesht dhe vetëm për sqarimin e një gjendjeje që tanimë ishte mjaft e ditur dhe tejet e qartë?! Vallë a nuk vërtetonte ajo asnjë përzgjedhje të veçantë dhe privilegj për Imām ‘Alīun (p.m.t.)?! Me të vërtetë si është e mundur që ne ta zvogëlojmë dhe ulim këtë ngjarje të madhe hyjnore, fetare dhe botëore, thjesht dhe vetëm në shkallën e një zgjedhjeje të kësaj bote?! Kur një udhëheqës i një shteti, duke i mbledhur të tërë individët një populli dhe kur u thotë atyre: “Vdekja ime është e afërt, unë do të ndahem nga mesi juaj dhe tani këtë e caktoj këtë njeri në kujdestarinë dhe sundimin që zotëroj për të tërë ju”, vallë cili njeri i mençur mund të pretendojë se synimi i kujdestarisë dhe prijësisë, është një gjendje që do të marrë jetë në fund të mbarë jetëgjatësisë së tij, nuk bie ndesh me dukurinë e hetimit të disa njerëve të tjerë për qeverisje përpara tij dhe mbajtjen larg madje dhe nga postet më të ulëta zyrtare të këtij njeriu të caktuar për vite e vite me radhë?! Nëse “khilāfeti” (prijësia) e shprehur qartë me argumentin e Ḳur’ānit Famëlartë - me zbritjen e ajetit “Unë plotësova/përsosa fenë tuaj” - ka të njëjtin kuptim me plotësimin/përsosjen e fesë dhe me mosshpalljen e kësaj dhe mospërcjelljen e mbarë dërgesës/shpalljes hyjnore - “Nëse nuk do ta bësh(përcjellësh) këtë, atëhërë nuk e ke kryer detyrën tënde të shpalljes”, vallë si është e mundur pavarësisht se ai ishte në dijeni se prijësia do të ishte për një njeri që do të vinte pas prijësisë së tre vetëve të pranishëm, moslajmërimi i të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) i këtyre tre vetëve që do të vinin më përpara - se kjo çështje do të shkaktonte shumë kundërshtime dhe mosmarrëveshje të mëdha dhe se do të derdhej shumë gjak në këtë udhë?!

Ebū Bekri dhe ‘Umeri pas ngjarjes së Gadīrit e kishin quajtur Imām ‘Alīun si zotërinë tyre dhe e kishin përgëzuar atë. Nëse Ḥadīthi i Gadīrit do të kishte synuar kujdestarinë/përparësinë/prijësinë e Imām ‘Alīut (p.m.t.) pas ndërrimit jetë të tre prijësve, atëherë i nderuari ‘Alī (p.m.t.) nuk do të ishte bërë zotëriu i tyre, sepse ata nuk ishin në këtë botë në epokën e kujdestarisë së tij, që ai të mund të ishte kujdestari/zotëriu i tyre.

7. Ndërsa një kundërshtim tjetër i zënë në gojë nga disa vetë ëshë dhe ky: “Nëse Ḥadīthi i Gadīrit do të kishte dëshmuar për prijësinë dhe udhëheqjen e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.), atëhërë ‘Alīu (p.m.t.) duhej të ishte imām kur i dërguari ishte i gjallë, sepse në Ḥadīthin e Gadīrit nuk thuhet: “‘Alīu meulākum be‘adi” (‘Alīu është zotëriu juaj pas meje), kjo nënkupton se synimi i Ḥadīthit të Gadīrit ishte një gjë e vlefshme dhe e fiksuar për ‘Alīun (p.m.t.) gjatë jetës së të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) dhe ky ka kuptimin e dashurisë, ndihmës ose të një gjëje të ngjashme.

Si një përgjigjje ndaj kësaj duhet të kihet parasysh kjo pikë: “Kur merren parasysh dëshmitarët e përcjellur dhe dëshmitë, kuptohet se synimi i Ḥadīthit të Gadīrit është qenia e kujdestarisë dhe udhëheqjes së të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) dhe vërtetësia e kësaj fjale, megjithëse prijësia e tij duhet të nisë pas bërjes së ditur të Ḥadīthit të Gadīrit, si pasojë e mosqenies së mundur e kësaj, ne duhet t’u drejtohemi një rregulli të përgjithshëm dhe të përjetshëm. Duke ecur sipas kësaj citojmë se gjatë bërjes së qartë të vërtetës u drejtohet metaforave më të afërta dhe duke qenë se zënia fill e prijësisë në epokën e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) nuk është e mundur, në këtë rast kalohet në kuptimin më të afërt metaforik, e cila është prijësia e pashkëputur pas udhëtimit nga kjo botë e të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.).

Kurse një pjesë e dijetarëve të tjerë kanë shprehur si më poshtë: “Ç’është e vërteta prijësia e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) kishte filluar që në kohën e jetës së të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) dhe Imām ‘Alīu (p.m.t.) ishte caktuar në atë post, megjithatë kushti i kalimit të kësaj në vepër ishte udhëtimi nga kjo botë e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.). Pikërisht ashtu siç kanë formuluar juristët në kreun e testamentit: “Në kohën e lënies testament të pronës, ai që lë testamentin e bën pronar atë që iu është lënë testamenti, mirëpo kushti i kalimit të pronës në vepër është vdekja e lënësit të testamentit”. Gjithashtu në këtë mënyrë ndodh dhe caktimi i sunduesit trashëgimtar në postet politike dhe sunduesi i mëparshëm e cakton gjatë jetës së tij sunduesin pas tij, por kushti i zbatimi të kësaj në vepër është vdekja e sunduesit. I nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) duke kumtuar afrimin e kohës së udhëtimit të tij, ka ndriçuar në mënyrë të qartë se ngjarja e madhe që mori jetë në ditën e Gadīrit, është për të caktuar një detyrë ndaj bashkësisë muslimane pas ndërrimit jetë të tij.

