Kreu 6: Teori Të Pambështetura Mbi Prejardhjen E Shiitëve

Për një kohë të gjatëjanë zhvilluar teori për të sqaruar shfaqjen e shiitëve. Shumë nga teoritë janë krijuar nga dijetarë jo shiitë, apo dhe nga debatues anti-shiitë dhe si përfundim janë kryesisht të pambështetura. Ashtu siç na tregon historia e dokumentuar shiitët nuk janë asgjë më shumë dhe asgjë më pak se Islami siç na ka mësuar i dërguari (p.q.m.t.) dhe familja e tij. Shiitët në këtë kuptimi kanë rrënjët e tyre në jetëgjatësinë e të dërguarit (p.q.m.t.), kur ky i fundit i quajti ata të cilët mbështetën Imam Aliun (p.m.t.) si “shiitët” e tij (fjalë për fjalë “ndjekësit”). Këta njerëz të cilët besonin se Aliu ishte ndjekësi i vërtetë i të dërguarit (p.q.m.t.) ishin disa nga bashkëkohësit e këtij të fundit. Kreu të cilin po e lexoni ka për qëllimqë të bëjë të qartë të vërtetën mbi shfaqjen e shiitëve.

Citojmë se gjenden shumë teori të cilat flasin mbi shfaqjen e shiitëve të cilat janë plotësisht të pambështetura. Për shembull disa besojnë se shiitët u shfaqën si pasojë e mosmarrëveshjeve politike në shekullin e parë të mërgimit. Të tjerë kanë arritur në përfundimin se shiitët u shfaqën si pasojë e debateve teologjike ashtu si dhe të disa sekteve (tarikateve) të tjera islame. Këto pretendime janë bërë si pasojë, se ata besojnë se shiizmi është diçka tjetër përveç Islamit, i cili u shfaq vetëm pas vdekjes së të dërguarit (p.q.m.t.). Kështu që ata kërkojnë shkaqet rrënjësore të tij dhe mundohen që të krijojnë teori për të sqaruar pamjen e tij.

Megjithatë të tërë këta teoricienë anashkalojnë faktin se shiizmi, nuk është asgjë tjetër përveç Islamit siç na ka mësuar familja e të dërguarit (p.q.m.t.) dhe se në këtë kuptim ai u shfaq dhe u sendërtua gjatë tërë jetës së të dërguarit (p.q.m.t.). Madje dhe në atë epokë Aliu kishte disa mbështetës dhe ndjekës të cilët u quajtën “shiitët” e tij dhe të cilët e ndoqën Aliun falë lëvdimit të tij nga i dërguari (p.q.m.t.). Kështu që këta njerëz e deshën Aliun dhe e caktuan atë si udhëheqësin e tyre dhe modelin e sjelljes së mirë pas të dërguarit (p.q.m.t.). Për këtë arsye ne mund të themi i dërguari (p.q.m.t.) ishte njeriu i parë i cili mbolli farërat e shiizmit duke u kërkuar njerëzve që të ndiqnin Aliun dhe ndjekësit e tij të quheshin shiitë.

Gjenden dyzetë hadithe të cilat dëshmojnë për faktin se ndjekekësit e Aliut quhen shiitët e tij. Ne do të shqyrtojmë disa nga këto hadithe të cilat janë marrë që të tëra nga burimet sunnite. Xhabir Ibn Abdullahu përcjell se një herë Aliu erdhi ndërsa Xhabiri ishte me të dërguarin (p.q.m.t.). Teksaishte duke parë Aliun i dërguari (p.q.m.t.) duke bërë me shenjë për tek Aliu shprehu: “Betohem në Atë në në dorën e të Cilit është shpirti im, ky njeri dhe shiitët e tij do të shpëtojnë në Ditën e Gjykimit!”Më pas ai recitoi ajetin: “Me të vërtetë ata të cilët besojnë dhe bëjnë vepra të mira - janë ata të cilët janë krijesat më të mira”. (Sure Bejjine, Ajeti: 7) Për këtë arsyesa herë që Aliu vinte tek bashkëkohësit e të dërguarit ata do t’i thonin njëri-tjetrit: “Ja ku po vjen krijesa më e mirë”. (“Durru’l-Menthuri” (Perla e Qartë), vëll. 6, fq. 589) Ibn Abbasi kumton se kur ajeti i lartpërmendur iu është shpallur të dërguarit (p.q.m.t.) kur ky i fundit iu drejtua Aliut duke i thënë: “Ky ajet të drejtohet ty dhe ndjekësve të tu të cilët do të jenë të kënaqur nga Allahu dhe Allahu do të jetë i kënaqur nga ju në Ditën e Gjykimit”(“Durru’l-Menthuri” (Perla e Qartë), vëll. 6, fq. 589).Ibn Haxher Hejthemiu nëveprën e tij me titull: “Sauaik” (Rrufetë) përcjell se Ummu Selemeja ka thënë: “Një natë kur i dërguari (p.q.m.t.) ishte në shtëpinë time, e bija e tij hyri papritmas e ndjekur nga Aliu. I dërguari (p.q.m.t.) citoi: “O Ali ti dhe ndjekësit e tu do të jeni në xhennet. Ti dhe shiitët e tu do të jeni në xhennet”.(fq. 161) Ibn Ethiri përcjell se një herë i dërguari (p.q.m.t.) i ka thënë kështu Aliut: “Ju do të merreni në pyetje përpara Allahut, kur të jeni kënaqur nga Allahu dhe Ai është i kënaqur nga ju, ndërsa armiqtë tuaj do të merren në pyetje përpara Allahut, ndërsa janë të zemëruar dhe duart e tyre janë të lidhura me zinxhirë në qafat e tyre”.(vëll. 4, fq. 16) Zemahsheriu nëveprën e tij me titull: “Rabiu’l-Ebrari” (Edukuesi i Mirësive) përcjell se i dërguari (p.q.m.t.) një herë i tha Aliut si vijon: “Në Ditën e Gjykimit unë do të kërkoj ndihmë nga Allahu për mua nga ti dhe pasardhësit e tu nga ti dhe nga ndjekësit e tu nga pasardhësit e tu”. (fq. 808) Ashtu siç është shënuar nëveprën me titull: “Menakibu’l-Ali Ibn Ebi Talibi” (Rrëfenjat e Ali Ibn Ebi Talibit), i dërguari (p.q.m.t.) një herë pyeti Aliun: “A nuk do të jesh i kënaqur që të jesh në xhennet me mua, teksa Hasani, Husejni dhe pasardhësit tanë të tjerë do të qëndrojnë pas nesh dhe ndjekësit tanë qëndrojnë në të dyja anët e tij?” (“Sauaik” (Rrufetë), fq 161) Ai sërish citon dhe Enes Ibn Malikun i cili përcjell se i dërguari (p.q.m.t.) një herë bëri të ditur: “Shtatëdhjetëmijë mijë njerëz nga ndjekësit e mi do të hyjnë në xhennet pa u marrë në pyetje”dhe më tej duke shikuar tek Aliu shtoi: “Ata do të jenë ndjekësit e tu dhe ti do të jesh imami i tyre”. (fq. 293)

