Dr. Ibrahimi Dinaniu: Lutja, Përmendja dhe Përkujtimi

nga Ibrahimi Dinani | Publikuar në Jan. 22, 2018, 3:08 a.m.

“Fakiri” (i varfri) është një njeri i cilësuar me mbiemrin “fakr” (i varfër). Megjithatë ne nuk jemi në zotërim të një personaliteti të qëndrueshëm. Ne nuk kemi një pavarësi e cila rrjedh nga vetja jonë. Personaliteti ynë është “fakr” (i varfër) ne jemi absolutë të varfër. Ndërsa Ai është në kuptimin e plotë të fjalës është “gani” (i pasur); është i cilësuar me mbiemrin “gani” (i pasur); pra është mbiemri i personalitetit. I pasur nuk është një mbiemër jashtë personalitetit të të Vërtetit të Madhëruar. Ai është vetë personaliteti i Tij, Ai është absolut i pasur.

Larixhani: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit.

Der in zemane hoshem çun to jar-i naz-i meni,

Kumar-i dil to bazem ki dil neuaz-i meni.

Në këtë kohë jam i lumtur sepse ti je i dashuri im tekanjoz,

Unë e humb lidhjen e zemrës sepse ti je ai i cili ledhaton zemrën time.

Ukuf-i dil ki be ku-ji to mustedam uftad,

Tauaf-i Ka’be çi haxhet ki to Hixhaz-i meni.

Ndalimi i zemrës në lagjen tënde u bë i vazhdueshëm,

Ç’nevojë kam për rrotullimin dhe Kabenë kur ti je Hixhazi im.

Përshëndetje teleshikues të nderuar dhe ndjekës të sinqertë të programit të diturisë. Dëshirojmë që Allahu t’iu pranojë të tëra adhurimet dhe lutjet e kryera në këtë muaj të bekuar.

Ashtu siç e dini dhe ju çështja jonë ka të bëjë me veprën me titull: “Methneiu” (Përsëritësi) e të nderuarit Meulana. Sërish në këtë panel me rastin e muajit të bekuar të Ramazanit, ne do të përfitojmë nga komentet e bukura të të Nderuarit Ibrahimi Dinaniut, i cili do të bëjë fjalë për lutjen dhe përgjërimin në këndvështrimin e Meulanës.

Po mjeshtër i nderuar duam t’iu drejtojmë disa pyetje në lidhje me lutjen dhe përgjërimin ndaj Allahut: “Përse Allahu thotë: “Lutmuni t’iu përgjigjem?” Përse është lidhur përgjigjia me kushtin e lutjes? Ose a mund të citojmë se me ajetin tjetër: “O i dërguar kur të të pyesin për Mua thuaj se Unë jam afër prandaj lutmuni që t’iu përgjigjem”, kumtohet se marrëdhënia e Allahut me robërit e Tij është krijuar me anë të lutjes pra kërkesës.

Çfarë lloj marrëdhënie është kjo dhe si mund ta shpjegojmë këtë në pikëpamjen e filofozisë?

Mjeshtër Dinaniu: Me emrin e Allahut, Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit dhe ne kërkojmë ndihmë nga Ai. Citoj se çështja gjeti zgjidhje, kur ju e përkthyet lutjen si kërkesë, me thënien tuaj të përdorur në lidhje me lutjen dhe më pas me lutjen. Pra përgjigjia e pyetjes suaj në fakt zë vend në këtë fjali.

Larixhani: Pra kërkesë?

Mjeshtër Dinaniu: Po ka mundësi që kur thuhet lutje, mund të vijnë gjëra të tjera në mendje, por lutje do të thotë kërkesë. Një lloj kërkese. Kërkesat janë të shumëllojshme; por të kërkosh nga Allahu është diçka e bukur dhe e vyer në vetvete. Kumtoj se kur njeriu kërkon një gjë, nga i dashuri i tij i vërtetë, i Vërteti i Bekuar dhe i Madhëruar, kjo është diçka shumë e hijshme. Si fillim kërkesa juaj për një gjë është diçka e bukur. Qenia të cilit po i ngrini kërkesën është një qenie i Cili nuk ka nevojë për asgjë. Ai është absoluti i gjithçkaje dhe është dashuria absolute. Ndërsa kur vjen puna tek përmasa e filozofisë të cilën e cekët... Në fakt nuk ka kuptim të japësh nëse nuk shtrohet kërkesa. Para së gjithash le t’ia nisim nga çështjet tona të zakonshme, kështu që do të mund të shpalosim më hapur çështjen tonë të filozofisë.

Citoj se në të vërtetë është e pakuptimtë të japësh diçka dikujt nëse nuk të është kërkuar. Fjala vjen nëse ju i jepni ujë një njeriu jo të etur duke i thënë atij merr e pi ujë. Ai tregon se nuk do të pijë ujë por ju i thoni jo ndonëse ai nuk do duhet të marrë e të pijë ujë. Në këtë rast nuk është e qartë nëse ju i keni bërë një shërbim atij apo jo. Kjo nuk është një dhunti sepse ai nuk ka kërkuar ujë. E njëjta gjë vlen edhe për një njeri që nuk është i uritur, pra nëse i thoni atij duhet të marrë e të hajë diçka, ndonëse ai nuk është i uritur. Por nëse ai njeri është i uritur dhe ju i jepni atij një gjë për të ngrënë atëherë do të keni bërë diçka shumë të mirë. Në të njëjtën mënyrë nëse njeriut që është i etur, ju i jepni atij një gjë për të pirë diçka, do të keni bërë një veprim shumë të mirë.

Në fakt kjo botë është një botë kërkesash. Një fjalë e urtë e cila dhe nëse nuk është hadith është një fjalë shumë e urtë. Mbase është dhe hadith; por duke qenë se unë nuk ia di burimin dhe nuk jam i sigurtë kështu që po e përcjell si një fjalë të urtë: “El atijjat bi’l-kadri’l-kabilijjat” (Dhurimet jepen në masën e aftësisë së marrësit).

Larixhani: Po, ky është një rregull i urtësisë.

