Më 10 mars në Pekin, të pritur nga Kina, rivalët e vjetër rajonal, Irani dhe Arabia Saudite arritën një marrëveshje për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike pas një ndërprerjeje shtatëvjeçare.

Në mënyrën më optimiste, marrëveshja mund të shihet si një marrëveshje strategjike historike që pasqyron ndryshimet e mëdha që po ndodhin në Azinë Perëndimore dhe në botë. Në rastin më të keq, mund të cilësohet si një "marrëveshje armëpushimi" që do të ofronte hapësirë ​​të vlefshme për komunikim të drejtpërdrejtë dhe të rregullt në mes të dy rivalëve kryesorë.

Deklarata e përbashkët kino-saudio-iraniane të premten kishte shenja të forta përtej shpalljes së rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike në mes të Teheranit dhe Riadit, të cilat ishin prishur që nga viti 2016.

Deklarata është shumë e qartë:

- Ambasadat e Arabisë Saudite dhe Republikës Islamike të Iranit do të rihapen në më pak se dy muaj.

- Respektimi i sovranitetit të shteteve.

- Të aktivizohet marrëveshja e bashkëpunimit për sigurinë e nënshkruar midis Arabisë Saudite dhe Iranit në vitin 2001.

- Aktivizimi i marrëveshjes së bashkëpunimit të nënshkruar ndërmjet palëve në vitin 1998 në sektorët e ekonomisë, tregtisë, investimeve, teknologjisë, shkencës, kulturës, sportit dhe rinisë.

- Thirrje ndaj të tri vendeve që të bëjnë çdo përpjekje për të promovuar paqen dhe sigurinë rajonale dhe ndërkombëtare.

Në pamje të parë, katër pikat e para sugjerojnë se marrëveshja e ndërmjetësuar nga Kina është në thelb një fiksim i marrëdhënieve diplomatike midis dy kundërshtarëve të vjetër. Por në fakt, paragrafi i pestë është larg tekstit standard të shtuar në shprehjet e përbashkëta midis shteteve.

Duket se Kina, së bashku me Iranin dhe Arabinë Saudite, luan rolin "paqësor", ku Pekini luan një rol në konflikte të ndryshme rajonale ose duke ndikuar tek palët e përfshira, duke krijuar kështu një referencë të re për konfliktet në Azinë Perëndimore.

Burime të njohura i thanë The Cradle se presidenti kinez Xi Jinping nuk ka hequr dorë nga një marrëveshje tashmë në vazhdim midis Teheranit dhe Riadit. Xi në fakt hapi rrugën për realizimin e kësaj marrëveshjeje. Presidenti kinez është thelluar në detaje që nga vizita e tij në Arabinë Saudite në dhjetor 2022 dhe më pas gjatë vizitës së presidentit iranian Ibrahim Reisi në Pekin në mes të muajit shkurt 2023.

Nga Kina u organizuan raunde të shumta negociatash, dhe gjatë këtyre negociatave, iranianët dhe sauditët finalizuan detajet që ishin negociuar mes tyre në Irak dhe Oman në raundet e mëparshme të negociatave.

Nuk ishte e sigurt nëse të dyja palët do të arrinin një marrëveshje në raundin e fundit të negociatave (6-10 mars 2023). Megjithatë, përfaqësuesi kinez arriti të kapërcejë të gjitha pengesat mes dy delegacioneve, pas së cilës palët morën miratimin nga liderët e tyre për të shpallur marrëveshjen të premten.

Kina si një garantues rajonal

Ditët e fundit është shkruar shumë në lidhje me rezultatet strategjike të një marrëveshjeje Saudi-Iran të ndërmjetësuar nga Kina dhe ndikimin e saj në rolin global të Kinës përballë Shteteve të Bashkuara. Gjiri Persik është një rajon strategjik për të dy fuqitë dhe burimi kryesor i energjisë së Kinës. Kjo është ndoshta arsyeja pse Pekini ndërhyri për të qetësuar tensionet midis dy aleatëve të tij strategjikë. Është gjithashtu diçka që Uashingtoni, i parë prej kohësh si "garantuesi i sigurisë" i rajonit, nuk do të mund ta arrijë kurrë.

Pa dyshim, do të thuhet shumë në lidhje me "aventurizmin strategjik" të princit të kurorës saudit Muhamed bin Selman (MbS) dhe shfrytëzimin e tij të ndryshimeve globale për të kompensuar zbehjen e ndikimit rajonal të SHBA-së. Ngritja e një rendi multipolar post-amerikan ofron një hapësirë ​​për aleatët tradicionalë të SHBA-ve për të eksploruar opsionet e tyre ndërkombëtare larg Uashingtonit dhe në shërbim të interesave të tyre të menjëhershme kombëtare.

Interesat aktuale të Arabisë Saudite janë të lidhura me qëllimet ambicioze politike, ekonomike, financiare dhe kulturore që MbS ka vendosur për vendin e tij dhe bazohen në dy shtylla:

- Diversifikimi i partneriteteve rajonale dhe globale për t'iu përshtatur ndryshimeve sistemike globale që do të ndihmojnë Riadin të realizojë planet e tij madhështore.

- Siguria dhe stabiliteti politik për të lejuar Arabinë Saudite të zbatojë projekte të mëdha, veçanërisht linjat kryesore të Riadit në "Vizionin 2030" të MbS, i cili parashikon transformimin e vetvetes në një inkubator rajonal për industritë financiare, të biznesit, medias dhe argëtimit - në mënyrë të ngjashme rolin e Emirateve të Bashkuara Arabe të luajtur dekada më parë ose të Bejrutit para luftës civile libaneze në 1975.