Të tëra këto hadithe tregojnë se kishte disa njerëz në ditët e të dërguarit (p.q.m.t.) të cilët quheshin shiitët e Aliut dhe të cilëve i dërguari (p.q.m.t.) u kishte dhënë fjalën se do të hynin në Xhennet. Ato rishtas bëjnë të qartë se fjala “shiit”, ishte përdorur nga vetë i dërguari (p.q.m.t.) për të përshkruar ndjekësit e Aliut, të cilët nuk morën në rrugën e tyre asgjë më shumë ose më pak se sa vetë Islami i të dërguarit (p.q.m.t.), për të cilin ata besonin se mund të ndiqej në mënyrën me të mirë duke ndjekur shembullin e Aliut. Prandaj mund të themi me siguri se shiizmi nuk ishte as fryt i mosmarrëveshjeve politike në Sakife dhe as si pasojë e debateve teologjike. Përkundrazi ata ishin një grusht njerëzish, të cilët besonin se Aliu ishte i dyti i cili vinte pas të dërguarit (p.q.m.t.), në këndvështrimin e përkushtimit dhe sjelljes vetjake, si dhe e mbajtën këtë besim dhe pas vdekjes së të dërguarit (p.q.m.t.), duke u shtuar dhe shumuar shkallë shkallë në një sekt (tarikat) të madh.

Shiizmi Ashtu Siç Përshkruhet Nga Historianët

Hulumtimi i analeve të historisë zbulon se termi “shiit”, si gjatë jetës së të dërguarit (p.q.m.t.)  ashtu edhe pas kësaj, ky term ishte përdorur për të treguar ndjekësit e Imam Aliut. Disa shembuj të këtij përdorimi janë radhitur si më poshtë: “Mesudi (v.v. 345 m.i /956) duke përshkruar ngjarjet pas të dërguarit (p.q.m.t.) shkruan: “Kur dhëniet e zotimeve për besnikëri (biat, bejat) e njerëzve ndaj Ebu Bekrit morën fund, Aliu dhe një numër i shiitëve të tij u tërhoqën në shtëpinë e tij”. (fq. 121) Neubahti (v.v. 331/925) në mënyrë të ngjashme vë në dukje se shiitët ishin ndjekësit e Ali Ibn Ebi Talibit, të cilët ishin të njohur me këtë emër gjatë jetës së të dërguarit (p.q.m.t.) dhe pas tij. Të tërë i përshkruajnëshiitët si njerëz të cilët anashkaluan udhëheqësit e tjerë dhe të cilët dëgjonin vetëm Aliun. (fq. 15) Ebu Hasan Eshariu thotë: “Arsyeja se përse ata u quajtën shiitë ishte se ata ndoqën Aliun dhe e parapëlqyen atë mbi bashkëkohësit e tjerë të të dërguarit (p.q.m.t.). (vëll. 1, fq. 65) Sipas Shehristanit: “Termi “shiit”iu drejtohet atyre të cilët ndoqën vetëm Aliun dhe pranuan imametin (udhëheqjen) dhe qenien e tij pasardhës si pasojë e fjalëve të të dërguarit (p.q.m.t.) për të”. (vëll. 1, fq. 131) Ibn Hazmi argumenton: “Cilido i cili beson se Aliu është muslimani më i mirë pas të dërguarit (p.q.m.t.) dhe kandidati më i mirë për udhëheqjen e muslimanëve dhe se pasardhësit e tij janë dhe udhëheqësit më të mirë të muslimanëve quhet shiit. Shiitët mund të mos pajtohen për çështje të tjera por jo për këtë dhe nëse dikush e hedh poshtë këtë besim themelor ata nuk do të quhen më shiitë”. (vëll. 2, fq. 113)Ashtu siç shpalosin të tëra këto thënie kishte një grusht njerëzish të cilët u quajtën shiitë nga i dërguari (p.q.m.t.) si në ditët e tij dhe më vonë. Njerëzit thjesht e ndoqën modelin e të dërguarit (p.q.m.t.) duke i quajtur ata shiitë.

Domethënë në dritën e asaj për sa u tha më lart, veçoria përcaktuese e shiizmit është ndjekja e Aliut pas të dërguarit (p.q.m.t.), në këndvështrimin e udhëheqjes fetare dhe politike. E thënë ndryshe duke u mbështetur në të tëra fjalët e të dërguarit (p.q.m.t.) në lidhje me shiitët dhe hadithet të cilat tregojnë se shiitët e kanë prejardhjen e tyre në ditët e të dërguarit (p.q.m.t.), arrijmë në përfundimin se nuk është e nevojshme,që të zbulohen teoritë e pambështura për të sqaruar praninë e tyre. Ne do të na duhet të shqyrtojmë prejardhjen e disa sekteve islame ashtu siç është sunnizmi, i cili ishte fryt i ndjekjes së prijësve, ose të tilla si mutezilizmi dhe esharizmi, të cilat janë shfaqur nga debatet teologjike në shekujt 2/8 dhe të 3/9. Ndryshe nga këto sekte shiizmi nuk ishte një gjë e re, e cila u shfaq pas vdekjes së të dërguarit (p.q.m.t.) si pasojë e mosmarrëveshjeve teologjike, ashtu siç ishin kërkimi i një hetimi mbi prejardhjen e tij. Shiizmi është i ndryshëm nga sektet e tjera dhe nuk është asgjë tjetër përveç Islamit i vërtetë, i cili u bë i njohur nga i dërguari (p.q.m.t.) dhe në shtesë fakti se familja e tij është autoriteti i vetëm për t’u ndjekur dhe për t’iu bindur.

Ashtu siç shkruan Muhammed Kurdi Aliu nëveprën e tij me titull: “Hutatu’sh-Shami” (Hapat e  Damaskut) shkruan: “Gjendeshin disa bashkëkohës të të dërguarit (p.q.m.t.), të cilët ishin të njohur për miqësinë e tyre të ngushtë me Aliun gjatë jetës së të dërguarit (p.q.m.t.), si Selman Farisiu, Ebu Dherr Giffariu, Ammar Ibn Jasiri, Hudhejfe Ibn Jemani, Huzejme Ibn Thabiti (i njohur gjithashtu si Dhu Shehadetejni), Ebu Ejjub Ensariu, Halid Ibn Saidi dhe Kajs Ibn Sad Ibn Ubade. Ashtu siç Selman Farisiu citon si më poshtë: “Ne morëm zotimin për besnikëri (biati, bejatit) ndaj Muhammedit për dy arsye: të mirën e muslimanëve dhe ndjekjen e Aliut”. Gjithashtu Ebu Said Hudri kumton përsëri sipas Kurdi Aliut: “I dërguari (p.q.m.t.) urdhëroi njerëzit që të kujdesen për pesë detyrime. Ata morën katër dhe lanë të pestën. Të katër gjërat për të cilat ata u kujdesën ishin namazi, zekati, agjërimi dhe haxhxhi, ndërsa për sa i përket të pestës të cilin ata e lanë pas dore ishte kujdestaria e Ali Ibn Ebi Talibit”. Kur ata e pyetën nëse kujdestaria e Aliut ishte me të vërtetë një detyrimSaid Hudriu u përgjigj se ajo ishte e detyrimnjëlloj si katër të tjerat” (Kurdi Aliu, vëll. 5, fq. 251)

Paraardhësit E Shiitëve Në Kohën E Të Dërguarit

Një numër i madh historianësh kanë përpiluar disa vepra mbi veçorinë e disa nga bashkëkohësit dhe nga pasardhësit. Ato që do të lexoni më poshtë janë një hulumtim i shkurtër i disa nga këto vepra.