Mjeshtër Dinaniu: Po, ky është një rregull dhe nuk mund të jetë tjetë përveç kësaj. Pra çdo dhënie, çdo e dhënë dhe çdo dhurim është sipas masës së aftësisë së marrësit. Ky rregull gjendet si në botën e krijimit, si në botën hyjnore, ashtu dhe në botën e njeriut. Meulana në një dyvargësh të tijën reciton:

Bered ab zin bahr-i firuzei,

Be gonxhajish-i hish her kuzei.

Larixhani: Çun tekaza ber tekaza mi resed

Ab un derja bedinxha mi resed.

Mjeshtër Dinaniu: Pohoj se kjo është e vërtetë, sepse nëse ju do të hidhi shtambën në det, atëherë kjo e fundit nuk do të marrë ujë më tepër se sa masa e saj. Një gotë mund të marrë ujë sa masa e asaj gote, një lumë mund të marë ujë sa masa e tij dhe një det edhe nëse bashkohet me një det tjetër rishtas mund të marrë ujë sa masa e tij. Si rrjedhojë të japësh diçka mbi masën e aftësisë të një njeriu është vuajtje për të dhe nuk është e drejtë. Në këtë rast do të prishej rendi i botës, sepse çdo gjë jepet në masën e saj. Një pemë mund të japë fruta deri në masën e saj, një njeri mund të punojë deri në masën e tij dhe një zarf mund të mbushet deri sa mban brenda tij. Pra edhe kërkesat e njeriut janë në këtë mënyrë domethënë të dhëna në masën e aftësisë së tij.

Sigurisht se njeriu ka shumë aftësi. Njeriu është qenia e vetme e cila ka aftësi të pakufizuara dhe se aftësia e çdo qenieje tjetër është e përcaktuar. Kjo botë është bota e masave të përcaktuara. Çdo qenie në këtë botë është në zotërim të një mase të përcaktuar, që nga bota e krijesave deri tek bota qiellore... Madje edhe aftësia e Xhibrilit është deri në një masë të përcaktuar. Ky i fundit zotëron aftësinë e përsosmërisë në këtë masë e cila iu është dhënë nga ana e Allahut. Shtoj se gjithashtu dhe bota e krijesave ecën në këtë mënyrë. Duke filluar që nga trupat e deri tek pajetë tek bimët, madje deri tek kafshët çdo qenie ka masën e saj. Kërkesa e saj plotësohet në kushtet e nevojshme pasi kushtet të jenë bërë gati.

Nënvizoj se nuk ka zbrazëti në këtë botë. Ajo qenie shfaq veprimtari në përpjestim me masën që zotëron. Këtu bëjnë përjashtim rastet kur ajo ndesh në pengesa, sepse përndryshe pohojmë se ndoshta nuk ka asnjë qenie që nuk arrin të shfaqë veprimtari në përpjetim me masën që zotëron. Në këto raste këto pengesa dhe masa të tjera bien ndesh me njëra-tjetrën. Nëse nuk ka ndonjë pengesë përpara vetes, asnjë masë nuk mbetet si e tillë, por arrin tek veprimtaria e saj mjafton që të mos ndeshet me ndonjë pengesë. Tani një dikush mund të thotë vallë si është e mundur që këto pengesa të pengojnë masën që të arrijë tek veprimtaria. Përgjigjemi se zotërimi i një mase të asaj pengese dhe rënia ndesh me masat është një çështje tjetër.

Vijoj duke thënë se njeriu është në zotërim në aftësisë masës; por çështja qëndron se deri në cilën shkallë zotëron ai masën. Por sa është masa e njeriut sa kërkon njeriu dhe sa duhet të kërkojë? Këtu njerëzit janë të larmishëm. Dikush kërkon një sasi lekësh nga Allahu, dikush kërkon post, dikush tjetër kërkon ushqime dhe dikush tjetër kërkon ujë, pra secili dëshiron diçka sipas vetes sepse dëshirat janë të ndryshme. Por disa herë ato dëshira shkojnë aq lart sa dhe nëse ua jep të tërë botën e krijesave për të sërish nuk është e mjaftueshme. Mirë por çfarë kërkon, ai kërkon vetë të Vërtetin e Madhëruar.

Larixhani:O Sadi nëse i dashuri nuk të jep bisedë,

Edhe nëse të japin të tërë botën mos e merr.

Mjeshtër Dinaniu: Ndërsa në një dyvargësh tjetër citon kështu:

Nëse në Kijamet do të më pyesin se çfarë kërkon duke më dhënëmundësinë e zgjedhjes,

Jepnani mundësinë që të arrijmë tek i dashuri, mirësia e të tërë Xhenneteve të Firdeusit le të jetë e juaja.

Pra ai kërkon “Mikun e tij” dhe nuk do asgjë tjetër. Një aftësi e cila nuk kërkon asgjë tjetër përveç Allahut është një aftësi e cila nuk mashtrohet nga disa kacidhe pra është një çështje e madhe e meritës. Shtojmë se gjenden ndryshime të tepërta në mesin e kërkesave të njerëzve dhe se ndodhen ndryshime tejet të mëdha në mesin e kërkesave të njerëzve. Disa nga kërkesat që janë të natyrshme e arrijnë njeriun në botën e natyrës. Ndërsa disa nga kërkesat që janë vetjake dhe këto kërkesa vetjake zotërojnë një kapacitet të pakufizuara. Njeriu është një qenie shumë e çuditshme njëlloj siç janë dhe kërkesat e tij të pakufizuara. Njeriu është qenia e vetme mbi të cilën nuk është bërë një përkufizim ashtu siç duhet. Kumtojmë se në ditët e sotme pohojmë se ky është mendimi si i urtakëve tanë ashtu edhe i filozofëve ekzistencialistë. Ata thonë se ne nuk mund ta përshkruajmë njeriun dhe se nuk mund të themi se çfarë është ai. Shprehemi kështu sepse çdo lloj gjëje që të themi në çdo çast mund të bëhet diçka tjetër dhe si rrjedhojë nuk mund të thuhet se ç’është.