Shkurt, siguria dhe stabiliteti rajonal dhe lokal janë jetike për Riadin për të arritur qëllimet e tij strategjike. Prandaj, Marrëveshjes së Pekinit iu shtuan klauzola konfidenciale për të siguruar Iranin dhe Arabinë Saudite se detyrimet e tyre të sigurisë do të përmbusheshin. Disa nga këto detaje iu dhanë The Cradle, me lejen e një burimi të përfshirë në negociata:

- Si Arabia Saudite ashtu edhe Republika Islamike e Iranit marrin përsipër të mos përfshihen në asnjë aktivitet që destabilizon ndonjërin nga dy shtetet në nivelet e sigurisë, ushtarake apo mediatike.

- Arabia Saudite ka premtuar se nuk do të financojë mediat që përpiqen të destabilizojnë Iranin, siç është Iran International.

- Arabia Saudite është zotuar të mos financojë organizata të tilla si Organizata e Muxhahidëve të Popullit (MEK), grupet kurde me bazë në Irak, apo militantët që veprojnë jashtë Pakistanit, të cilët janë identifikuar si terroristë nga Irani.

Irani ka premtuar të sigurojë që organizatat e tij aleate të mos shkelin territorin saudit nga territori i Irakut. Negociatat diskutuan shënjestrimin e objekteve të Aramco në Arabinë Saudite në shtator 2019 dhe garancinë e Iranit se një organizatë aleate nuk do të kryej një sulm të ngjashëm nga toka irakiane.

- Arabia Saudite dhe Irani do të përpiqen të bëjnë çdo përpjekje të mundshme për të zgjidhur konfliktet në rajon, veçanërisht konfliktin në Jemen, në mënyrë që të sigurojnë një zgjidhje politike që siguron paqe të qëndrueshme në këtë vend.

Sipas burimeve të përfshira në bisedimet e Pekinit, për asnjë detaj të konfliktit në Jemen nuk u ra dakord në janar, pasi u arrit përparim i rëndësishëm në bisedimet e drejtpërdrejta midis Riadit dhe lëvizjes së rezistencës Ansarallah të Jemenit. Këto çuan në marrëveshje të mëdha midis dy shteteve ndërluftuese, të cilat SHBA dhe Emiratet e Bashkuara Arabe po përpiqen t'i minojnë për të parandaluar zgjidhjen e luftës së Jemenit.

Por, në Pekin, iranianët dhe sauditët ranë dakord të ndihmojnë në avancimin e rezolucioneve të arritura tashmë midis Riadit dhe Sana dhe t'i zhvillojnë ato për t'i dhënë fund luftës shtatëvjeçare.

Kështu, megjithëse deklarata e Pekinit trajton kryesisht çështje që lidhen me afrimin diplomatik, marrëveshja Iran-Saudi duket se ndërmjetëson kryesisht rreth imperativave të sigurisë. Mbështetësit nga të dyja palët do të argumentojnë se vendet e tyre janë më mirë në marrëveshje, por një vështrim më i thellë tregon se ka një ekuilibër të shëndetshëm në kushtet e marrëveshjes dhe se të dyja palët kanë garanci se nuk do të ngacmojnë sigurinë e tjetrës.

Ndërsa Irani kurrë nuk ka shprehur dëshirën për të minuar sigurinë e Arabisë Saudite, disa nga aleatët e tij rajonal nuk i kanë fshehur synimet e tyre. Përveç kësaj, MbS ka deklaruar hapur synimin e tij për të depërtuar në Iran në vitet e fundit nga shërbimet e inteligjencës saudite, veçanërisht duke mbështetur dhe financuar opozitën e armatosur dhe organizatat separatiste që Irani i ka klasifikuar si grupe terroriste.

Prioritetet e sigurisë të kësaj marrëveshjeje duhet të ishin vërejtur lehtësisht në Pekin javën e kaluar. Në fund të fundit, marrëveshja u nënshkrua midis Këshillave të Sigurisë Kombëtare të Arabisë Saudite dhe Iranit dhe përfshinte pjesëmarrjen e shërbimeve të inteligjencës të të dy vendeve. Delegacioni iranian përfshinte oficerë nga Ministria iraniane e Inteligjencës dhe degët e inteligjencës të Ushtrisë së Gardës Revolucionare Islamike (IRGC).

Në një shënim paksa të ndryshëm për sigurinë rajonale - jo pjesë e Marrëveshjes së Pekinit - burimet e përfshira në negociata konfirmuan për The Cradle se gjatë bisedimeve delegacioni saudit theksoi përkushtimin e Riadit ndaj nismës arabe të paqes të vitit 2002; Refuzimi i normalizimit me Tel Avivin përpara krijimit të një shteti të pavarur palestinez me Jerusalemin si kryeqytet.

Ndoshta më e habitshme dhe duke demonstruar vendosmërinë e palëve për të arritur një marrëveshje pa prishës, delegacionet e inteligjencës iraniane dhe saudite u takuan për pesë ditë në kryeqytetin kinez, pa e ditur inteligjenca izraelite. Ndoshta kjo është një provë tjetër që Kina - ndryshe nga SHBA - e kupton se si të bëjë një marrëveshje në këto kohë në ndryshim.