Sejjid Ali Han Medeniu (v.v. 1120/1708) ka shkruar veprën e tij me titull: “Derexhatu’r-Rafia fi Takabati’sh-Shiatu’l-Imamijje” (Shkallët e Larta të Klasifikimit të Shiitëve Imamitë). Kreu i parë i kësaj vepre përshkruan shiitët të cilër rrjedhin nga Beni Hashimi (bijtë e Hashimit) dhe i dyti ata të cilët nuk rrjedhin nga Beni Hashimi (bijtë e Hashimit), duke na ilustruar përkatësisht njëzet e tre dhe dyzet e gjashtë bashkëkohës. Pastaj ai paraqit shiitët në mesin e pasardhësve.

Muhammed Husejn Kashif Gita (v.v. 1294-1373/1877-1954) nëveprën e tij me titull: “Aslu’sh-Shia ue Usuliha” (E Vërteta e Shiitëve dhe Mënyra e Saj) paraqit disa nga bashkëkohësit e ngushtë të Aliut (p.m.t.). Për shembull ai përmend Ebu Dherr Giffariun, Mikdad Ibn Esued Kindin, Ammar Ibn Jasirin, Huzejme Dhu Shehadetejn Ibn Tajhaniun, Hudhejfe Ibn Jemanin, Zubejr Ibn Auuamin, Fadl Ibn Abbasin dhe vëllain e tij, Abdullah Ibn Abbasin, Hashim Ibn Utbe Mirkalin, Ebu Ejjub Ensariun, Eban Ibn Said Ibn Asin, Halid Ibn Said Ibn Asin, Ubejj Ibn Kabin, Enes Ibn Hirthin dhe shumë të tjerë.

Sejjid Abdulhusejn Sherefuddini nëveprën e tij me titull: “Fusul Muhimme fi’t-Telifi’l-Ummeti” (Krerët e Rëndësishëm në Shkrimin e Bashkësisë Muslimane) (fq. 179-190 jep të dhëna për 200 njerëz të cilët janë përcaktuar si shiitët e parë në historinë islame. Në një mënyrë të ngjashme Dr. Ahmed Uaili në veprën e tij me titull: “Huuijjetu’t-Teshejju’” (Identiteti i Shiitëve) përcakton 130 njerëz nga bashkëkohësit e të dërguarit (p.q.m.t.), të cilët ishin dhe ndjekësit e ngushtë të Aliut (p.m.t.) dhe arrin në përfundimin, se do të kishte qenë e pamundur për një numër kaq të madh njerëzish që të donin dhe të ndiqnin Aliun (p.m.t.) kaq shumë pa lejen e të dërguarit (p.q.m.t.). (fq. 34) Unë gjithashtu kam bërë të njohur disa nga pionierët shiitë dhe kam shqyrtuar jetën dhe arsyet e tyre e përkatësisë së tyre shiite në një libër me titullin: “Eshhasu’l-Islami” (Personalitete Islame). (Për më shumë të dhëna shikoni dheveprën me titull: “Istiab fi’l-Marifeti’l-Ashabi” (Pendimi në Urtësinë e Bashkëkohësve) e Ibn Abdulbirrit (v.v. 456/1063)veprën me titull: “Usdu’l-Gabe fi’l-Marifeti’s-Sahabe” (Vendi i Luanit nw Pyll në Urtësinë e Bashkëkohësve) e Ibn Ethirit dhe “Isabe fi’t-Temjizi’s-Sahabe” (Saktësia në Përcaktimin e Bashkëkohësve) e Ibn Haxher Askalanit. (v.v. 852/1448)

Teoritë Mbi Prejardhjen E Shiizmit

Ashtu siç e kemi sqaruar tanimë gjenden disa teori të pambështetura, të cilat kanë të bëjnë me paraqitjen dhe prejardhjen e shiizmit, të tëra këto të fundit e marrin shiizmin si një gjë tjetër përveç Islamit dhe për këtë arsye ata i kërkojnë prejardhjen dhe shkaqet e tij me këtë hamendësim. Ne kemi theksuar tanimë pikën se shiizmi nuk është asgjë tjetër përveç Islamit të vërtetë, e megjithatë ne do të shqyrtojmë disa nga teoritë e parashtruara në mënyrë më të hollësishme si më poshtë:

Shiizmi Zuri Fill Në Sakife

Teoria e parë e cila do të shqyrtohet këtu qëndron në pretendimin se shiizmi ishte fryt i mbledhjes në Sakife. Sipas kësaj teorie medinasit u mblodhën në Sakife pas vdekjes së të dërguarit (p.q.m.t.) për të zgjedhur një pasardhës nga gjiri i tyre. Ebu Bekri, Umeri dhe Ebu Ubejde erdhën në mbledhje dhe gjërat përfunduan në dobi të Ebu Bekrit. Medinasit përbëheshin nga dy farefise Eus dhe Hazrexh të cilët nuk mund të pajtoheshin në lidhje me prijësin. Farefisi Eus kishte frikë se do të zgjidhej Sad Ibn Ubejde dhe kjo do t’u jepte shtysë ngritjes më të lartë të farefisit të Hazrexhëve. Kështu që farefisi Eus mbajti anën e Ebu Bekrit, i cili u largua nga Sakifeja së bashku me Umerin dhe Ebu Ubejden në drejtim të xhamisë. Atje ata kërkuan nga njerëzit që të mbështesin Ebu Bekrin dhe e tërë kjo ngjarje ishte duke ndodhur teksa Imam Aliu (p.m.t.) ishte duke larë trupin e vdekurtë të dërguarit (p.q.m.t.) dhe duke e përgatitur atë për ta varrosur. Miqtë dhe ndjekësit e Aliut ishin të mërzitur me ngjarjet të cilat ndodhën në Sakife dhe u mblodhën në shtëpinë e Aliut për të kundërshtuar, ndërsa disa të tjerë filluan që të protestonin hapur për të njëjtën arsye. Në këtë këndvështrim disa njerëz besojnë se shiizmi u shfaq si pasojë e mbledhjesnë Sakife. Kjo mënyrë arsyetimiështë plotësisht e papranueshme sepse ashtu siç pohojnë Taberiu dhe të tjerët, shiizmi nuk mund të krijohej në harkun kohor të një dite të vetme, por shiitët duhet t’i kishin patur këto lloj bindjesh dhe qëndrimesh kundrejt Aliut (p.m.t.) për një kohë shumë më të gjatë më përpara.