Kumtoj se ndërsa njëri nga historianët e filozofisë ka rrëfyer kështu: “Çdo gjë tjetër mund të përshkruhet përveç ngjarjeve historike. Një ngjarje historike nuk ka përshkrim, sepse historia nuk mund të përshkruhet, historia është diçka kalimtare pra ajo vjen dhe kalon. Njeriu është qenia e vetme historike. Nëse ju i shikoni edhe gjallesat e tjera si historike atëherë këndvështrimi juaj bëhet historik. Tregohuni të vëmendshëm. Ju mund ta përfshini në histori këtë lule, këtë bimë dhe këtë ndërtesë. Por jeni ju ata të cilët e përcaktoni këtë histori dhe ju e kuptoni; sepse kjo ndërtesë nuk e kupton vetë historinë e saj. Duke qenë se njeriu është një qenie historike nuk mund të përshkruhet dhe sërish duke u nisur nga paqartësia e natyrës së tij edhe kërkesat e tij nuk janë të qarta.

Shkurtimisht të kërkojmë lutjen; por çfarë të kërkojmë me këtë kërkesë? Ne duhet që të ngremë nivelin e kërkesës deri në atë shkallë sa të mund të arrijmë në këto postet shpirtërore dhe të kërkojmë vetëm Allahun nga Allahu. Ja pra ky është posti më i lartë i lutjes.

Larixhani: Ky ishte një shpjegim shumë i bukur. Nga sa thatë më lart arrijmë në këtë përfundim: “Kërkimi i një gjëje nga Allahu është diçka e bukur në vetvete, e cila përkthehet se kërkimi i njeriut diçka nga Allahu është një gjë shumë e bukur. Pikë së dyti si nevojë e zbatimit të rregullit të filozofisë dhe të urtësisë i shprehur në formën: “Dhurimet jepen në masën e aftësisë së marrësit”, ato mund t’i shtojnë aftësitë e njeriut falë lutjes. Sa më shumë të shtohet aftësia dhe kapaciteti, shtohet edhe hijeshia dhe ndihma e Allahut, të cilat e mbushin atë masë edhe më tepër. Si rrjedhojë kur shtrojmë pyetjen: “Përse na duhet lutja?”, arrijmë në këtë përfundim: “Me lutjen si fillim njohim veten tonë dhe më pas e zhvillojmë atë. Kështu ne përfitojmë më shumë nga frymëzimi i Allahut deri në atë masë në të cilën e kemi zhvilluar atë”.

I nderuari Meulana e ka përkufizuar shumë bukur këtë duke cituar kështu:

Në kohën kur Allahu kërkon që të na ndihmojë,

Ai na bën që ne t’i qahemi dhe t’i përulemi.

Ai sy i bukur është syri i cili qan për Të,

Ajo zemër fatlume është zemra që digjet për Të.

Çdo ujë që rrjedh sjell gjelbërim,

Çdo lot që rrjedh sjell mëshirë.

Mjeshtër Dinaniu: Meulana është një udhëtar dhe një urtak i cili ka stilin e tij të veçantë të urtësisë. Ndonjëherë ai shkon duke u ngjitur aq lart sa ka cituar kështu:

Lutja është nga Ti dhe përgjigjia është nga Ti,

Edhe shëndeti dhe bujaria janë nga Ti edhe madhështia dhe lavdia janë nga Ti.

Jo të tërë kanë dhuntinë e kryerjes së lutjes. Lutja është një dhunti e Allahut që do të thotë se gjendja e sendërtuar tek njeriu duke u lutur është një dhunti hyjnore. Në kohën kur Allahu ia cakton këtë dhunti njeriut ky i fundit fiton gjendjen e kryerjes së lutjes. Mundësia e njeriut për t’u lutur ka të bëjë me caktimin e kësaj dhuntie të Allahut për të. Kështu që dhe lutja është nga Ai, si rrjedhojë dhe unë fitoj gjendjen e kryerjes së lutjes. Madje edhe përgjigjja është nga Ai.

Shkurtimisht rrëfejnë se firauni asnjëherë nuk ia ka dalur mbanë që të fitojë gjendjen e bërjes së lutjes. Për këtë arsye me kalimin e ditëve ai e ka shtuar kryelartësinë e tij dhe më në fund është shkatërruar. Me shtimin e kryelartësisë njeriu i afrohet shkatërrimit. Ai nuk ka patur fatin e dhuntisë së bërjes së lutjes. Njerëzit e shihnin atë në një post shumë të lartë. Por në kohën kur një njeri nuk ka fatin e dhuntisë së lutjes shfrenimi i tij shkon në pikën më të lartë dhe shkatërrimi bëhet më i prerë.

Stili i shprehjes së Meulanës spikat aq shumë nga të tjerët deri në atë pikë sa ai e sheh edhe dhuntinë e lutjes si diçka që vjen nga Allahu.

Larixhani: Si i lutjen ashtu edhe trajtën e saj. Lutja nuk është vetëm me gjuhë; ajo duhet të jetë e shoqëruar së bashku me qarjen dhe me lotin.

Mjeshtër Dinaniu: Lutja është një lloj përkujtimi. Ashtu siç e cituat dhe ju lutja nuk është vetëm me gjuhë. Ju e shprehët shumë bukur. Ajeti “Udhkurullahe kethiran” (Përmendeni shumë Allahun) është theksuar në shumë ajete të Kur’anit. Kjo folje është dhënë në mënyrën urdhërore “Përmendeni”. Në shtesë është përdorur edhe fjala “kethiran” (shumë) pra është thënë: “Përmendeni shumë Allahun”.

Përkujtimi ndonjëherë bëhet me fjalë. Për shembull ju citoni njëqind herë “Ja Allah” (O Allah), “Allahu Ekber” (Allahu është më i Madhi), “Subhnallah” (Lavdërimi i Takon Allahut). Këto janë përkujtim. Por këtu përballemi me këtë pyetje: “Cili është dallimi mes “dhikrit” (përmendjes) dhe “uirdit” (përkujtimit)? Gjërat të cilat i thoni me gjuhë janë përkujtim apo përmendje? E thënë ndryshe ne kemi si “dhikrin” (përmendjen) ashtu dhe “uirdin” (përkujtimin), ose më saktë kemi “uirdin” (përkujtimit), “dhikrin” (përmendjen) dhe “fikrin” (mendimin). Përkujtimi është më afër mendimit. Në përkujtim ju jeni duke iu drejtuar Allahut në një gjendje të brendshme. Ndërsa përmendja është një gjë e shprehur vetëm me gjuhë. Sigurisht se nuk ka përmendje pa përkujtim; por nëse përmendja bëshet vetëm me gjuhë dhe nuk zbret në zemër ajo është një përmendjeje në kuptimin absolut.

