Çdo periudhë zgjedhore në Iran, shfaqet një narrativë që pretendon se Këshilli iranian i Mbrojtës (Shurayi Nigehbani) po manipulon procesin zgjedhor duke përzgjedhur kandidatë që u përshtaten interesave të tij. A ka ndonjë vlefshmëri ky pretendim? A ekzistojnë institucione të ngjashme në demokracitë perëndimore?

Irani është në prag të zgjedhjeve parlamentare dhe këto zgjedhje do të shoqërohen me zgjedhjen e anëtarëve të Asamblesë kritike të Ekspertëve.

Përveç sezonit tipik zgjedhor, mediat perëndimore dhe mediat persishtfolëse anti-Republikë Islamike (dhe të financuara nga perëndimi), priren t'u qasen zgjedhjeve në një mënyrë të parashikueshme që me kalimin e kohës është bërë e njohur për iranianët dhe ekspertët iranianë. Natyra e përsëritur e këtyre tregimeve mund të jetë pak e mërzitshme, pasi ato shpesh sillen rreth temave të njëjta: pretendimet se Këshilli i Mbrojtjes manipuloi zgjedhjet, favorizoi kandidatë të linjës së ashpër (kushdo që nuk është në një linjë me pikëpamjet reformiste zakonisht etiketohet si i ashpër nga standardet perëndimore), dhe margjinalizimi i reformistëve.

Kjo deklaratë është e vërtetë nëse shpërfillim disa mospërputhje të rëndësishme në historinë e fundit: Rouhani, një emër i moderuar i mbështetur nga reformistët, arriti të miratonte kandidaturën e tij dhe në fund të fitojë kundër presidentit aktual Reisi dhe konservatorëve të tjerë të rrënjosur në zgjedhjet e 2012 dhe 2016. Në të njëjtën kohë, viti 2016 dëshmoi edhe fitore të rëndësishme të të moderuarve apo reformistëve në Asamblenë e Ekspertëve dhe Parlament. Përkundër kësaj, vetë Këshilli i Mbrojtjes dhe rolet e tij të ndryshme, të cilat kryejnë funksione të ndryshme si sigurimi i përputhjes së legjislacionit parlamentar me Kushtetutën, mbikëqyrja e zgjedhjeve dhe shqyrtimi i kandidatëve për të gjitha llojet e zgjedhjeve (presidenciale, parlamentare dhe Kuvendi i Ekspertëve), mbeten çështje debati. Edhe pse krijimi i Këshillit të Mbrojtjes është i lidhur ngushtë me Revolucionin Kushtetues të Iranit dhe shërben si garanci e Kushtetutës kundër kërcënimeve të mundshme, duhet theksuar se institucione të ngjashme ekzistojnë edhe në vende të tjera, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara.

Komisioni i Shteteve të Bashkuara për Debatet Presidenciale

Pretendimi për të qenë një pionier i demokracisë dhe "udhëheqës i botës së lirë" vjen me rreziqe të larta, veçanërisht nëse keni interesa të shumta të përfshira dhe nëse prandaj hezitoni të merrni parasysh zërat e jashtëm që mund të prishin status quo-në tuaj.

Sistemi dypartiak ka qenë që një kohë të gatë pjesë e sistemit amerikan, por akumulimi i interesave dhe pjesëmarrja aktive e SHBA-së në imperializmin global, së bashku me interesat e mbajtura nga partitë demokratike dhe republikane, e kanë bërë jashtëzakonisht të vështirë për çdo kandidat të palës së tretë hyrjen në sistemin politik amerikan. Fakti që kandidati i fundit i suksesshëm i partisë së tretë për të fituar një shtet ishte George Wallace në vitin 1968, nënvizon vështirësinë e krijuar nga një sistem zgjedhor "fituesi i merr të gjitha". Po ashtu, vlen të theksohet se sistemi aktual është krijuar për të parandaluar në mënyrë indirekte kandidatët e palëve të treta të fitojnë pozita të pushtetit, veçanërisht në zgjedhjet kritike presidenciale. Jo vetëm që kandidatët e partive të tjera përveç dy partive kryesore janë të privuar nga mbulimi mediatik, por debatet presidenciale, të cilat mbikëqyren nga Komisioni i FEC [Komisioni Federal Zgjedhor] për Debatet Presidenciale, janë strukturuar qëllimisht për të përfshirë përfaqësuesit e vetëm dy partive dominuese. Po ashtu, legjislacioni i miratuar nga të dyja partitë politike në lidhje me financimin dhe mbledhjen e fondeve politike jo vetëm që u sjell përfitime atyre, por gjithashtu krijon pengesa të konsiderueshme për kandidatët e palëve të treta për të financuar fushatat e tyre. Përderisa demokratët dhe republikanët nisin fushata qindra milionë dollarësh dhe vendosin kufizime në kontributet e partive të kandidatëve, duke u mbështetur në masë të madhe në mbledhjen e fondeve dhe donacione, po bëhet gjithnjë e më e vështirë për kandidatët e palëve të treta që të konkurrojnë financiarisht me partitë kryesore. Duket se sistemi aktual politik në Shtetet e Bashkuara u mohon qëllimisht kandidatëve të jashtëm mundësinë për të fituar pushtetin, duke kufizuar përfundimisht opsionet në dispozicion të votuesve dhe duke përjetësuar dominimin e dy partive kryesore, duke shkaktuar atë që disa akademikë e përshkruajnë si "demokraci joliberale".

Në aspektin politik, kur pushteti kufizohet brenda një klase sunduese që kërkon në mënyrë aktive t'i mbajë të tjerët jashtë pushtetit, quhet aristokraci.