Sërish sipas Taberiut pas vendimit në Sakife, Umeri kishte shkuar në shtëpinë e Aliut ndërsa Talha, Zubejri dhe një numër i mekkasve ishin brenda. Më pas Umeri kishte bërtitur: “Unë betohem në Allahun, se do t’u vë zjarrin kësaj shtëpie, nëse nuk do të dalësh dhe do të japësh zotimin e besnikërisë (biatin, bejatin) ndaj bu Bekrit”... Zubejri doli duke nxjerrur shpatën e tij por duke qenë shumë i zemëruar iu prenë gjunjët dhe disa njerëz e rrëmbyen shpatën e tij”. (Taberiu, “Tarih” (Historia), vëll. 2, fq. 443)

Sipas Jakubit një numër i mekkasve duke përfshirë këtu Abbas Ibn Abdulmuttalibin, Fadl Ibn Abbasin, Zubejrin, Halid Ibn Said Ibn Asin, Mikdad Ibn Amrin, Selman Farisiun, Ebu Dherrin, Ammar Ibn Jasirin, Bera Ibn Azibin dhe Ubejj Ibn Kabin ishin me Aliun. (vëll. 2, fq. 103)

ZubejrIbn Bekkari nëveprën e tij me titull: “Muuaffakijjat” (Sukseset) vë në dukje se shumica e mekkasve dhe udhëheqësve të medinasve, ishin aq shumë të sigurtë se Aliu ishte prijësi i ligjshëm, saqë pas ceremonisë së dhënies së zotimit të besnikërisë, disa medinas u penduan, qortuan njëri-tjetrin dhe vendosën që të ishin në anën e Aliut por ky i fundit nuk e pranoi kërkesën e tyre.

Ashtu siç shkruan Ibn Ebi Hadidi nëveprën e tij me titull: “Sherhu’n-Nahxhi’l-Belaga” (Sqarimi i Artit të Oratorisë): Pas kthimit në Medinë Ebu Dherri (i cili ishte jashtë Medinës kur ndodhiSakife) reagoi ndaj ngjarjes duke u thënë njerëzve: “A i keni ndjekur tekat tuaja dhe keni harruar për të afërmit e të dërguarit (p.q.m.t.)? Sikur ta kishit lënë çështjen në duart e të afërmve të të dërguarit (p.q.m.t.) nuk do të kishte mosmarrëveshje mbi zotimin e besnikërisë”. (fq. 43) Selman Farisiu përsëri ka komentuar kështu: “Ju zgjodhët më të vjetrit në moshë por humbët burimin e diturisë dhe përsosmërisë; nëse do të kishit marrë këtë të fundit, as dy vetë nga ju nuk do të ishit pajtuar për sa i përket pasardhësit dhe do të kishit zgjedhur me lehtësi frutat e ëmbla të prijësisë”. (fq. 44)

Kundërshtime dhe kryengritje të tilla, vetëm disa nga të cilat janë shënuar në histori, nuk mund të ishin krijuar befasisht në një ditë të vetme ose si pasojë e një takimi të vetëm. Përkundrazi ata nënkuptojnë se dashuria ndaj Imam Aliut (p.m.t.), kishte zënë rrënjë të thella në zemrat e atyre njerëzve, të cilët besonin shumë tek ai dhe kjo është arsyeja e vërtetë, se përse ata protestuan kundër vendimit të Sakifesë. Pra ishte e pamundur për këta njerëz që të shprehnin dashurinë e tyre për Aliun në një kohë kur kundërshtari i tij ishte në pushtet, pa e ushqyer atë dashuri një kohë të gjatë përpara. Mbështetja e tyre për Imam Aliun (p.m.t.) mbështetej në këndvështrimin e tyre për personalitetin e tij dhe ndërtohej mbi fjalët e të dërguarit (p.q.m.t.).

Abdullah Ibn Sebe

Teoria e dytë në lidhje me krijimin e shiizmit ngrihet mbi veprimtaritë e një çifuti të shndërruar në musliman të quajtur Abdullah Ibn Sebe. Sipas kësaj teorie ky njeri i cili u shndërrua në musliman në Jemen gjatë prijësisë së epokës së Uthmanit, udhëtoi në pjesë të ndryshme të trojeve muslimane të asaj kohe veçanërisht në Damask, Kufe, Basra dhe Egjipt dhe shpalli se i dërguari (p.q.m.t.) do të kthehej pikërisht ashtu siç u kthye Isai (p.m.t.) dhe se Aliu ishte pasardhësi i të dërguarit (p.q.m.t.), duke qenë se çdo i dërguar (p.q.m.t.) ka një pasardhës. Ai gjithashtu pohoi se Uthmani kishte uzurpuar të drejtën e Aliut për udhëheqje dhe për këtë arsye njerëzit duhet të luftonin kundër Uthmanit për të vënë në vend drejtësinë. Abdullah Ibn Sebe ia doli mbanë që të tërhiqte disa muslimanë si Ebu Dherrin,Ammarin, Muhammed IbnHudhejfen, Abdurrahman Ibn Udejsin, Muhammed Ibn Ebi Bekrin, Sasa IbnSauhan Abdiun dhe Malik Eshterin, me të cilëtrrethoi shtëpinë e Uthmanit. Mbështetësit e këtij pretendimi mbi shiizmin besojnë se sekti ishte themeluar nga Abdullah Ibn Sebe dhe ndjekësit e tij pas vrasjes së Uthmanit.

Ky pretendim i cili vështirë se mund të quhet një teorizë fill me Sejf Ibn Umer Temimin, i cili ishte një gënjeshtar famëkeq, ashtu siç është shënuar në veprën me titull: “Tarih” (Historia) e Taberiut (vëll. 3, fq. 378). Në vështrim të parë mbi lajmëruesit e dokumentit të krijuar nga Sejf Ibn Umer Temimi zbulon se përcjellësit e hadithit të hamendësuar nuk janë aspak të besueshëm. Taberiue nis rrëfimin e tij duke iu drejtuar një njeriu të quajtur Sirri, i cili përcjell nëpërmjet Shuajbit nga Sejf Ibn Umeri. Ky Sirri ka gjasa që të jetë: 1. Sirri Ibn Ismail Hamedani, i cili është quajtur gënjeshtar nga Jahja Ibn Saidit dhe i cili cilësohet si një përcjellës i haditheve të shpikura nga të tjerët (“Mizanu’l-Itidali” (Peshorja e Drejtpeshimit), vëll. 2, fq. 117); ose 2. Sirri Ibn Sehl Hamedani, i cili është përshkruar si gënjeshtar dhe një shpikësh hadithesh (“Mizanu’l-Itidali” (Peshorja e Drejtpeshimit), vëll 2, fq. 117;“Lisanu’l-Mizani” (Gjuha e Peshores), vëll. 3, fq. 12). Shuajbi i drejtohet Shuajb Ibn Ibrahim Kufiut, i cili siç sqaron Dhehebiu, ishte përcjellësi i haditheve të shpikura të Sejf Ibn Umerit dhe e thënë ndryshe është një njeri i panjohur (“Mizanu’l-Itidali” (Peshorja e Drejtpeshimit), vëll. 2, fq. 275,“Lisanu’l-Mizani” (Gjuha e Peshores), vëll. 3, fq. 145). Ibn Hibbani argumenton se Sejf Ibn Umeri ua kishte adresuar njerëzve të sinqertë dhe të ndershëm hadithet e shpikura. Ky i fundit thjesht ishte një shpikës hadithesh dhe ishte i dyshuar dhe për mohim; Sipas Ibn Udejjit të tëra hadithet e Sejfit ishin të panjohura dhe askush nuk i besonte atij. Ndërsa Ibn Muini i përcakton hadithet e Sejfit si të dobëta dhe me përmbajtje të dyshuar. Sujuti e quan Sejfin një shpikës hadithesh dhe mashtrues (“Mizanu’l-Itidali” (Peshorja e Drejtpeshimit), vëll. 1, fq. 438; “Tehdhibu’t-Tehdhibi” (Përmirësimi i Përmirësimit), vëll.4, fq. 295).