Shpjegoj se fjala “uird” është në gjuhën arabe. Ka gjasa që edhe fjala “word”, e cila përdoret në gjuhët perëndimore, vjen nga e njëjta rrënjë me këtë, pra ata e kanë marrë këtë fjalë nga ne. Kjo është një fjalëz e cila nënkupton përmendjen, citimin, përkujtimin, kujdesin, që nënkupton përkujtimin me zemër. Nëse “uirdi” përkujtimi bëhet së bashku me “dhikrin” përmendjen pra nëse drejtimi i brendshëm, bëhet së bashku me gjuhën dhe këto i shoqëron edhe “fikri” mendimi, atëherë kjo bëhet diçka shumë e mrekullueshme. Ky është një nga adhurimet më të mira. Kjo dukuri është theksuar në mënyrë të vazhdueshme në Kur’anin Famëlartë në formën “përkujtoni”.

Theksoj se janë të tepërta ajetet mbi këtë çështje, unë nuk e di numrin e saktë, por di që “dhikri” përmendja është nënvizuar shumë herë në Kur’anin Fisnik. Madje edhe në përcjelljet është cituar “bëhuni nga ata që përkujtojnë”. Po është e vërtetë që përkujtimi në vetvete është një lloj lutjeje, e cila nënkupton drejtimin për tek i Vërteti i Madhëruar dhe që përkthehet se nuk ka ndonjë drejtim tjetër për të varfrin absolut, përveç se kërkimit nga i pasuri absolut. Cili mund të jetë kuptimi dhe posti i varfërisë absolute përballë pasurisë absolute përveç postit të dëshirës dhe kërkesës? I varfri absolut nuk ka asnjë punë tjetër përballë të pasurit absolut përveç se kërkimit.

“Ja ejjhuhennas, entumu’l-fukara ila’llah uallahu hue’l-ganijju’l-hamidi”' (O ju njerëz ju jeni të varfër përballë Allahut, ndërsa Allahu është i pasuri të Cilin duhet ta falenderojmë). (Fatir: 15). Me mbiemrin “fukara” të përmendur në këtë ajet kuranor nuk nënkuptojmë se ju jeni të varfër. “Fakiri” (i varfëri) është një njeri i cilësuar me mbiemrin “fakr” (i varfër). Megjithatë ne nuk jemi në zotërim të një personaliteti të qëndrueshëm. Ne nuk kemi një pavarësi e cila rrjedh nga vetja jonë. Personaliteti ynë është “fakr” (i varfër) ne jemi absolutë të varfër. Ndërsa Ai është në kuptimin e plotë të fjalës është “gani” (i pasur); është i cilësuar me mbiemrin “gani” (i pasur); pra është mbiemri i personalitetit. I pasur nuk është një mbiemër jashtë personalitetit të të Vërtetit të Madhëruar. Ai është vetë personaliteti i Tij, Ai është absolut i pasur. Bota dhe ne të cilët jetojmë brenda saj jemi absolutë të varfër. Çfarë përfundimi jep varfëria absolute përballë pasurisë absloute? Ajo nuk mund të japë asnjë përfundim tjetër përveç dëshirës dhe kërkesës. Qenia i vëmendshëm ndaj kësaj çështjeje është një lutje më vete.

Larixhani: Ju bëtë fjalë për varfërinë e qenësishme ose siç njihet “fakru’l-uxhudi”?

Mjeshtër Dinaniu: Po është një varfëri e qenësishme.

Larixhani: Shumë bukur... Ne jemi vazhdimisht të varfër; ndërsa Ai është vazhdimisht i pasur, duam apo nuk duam ne...

Mjeshtër Dinaniu: Ajo që dua të them është se nuk është e rëndësishme varfëria financiare. Unë nuk them se varfëria financiare nuk është një gjë e mirë, unë nuk e kam shpjeguar asnjëherë varfërinë financiare si diçka të mirë. Një i varfër në kuptimin financiar, mund të jetë më i pasur në kuptimin financiar se sa një i pasur. Varfëria dhe pasuria janë cilësitë e shpirtit të njeriut.

Madje ka të pasur të tillë të cilët janë në gjendje në nevojë më shumë se sa çdo i varfër. Ka disa njerëz të cilët janë në zotërim të tërë pasurisë së botës; por ende e kanë syrin tek gjërat e tjera. Në fakt ky i mjerë nuk është i pasur por i vafër. Ai ka shumë prona dhe pasuri nga ana e jashtme por nga ana e brendshme është i varfër. Ai është i varfër në vetvete, sepse ai ndonëse ka me milarda lekë por ende syri i tij gjendet diku tjetër prandaj është i varfër.

Për më tepër ka dhe të varfër të tillë të cilët kanë nevojë, për një fetë bukë në mbrëmje, të cilët e kanë përfituar me nderin e duarve dhe shpirti i tyre është aq i pasur sa ata nuk nënshtrohen përballë universit. Sipas jush cili është më i pasuri nga këta? Pasuria e vërtetë është ajo e shpirtit. Varfëria dhe pasuria janë të titulluara (të negociueshme, në vetvete dhe nuk janë rrënjësore). Fjala vjen përpara themelimit të Bashkimit Sovietik kishte shumë të pasur. Më pas me ardhjen e qeverisë sovietike, nisi zbatimi i ligjeve të socializmit dhe pronat e tyre u konfiskuan. Me miratimin e një ligji ai i pasur u bë i barabartë me të varfërin dhe ai i varfër u bë i barabartë me të pasurin. Unë nuk e di nëse sovietikët u bënë ose nuk u bënë të barabartë por pohoj se kjo dukuri është e mundur.