8. Një kundërshtim tjetër janë këto fjali të Ibn Ḥaxherit:“Nëse synimi i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) në Ḥadīthin e Gadīrit, do të ishte prijësia dhe udhëheqja e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.), përse ai nuk ka përdorur fjalën “khalīfe” në vend të fjalës “meulā”?! Përdorimi i fjalës “meulā” në vend të fjalës “khalīfe” të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) tregon se synimi i tij nuk ishte prijësia e ‘Alīut”. (64)

Si një përgjigjje ndaj kësaj duhet të thuhet se nëse do t’ua ndryshojmë përcjelljeve drejtimin dhe nëse do të marrim si të mirëqena komentimet e pavend dhe arsyetimet e shpikura, atëherë nuk është e mundur që të vërtetojmë asnjë çështje me asnjë thënie. Vallë nëse i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) do të kishte përdorur fjalën “khalīfe” në vend të fjalës “meulā”, megjithëse Ḥadīthi i Gadīrit është kaq i qartë, a do të mund të thonin ata që u ndryshojnë drejtimin përcjelljeve: “Me fjalën “khalīfe” (prijës) kuptojmë çuarjen në vend të porosisë së të zotit të saj, shlyerjen e borxheve, etj?!” Ose po, ajo që nënkuptohet me fjalën “khalīfe” është “imāmeti” (udhëheqja), por në fund të fundit vallë a nuk do të thonin ata se kjo gjendje bie ndesh me pretendimin e ardhjes së të tjerëve më parë në “khilāfet” (prijësi)?!”

Për hir të vërtetës duhet të nënvizojmë se i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) e ka bërë të ditur me çdo lloj gjuhe “khilāfetin” (prijësinë) dhe “imāmetin” (udhëheqjen) e Imām ‘Alīut (p.m.t.). Për më tepër a nuk e ka cilësuar ai këtë të fundit si “fe hue khalīfeti” (ai është khalīfeja im) në shumë përcjellje?! Cila është përgjigjja e Ibn Ḥaxherit dhe e të ngjashmëve me të ndaj kësaj përcjelljeje?!

Tani le të sjellim shembull nga burimet e Shkollës së Ehli Sunnetit kur i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) e ka cilësuar të nderuarin ‘Alī (p.m.t.) si prijësin e tij:

1- “Tārikhu’l-Umemi ue’l-Mulūki” (Historia e Popujve dhe Mbretërve), Ḥāfiḍḥ Ibn Xherīr Taberī,vëll. 1, fq. 541.

2- “Kāmil fi’t-Tārikhi”(Plotësuesi i Historisë), Ibn Ethīri, vëll. 2, fq. 62.

3- “Kenzu’l-‘Ummāli” (Pasuria e Veprave), Alāme Muttekī Hindī, vëll. 3, fq. 133.

4- “Telkhīṣ” (Përmbledhja),ḤāfiḍḥDhehebī (Nga përmbledhja e veprës me titull: “Mustedrek” (Perceptimi) e Ḥākim Nishābūrīt), vëll. 3, fq. 133.

Rishtas dhe Alāme Emīni e ka përcjellur fjalën “khalīfeti” (khalifeja im) që kalon në këto përcjellje, të ardhura nga i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) nga një numër i madh ḥadīthesh, komentimesh dhe librash historie së Shkollës së Ehli Sunnetit (për shembull vepra me titull: “Musned” (Zinxhiri) e Imam Aḥmed Ibn Ḥanbelit, vepra me titull “Keshfu’l-Bejjāni” (Zbulimi i Sqarimit) e The‘alebīut, vepra me titull: “Xhemu’l-Xheuāmi” (Bashkimi i Bashkimeve) e Imām Sujūtīt dhe vepra me titull: “Hasāis”(Çështjet) e Imām Nesāīut”. (65)

9. Një dyshim tjetër është si më poshtë: “Nëse kjo përcjellje dëshmon për prijësinë e padiskutueshme e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.), përse Imām ‘Alīu (p.m.t.) dhe bashkëkohësit nuk e quajtën atë si dëshmi?!

Ibn Ḥaxher Hejtemī shkruan si vijon: “Vallë si mund të jetë Ḥadīthi i Gadīrit një argument i padiskutueshëm për udhëheqjen e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.)?! Ai, ‘Abbāsi ose një njeri tjetër nuk e ka treguar këtë si një dëshmi në dobi të vetes. Si rrjedhojë mosquajtja e tij si dëshmi e këtyre përcjelljeve, heshtja e tij deri në kohën e prijësisë së tij, për një njeri që është sadopak i mençur, është një provë se ai nuk i ka quajtur këto përcjellje si dëshmi për prijësinë e tij”.(66)

Përgjigjje:

Madje dhe me hedhjen e një syri paraprak të burimeve historike del në dritë gabimi i këtyre lloj kundërshtimeve. Alāme Emīni bën me shenjë në burime të ndryshme dhe historianë të mëdhenj të Shkollës së Ehli Sunnetit, se Prijësi i Besimtarëve Imām ‘Alīu (p.m.t.) e ka sjellur shpesh herë si dëshmi Ḥadīthin e Gadīrit. (për shembull vepra me titull: “Menākib” (Rrëfimet) e Khārizmīt, vepra me titull: “Ferā’idu’s-Simṭajni”(Frymëzimet e të Virtytshmëve) e Ḥameuīnīt, vepra me titull: “Hasāis”(Çështjet) e Imām Nesāīut, vepra me titull: “Iṣābe” (Gjetja) e Ibn Ḥaxher Askalanit, vepra me titull: “Mexhme‘u’z-Zeuāidi” (Përmbledhja e Shtimeve) e  Ḥāfiḍḥ Hejtemīt, vepra me titull: “Menākib” (Rrëfimet) e Ibn Megazilīt, vepra me titull: “Sīre” (Jetëshkrimi) e Ḥalebīt dhe shumë vende të tjera). Një pjesë e këtyre argumentimeve kanë marrë jetë përpara prijësisë së të nderuarit Prijës (p.m.t.), kurse një pjesë tjetër gjatë prijësisë së tij. (67)

Sërish dhe Muḥammed Ibn Muḥammed Xhedherī Dimeshḳīpërcjell se e nderuar Fāṭime (p.m.t.) ka treguar si dëshmi këtë ḥadīth fisnik. (68)