Kaq mjafton për vërtetësinë e kësaj përcjelljeje! Me fjalë të tjera a do të ishte diçka e zgjuar që të mbështeteshim vetëm në një hadith të pavërtetuar të përcjellur nga Taberiu dhe të besonim se shiizmi u krijua nga një njeri i tillë si Abdullah Ibn Sebe? Për fat të keq një numër historianësh janë mbështetur në këtë hadith pa e shqyrtuar vërtetësinë e saj dhe kanë dhënë një ndihmesë në veprën me titull: “Rrethimi i Vendbanimit të Uthmanit dhe Beteja e Xhemelit tek Ibn Sebei” (Ibn Kethiri, vëll. 7, fq. 246, Dhehebiu, vëll. 2, fq. 139). Historianët e kohëve të fundit kanë bërë një gabim trashanik duke përshkruar shfaqjen e shiizmit tek Ibn Sebei. (“Rashidu’r-Rida” (I Maturi i Kënaqësisë), vëll. 4). Ahmed Emini në veprën e tij me titull: “Fexhru’l-Islami” (Agimi i Islamit) ka pohuar më shumë se askush tjetër se Ibn Sebei, është përgjegjës për shfaqjen e shiizmit, një pohim i cili është bërë gabimisht nga disa autorë të tjerë egjiptianë dhe sirianë.

Krahas kësaj gjenden pyetje të cilat do të bënim mirë për të kërkuar këtë llogari. A do të ishte një gjë e zgjuar që të pranonim se një çifut i shndërruar në musliman gjatë epokës së hilafetit të Uthmanit, ishte në gjendje që të mashtronte të parët e mekkasve dhe medinasve të acaruar në kulm kundër prijësit dhe ta vriste atë në shtëpinë e tij dhe se pa e ndaluar askush? Ata të cilët kanë studiuar jetëshkrimin e Uthmanit e dinë shumë mirë se rrethimi dhe pushtimi i shtëpisë së tij, ishte si pasojë e prijësisë së tij trembëdhjetë vjeçare si prijës, kur ai hoqi dhe shkarkoi të tërë mekkasët dhe medinasit nga vendet e tyre, i zëvendësoi ata me anëtarët e farefisit të tij emeuit dhe shpërndau në mënyrë të padrejtë pasurinë e thesarit të përbashkët të popullit në mesin e të afërmve të tij. Ai sërish caktoi emeuitët dhe “tulekatë” (me termin “tuleka” fjalë për fjalë nënkuptojmë ata “ata të cilët ishin të liruar”, duke iu drejtuar mekkasvetë cilët mbetën idhujtarë, deri në çlirimin përfundimtar të Mekkës, nga muslimanët në vitin 8/629 në të cilën u zunë rob. I dërguari (p.q.m.t.) u dha atyre një falje të përgjithshme me fjalët: “Shko sepse ti je “tulaka” i liruar!” Shumica e tyre u shndërruan në muslimanë dhe tani e tutje të shndërruarit e mëvonshëm quheshin me këtë term dhe në përgjithësi dhe në mënyrë jo zyrtare, këta të fundit cilësoheshin si më pak denjë për të qenë të përfshirë me projektin islam, se sa të shndërruarit e mëhershëm ndaj çështjes) si guvernatorë të qyteteve dhe rajoneve.

Ndër të tjera këta guvernatorë ishin Uelid Ibn Ukbe (Guvernatori i Kufes), Muauijje Ibn Ebi Sufjani (Guvernatori i Sirisë), Abdullah Ibn Sad Ebi Serhu (Guvernatori i Egjiptit) dhe Abdullah Ibn Karidi (Guvernatori i Basrës). Madje dhe kur njerëzit u ankuan shumë kundër Abdulllah Ibn Ukbesë, Uthmani e zëvendësoi atë me Said Ibn Asin, i cili ishte edhe një anëtar i fisit emeuit. Në këtë mënyrë të tëra rajonet u sunduan nga emeuitët dhe “tulekatë” (të liruarit) të cilët ishin të afërmit e Uthmanit. Kjo ishte si pasojë e një sjelljeje të tillë të keqe e cila i dha shtysë kryengritjes së egjiptianëve dhe irakianëve të cilët më pas e vranë atë dhe jo si pasojë e propagandës së një shndërrimi të ri i cili pothuajse i panjohur në Islam.

Një studim i kujdesshëm i historisë së jetës së prjiësit të tretë tregon se Uthmani nuk i toleroi kurrë kundërshtarët apo protestuesit, por në vend të kësaj parapëlqeu që t’i heshtte duke i rrahur ose duke i dëbuar ata. Për shembull Uthmani e dëboi Ebu Dherr Giffariun dhe e rrahu aq ashpër Ammar Ibn Jasirin derisa një nga brinjët e tij u thye. Duke patur parasysh një gjendje të tillë, a do të ishte e arsyeshme të mendosh se ndërsa Uthmani kishte guvernatorë të tillë të fuqishëm dhe besnikë, një i shndërruar mund të lëvizte lirshëm në Irak, Egjipt dhe Siri dhe t’u jepte guxim njerëzve që të ngrinin krye kundër prijësit, duke mos pritur që guvernatorët të reagonin ndaj kësaj?

E tërë kjo gjendje do të bëhej dhe më e çuditshme, në qoftë se ne do të besonim në pohimin se disa figura kryesore të Mekkës dhe Medinës u mashtruan në ndjekjen e Ibn Sebeit, i cili ishte një i shndërruar i ri musliman. Kjo është arsyeja se përse disa dijetarë kanë arritur në përfundimin se Ibn Sebei, është një figurë e shpikur dhe e përfytyruar nga poetët pikërisht ashtu siç përshkruhet nga Taberiu, pra njëra nga ato figura të cilat zënë vend në historinë e Lejlasë dhe Mexhnunit.

Ne nuk kemi për qëllim që të pretendojmë këtu se nuk kishte një njeri të tillë si Abdullah Ibn Sebei ose se ai nuk kishte gabimet e tij, sepse ai është dënuar dhe mallkuar edhe në burimet shiite (shikoni për shembull fq. 48, e veprës me titull: “Rixhal” (Muhaddithët) e Keshshiut, fq. 48; fq. 76, e veprës me titull: “Rixhal” (Muhaddithët) e Tusiut; fq. 236 e veprës me titull: “Hulasa” (Përmbledhjet) e Hilit). Më tepër do t’iu këshillonim se është e pamundur të pretendojmë se një çifut i shndërruar në musliman, ia kishte dalë mbanë që të mblidhte një ushtri të përbërë nga bashkëkohësit e të dërguarit (p.q.m.t.), t’i mashtrojnte ata duke i shtyrë në kryengritje kundër Uthmanit dhe thjesht të ndihmonte që Imam Aliu (p.m.t.) të bëhej prijës. Ne më tepër mund tëmarrim si të mirëqenë faktin se e tërë historia, është fshehur dhe shkruar qëllimisht gabim nga njerëz anti-shiitë, gjatë epokës së prijësisë emeuite dhe abbasit, si një arsyetim për të ndëshkuar dhe torturuar shiitët.