Shkurtimisht këto nuk janë gjëra të rëndësishme. Njeriu duhet të punojë për të jetuar një jetë të mirë; askush ka ndonjë kundërshim për këtë. Por varfëria dhe pasuria janë cilësitë e shpirtit të njeriut. Disa mbase mund të kenë pak pasuri por në këndvështrimin e shpirtit janë të pasur. Ndërsa disa të tjerë krahas faktit se kanë jashtëzakonisht shumë lekë janë të varfër shpirtërisht.

Larixhani: Mjeshtër duke thënë “dhikr” (përmendje), “uird” (përkujtim) dhe “fikir” (mendim) prekët një pikë shumë të bukur. Me të vërtetë njëri nga ushqimet e mendimit është përkujtimi. Unë pak pas kësaj pike dua të citoj një fjali nga prijësi i besimtarëve.

Por përpara kësaj dua të përcjell këto dy dyvargëshe të Attarit:

Ecja e udhës së udhëtarit është mendimi i tij,

Mendimi është ai që përfiton nga përmendja e tij.

Përmendja duhet të thuhet për të sjellur mendimim,

Ajo duhet të thuhet me qindra mijra herë për të sjellur atë që nuk është thënë kurrë.

I nderuari Ali e ka sqaruar nevojën për përmendjen me këto thënie të bukura: “Allahu e ka bërë përmendjen shkëlqimin e zemrave... “ue kelemehum fi dhati ukulihim” (Ai flet me ta me anë të zemrave të tyre)”. Pra e thënë ndryshe njeriu nëpërmjet përmendjes arrin në një vend të tillë në të cilin fillon të flasë me Allahun.

Mjeshtër Dinaniu: Kumtoj e këtë kuptim e pasqyrova për përmendjen. Përmendja më tepër ka një anë të brendshme dhe është e ndryshme nga përkujtimi i cili ka një anë të jashtme. Në fund të fundit kuptimi i përmendjes është drejtimi, me përmendje nënkuptojmë përkujtimin dhe të qenit i vëmendshëm. Nëse njeriu bën kujdes dhe përqendrohet atëherë i vjen mendimi. Një njeri i cili nuk mund të përqendrohet nuk arrin të mendojë. Për këtë arsye mendimi dhe përmendja janë të lidhura dhe të ngjitura.

Si rrjedhojë është shumë i vërtetë pohimi i Attarit dhe i Meulanës të cilët kanë shpalosur se përmendja vjen me anë të mendimit. Kjo është një thënie filozofike. Shprehemi kështu sepse nëse ju nuk jeni të vëmendshëm dhe nuk përqendroheni mendimi nuk mund të vijë në mendjen tuaj. Ai njeri i cili nuk është i vëmendshëm në të njëjtën kohë është një njeri i cili nuk mund të mendojë. Si fillim vëmendja, drejtimi më pas mendimi dhe më tej mendimi i cili sjell një tjetër drejtim. Ajo vëmendje sjell edhe një tjetër mendim dhe kështu mendimi nis të ngjitet deri sa arrin në gjendjen: “ue kelemehum fi dhati ukulihim” (Ai flet me ta me anë të zemrave të tyre)”. Fjala e Allahut është e pranishme brenda në mendjen e njeriut. Si rrjedhojë ata të cilët flasin me Allahun kanë arritur në këtë vend të mendjes. Pra ata të cilët e përdorin mendjen dhe shkojnë lart.

Biseduesi i përjetshëm i Allahut është mendja. Mendja është qenia më e lartë kështu që Allahu është duke folur me qenien më të lartë. Pra ai kërkon që të flasë me njeriun. Në fakt ai është duke folur me shkallën më të lartë të njeriut e cila është mendja.

Larixhani: Ju e sqaruat shumë bukur marrëdhënien e mendimit me përmendjen. Në fakt përmendja është drejtimi i mendimit. Nëse ky drejtim ngatërrohet atëherë mendimi nuk mund të shfaqë veprimtari. Tani dua që të më jepni përgjigjie me një pikëpamje filozofike për thënien filozofike të cilën do ta lexoj pas pak. Përse Allahu kërkon që robërit e tij të qajnë dhe të derdhin lotë? Derdhja e lotëve këshillohet shumë. Shtoj se gjenden shumë ajete, hadithe dhe poezi të cilat bëjnë fjalë për këtë çështje. Në Kur’anin Famëlartë thuhet kështu: “Fel jedhaku kalilan ue’l jebku kethira” (Atëherë të qeshni pak dhetë qani shumë). Meulana e ka lidhur këtë dukuri me zhvillimin e aftësive dhe me frymëzimet hyjnore.

Pa qarë retë nuk qeshin lëndinat,

pa qarë fëmija atij nuk i jepet qumështi.

Fëmija një ditë e kupton shpejt udhën

Që të qaj dhe t’i jepem një dadoje të dhembshur.

Tha vërja veshin “fel jebku kethira”,

Derisa qumështi i nderimit të derdhet me shumicë.

Disa drejtojnë këtë pyetje: “Përse nuk mund të kërkojmë nga Allahu diçka duke qeshur? A nuk zhvillohet aftësia e të qeshurës? Vetëm e qara krijon aftësi? Për më tepër e qara duhet të bëhet duke derdhur pika loti nga sytë apo duke rënkuar dhe psherëtirë? Cila është vërtetësia e konceptit të të qarës a mund të na e shpjegoni këtë mjeshtër?

Mjeshtër Dinaniu: Po ju ngritët një pyetje shumë të rëndësishme. E qeshura dhe e qara janë dy cilësi të njeriut. Nëse më lejoni unë dua të cek pak çështjen e të qeshurës dhe të qarës. Më pas do të tregojmë se përse Allahu na ka këshilluar në formën “fel jebku kethiran” (qani shumë). Njeriu është një qenie e cila edhe mund të qajë dhe mund të qeshë.

Pohoj se unë nuk e di nëse ka ndonjë gjallesë tjetër e cila qan dhe qesh. Kumtoj se është e qartë se trupat e pajetë dhe bimët nuk mund ta bëjnë këtë. Ndonëse ne kemi një lule të emërtuar si “gul-i handan” (lulja që qesh) bëjmë të qartë se kjo është një thënie poetike. Në kohën kur lulja çel kësaj gjendje i thuhet “lulja që qesh”; por kjo nuk është cilësia e lules por është vetëm një shëmbëllim. Mirë por a kanë kafshët cilësinë e të qeshurës dhe të qarës?