Edhe në veprën me e tij me titull: “Jenābiu’l-Meueddeti” (Përfitimet e Dashurisë)Kunduzī ka përcjellur se Imām Ḥasān Muxhteba (p.m.t.) e ka përdorur si argumentim këtë ḥadīth. (69) Gjithsahtu dhe Sulejm Ibn Ḳajsi që është njëri nga ndjekësit e mëdhenj, përcjell se Imām Ḥusejni (p.m.t.) e ka treguar si dëshmi këtë ḥadīth në Minā përpara bashkëkohësve dhe ndjekësve. (70)

Në veprën me titull: “Gadīr” (Gadīri) është e mundur që të shikojmë një larmi të qenies së shumë dëshmive të tjera. (71)

Teksa ata japin sqarime që kanë të bëjnë me heshtjen e Prijësit të Besimtarëve Imām ‘Alīut (p.m.t.) gjatë epokës së prijësisë së tre prijësve të parë, do të dalë në dritë se tregimi i tyre i kësaj dëshmie shërben vetëm për plotësimin e argumentimit dhe shpalosjes së të vërteës dhe se nuk është këmbëngulur tepër në lidhje me vërtetimin dhe sqarimin. Në këtë shkrim ne i kemi anashkaluar argumentimet e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) që zënë vend në vende të larmishme në burimet shī‘īte.

10. Një pyetje tjetër është ngritur në këtë formë: “Të tërë e dinë se megjithëse Prijësi i Besimtarëve (p.m.t.) nuk i ka dhënë zotimin në zanafillën e prijësisë së Ebū Bekrit, së bashku me të nuk i kishin dhënë zotimin as bijtë e Hāshimit, ndërsa më vonë ai i ka ndihmuar këta prijës me mendimet dhe udhëzimet e tij. Nëse Ḥadīthi i Gadīrit dhë të ngjashëm dëshmojnë për prijësinë e tij dhe grabitjen e prijësisë  tij nga të tjerët, vallë përse ai nuk ka ngritur krye kundër atyre dhe është nënshtruar përballë kësaj padrejtësie të madhe?!”

Kjo pyetje është cituar nga ana e dijetarëve sunnitë si Ibn Ḥaxher Hejtemī(72) dhe Shejkh Selim Bishrī. (73)Shejkh Selim Bishrī shkruan kështu: “Ne nuk e mohojmë se dhënia e zotimit ndaj Ebū Bekrit nuk ka ndodhur si pasojë e këshillimit, meditimit dhe vërtetimit, ajo u bë befas dhe pa bërë hetime. Miqtë në mesin e “enṣarëve” (ndihmësve medīnas)dhe udhëheqësi i tyre dhe bijve të Hāshimit dhe “muhāxhirëve” (të shpërngulurve mekkas) e kundërshtuan këtë, por më në fund që të tërë iu nënshtruan prijësisë së Ebū Bekrit dhe ishin të kënaqur. Kështu u arrit njëzëshmëria mbi prijësinë e Ebū Bekrit”.(74)

Ne shprehemi kështu në përgjigjjen e këtij kundërshtimi: “Po, ne nuk do të mohojmë se më në fund të dhënies së zotimit ky i fundit u pranua nga ana e disa muslimanëve; ndonëse ishte e pranishme një shoqëri e përbërë nga njerëz si Ṣā’d Ibn ‘Ubāde që nuk e pranonte këtë derisa pësoi atentat. Por duhet të shikojmë këtë: “Vallë a kishte ky pranim kuptimin e përvetësimit të dëshmisë së drejtësisë së prijësisë së Ebū Bekrit, apo kishte një të fshehtë tjetër?! Kur shikojmë përcjelljet, ne vëmë re se vetë i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ka bërë me shenjë tek kjo padrejtësi që do të ndodhte pas tij dhe se i ka këshilluar muslimanët që të heshtin në këto kushte për ruajtjen e thelbit të Islāmit. Përsëri kjo çështje është shënjuar dhe në përcjelljet që vijnë nga Ehli Bejti (p.m.t.) dhe në khuṭbet e Prijësit të Besimtarëve (p.m.t.). Për këtë arsye muslimanët në linjën e Kujdetarisë si pasojë e Musejleme Kedhdhābit, Sexhāḥut dhe lëvizjeve të dezertimit (tradhtisë, daljes nga feja) mendonin se thelbi i Islāmit ishte në rrezik dhe për këtë arsye ata i duruan të shmangurit në fjalë pavarësisht se këta të fundit ua kishin ngulur ferrat në sy dhe kockat (thikat) në fyt. (75)

Shtojmë se janë të pranishme disa përcjellje të përcjellura nga i nderuari i dërguar (p.m.t.) të cilat bartin këtë kuptim: “Në veprën e tij me titull: “Ṣaḥīḥu’l-Muslimi” (Përmbledhjae Ḥadītheve të Vërteta të Muslimit) e Imām Muslimi përcjell se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ka cituar kështu:

““Ju do të shikoni se do t’iu hahet e drejta dhe gjëra që nuk do t’iu pëlqejnë pas meje. Kur bashkëkohësit e pyetën: “Çfarë urdhëroni për ata që do të arrijnë atë kohë?!” Ai citoi: “Hiqni dorë nga përgjegjësia e së drejtës që keni dhe kërkojeni të drejtën juaj nga Allāhu”. (76)

11. Tani ne po vijmë në kundërshtimin e fundit dhe sipas nesh kjo është pyetja më themelore. Problemet e tjera burojnë nga këtu dhe janë cituar për të ndryshuar drejtimin e kësaj. Ky kundërshtim ka një shpirt dhe përmbajtje politike.

Disa nga dijetarët e Shkollës së Ehli Sunnetit kanë thënë si më poshtë: “Vallë si është e mundur që i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) i ka ftuar mbarë bashkëkohësit në udhëheqjen e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.) dhe ata e kanë kundërshtuar këtë?! Me fjalë te tjera për të mund të kundërshtuar të tëra argumentetet fetare dhe dëshmitë është e mjaftueshme që të shikojmë se bashkëkohësit e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) nuk kanë punuar me të. Nëse do t’i pranonim këtë përcjellje dhe këto argumente fetare (megjithëse janë të pashkëputura), jemi të detyruar që t’i akuzojmë bashkëkohësit e të nderuarit të dërguar të Allāhut dhe “selefu’ṣ-ṣāliḥīni” (të parët tanë të mirë) se kanë marrë të drejtën nëpër këmbë gjë kjo që nuk është e mundur. Atëherë jemi të detyruar që t’i lëmë argumentet fetare mënjanë dhe të themi se është synuar një gjë tjetër në argumentet fetare dhe përcjelljet.