Dijetarët të cilët kanë hetuar prejardhjen e mundshme të rremë të njeriut të quajtur Abdullah Ibn Sebe përfshijnë Dr. Taha Husejnin dhe veprën me titull: “Fitnetu’l-Kubra” (Sprova e Madhe) (fq. 104) dhe Eminin në veprën e tij me titull: “Gadir” (Gadiri). Për më tepër ky pretendim i cilësuar nga një këndvështrim sunnit, do të binte ndesh me pagabueshmërinë e bashkëkohësve, e cila është një nga parimet e tyre qendrore. Si mund të mashtroheshin bahkëkohëstë tillë të mëdhenj nga ky i shndërruar i ri dhe të ngrinin krye kundër prijësit?

Lidhja Perse

Ndërsa ndjekësit e afërt të Aliut ishin pothuajse të tërë arabët nga farefiset adnanite dhe kahtanite, disa orientalistë kanë shtruar hipotezën se shiizmi ishte prodhuar nga të shndërruarit persë. Këta orientalistë argumentojnë se duke u nisur nga fakti se Persia kishte një mbretëri trashëguese para Islamit, persët zbatuan të njëjtin parim dhe pas shndërrimit në muslimanë dhe i quajtën Aliun dhe pasardhësit e tij si trashëgimtarë të të dërguarit (p.q.m.t.). Mbështetur në këtë sistem dilte se çdo imam ishte trashëgues i udhëheqjes së mëparshme të imamit.

Si një përgjigjje ndaj këtij pretendimi, pikësë pari do të doja të theksoja faktin se në epokat e mëparshme, profetësia ishte me sa duket trashëguese. NëKur’anin Famëlartë thuhet: “A u kanë zili atyre njerëzve për atë të cilën Allahu ua ka dhënë nga mirësitë e Tij? Ne me siguri u kemi dhënë pasardhësve të Ibrahimit librin dhe sheriatin dhe u kemi dhënë atyre sundim të madh”. (Sure Nisa, Ajeti 54). Kur Ibrahimi u bë imam, ai u lut Allahut që dhe pasardhësit e tij të bëheshin imamë, lutje e cila u pranua nga Allahu me kusht që ata të ishin të mirë dhe njerëz të drejtë. Allahu thotë: “Dhe kur Zoti i tij e sprovoi Ibrahimin me disa detyrime dhe ai i përmbushi ato, Ai i tha:“Unë po të bëj ty imam (prijës) të njerëzimit. Ai (Ibrahimi) tha: “Dhe nga mesi i pasardhësve të mi?” Ai (Allahu) tha: “Mirësinë time nuk mund ta gëzojnë keqbërësit”. (Sure Bekare, Ajeti 124). Në të vërtetë të tërë pasardhësit e të dërguarve ishin nga pasardhësit e tyre. Ky sistem gjeti zbatim dhe në bashkësinë idhujtare arabe të kohës së të dërguarit (p.q.m.t.), në të cilënfarefiset nuk u shpërbënë me vdekjen e udhëheqësve të tyre, sepse ata u ndoqën nga të huajt. Prandaj sistemi i udhëheqjes trashëguese nuk ishte një veçori për persët, por u zbatua në mënyrë të ngjashme dhe në bashkësitë e tjera. Kështu nëse ky sistem i trashëguar ishte arsyeja e prirjes së persëve ndaj shiitëve, i njëjti interes do të shfaqej dhe në bashkësitëe tjera.

Pika e dytë ashtu siç u përmend më herët, shiizmi lindi në Medinë gjatë jetës së të dërguarit (p.q.m.t.) dhe para se shumë persë të shdnërroheshin në muslimanë. Kur Imam Aliu (p.qm.t.) u bë prijës, ai duhej të udhëhiqte tri beteja kundër palëve të ndryshme, me një ushtri të përbërë kryesisht nga arabët e tërhequr nga Jemeni dhe Hixhazi. Historia na tregon se shtyllat e ushtrisë së Aliut ishin nga farefiset kurejsh, Eus, Hazrexh dhe fiset e Jemenit si Medhi, Hamedani, Tajj, Kindi, Temimi dhe Mudarri. Komandantët e tij të ushtrisë ishin plotësisht arabë ndër të cilët mund të citojmë Ammar Ibn Jasirin, Hashim Mirkalin, Malik Eshterin, Sasa IbnSeuhanin, Zejd IbnHauhanin dhe të tjerë të ngjashëm me ta. Me ndihmën e tyre Imam Aliu (p.m.t.) luftonte kryengritjet e ndryshme me të cilat ballafaqohej; Persët nuk përbënë kurrë një prani të mjaftueshme në ushtrinë e Aliut. Për më tepër shiitët nuk janë vetëm persët, sepsedhe shumë arabë janë gjithashtu shiitë.

Si Orientalistët E Hedhin Poshtë Këtë Teori

Në një kohë kur orientalisti Reinhart Dozy, hodhi hipotezën e një prejardhjeje perse për shiizmin, shumë orientalistë të tjerë e kanë hedhun poshtë këtë hipotezëdhe kanë theksuar veçorinë arabe të tij; Wellhausen vë në dukje se: “të tërë irakianët, veçanërisht banorët e Kufes, ishin shiitë gjatë prijëisë së Muauijjes dhe kështu ishin dhe udhëheqësit e tyre farefisnorë”.(“Hauarixhu ue’sh-Shia” (Harixhitët dhe Shiitët), fq. 113) Ndërkohë Goldziher shkruan: “do të ishte një gabim të mendosh se shiizmi ishte ideja e persëve. Kjo do të ishte një keqinterpretim i historisë sepse të gjitha lëvizjet aleuite filluan në Arabi” (“Akide ue’sh-Sheria” (Kredoja dhe Ligjet Hyjnore), fq. 204). Për më tepër Adam Mitz përshkruan: “Shiizmi nuk ishte një reagim pers ndaj ndikimit të Islamit. Shumica dërrmuese e Arabisë, përfshirë Mekkën, Sana’anë, Omanin, Hixhrin dhe Sa’danë ishte të mbushur me shiitë, ndërsa persët përveç banorëve të Kummit ishin kryesisht sunitë. Madje banorët e Isfahanit shkonin deri në atë pikë sa e quanin Muauijjen të dërguar”. (“Hadaratu’l-Islamijje” (Qytetërimi Islam), fq. 102)

Përveç orientalistëve të lartpërmendur, dy autorë egjiptianë kanë mbështetur rishtas faktin se shiizmi nuk ishte një dukuri perse; Ahmed Emini i cili zakonisht është armiqësor ndaj shiizmit, në veprën e tij me titull: “Fexhru’l-Islami” (Agimi i Islamit) vë në dukje se: “Shiizmi zuri fillpërpara se persët të shndërroheshin në muslimanë, krahas kësaj shiizmi mori një ngjyrë të re duke përfshirë disa elemente perse” (fq. 176). Pohojmë se fjalia e parë e Eminit është e drejtë, por fjalia e tij e dytë nuk është, sepse domethënia e vetme e shiizmit është pranimi i Islamit të vërtetëdhe ndjekja e të tëra mësimeve të të dërguarit. Shejh Muhammed Ebu Zehra përsëri beson se shiizmi nuk është një dukuri perse, sepse persët e kanë përvetësuar atë nga arabët. Disa dijetarë të cilët mbështesnin familjen e të dërguarit dhe u përndoqën nga prijësit emeuitë dhe abbasitë, u larguan në rajonet perse dhe të Hurasanit dhe përhapën shiizmin atje, sidomos para përfundimit të dinastisë emeuite dhe pas ndjekësve të Zejd Ibn Aliu shkoi në Persi.(“Xhundi” (Ushtari), fq. 545)