Pavarësisht se disa aludojnë se kanë unë nuk e besoj këtë dukuri, them se disa nga gjendjet e kafshëve u shëmbëllejnë të qeshurës dhe disa nga gjendjet e tjera u shëmbëllejnë të qarës. Për shembull thonë se “deveja qeshi” ose “deveja qau”. Megjithatë nuk duket e mundur që kafshët të zotërojnë cilësinë e të qeshurës dhe të qarës në kuptimin e plotë të fjalës. Tek ta mund të shihen herë pas herë gjendje të ngjashme me të qeshurën dhe të qarën. Por kjo nuk është qeshura dhe e qara në kuptimin e vërtetë të fjalës. Pohoj se është e çuditshme që edhe Allahu na ka bërë me shenjë për këtë në Kur’anin Fisnik.

Them se janë shkruar një mori veprash mbi cilësinë e të qeshurës dhe të qarës. Ka gjasa që shpjegimi i të qarës është më i lehtë, në krahasim me shjegimin e të qeshurës, sepse anët e mbyllura të të qeshurës janë më të shumta. Filozofi i shquar francez Henri Bergson, ka shkruar një vepër që ka të bëjë me cilësinë e të qeshurës dhe është orvatur në sqarimin e saj; por unë nuk mendoj se ia ka dalur mbanë.

Gjithashtu citoj se në të shkuarën disa nga dijetarët tanë, kanë thënë se e qeshura vjen së bashku me të çuditshmen, e cila nënkupton se një gjë të çuditshme që na bën që të qeshim. Megjithatë unë nuk e pranoj këtë. Ndodh që njeriu mund të çuditet nga diçka por nuk mund te qeshë dhe e kundërta ndodh që ai mund të mos çuditet por mund të qeshë. Kumtoj se dhënia përgjigjie e pyetjes: “Si është e mundur që qesh njeriu”, është mjaft e vështirë. Për këtë arsye ne nuk duhet ta nënvlerësojmë këtë, njerëzit qeshin dhe qajnë lehtësisht, por vallë ne cilën gjendje qesh njeriu? A mund të bëjmë një përkufizim të qartë për këtë? Fjala vjen ju në cilën gjendje jeni që qeshni?

Larixhani: Për shembull kur jemi i lumtur dhe të gëzuar...

Mjeshtër Dinaniu: Disa herë njeriu është i gëzuar por nuk qesh. Herë të tjera ai është shumë i lumtur e megjithatë nuk qesh. Madje disa herë të tjera njeriu mund të qajë nga gëzimi i tepërt. Shumë njerëz ndonëse nuk janë të gëzuar ata mund të qeshin. Ne nuk mund ta dimë cilësinë e të qeshurës.

Allahu urdhëron kështu: “Ai është që merr dhe jep jetë”, “Ai është që bën të qeshim e të qajmë”. Ashtu siç është e ndërlikuar cilësia e vdekjes dhe e jetës, ashtu është e vështirë edhe cilësia e qeshurës dhe të qarës. Le ta kalojmë këtë çështje sepse është kjo është një çështje e rëndësishme filozofike.

Në pikëpamjen fizike thonë që “E qara është gjendja e hidhërimit dhe e zënies ngushtë (inkibadit), pra në kohën kur njeriu hidhërohet dhe zihet ngushtë krijohet trysnia dhe ai derdh lotë. Ndërsa e qeshura është një gjendje e çeljes dhe e qetësimit (inbisat)”. Por këto nuk janë përkufizime të vërteta. Në të tëra rastet si e qeshura edhe e qara janë dy gjendjet e njeriut dhe psikologët e kanë lëvduar shumë të qeshurën. Ata e kanë shprehur atë kështu: “Sa më shumë të qeshni aq më tepër do t’iu përmirësohet jeta juaj”. Ata e shohin shëndetin e shpirtit dhe të trupit tek e qeshura.

Mirë tani le të kthehemi tek pyetjet tona: “Cili është kuptimi që bart dukuria për të cilën Allahu na ka këshilluar që të qajmë dhe përse Allahu na ka këshilluar për këtë? Përse e qeshura nuk mundëson afimin tonë me Allahun ndërsa e qara e mundëson këtë?”

Sipas mendimit tim njeriu kur qesh bëhet i lumtur dhe i gëzuar dhe kjo gjendje i shton atij lidhshmërinë ndaj kësaj bote. Fjala vjen një njeri gëzohet, kur merr lajme të mira, për shembull ju përvetësuat diçka, ose për shembull ju fituat një shumë të madhe lekësh. Në shumicën e rasteve gjërat të cilat bëhen shkak i të qeshurës dhe i lumturisë suaj janë gjëra të kësaj bote të cilat janë në dobinë dhe në interesin tuaj. Sa më shumë të shtohen gjërat e kësaj bote të cilat janë në interesin tuaj, pra sa më tepër të shtohen gjërat që janë në zotërimin tuaj, aq më shumë do të shtohet edhe lidhja juaj e zemrës me këtë botë. Ju do ta arrini Allahun në atë masë në të cilën jeni të lidhur me këtë botë, sepse njeriu gjendet në vendin ku i rreh zemra, ose e thënë ndryshe atje ku gjendeni ju është edhe zemra juaj. Më thoni se ku rreh zemra juaj t’iu them se ku gjendeni ju. Atje ku ndodhet zemra juaj jeni dhe ju. Në këtë çast ju gjendeni i ulur përballë meje e megjithatë ulja juaj këtu nuk është e rëndësishme; por nëse unë e di në këtë çast se ku rreh zemra juaj e di dhe se ku gjendeni ju. Si rrjedhojë mund të them se ju nuk gjendeni këtu dhe se këtu është vetëm trupi juaj.

Nënvizoj se e qeshura është shfaqja e gëzimit, lumturisë dhe interesimi ndaj kësaj bote. Psikologët të cilët këshillojnë të qeshurën, mendojnë më shumë për këtë botë, që të mos keqkuptohemi unë nuk them se kjo është një gjë e gabuar, sepse të jetosh në këtë botë është diçka e mirë.