Fjalë me të njëjtin kuptim kalojnë në veprën e tij me titull: “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura) e Ibn Ḥaxher Hejtemīt. (77) Kurse në veprën e tij me titull: “Murāxh‘āt” (Lutjet) Shejkh Selim Bishrī pohon si më kështu: “Bashkëkohësit që janë largpamës dhe zotërojnë mendimin e thellë dhe të vërtetë janë të pastër nga kundërshtimi i të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.), atëherë nuk është e mundur që t’u drejtohen një njeriu të dytë dhe të tretë,në një kohë kur kanë dëgjuar një argument fetar për udhëheqjen e një njeriu dhekundërshtimin e tij”. (78)

Në një vend tjetër shkruan si më poshtë: “Unë jam i sigurtë se këto ḥadīthe dëshmojnë atë që keni thënë ju, nëse nuk do të ishte e nevojshme të ishim të sigurtë për shëndetin e punës së bashkëkohësve do t’iu isha bindur gjykimit tuaj dhe do t’i pranoja fjalët tuaja. Por për gjykimin e “selefu’ṣ-ṣāliḥīni” (të parëve tanë të mirë) ne nuk kemi zgjidhje tjetër përveç se të tërhiqeminga pamja e jashtmee këtyre përcjelljeve”. (79)

Për më tepër ai shkruan si vijon: “Për të ditur saktë lëvizjen e shëndetit të punës së bashkëkohësve dhe punërave të tyre, ne duhet që të intepretojmëḤadīthin e Gadīrit qoftë i pashkëputur qoftë i shkëputur”. (80)

Për t’i dhënë përgjigjje kundërshtimit të lartpërmendur, fillimisht duke përcjellur një dialog që është zhvilluar mes Ibn Ebī Ḥadīdi Mutezilīt dhe Nāḳib EbūXhafer Aleuīut do t’i japim një përgjigjje të hollësishme:

Ibn Ebī Ḥadīdi shkruan kështu: “Unë e pyeta kështu Ebū Xhafer Aleuīun, teksa po lexoja këtë fjali në prani të tij:“Prijësi i Besimtarëve Imām ‘Alīu (p.m.t.) shprehu: “Një palë u bënë ziliqarë ndaj saj. Ndërsa të tjerët (Ne Ehli Bejti i të dërguarit) hoqëm dorë bujarisht nga ajo”. (“Nahxhu’l-Belagati” (Arti i Oratorisë), Khuṭbe Nr: 62)

“Cilën ditë ka për synim Imām ‘Alīu, ditën që u përbë pas udhëtimit të dërguarit të Allāhut dhe dhënien e zotimit të Ebū Bekrit në bijtë e Saīdesë në Thakife apo prijësinë e përfunduar me zgjedhjen e ‘Uthmānit?!”

Ai më dha përgjigjjen: “Ai ka për synim ditën e Thaḳīfes”.

Unë i thashë: “Zemra ime nuk do të thotë që dua t’u adresoj pabindje dhe ligësi bashkëkohësve të të dërguarit të Allāhut dhe se kanë kundërshtuar argumentin e qartë fetar të tij”.

Ai ma ktheu: “Po por unë nuk jam i kënaqur të them që t’u vesh anashkalim dhe dobësi (pakujdesi) bashkësisë muslimane në çështjen e “imāmetit” (udhëheqjes) se ai la popullin në mes të trazirave, pa udhëheqës dhe prijës dhe shkoi. Megjithëse ai ishte gjallë dhe nuk ishte shumë larg Medīnes, ai nuk dilte jashtë qytetit pa caktuar një prijës. Shumë mirë por vallë si është e mundur që ai të mos kishte caktuar asnjë njeri pas vdekjes së tij, duke mos patur mundësi që të ndreqte ngjarjet që do të ndodhnin më vonë?!” (81)

Në veprën  tij me titull: “Gadīr” (Gadīri) AlāmeEmīni e shënjon kështu këtë pikë shumë të rëndësishme: “Paragjykimi i mirë që të tjerët kanë në lidhje me “selefu’ṣ-ṣāliḥīni” (të parët tanë të mirë) të përfshirë në çështjen e prijësisë, i çeli udhën ndryshimeve të argumenteve të qarta fetare të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) dhe përcjelljeve, mirëpo paragjykimi i mirë i vërtetë që ndjejmë ndaj të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.), na bën që të jemi të detyruar të themi se ai nuk do ta linte kurrë një gjë të domosdoshme për bashkësinë muslimane, si dhe nuk do të tregohej tolerant në këtë çështje”. (82)

Për më tepër kur shikojmë historinë, ne vëmë re se fatkeqësisht në disa raste bashkëkohësit e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) nuk iu janë bindur urdhrave të prera të tij. Por përpara se të tregojmë këto duam që të paraqism sqarimet e Alāme Sejjid Sherefuddīnit, që kanë të bëjnë me moskushtimin rëndësi të argumenteve fetare të bashkëkohësve në lidhje me “imāmetin” (udhëheqjen). Ai përshkruan kështu:

“Muslimanët i bindeshin të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) për sa i përket çështjeve me adhurimin. Kurse në çështjet politike ata herë-herë e kundërshtonin atë dhe në këto lloj çështjesh ashtu siç ndodhte në çështjet e adhurimit, ata bënin të ditur disa ndjesa që tregonin se bindja nuk ishte e domosdoshme, si dhe se ata padehnin se kishin të drejtë që të shfaqnin mendimin e tyre në kundërshtim me fjalët e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.). Në lidhje me aventurën e prijësisë një pjesë e bashkëkohësve, mendonin se populli nuk do të ishte i kënaqur ndaj prijësisë së të nderuarit ‘Alī (p.m.t.), sepse në luftrat e Islāmit një numër shumë i lartë njerëzish i farefiseve të ndryshme ishte vrarë nga shpata e tij. Në anën tjetër ata kishin frikë ndaj drejtësisë së tij të verbër dheedinin se ai do të punonte me të drejtën lakuriqe. Rishtas një numër i madh njerëzish i kishin zili virtytet e tij. Të tëra këto pika i çelën udhë mendimit të tyre se prijësia e Imām ‘Alīut (p.m.t.) nuk do të ishte e qëndrueshme dhe e vazhdueshme. Dhe që bashkësia muslimane të mos kishte kundërshtime - pavarësisht se e dinin se i nderuari i dërguar (p.q.m.t.) ua kishte caktuar prijësinë Imām ‘Alīut (p.m.t.) - ata hoqën dorë nga agumentet fetare dhe i dhanë zotimit të tjerëve. Sigurisht kjo ishte një dhënie miratimi përballë argumenteve fetare të qarta të të dërguarit të Allāhut dhe dhe këto lloj dhënie miratimi të tyre ishin të shumta”. (83)

Ndërsa tani le të sjellim disa shembuj të kundërshtimit të bashkëkohësve ndaj argumenteve të prera të të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.).

Njëri nga shembujt më të rëndësishëm të dhëniës së miratimit të bashkëkohësve dhe  kundërshtimit të bashkëkohësve ndaj urdhrave të prerë dhe të qartë të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) është se kur ai ka urdhëruar: “Ejani t’iu shkruaj një gjë që nuk do të shmangni kurrë” në ditën e udhëtimit, ‘Umeri tha: “Iu shtua dhimbja të dërguarit” (84) dhe sipas një përcjelljeje tjetër: “I dërguari po flet përçart”. (85)

Përgjigjet më të bukura dhe të dëshmuara që mund t’iu jepen imtësive të kësaj ngjarjeje dhe disa komentimeve arsyetuese mund të shikohet vepra me titull: “Murāxh‘āt” (Lutjet) (fq. 240) e Shejkh Selim Bishrīt.

Përsëri njëri nga këta shembuj është aventura e Paqes së Ḥudejbijjes. Kur i nderuari i dërguar nënshkroi marrëveshjen e paqes ai urdhëroi tri herë: “Ngrihuni dhe i rruani kokat tuaja duke dalë nga iḥrami”, megjithatë kur atij nuk ua vuri veshin asnjë nga shoqëria e atjeshme, atëherë i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) shkoi tërë mllef në çadrën e Ummu Selemesë. Historianët muslimanë iu kanë dhënë vend kësaj ngjarjeje në veprat e tyre të e mëposhtme:

1- “Tārikhu’l-Umemi ue’l-Mulūki” (Historia e Popujve dhe Mbretërve), Ḥāfiḍḥ Ibn Xherīr Taberī,vëll. 2, fq. 124.

2- “Bidajje ue’n-Nihājje” (Fillimi dhe Fundi),Ibn Kethīri, vëll. 4, fq. 170-178,

3- “Kāmil fi’t-Tārikhi”(Plotësuesi i Historisë), Ibn Ethīri, vëll. 2, fq. 205.

Një shembull tjetër është kundërshtimi i bashkëkohësve i urdhrit të dhënë në vënien e Usāme Ibn Zejdit në krye të ushtrisë për të lëvizur në drejtim të Mutes. Për më tepër ndonëse i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) i kishte urdhëruar në mënyrë të theksuar bashkëkohësit që të shkojnë së bashku me Usāme Ibn Zejdin, ushtria nuk ka lëvizur në fushëbetejë deri në vdekjen e tij. (86)

Një shembull tjetër është kundërshtimi i përgjithshëm i bashkëkohësve në ndarjen e plaçkës së luftës në Luftën e Ḥunejnit. Kjo ngjarje është shënuar në veprën me titull: “Bidajje ue’n-Nihājje” (Fillimi dhe Fundi)e Ibn Kethīrit (87) dhe veprën me titull: “Tārikhu’l-Umemi ue’l-Mulūki” (Historia e Popujve dhe Mbretërve) e Taberīut.

Këto ngjarje janë të cilësisë vërtetuese të këtij mendimi të njërit nga dijetarët sunnitë: “Të themi të drejtën këndvështrimi i “drejtësisë së bashkëkohësve” është një teori politike dhe një projekt emeuit. Emeuitët për t’i treguar si të ligjëruara politikat e tyre kundër Islāmit e kanë shpikur këtë dhe e kanë përdorur në vende të ndryshme”. (89)

Nga ana tjetër dihet e vërteta se jo të tërë ata që ishin të pranishëm në skenën e Gadīrit nuk ishin bashkëkohësit e të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) në Medīne. Bashkëkohësit jetonin në të katër anët e shtetit të gjërë islām dhe në Medīne më së shumti jetonin 3-4 mijë njerëz. Një pjesë e rëndësishme e këtyre ishin muhāxhirët “meuālī” (robër të çliruar) dhe nuk kishin ndonjë rëndësi të madhe politike dhe shoqërore. Ata nuk i kushtonin rëndësi mendimeve të tyre dhe nuk këshilloheshin me njëri-tjetrin. Krahas të tëra këtyre sistemi farefisnor që sundonte shoqërinë e asaj kohe, kishte sendërtuar një mendim politik dhe e kishte kufizuar pjesëmarrjen në qeverisjen e shtetit me udhëheqës dhe mjekërrbardhë farefisnorë.

Pas bashkëkohësve në Medīne vetëm disa udhëheqës farefinorë kishin të drejtën e falës dhe pjesa më e përzgjedhur e tyre - si Abbāsi i biri i ungjit të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.), ‘Alīu (p.m.t.), Zubejri dhe të tjerët - ishin larguar nga dhënia e zotimit dhe ishin strehuar në shtëpinë e të nderuarit ‘Alī (p.m.t.). Në shtesë dhe të mëdhenjtë e enṣārëve si Ṣā’d Ibn ‘Ubāde dhe i biri i tij Ḳajs Ibn Ṣā’di e kishin kundërshtuar qartësisht këtë zotim dhe kundërshtimet e atyre ndaj argumenteve fetare të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.).