Krahas këtyre gjenden dhe faktorë të tjerë të qartë të cilët tregojnë se shiizmi nuk ka lindur në Persi. Shumë nga dijetarët më të mëdhenj sunnitë të shekujve të hershëm islamë, si Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu, Nesaiu, Ibn Maxhe, Hakim Nishaburiu, Bejhakiu dhe të tjerë ishin persë nga ana etnikë. Në fakt në fillim persët u shndërruan kryesisht në muslimanë sunnitë, me përjashtim të disa palëve të shpërndara, qëndruan me vendosmëri sunnitë për shekuj me radhë. Shiizmi u bë i njohur në Iran nëpërmjet emigrimit të fisit arab eshari në Kumm dhe Keshan rreth fundit të shekullit të parë/të shtatë, ndërsa Islami ishte bërë i njohur në vitin 17/636. Të tëra këto argumente dëshmojnë se shiizmi mund të cilësohet si një sekt (tarikat), jo me prejardhje nga Persia, por nga Arabia dhe nuk ishte asgjë më shumë ose më pak se Islami origjinal dhe i vërtetë i të dërguarit (p.q.m.t.).

Natyra Trashëguese E Prijësisë

Më parë në këtë krye, vumë re se natyra trashëguese e imametit (udhëheqjes), ishte njëra nga arsyet që orientalistët shtroninpër të argumentuar se shiizmi si fillim ishte një dukuri perse, në krahasim me faktin se hilafeti (prijësia) sunnite pas vrasjes së Uthmanit ishte gjithashtu e natyrës trashëguesepër disa shekuj pas kësaj. Kur Muauijje i Dytë vdiq në vitin 64/684 dinastia meruanite mori dhe e mbajti pushtetin deri në vitin 132/749, pushtet i cili u përcoll me anëtë udhës trashëguese. Dinastia meruanite emeuite u ndoq nga abbasitët, të cilët vijuan një logjikë të ngjashme të vijimësisë trashëguese deri në vitin 656/1258, kur u rrëzuan nga sunduesi mongol Hulagu. Osmanët të cilët mbretëruanin deri në epokën bashkëkohore, sërish kaluan pushtetin tek pasardhësit e tyre. Si rrjedhojë natyra trashëguese e imametit (udhëheqjes) nuk nënkupton domosdoshmërisht një prejardhje perse për shiizmin. Dhe nëse me tëvërtetë persët besonin se imameti i përkiste Imam Aliut (p.m.t.) dhe pasardhësve të tij, atëherë kjo rridhte si pasojë e formës së trashëgimisë e cila gjendej në profetësinë, në të cilën ishte e pranishme një lloj logjikë trashëguese, megjithëse jo në kuptimin konvencional; për shembull një vëlla më i vogël do të bëhej imam ndërsa gjendej një vëlla më i madh, siç ishte rasti me Imam Musa Ibn Xhaferin - ai u bë imami pas vdekjes së të atit të tij, ndonëse ai kishte një vëlla më të madh të quajtur Abdullah.

Një Vështrim Në Gjeografinë Njerëzore Të Iranit Pas Përhapjes Së Islamit

Ata të cilët pohojnë se shiizmi si fillim ishte një dukuri perse, duhet të jenë të pavetëdijshëm për historinë fetare të Iranit përpara shekullit XI/XVI. Para ardhjes së dinastisë safeuide, shiizmi në Iran ishte i përhapur në disa qytete të tilla si Rejj, Kumm, Keshan dhe Sebzevar. Vetëm nga shekulli i 10-të/16-të shiizmi u përhap anembanë Iran. Mukaddesi në veprën e tij me titull: “Ahsenu’t-Takasimi” (Mirësitë e Klasifikimit) (në vitin 375/985) përshkruan gjeografinë njerëzore të Iranit si vijon:“Hurasani i përket mutezilitëve dhe shiiëve, megjithatë ndjekësit e Ebu Hanifesë përbëjnë shumicën atje, përveç në Shah (Bahar) ku shumica janë shafiitë. Në Rihab (në ditët e sotme një rajon në Azerbajxhan, por ky emër përdorej një herë e një kohëdhe në pjesën më të madhe të Armenisë). Të tërë kanë një fe të mirë por të cilët ndjekin Imam Ahmed Ibn Hanbelin. Shumica e banorëve të Erbilit dhe maleve perëndimore të Iranit janë sërish hanbelitë. Në Rejj hanefitët përbëjnë shumicën megjithëse ka dhe shumë hanbelitë. Banorët e Kummit janë shiitë por ato të Dineverit ndjekin Sufjan Theuriun. Huzistani gëzon një mori sektesh të ndryshme. Shumica e Ahuazit, Ramhurmuzit dhe Deurakit ndjekin Imam Ahmed IbnHanbelin, por ka edhe shumë hanefitë dhe malikitë në Ahuaz. Shumica e banorëve të Farsit ndjekin Muauijjen. Shumica e njerëzve në Kerman janë shafiitë dhe në Sind ka shumë ndjekës të katër shkollave sunnite. Banorët e Multanit janë shiitë sepse ata lexojnë fjalët “hajja’ala’l-hajri’l-eamali” (ejani në më të mirën punë!” Dhe lexojnëfjalët e ikametit para namazit, megjithatë gjenden shumë dijetarë  hanefitë në fshatrat e saj”. (fq. 119)

Ibn Batuta një udhëtar i shquar na rrëfen një tregim ilustrues mbi zakonet fetare të irakianëve dhe persëve. Ibn Batuta lajmëron se sunduesi i Irakut Hudabende (v.s. 1304-1316), u bë mik me një dijetar rafidi i cili e nxiti që të kthehej në Islam. Si përfundim ushtria e tij e pranoi Islamin si fenë e tyre. Ky dijetar rafidi e shndërroi shiizmin aq tërheqëssa qё Hudabende i dha shtysë dhe vartësve të tij qëtё shndërroheshinnё shiitë. Kështu që disa qytete e pranuan urdhrin e tij, ndërsa banorët e Bagdadit u përgjigjën: “Ne as do t’iu dëgjojmë dhe as do t’iu bindemi” dhe i kërcënuan të dërguarit e tij. Përgjigja e qyteteve Shiraz dhe Isfahan ishte e njëjtë me atë të Bagdadit. (fq. 219-20)

Sipas Kadi Ajjadit në parathënien e veprës me titull: “Tertibu’l-Medariki” (Sistemimi i Hulumtimeve), besimet fetare të Imam Malikut hynë në Hurasan dhe shkuan përtej Irakut nëpërmjet Jahja Ibn Jahja Temimit dhe të tjerët dhe për disa vite imamët malikitë dhanë fetua (miratime) atje. Më pas bindja malikite u përhap në Kazvin dhe në disa pjesë malore të Iranit, si Hamedani dhe Kermanshehri, ku shumica e banorëve ishin ndjekës të shkollave të Imam Ebu Hanifesë dhe të Imam Shafiiut (vëll. 1, fq. 53). Orientalisti i njohur Carl Brockelmann vijon që të sqarojë se kur shahu safeuid Ismaili i Parë pushtoi Tebrizin, një e treta e popullsisë së këtij qyteti ishin shiitë dhe dy të tretat ishin sunnitë. (vëll. 1, fq. 140)