Për sa i përket të qarës... E qara është dera e pashpresës së kësaj bote. Në kohën kur ju përfshiheni nga gjendja e pashpresë ju qani. Një lajm negativ, një lajm i keq, një dëm etj., në shumicën e rasteve kur mbeteni ballë përballë me gjërat negative, pra me ndërprerjen e interesimit, këto bëhen shkak që ju të qani. Le ta zëmë se ju ishit i interesuar për diçka dhe ai interesim u ndërpre. Fjala vjen ndërprerja e interesimit për një gjë për të cilën interesoheshit, zhdukja e një njeriu të cilin e donit, humbja e lekëve të cilët i zotëronit, ndërprerja e një lidhjeje.

Ashtu siç është i pamundur zbrazëtia në këtë botë, ashtu është i pamundur edhe zbrazëtia në shpirtin e njeriut. Me ndërprerjen e interesimit ndaj kësaj bote shpirti juaj nuk qëndron në zbrazëtirë. Ai i drejtohet çdo gjëje tjetër jashtë kësaj bote. Ai fillon t’i drejtohet të Vërtetit të Madhëruar. Në mënyrë simbolike shtimi i të qarës është pakësimi i interesave ndaj kësaj bote. Sa më shumë të pakësohet interesimi ndaj kësaj bote aq më tepër shtohet afrimiteti ndaj Allahut. Kjo është e fshehta e kësaj pune. Shprehemi kështu sepse në fund të fundit si e qeshura edhe e qara janë dy cilësitë e njeriut. Njeriu është një qenie e cila edhe qesh edhe qan.

Larixhani: Besoj se këtu është vendi i duhur edhe për të lexuar thënien e filozofit-mjek Mullah Hadi Sebzeuariut. Sipas mendimit të tij të qarat dhe të qeshurat e zakonshme, rënkimet dhe psherëtimat janë të përjashtuara nga ky kuptim i urtësisë. Më pas ai ka përmendur ajetet kuranore: “Ai bëhet dorështrënguar kur i jepet një mirësi”, “Ai rënkon dhe psherëtin kur e godet diçka e keqe”.

E qara është një gjë e zakonshme; por ajo që do të thotë ai është se e qara këtu merr kuptimin e urtësisë. Në çastin kur njeriu ndërpret interesimin, për gjërat që ka për zemër, tek njeriu merr jetë një çelje, një qetësi (inbisatin) dhe një zgjerim. Kjo çelje dhe qetësi e emocionon zemrën e njeriut dhe njëlloj siç rrjedh ujë nga çezmja dalin edhe lotët nga sytë.

Çdo ujë që rrjedh sjell gjelbërim,

Çdo lot që rrjedh sjell mëshirë.

Meulana e ka shprehur shumë bukur këtë dyvargësh dhe duke iu shtuar këtij edhe sqarimet tuaja themi se e kanë plotësuar. Kur po themi për të qarën, këtu nuk po bëjmë fjalë për të qarën e zakonshme, pra të kundërtën e të qeshurës së zakonshme. Ne po bëjmë fjalë për qetësinë e zemrës (inbisatin) e cila hap dyert e mëshirës.

Mjeshtër Dinaniu: Epo këta dy njerëz të mëdhenj pra si Meulana dhe Mullah Hadi Sebzeuariu, nuk kanë dashur që të përdorin fjalën “hidhërim” dhe “zënie ngushtë” (inkibadi), sepse kjo fjalë bart një kuptim negativ. E qara është përfundimi i zënies ngushtë (inkibadit). Shprehem kështu sepse zënia ngushtë i përket kësaj bote. Krahas saj zënia ngushtë (inkibadi) dhe qetësia (inbisati) janë dy gjendje të ndryshme me njëra-tjtrën. Sa më shumë shtohet zënia ngushtë në këtë botë aq më tepër shtohet çelja ndaj të Vërtetit të Madhëruar. Ata janë të përqendruar më shumë tek çelja (inbisati); por asnjë hidhërim (inkibad) nuk ndodh pa çeljen (inbisatin) dhe asnjë çelje (inbisat) nuk ndodh pa hidhërimin (inkibadin).

Larixhani: Për këtë arsye zotëriu Ali ka cituar kështu: “Gëzimi i besimtarit ndodhet në fytyrën e tij, ndërsa hidhërimi i tij ndodhet në zemrën e tij”. Pra me hidhërimin këtu nënkuptojmë zënien ngushtë të tij (inkibadin).

Mjeshtër Dinaniu: Hidhërimi dhe zënia ngushtë (inkibadi) është i drejtuar ndaj botës; ndërsa qetësia dhe çelja (inbisati) është i drejtuar të Vërtetit të Madhëruar...

Larixhani: Shumë mirë mjeshtër, duke qenë se ende kemi kohë, unë dua të lexoj edhe këtë hadith të Imam Sadkut (p.m.t.): “Imam Sadikun (p.m.t.) e kanë pyetur: “Përse robërit besimtarë gjithmonë qajnë; ndërsa robërit e tjerë ndonëse nuk falin namaz, as nuk janë të lidhur pas fesë së Allahut janë në zotërim të gjithçkaje. Përse kjo ndodh kështu?” Sipas asaj që ka shpjeguar Meulana, Imam Sadiku (p.m.t.) i ka dhënë këtë përgjigjie:

Kjo nuk është si pasojë e poshtërimit të tij,

Përulja e kokës është ndihma e tij.

Ne e bëjmë mik robin besimtar,

Përgjërimi i tij është një dhurim i bërë ndaj tij.