Si rrjedhojë kundërshtimi i qartë përballë këtyre argumenteve të pashkëputura fetare të të dërguarit të Allāhut (p.q.m.t.) ishte puna e një pale jo masive. “Felteḥu” që ndodhi befasisht dhe në mungesë të këshillimit pas dhënies së zotimit ndaj Ebū Bekrit, populli u bë njësh dhe kishte ardhur ballë përballë me këtë fakt. Për më tepër pikërisht në mesin asaj dite, u hodh një teori se kur dikush i jepte dikujt zotimin, të tërë duhet t’u jipnin zotimin atij sepse në rast të kundërt do të vriteshin. Për këtë arsye kur Prijësi i Besimtarëve Imām ‘Alīu (p.m.t.) ua kujtoi argumentet e pashkëputura fetare të të dërguarit të Allāhu (p.q.m.t.), ata duke i paraqitur ndjesë i thanë se tanimë kishte mbaruar gjithçka dhe se tanimë ishin përballë një fakti të kryer. (90)

Nga ana tjetër si pasojë e kufizimit të mundësisve të komunikimit të asaj epoke, bashkëkohësit që nuk gjendeshin në Medīne e kishin e kishin mësuar me shumë vonesë dhënien e zotimit ndaj Ebū Bekrit. Ishte e natyrshme se ata e dëgjonin fjalën e medīnasve dhe me vete menduan: “Ata ishin në krye të të nderuarit të dërguar (p.q.m.t.) deri në çastin e fundit, mbase i dërguari i Allāhut (p.q.m.t.) ka thënë një gjë të re në çështjen e prijësisë”. Sigurisht se disa nga këta iu kundërunë kësaj kur u vunë në dijeni të planit dhe dhanë jetën e tyre në këtë udhë. (Mālik Ibn Nuuejre).

Ja pra kështu Ḥadithi i Gadīrit është harruar dhe duke u mohuar është shndërruar në njërën nga çështjet interesante të historisë.

Burimet e Referuara Për Këtë Artikull:

1- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī,Shtëpia Botuese: “Maṭbe‘atu’s-Se‘ādeti” (Shtypshkronja e Lumturisë), vëll. 8, fq. 361, Ḳajro, Egjipt; Rāḍīu, Ḳum, Republika Islāme Iraniane.

2- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 64,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

3- “Faṣl fi’l-Mileli ue’l-Aḥuādi ue’n-Nihāli” (Kreu në Popujt në Lajmet e Vetme dhe të Gëzuara), Ibn Ḥazmi, vëll. 4, fq. 224.

4- “Iḥḳāḳu’l-Ḥakḳḳi ueMulḥeḳātuhu” (Shfaqja e të Vërtetës dhe Pronësimi i Saj), Shehīd Ḳāḍī Nūrullāh Shusterīt, vëll. 2, fq. 423.

5- “Gadīr fi’l-Kitābi ue’s-Sunneti ue’l-Edebi” (Gadīri në Libër (Ḳur’ān) dhe Sunnet dhe në Edukatë (Letërsi)), Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 320, (viti i botimit 1387 sipas mërgimit islam / viti 1967 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kitābi’l-Arabī” (Vendi i Librave Arabë), Bejrut, Liban.

6- “Gadīr fi’l-Kitābi ue’s-Sunneti ue’l-Edebi” (Gadīri në Libër (Ḳur’ān) dhe Sunnet dhe në Edukatë (Letërsi)), Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 294, (viti i botimit 1387 sipas mërgimit islam / viti 1967 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kitābi’l-Arabī” (Vendi i Librave Arabë), Bejrut, Liban.

7- “Gadīr fi’l-Kitābi ue’s-Sunneti ue’l-Edebi” (Gadīri në Libër (Ḳur’ān) dhe Sunnet dhe në Edukatë (Letërsi)), Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 222, (viti i botimit 1387 sipas mërgimit islam / viti 1967 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kitābi’l-Arabī” (Vendi i Librave Arabë), Bejrut, Liban.

8- “Iḥḳāḳu’l-Ḥakḳḳi ueMulḥeḳātuhu” (Shfaqja e të Vërtetës dhe Pronësimi i Saj), Shehīd Ḳāḍī Nūrullāh Shusterīt, vëll. 2, fq. 426.

9- Sipas besimit të Shkollës së Ehli Sunnetit këta janë dhjetë vetët, që i nderuari i dërguar i Allāhut (p.q.m.t.) i ka përgëzuar në mënyrë të prerë me hyrjen në Xhennet.

10- “Gadīr fi’l-Kitābi ue’s-Sunneti ue’l-Edebi” (Gadīri në Libër (Ḳur’ān) dhe Sunnet dhe në Edukatë (Letërsi)), Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 314,(viti i botimit 1387 sipas mërgimit islam / viti 1967 sipas kalendarit gregorian),Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kitābi’l-Arabī” (Vendi i Librave Arabë), Bejrut, Liban.

11- “Tehdhību’t-Tehdhībi” (Prarimi i Prarimit), Ibn Ḥaxher Askalānī, vëll. 7, fq. 288, (viti i botimit 1415 sipas mërgimit islam / viti 1994 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

12- “Fetḥu’l-Bārī” (Çlirimi i Qartë), Ibn Ḥaxher Askalānī, vëll. 7, fq. 61, (viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Iḥjāi’t-Turāthi” (Vendi i Ringjalljes së Trashëgimisë).

13- “Jenābiu’l-Meueddeti” (Përfitimet e Dashurisë), Imām Kundūzī, vëll. 1, fq. 35, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-‘Irāḳījje” (Vendi i Librave ‘Irāḳianë), (viti i botimit 1385 sipas mërgimit islam / viti 1965 sipas kalendarit gregorian), Kāḍḥimījje, ‘Irāḳ.

14- “Esmā’l-Menāḳibi fi Tehdhībi Ethnā’l-Meṭālibi” (Emrat e Rrëfimeve në Prarimin e Lavdërimit të Kërkesave), Imām Xhedherī Dimeshḳī, fq. 22.