Ibn Ethiri rrëfen një tregim në veprën e tij me titull: “Kamil fi’t-Tarihi” (Plotësuesi i Historisë), e cila më tej do të ndihmojë në përcaktimin e prejardhjes së pretenduar perse të shiizmit. Sipas tij kur sulltan Mahmudi në kundërshtim me veprimet e të atit të tij, i cili kishte shkatërruar faltoren e Imam Ridait (Rizait), e rindërtoi monumentin, banorët e Tusit i përndoqën haxhxhinjtë (pelegrinët) e tyre. Me sa duket sulltan Mahmudi pa nëëndërr Imam Aliun (p.m.t.) duke e pyetur: “Për sa kohë do të vazhdojë kjo gjendje?” Në këtë mënyrë sulltani kuptoi se Imam Aliu (p.m.t.) nuk ishte i kënaqur me shkatërrimin e varrit të pasardhësit të tij”. (vëll. 5, fq. 139)

Dëshmia e mëtejshme se Islami sunnit mbretëronte në Iran para safauidëve, është tregimi i asaj që ndodhi në mes prijësit abbasit Memun dhe ministrit të tij të drejtësisë së tij të lartë Jahja Ibn Ekthemit. Kur i pari vendosi të shkruante një libër mbi veset e Muauijjes, Ibn Ekthemi nuk e nxiti duke i kujtuar atij se banorët e Hurasanit nuk do të lejonin fjalë të tilla për Halifin e tyre (Bejhakiu, vëll. 1, fq. 108).Deri më tani besojmë duhet të jetë e qartë se teoria e prejardhjes perse të shiizmit, ashtu si dy teoritë e tjera nuk ka ndonjë themel të fuqishëm dhe se shiizmi u përhap në Iran vetëm pas shumë shekujve pas shfaqjes së tij në Hixhaz dhe nëIrak.

Beteja E Xhemelit (Devesë)

Ideja e katërt mbi shfaqjen e shiizmit të cilën do të shqyrtojmë është pretendimi se ai doli si përfundim i Betejës së Xhemelit (Devesë). Kjo ide mbështetet në një keqinterpretim të fjalëve të Ibn Nadimit. Ky i fundit shkruan kështu në veprën e tij me titull: “Fihrist” (Indeksi): “Kur Aliu u përgatit që të luftonte kundër Talhasëdhe Zubejrit për t’i kthyer ata në udhën e Allahut, ndjekësit e Aliut u quajtën “shiitë” dhe vetë imami i quajti ata ndjekësit, partizanët e tij (shiitë), të zgjedhurit e tij (esfijja), kujdestarët, mbështetësit e tij (eulijja), “shurtatu’l-hamisi” (trupa e pestë) dhe ndonjëherë bashkëkohësit e tij (ashab). (fq. 263)Wellhausen i ndikuar nga ky tregim, pretendon se muslimanët u ndanë në dy palë pas vrasjes së Uthmanit: pala e Aliut dhe ajo e Muauijjes dhe duke qenë se një palë është quajtur“shia” në arabisht pala Aliut ishte vënë kundër palës së Muauijjes. Më pas kur kontrolli i Muauijjes mbulonte shumicën e trojeve muslimane, fjala “shiit” u kufizua dhe kishte të bënte vetëm me ndjekësit e Aliut.

Duke qortuar teorinë e Wellhausenit, këtu vlen të përmendet se shumica e katër palëve të sipërcituara nga Ibn Nedimi përbëheshin nga bashkëkohës besnikë të të dërguarit (p.q.m.t.) si Selman Farisiu, Mikdad Kindi, Ebu Dherr Giffariu, Ammar Ibn Jasiri, Ebu Umre, Ebu Said Hudriu dhe Xhabir Ibn Abdullah Ensariu. Jo vetëm që këta bashkëkohës nuk ishin shndërruar në shiitënë Betejën e Xhemelit, por e kishin ndjekur dhe respektuar Aliun që nga ditët e hershme të Islamit; mund të themi se gjatë Betejës së Xhemelit ishte qartësisht e pranishme e shiitëve, me anë të së cilës shiitët e vërtetë ishte plotësisht të përgatitur për të flijuar jetët e tyre dhe për të rënë dëshmor duke luftuar për Aliun. Mirëpo jo të tërë trupat e Aliut ndanin të njëjtën bindje me atë të atyre të cilët u prekën më sipër: disa nga ata ndanin mendimin se Aliu ishte thjesht prijësi i katërt. Në përgjithësi shiitët përjetuan më shumë liri dhe më pak kufizime në epokën e prijësisë së Aliut, ndërsa pas rënies së këtij të fundit dëshmor ata u përndoqën në masë.

Beteja E Siffinit

Teoria e pestë pretendon se shiizmi u shfaq si fillim në Betejën e Siffinit.Në njërën anë qëndronin Aliu dhe ndjekësit e tij, të cilët e mbështetën atë sipas mësimeve të Kur’anit dhe haditheve të të dërguarit dhe u quajtën “shiitët” e tij, ndërsa në anën tjetër qëndronin kryengritësit të cilët ngritën krye kundër Aliut dhe nisën ta quheshin “hauarixhë” (Fejjadi, fq. 37). Kjo teori mjaft e dobët mbështet në një keqkuptim të disa fjalieve në veprën me titull: “Tarih” (Historia), e cila në të vërtetë tregon se shiizmi ishte i pranishëm para Betejës së Siffinit: “Kur Aliu hyri në Kufe, pasihauarixhët u larguan nga ai dhe shiitët e tij iu bashkuanatij dhe thanë: Ne ju detyrohemi një zotim të dytë besnikërie: ne jemi miq të miqve tuaj dhe armiq të armiqve tuaj”.(vëll. 4, fq. 46) Klauzola se “shiitët e tij iu bashkuan atij” dëshmon se shiitët vunë në dukje se ata ishin ndjekësit e Aliut të cilët e mbështetën atë dhe përpara Betejës së Siffinit, si dhe thjesht vunë theksin mbështetjen e tyre gjatë asaj beteje.

Si përfundim themi se gjenden dhe dy teori të tjera mbi shfaqjen e shiizmit, të cilat as që e meritojnë qëtë zihen në gojë. E para pretendon se është se shiizmi ishte një pasojë e mbretërimit të dinastisë buejhite, ndërsa e dyta pretendon se shiizmi ishte një prodhim i dinastisë safeuide në Iran. Teoria e parë duhet të hidhet poshtë duke u nisur nga fakti se dinastia buejhite mbretëronte nga Bagdadi në shekujt e 4/1- dhe 5/11, në një kohë kur dihet botërisht se shiizmi ishte shfaqur shumë kohë më parë, si në sferat e politikës ashtu dhe në atë të besimeve fetare. Teoria e dytë përsëri duhet të hidhet lehtësisht poshtë sepse ashtu siç të tërë e dinë ishin shiitët ata të cilët ndihmuan safeuidët dhe jo anasjelltas.