Kuptimi i shpirtit të njeriut i cili duke u përgjëruar është sqaruar si më poshtë: “Dhe në vetvete përmende Zotin tënd me përgjërim e me frikë dhe jo me zë të lartë, në mëngjes dhe mbrëmje dhe mos u bëj i pavëmendshëm”. (Araf: 205)

Mjeshtër Dinaniu: I Vërteti i Madhëruar e do shpirtin e njeriut që përgjërohet. Ashtu siç prekëm edhe më parë, sa më së shtohet përgjërimi, aq më tepër ndërpritet lidhja ndaj kësaj bote. Disa ankohen duke thënë se ne u lutëm por nuk na u pranua lutja. Ata shtojnë: “Megjithatë premtimi i Allahut nuk është i rremë dhe se në premtimin e Allahut nuk ka vend për paqëndrueshmëri. Ndonëse një njeri që nuk është i keq, është një njeri besimtar dhe se iu është lutur Allahut, lutja e tij nuk iu është pranuar. Pra ose lutja e tij është e prishur, ose Allahu na ruajjtë kemi të bëjmë më një paqëndrueshmëri në premtimin e Allahut. Ndonëse Allahu thotë se do t’i pranojë lutjet atëherë përse nuk e ka pranuar lutjen e tij?”

Megjithatë ky njeri nuk është në dijeni se sa i vyer është. Ai nuk e di se sa në shkallë të ulët dhe banale është ajo gjë për të cilën është lutur në këtë botë dhe krahas kësaj se sa gur i çmuar është përgjërimi i tij që e ka bërë duke qarë dhe lutja e tij në praninë e Allahut.

Në fakt loti i derdhur në institucionin e njëjësimin e Zotit duke kërkuar Allahun është shumë i vyer dhe ka një post shumë të lartë. Pra lutja që ju keni bërë është pranuar nga ana e të Vërtetit të Madhëruar dhe se është e prerë që është pranuar. Por lutja që ju keni bërë në këtë botë, ndoshta nuk është për të mirën tuaj, ose tani për tani nuk është për të mirën tuaj. Në kohën kur ajo do të jetë për të mirën tuaj atëherë do të arrini për tek ajo. Në këtë çast ju doni që dikush të arrijë në këtë sasi lekësh dhe se dikush tjetër të arrijë në këtë post, por kërkesa juaj është në shkallë të ulët dhe ka mundësi që ju të mos arrini në kërkesën tuaj; por nëse ju filloni të luteni duke qarë është shumë e pranuar në praninë e Allahut. Në fakt kjo në vetvete është një post shpirtëror i pavarur. Por ai njeri nuk është në dijeni të vlerës së këtij posti.

Larixhani: Meulana ka rrëfyer: Disa e pyetën një adhurues: “Tërë këtë kohë mbete duke thënë Allah Allah. A ke dëgjuar deri me tani ndonjë “lebbejk” (urdhëro) ose urdhëro o robi im? Ai pasi u mendoi për njëfarë kohe e kuptoi se nuk kishte dëgjuar dhe si rrjedhojë për një periudhë vendosi që të mos lutej më. Por më tej një zë i fshehtë i pëshpëriti atij:

Më këtë lutje përgjërimet e tua janë postieri ynë,

Sepse sa herë që ti thua Allah ne duhet të themi urdhëro.

Me këtë nënkuptojmë se lutja në vetvete është një dhunti hyjnore dhe se lutja në vetvete është në fakt pranimi i lutjes.

Mjeshtër Dinaniu: Në këtë këndvështrim pohojmë se disa probleme, të cilat dalin herë pas here përballë njeriut, ose që njeriu nuk i di, bëhen shkas që ai të nisë e të lutet dhe t’i drejtohet Allahut. Me fjalë të tjera ai problem është më shumë për të mirën e tij por ai nuk është në dijeni të kësaj. Mbase nëse ai problem nuk do të shfaqej, ju nuk do t’i drejtoheshit të Vërtetit të Madhëruar. Ju nuk e dini se sa i vyer është ky drejtim në pikëpamjen e të Vërtetit të Madhëruar.

Ndoshta kuptimi i kësaj mund të shpjegohet me këtë ajet kuranor: “Ka mundësi që ta urreni një gjë, por ajo është për të mirën tuaj për ju; e mund të doni një gjë, por ajo është për të keqen tuaj”. (Bekare: 216). Si rrjedhojë kumtojmë se ajo gjë të cilën ti e do dhe e kërkuar, mund të bëhet shkas që ti të largohesh nga udha e Allahut. Ose ndoshta diçka mund të duket e keqe për ty, por në fakt ajo do të bëhet shkas që ti t’i drejtohesh për tek Allahu. Shtojmë se gjëja për të mirën tënde është që ti drejtohesh Allahut. Meulana e ka shjeguar këtë me raste të ndryshme. Ai citon se nëse një njeri pëson vuajtje nga njerëzit, ai pëson sjellje të këqija dhe shtypje, shqetësime shpreh me vete: “Çfarë bote është kjo?”. Meulana përgjigjet se në këtë kuptim kjo dhunë është për të mirën tënde.

Kjo vuajtje e njerëzve të kësaj bote ndaj teje,

Nëse e di kjo është një pasuri e fshehur për ty.

Sjellja e keqe e njerëzve ndaj teje,

Detyrimisht do të të drejtojë për tek ana tjetër.

Atëherë themi se qenia i pashpresë nga njerëzit, është një dhunti e cila do të të drejtojë për tek Allahu. Ndonjëherë udha mund të jetë e tillë. Sigurisht se udha nuk është gjithmonë kështu; por me raste njerëzit me anë të kësaj udhe do t’i drejtohen Allahut.

Larixhani: Ky shpjegimi juaj i shëmbëllen një hadithi të ardhur nga Imam Sadiku (p.m.t.): “Çdo lutje e juaj është pranuar; por një pjesë e tyre jetësohet në këtë botë, ndërsa pjesa më e madhe e tyre do të marrë jetë në botën tjetër”...

Mjeshtër Dinaniu: Pranimi i vërtetë ka të bëjë me pranimin e saj në atë botë. Shprehem kështu sepse ajo ka të bëjë me ngjitjen e postit tuaj shpirtëror. Ka gjasa që në këtë botë ju mund ta arrini atë post edhe pa bërë lutje. Mbase kur ta arrini atë nuk do të jetë i përhershëm.

Larixhani: Imam thotë kështu:“Kur të shikoni atje shpërblimin e lutjes suaj, do të thoni ah sikur të mos na ishin pranuar lutjet tona në këtë botë”.

Mjeshtër Dinaniu:Po keni tërësisht të drejtë… Ja pra kjo është fjala e imamit të pafajshëm.



Burimi : Medya Şafak