15- “Ṣaḥīḥu’l-Muslimi bi Sherḥi’n-Neueuī” (Përmbledhja e Ḥadītheve të Vërteta të Muslimit me Sqarimin e Neueuīut),Imām Muslimi,vëll. 1, fq. 24,Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Iḥjāi’t-Turāthi” (Vendi i Ringjalljes së Trashëgimisë); “Müstedrek ale’ṣ-Ṣaḥīḥajni” (Perceptimi mbi Dy Përmbledhjet e Ḥadītheve të Vërteta), Ḥakīm Nishābūrī, vëll. 1, fq. 3,Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Me‘arifeti” (Vendi i Diturisë),Bejrut, Liban.

16- “Gadīr fi’l-Kitābi ue’s-Sunneti ue’l-Edebi” (Gadīri në Libër (Ḳur’ān) dhe Sunnet dhe në Edukatë (Letërsi)), Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 320,(viti i botimit 1387 sipas mërgimit islam / viti 1967 sipas kalendarit gregorian),Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kitābi’l-Arabī” (Vendi i Librave Arabë), Bejrut, Liban.

17- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 64,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

18- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 188,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

19- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 64,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

20- “Ḥamāsetu’l-Gadīri” (Vlerat e Gadīrit) Ustādh Muḥammed Riḍā Hekimī, fq. 35.

21- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, Shtëpia Botuese: “Maṭbe‘atu’s-Se‘ādeti” (Shtypshkronja e Lumturisë),Ḳajro, Egjipt; Rāḍīu, vëll. 8, fq. 361, Ḳum, Republika Islāme Iraniane.

22- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, Shtëpia Botuese: “Maṭbe‘atu’s-Seādeti” (Shtypshkronja e Lumturisë), Ḳajro, Egjipt; Rāḍīu, vëll. 8, fq. 361, Ḳum, Republika Islāme Iraniane.

23- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 64,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

24- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, Shtëpia Botuese: “Maṭbe‘atu’s-Se‘ādeti” (Shtypshkronja e Lumturisë), Ḳajro, Egjipt; Rāḍīu, vëll. 8, fq. 361, Ḳum, Republika Islāme Iraniane.

25- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 65, (viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

26- “Delāilu’ṣ-Ṣadūḳi” (Dëshmitë e Ṣadūḳut), Faḍl Ibn Ruzbeḥānit, vëll. 2, fq. 83.

27- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, Shtëpia Botuese: “Maṭbe‘atu’s-Se‘ādeti” (Shtypshkronja e Lumturisë), Ḳajro, Egjipt; Rāḍīu, vëll. 8, fq. 361, Ḳum, Republika Islāme Iraniane.

28- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 65,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban, Bejrut, Liban.

29- “Egānī” (Pasuruesi), Ebū Ferexh Isfahānī, vëll. 4, fq. 143: Mbarë arabët, njerëzit më poetë të banorëve të Medīnes janë të njëzëri se Ḥasān Ibn Thābiti është poeti më i madh në mesin e tyre.

30- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 2, fq. 34.

31- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 2, fq. 67.

32- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 2, fq. 114.

33- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 342; Ai citon emrat e 28 vetëve dhe në vëllimet e tjera ilustron si shembull një numër të larmishëm të njerëve dhe të poezive të tyre.

34- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 2, fq. 25.

35- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 272-283.

36- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 246.

37- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 2, fq. 214.

38- “Ferā’idu’s-Simṭajni” (Frymëzimet e të Virtytshmëve), Ḥameuīnī, vëll. 1, fq. 315, (viti i botimit 1398 sipas mërgimit islam / viti 1977 sipas kalendarit gregorian),Shtëpia Botuese:“Mussesetu’l-Maḥmūdī” (Instituti i të Lavdëruarit), Bejrut, Liban.

39- Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 52, 217, 218.

40- “Abaḳātu’l-Enuāri” (Shtresat e Dritave), Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejnit Hindī, vëll. 8, fq. 226, (viti i botimit 1410 sipas mërgimit islam / viti 1989 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Intisharāt Sejjidu’sh-shuhedā” (Botimet e Zotëriut të Dëshmorëve), Ḳum, Republika Islāme Irāniane.

41- “Ferā’idu’s-Simṭajni” (Frymëzimet e të Virtytshmëve), Ḥameuīnī, vëll. 1, fq. 315, (viti i botimit 1398 sipas mërgimit islam / viti 1977 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Mussesetu’l-Maḥmūdī” (Instituti i të Lavdëruarit), Bejrut, Liban.

42- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, vëll. 8, fq. 261.

43- “Abaḳātu’l-Enuāri” (Shtresat e Dritave), Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejnit Hindī, plotësisht vëllimi i 8, 80 faqe nga vëllimi i 9 dhe nga vende të tjera të ndryshme.

44- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 361.

45- “Bidājje ue’n-Nihājje” (Fillimi dhe Fundi), Ibn Kethīr Dimeshḳī, vëll. 5, fq. 228, Shtëpia Botuese:“Ismā‘īlijjāni” (Ismā‘īlitët), Ḳum, Republika Islāme Irāniane.

46- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 370.

47- “Murāxha‘at” (Lutjet), Alāme Sejjid Sherefuddīni, fq. 141, (viti i botimit 1399 sipas mërgimit islam / viti 1978 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Maṭbū‘ātu’n-Nexhāḥi” (Shtypshkronja e Shpëtimit), Ḳajro, Egjipt.

48- “Abaḳātu’l-Enuāri” (Shtresat e Dritave), Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejnit Hindī,vëllimi i 10, fq. 410.

49- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 67,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

50- “Abaḳātu’l-Enuāri” (Shtresat e Dritave), Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejnit Hindī,vëllimi i 8, fq. 221.

51- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, vëll. 8, fq. 361.

52- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 371.

53- “Abaḳātu’l-Enuāri” (Shtresat e Dritave), Alāme Mir Ḥamīd Ḥusejnit Hindī,vëllimi i 10, fq. 288.

54- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 65,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

55- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, vëll. 8, fq. 362.

56- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, vëll. 8, fq. 367.

57- “‘Umde” (Shtylla), Ibn Batriku fq. 116.

58- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 274; “Sherefu’l-Muṣṭafa” (Nderi i të Përzgjedhurit), Ḥadīth i përcjellur nga Ebū Saīd Nishābūrī dhe të tjerët).

59- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, vëll. 8, fq. 361.

60- “Sherḥu’l-Meuāḳifi” (Sqarimi i Qëndrimeve), Sejjid Sherif Xhurxhānī, vëll. 8, shënimi i vënë në faqen 361.

61- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 67,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

62- “Murāxh‘āt” (Lutjet), Shejkh Selim Bishrī fq. 182.

63- “Iṣābe” (Gjetja), Ibn Ḥaxher Askalani, vëll. 3, fq. 641; “Ferā’idu’s-Simṭajni” (Frymëzimet e të Virtytshmëve), Ḥameuīnī, vëll. 1, fq. 315; “Ḥiljetu’l-Eulijjā” (Paraqitja e Kujdestarëve), vëll. 1, s. 86; “Gadīri” (Gadīri) Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 86, këtëpërcjellje e ka pëcjellur Imām Tirmidhīu, Imām Ḥākim Nishābūrī, Imām Nesāī, Ibn Shejbe, Imām Taberīu dhe të tjerët.

64- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 69,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

65- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 2, fq. 278.

66- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 69,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

67- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 159.

68- “Esmā’l-Menāḳibi fi Tehdhībi Ethnā’l-Meṭālibi” (Emrat e Rrëfimeve në Prarimin e Lavdërimit të Kërkesave), Imām Xhedherī Dimeshḳī, fq. 32.

69- “Jenābiu’l-Meueddeti” (Përfitimet e Dashurisë), Imām Kundūzī, vëll. 1, fq. 482, Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-‘Irāḳījje” (Vendi i Librave ‘Irāḳianë), (viti i botimit 1385 sipas mërgimit islam / viti 1965 sipas kalendarit gregorian), Kāḍḥimījje, ‘Irāḳ.

70- “Meusūati’l-Kelimāti’l-Imāmi’l-Ḥusejni (‘alejhi’s-selāmi)” (Çështjet e Fjalëve të Imām Ḥusejnit (paqja mbi të)), fq. 370.

71- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 198-213.

72- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 76,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-‘Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

73- “Murāxh‘āt” (Lutjet), Shejkh Selim Bishrī fq. 232.

74- “Murāxh‘āt” (Lutjet), Shejkh Selim Bishrī fq. 232.

75- “Nahxhu’l-Belāgati” (Arti i Oratorisë), Imam ‘Alīu (p.m.t.), Khuṭbetu’sh-Shiḳshikḳijje.

76- “Ṣaḥīḥu’l-Muslimi” (Përmbledhja e Ḥadītheve të Vërteta të Muslimit), Imām Muslimi, vëll. 12, fq. 232.

77- “Sauāiḳu’l-Muḥrika” (Rrufetë e Ndezura), Ibn Ḥaxher Hejtemī, fq. 68,(viti i botimit 1405 sipas mërgimit islam / viti 1984 sipas kalendarit gregorian), Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë), Bejrut, Liban.

78- “Murāxh‘āt” (Lutjet), Shejkh Selim Bishrī fq. 237.

79- “Murāxh‘āt” (Lutjet), Shejkh Selim Bishrī fq. 141.

80- “Murāxh‘āt” (Lutjet), Shejkh Selim Bishrī fq. 177.

81- “Sherḥu’n-Nahxhi’l-Belāgati” (Sqarimi i Artit të Oratorisë), vëll. 9, fq. 248.

82- “Gadīr” (Gadīri),Alāme Emīni, vëll. 1, fq. 401.

83- “Murāxh‘āt” (Lutjet), Shejkh Selim Bishrī fq. 237.

84- “Ṣaḥīḥu’l-Bukhārī” (Përmbledhja e Ḥadītheve të Vërteta të Bukhārīut), Imām Bukhārīu, vëll. 4, fq. 7, “Babu’l-Ḳauli’l-Merīd” (Kreu i Fjalës së Sëmurë).

85- “Ṣaḥīḥu’l-Bukhārī” (Përmbledhja e Ḥadītheve të Vërteta të Bukhārīut), Imām Bukhārīu, vëll. 3, fq. 91.

86- “Tārikhu’l-Umemi ue’l-Mulūki” (Historia e Popujve dhe Mbretërve), Ibn Xherīr Taberīu, vëll. 2, fq. 225,(viti i botimit 1408 sipas mërgimit islam / viti ???? sipas kalendarit gregorian),Shtëpia Botuese: “Dāru’l-Kutubi’l-Ilmījje” (Vendi i Librave Shkencorë),Bejrut, Liban.

87- “Bidājje ue’n-Nihājje” (Fillimi dhe Fundi), Ibn Kethīr Dimeshḳī, vëll. 4, fq. 353.

88- “Tārikhu’l-Umemi ue’l-Mulūki” (Historia e Popujve dhe Mbretërve), Imām Taberīu, vëll. 2, fq. 122. Për më tepër të dhëna shikoni veprën me titull:“Naṣṣue’l Ixhtihādi” (Argumenti Ḳur’ānor dhe Miratimi Vetjak).

89- “Naḍḥarijjetu’l-‘Adāleti’ṣ-Ṣaḥābe” (Këndvështrimi i Drejtësisë së Bashkëkohësve), Aḥmed Ḥusejn Jaḳubi, fq. 107, pa datë botimi, Shtëpia Botuese: “Muessesetu’l-Fexhri” (Shoqata e Agimit), Londër, Mbretëria e Bashkuar.

90- “Imāmet ue’s-Sijjāset” (Udhëheqja dhe Politika), Ibn Kutejbe Dīneuerī, fq. 12,(viti i botimit 1388 sipas mërgimit islam / viti 1968 sipas kalendarit gregorian),Shtëpia Botuese: “Mektebetu’l-Muṣṭafā (s.a.u.s.)” (Instituti i të Përzgjedhurit (p.q.m.t.)).

Sqarime të Nevojshme:

(f.m.t.) - falenderimi mbi të
(k.m.t.) - krenaria mbi të
(l.m.t.) - lartësimi mbi të
(p.m.t.) - paqja mbi të
(p.q.m.t.) - paqja qoftë mbi të

Burimi : Medya Şafak