Francë, 500 nënshkrime nga zyrtarët e zgjedhur

Ky fakt është pak më pak i njohur, por në Francë çdo kandidat për president duhet të mbledhë nënshkrime nga 500 zyrtarë të zgjedhur si kryetarë bashkie, deputetë dhe këshilltarë. Nënshkrimet duhet të mblidhen nga të paktën 30 njësi të ndryshme administrative dhe nuk duhet të ketë më shumë se 50 nënshkrime nga një njësi. Duke qenë se do të publikohen edhe nënshkrimet e këtyre të zgjedhurve, që do të thotë se njerëzit mund të shohin se kë po theksojnë, shumica po mendojnë dy herë për të nënshkruar. Në teori, kjo situatë është krijuar për të siguruar që çdo kandidat të ketë fillimisht mbështetje publike në të gjithë Francën, por në praktikë do të thotë që një kandidat presidencial që vjen nga jashtë grupit politik të vendosur, do të ketë pak shanse për të mbështetur kandidaturën e tij.

Kuptimi i Këshillit të Mbrojtjes

Një dallim themelor në mes të institucioneve iraniane dhe atyre perëndimore mund të vërehet në këndvështrimin e tyre mbi praktikat që synojnë të imponojnë sovranitetin popullor. Përderisa institucionet perëndimore shpesh theksojnë rëndësinë e lirisë individuale si bazë e praktikave demokratike, praktikat e tyre aktuale shpesh nuk arrijnë të sigurojnë këtë liri dhe kështu e minojnë atë. Dëshmi e këtij fenomeni është shfaqja e strategjive populiste të përdorura nga shumë parti politike kryesore në Perëndim, të cilat në vend të tërheqjes ndaj racionalitetit të votuesve të tyre, i japin prioritet shtrembërimin e realitetit.

Por, institucionet dhe partitë politike në Iran nuk posedojnë të njëjtën pikëpamje. Praktika e ushtrimit të sovranitetit popullor nuk është thjesht një praktikë që pritet të nxjerrë x ose ndonjë kandidat, por është një praktikë që duhet t'u mundësojë kandidatëve të avancojnë në procesin zgjedhor; kandidatëve që mund të kapërcejnë me sukses sfidat lokale dhe globale.

Kur shqyrton kandidatët, Këshilli i Mbrojtjes i merr parasysh këto pika (shpjegimi do të bëhet më vonë):

- Kandidatët duhet të kenë nënshtetësi iraniane (dhe disa mund të argumentojnë se është e nevojshme edhe prejardhja iraniane, në varësi të zgjedhjeve në të cilat ata konkurrojnë).

- Ata duhet të tregojnë aftësi të forta menaxheriale, duke përfshirë aftësinë për të vendosur politika, për të marrë vendime dhe për të arsyetuar në mënyrë efektive.

- Pasi që atyre do t'u besohet përgjegjësia e përfaqësimit të zgjedhësve të tyre, ata duhet të kenë një qëndrim me frikë ndaj Zotit, që do të thotë të qeverisin si individë të drejtë dhe të ndershëm, të denjë për këtë besim.

Natyrisht, sa më e ndjeshme të jetë detyra, aq më kujdesshëm zgjedhen kandidatët. Për shembull, kandidatët për Asamblenë e Ekspertëve duhet të jenë muxhtehidë (pra, ata duhet të jenë të aftë për të bërë ixhtihad kur formulojnë vendimet mbi ligjin islam), sepse ky është këshilli i zgjedhur i cili është përgjegjës për zgjedhjen e Udhërrëfyesit, mbikëqyrjen e tij dhe shkarkimin e tij nëse konstatohet se i mungojnë kualifikimet e nevojshme për këtë detyrë.

Një çështje tjetër kyçe është kjo: të qenit i pranuar për një zgjedhje nuk do të thotë që një kandidat të marrë një kartë të hapur për të gjitha zgjedhjet. Qëllimi i rishikimit është të shqyrtojë përshtatshmërinë e kandidatit për përzgjedhjen në fjalë. Kjo do të thotë se deklaratat ose veprimet e bëra nga kandidatët që janë verifikuar në zgjedhjet e mëparshme mund të ndryshojnë pritshmëritë e kandidatëve, pozitivisht ose negativisht.  Duke pasur parasysh se Këshilli i Kujdestarisë përbëhet nga dymbëdhjetë anëtarë, gjysma e të cilëve janë avokatë dhe gjysma tjetër muxhtehidë, është e pashmangshme që interpretimet e këtyre anëtarëve lidhur me kushtet të jenë të ndryshme.

Më pas votohet për kandidatët dhe konfirmohen ata që marrin 7 nga 12 vota. Ky proces shpjegon pse kandidatët mund të kenë të drejtë të konkurrojnë në disa periudha zgjedhore, por të diskualifikohen në të tjera. Kjo nxjerr në pah perspektivën unike të Iranit për sovranitetin popullor. Në këtë rast, kush thotë se Perëndimi ka fjalën e vërtetë sa i përket zbatiminit të demokracisë?

Vlen të vihet në dyshim supozimi se praktikat demokratike janë monopol i Perëndimit. Në vend që të pranojë të metat e tyre, Perëndimi e ka më të lehtë të kritikojë vendet e tjera që nuk ndjekin praktikat e tyre. Kjo sjellje mund të jetë për shkak se ata nuk janë të vetëdijshëm për mangësit e tyre dhe nuk janë në gjendje t'i adresojnë këto mangësi. Është më e lehtë të largosh vëmendjen nga çështjet e brendshme duke u fokusuar në kërcënimet e jashtme.